- XXV -
Ủy ban Trung ương đâu?
Ủy ban?… Nó dang bị tỉa ra trong gian buồng này. Người thì viết, người thì ngủ; người này ngồi ghé trên một chiếc bàn chuyện trò, người kia vừa kể chuyện tếu làm mọi người cười, vừa chắp vá một khẩu súng lục bị toác miệng.
Tôi không quen một ai trong số đó. Người ta tự xưng tên với tôi: tôi chưa từng nghe thấy những tên ấy? Họ là đại biểu tiểu đoàn, chỉ có tiếng trong khu phố của họ. Họ đã có những thành công về mặt ăn nói và về mặt hành động trong những cuộc họp, thường khi rất ồn ào, từ đó sinh ra tổ chức liên minh. Tôi đã không được dự vào các cuộc họp đó, vì tôi đã trốn tránh trước và sau ngày bị kết án.
Lúc này, họ có khoảng sáu bảy người, không hơn, trong gian phòng to là nơi Đế-chế vận đại trào thêu kim tuyến và mặc quần áo dạ hội, khiêu vũ cách đây không lâu lắm!
Hôm nay, một nửa tá thanh niên đi giầy gộc, đội mũ kê-pi lưới len, vận áo ca-pôt hoặc áo va-rơ chẳng có lon ngù, huy chương gì hết, dưới cái trần nhà có khung vẽ hoa này đang là Chính phủ.
Họa may họ nhận thấy một người lạ mặt bước vào buồng! Chỉ sau năm phút vơ vẩn, tôi mới quyết định tới gần anh chàng đang sửa súng lục, vả chăng anh ta không cười nữa và đang nói với một người mới đến, giọng kiên quyết:
- À mà không! Người ta lại đang muốn thủ tiêu Cách mạng đây! Thà tôi tự bắn vỡ sọ ra chữ ký… thì tôi không ký!
Anh ta nhìn thấy tôi, và gọi tôi đột ngột:
- Anh có phải anh cũng là một đại biểu thị chính không?
- Tôi là chủ bút báo Tiếng kêu của dân chúng!
- Vậy mà anh không nói ra! Và anh cứ đứng đó như người đến muộn ấy!
Quả thật tôi là người đến muộn: sáng hôm qua tôi không có mặt bên những người xử bắn, mà tối hôm qua tôi cũng không có mặt bên những người dựng chướng ngại.
Tôi thú thật với anh những mối do dự của tôi, tôi giữ thế thủ ra làm sao.
- Tôi hiểu lắm, anh ta nói, vì chúng tôi là những kẻ vô danh nên bị người ta nghi ngờ!… Nhưng đàng sau chúng tôi, có một nửa triệu người vô danh – có vũ trang! – và những người đó sẽ theo chúng tôi!
- Anh có chắc như vậy không? Cái người bị anh ta bỏ rơi để nói với tôi, lên tiếng, đấy là viên thị trưởng quận III Bông-va-lê, một tay béo lùn có vẻ rất hăng, hắn lên giọng như một tay thương thuyết đặt điều kiện hoặc truyền lại một lời thách thức. Anh có chắc rằng dân chúng sẽ theo anh như anh vừa nói không?… Chúng tôi, Liên minh dân quyền Pa-ri, chúng tôi tới đề nghị với các anh trao gửi chính quyền vào tay chúng tôi (chỉ là gửi thôi) để mọi người có thì giờ xem tình hình sẽ ra thế nào.
- Các bạn tôi muốn làm gì tùy ý. Còn tôi, tôi trở về quận tôi, tôi sẽ tới đóng tại trụ sở của các ông, và tôi cấm các ông không được vào… Có thế thôi!
- Không có chúng tôi, các anh sẽ chẳng là gì cả!
- Nhưng bản thân các ông, các ông là cái gì kia chứ? Các ông ngỡ tất cả cái thị chính thị chiếc và tất cả cái nghị viện nghị viếc hôm nay còn nặng thế kia ư?… Cố nhiên là nặng, nếu nó đứng ra dẫn đầu phong trào! Nó sẽ có thể cuỗm chúng tôi, nhét chúng tôi vào đó nữa! Bọn xã hội chúng tôi tong mất! Nếu các ông nghị của Thành phố nhảy vào phong trào… thì cháy thui, Công xã!
Rồi anh cười phá lên:
- Ông bạn ơi, hãy về bảo các quan thầy của ông rằng chúng tôi ở đây là do ý muốn của những kẻ vô danh tiểu tốt, và chúng tôi chỉ rời khỏi chỗ này do sức mạnh của súng liên thanh.
- Đó là lời nói cuối cùng của các anh, phải không?
- Nếu ông muốn, ông có thể hỏi ý kiến người khác! Nhưng đây chỉ là tôi nhắc lại với ông cái điều mà chúng tôi đã nói đêm qua… cả khối.
Vừa lúc ấy, một tốp người không võ khí bước vào buồng: người thì ngáp, tóc tai rối bù; người thì vung vẩy những tờ giấy, mắt lóe sáng, tay đập vào giấy, so sánh những trang.
Đó là hạt nhân của Ủy ban, họ vừa nhận được tin và quyết định việc trả lời bọn nghị sĩ.
- Hòa bình hay chiến tranh?… Bông-va-lê hỏi.
- Cái đó tùy bọn ông. Hòa bình nếu các ông không ngang bướng và kiêu ngạo, nếu những đại biểu của nhân dân chấp nhận phải đếm xỉa lời nhân dân. Chúng tôi bằng lòng đi theo vết giầy truyền thống của các ông, nhưng các ông đừng có trù trừ, quanh co và đừng có phản bội! – các ông có vẻ chỉ làm những trò ấy!… Và bây giờ, ông bạn to béo hãy để cho chúng tôi yên; chúng tôi cần soát lại túi. Phải có một triệu cho 300.000 chiến sĩ công xã của chúng tôi… tôi có mười phơ-răng!
- Thế thì, ta cứ việc phá những két ra.
- Để họ buộc bọn ta vào tội ăn cướp, ăn trộm!
Và những tiếng kêu khiếp sợ, một hành động do dự, một nỗi kinh hãi của kẻ nghèo, bàn tay run rẩy, những bàn tay đen sạm cho đến nay chỉ sờ vào tiền lương lao động, những buổi chiều phát lương và bây giờ không muốn sờ vào hàng đống giấy bạc, hàng núi vàng niêm phong!
- Nhưng phải trả lương cho dân vệ, duy trì số lương ba mươi tư cho họ! Vợ con họ sẽ nói thế nào? Nếu các bà nội trợ chống lại chúng ta, phong trào sẽ hỏng. Cách mạng nguy mất.
- Đúng đấy!
- Và cái điều tai hại hơn, cái điều đáng sợ hơn, là sẽ có những kẻ vô kỷ luật, kéo nhau từng đoàn đi cướp số bánh mì cần thiết, và cướp rượu vang quá mức. Họ sẽ đi phá cửa, tùy theo cơn đói cơn khát và để cho hả giận… và chỉ cần ba trăm tên vô lại hoặc lếu láo, là đủ để người ta coi các chiến sĩ Công xã như một bầy ô hợp ba trăm ngàn quân súc sinh!
- Nhưng có khi những két bạc khốn kiếp kia, cũng chẳng đủ để trả hai ngày lương.
- Chỉ cần đủ cho hai mươi bốn tiếng đồng hồ, đó là thời gian cần tranh thủ. Tất cả mọi chuyện sẽ rơi lên đầu bọn ta… nhưng đầu bọn ta chẳng dính chặt vào vai mấy nỗi! Riêng tôi, tôi nhận trách nhiệm cân đếm lần đầu tiên. Vac-lanh, cậu nghĩ sao?
- Ta đi kiếm cái kìm.
Vực thẳm dứt khoát được đào lên, như bằng chiếc mai nghĩa địa. Việc bẻ khóa này ràng buộc. Ủy ban ngang với việc bắn giết những viên tướng. Tất cả cái giống những kẻ có máu mặt, những “người tử tế” thuộc mọi tầng lớp và mọi nước, sẽ ném lên cái ổ những người ăn cưới ấy, những thóa mạ, bom đạn, quân lính.
Tôi gặp Fe-rê.
- Cậu có biết họ vừa quyết định điều gì không?
- Có biết! Thế mà cậu lại cho là họ khá à?… Họ đã dám thảo một tờ biên bản để chối cãi vụ hành hình Lơ-công-tơ và Tô-max! Như vậy là nhân dân bị phủ nhận, thế mà chính cậu lại đăng lời phủ nhận đó trên tờ báo của cậu! Cậu cũng là một trong những kẻ yêu cầu nới rộng cho Săng-zy!… Cậu khá lắm! Anh nói thêm, giọng chua chát.
- Vậy cậu cho là phản bội à?
- Không! Nhưng phản bội thì bị trừng phạt, mà yếu đuối thì được tha thứ. Chẳng thà là những kẻ tội phạm, chẳng nên có những người do dự. Vườn tòa Thị chính cũng ta bằng vườn trại Hoa Hồng… họ hãy coi chừng!