- XXVI -

Tiếng kêu của dân chúng đã tái bản.

- Hãy mua Tiếng kêu của dân chúng của Jăc Vanh-trax.

Mới hai giờ chiều mà tám mươi nghìn báo đã bay từ nhà in tới quảng trường này và tới các ngoại ô.

- Hãy hỏi mua Tiếng kêu của dân chúng của Jăc Vanh-trax!

Người ta chỉ nghe thấy có thế, và người bán báo không đủ báo để bán.

- Bạn công dân, có mua tờ cuối cùng… Đối với bạn thì lấy hai xu, người bán báo vừa nói vừa cười: cũng đáng đấy chứ!

- Xem nào!

26 tháng ba.

“Một ngày đẹp làm sao!

Mặt trời ấm trong nhuốm vàng họng súng đại bác, hương thơm của những bó hoa, những lá cờ rung rinh, tiếng thì thầm của cuộc cách mạng đang trôi qua êm ả và đẹp, như một dòng sông xanh biếc; những run rẩy ấy, những ánh lửa ấy, những tiếng kèn đồng ấy, những ánh đồng hun ấy, những lửa bừng hy vọng ấy, hương vị danh dự ấy, tất cả có cái gì để làm say sưa kiêu hãnh và hân hoan đoàn quân chiến thắng của những người Cộng hòa.

Hỡi Paris vĩ đại!

Chúng tôi đã hèn nhát làm sao, chúng tôi đã tính chuyện rời bỏ người và xa lánh những vùng ngoại ô của người tưởng như đã chết!

Xin miễn xá! Tổ quốc của danh dự, thành phố của hạnh phúc, nơi trú quân của Cách mạng!

Sự thể dù ra sao, dù chúng tôi lại thất bại và phải chết ngày mai, thế hệ của chúng tôi cũng đã được an ủi! Chúng tôi đã được đền bù vì hai mươi năm thất bại và lo âu.

Hỡi kèn! Hãy vang lên trong gió! Hỡi trống hãy rung lên nơi đồng ruộng!

Hãy ôm hôn tôi, người đồng chí, cũng tóc hoa râm như tôi, và em nữa, chú nhỏ đang chơi bi đàng sau rào chướng ngại, hãy tới đây để ta hôn em!

Ngày 17 tháng ba đã cứu sống em đấy, hỡi em! Có thể như chúng ta, em lớn lên trong sương mù, lặn lội trong bùn, lăn mình trong máu, chết vì nhục, chịu niềm đau đớn khôn tả của những kẻ bị chà đạp!

Thế là hết!

Chúng ta đã đổ máu và nước mắt vì em. Em sẽ hưởng gia tài của chúng ta.

Hỡi đứa con của những kẻ tuyệt vọng, em sẽ là một người tự do!”

Tôi sung sướng vì tiền bạc của tôi! Qua vai tôi, một vài chiến sĩ công xã vừa cố đọc, vừa nói với nhau ra vẻ thông thạo:

- Thằng cha Vanh-trax ấy, kể cũng sắc đấy! Phải không, bạn công dân?

Tôi cảm thấy say sưa vô cùng, khi lẩn mình trong đám đông đang ném vào tai tôi tất cả những điều họ nghĩ về tôi.

Sự dè dặt của tôi, mỗi khi người ta đập vào tờ báo và nói: “Có nện vào đó không! xem nào?” thậm chí khiến cho những người nhiệt tình, họ cho tôi là thiếu sốt sắng, họ bĩu môi giận dữ và kích ngầm tôi nữa – làm tôi gẫy sườn, nhưng lại bổ khuyết trái tim tôi.

Tôi tưởng như nó không thuộc về tôi nữa, cái trái tim đã xây xước vì bao vết thương thảm bại và bây giờ chính là linh hồn quần chúng tràn ngập và làm căng lồng ngực của tôi.

Ôi chao! Cái chết hãy cướp tôi đi, một viên đạn hãy giết tôi đi giữa cơn nảy nở của hồi sinh này!

Tôi sẽ chết giữa cuộc trả thù… và ai biết ngày mai cuộc chiến đấu sẽ xoay sở tôi ra thế nào!

Xưa kia cảnh tối tăm, đã che lấp những nhược điểm của kẻ vô danh; bây giờ nhân dân sẽ nhìn tôi qua những dòng chữ như những mạch tư tưởng của tôi chạy trên trang giấy xám. Nếu mạch của tôi nghèo nàn, nếu máu của tôi tím xanh, chẳng thà tôi chịu sự hành hạ của cảnh bần cùng, những xuất ăn bốn xu, những cổ cồn bằng giấy bia, những khổ nhục vô vàn!

Như thế, ít ra người ta còn có nỗi vui chua chát cảm thấy mình là kẻ mạnh nhất ở cái xứ sở của tuyệt vọng, là bậc vĩ nhân của cảnh khố rách thảm hại – vì đôi chút dũng cảm gì đó và vì đã học tiếng La-tinh.

Thế mà vào cái giờ giải thoát này, tôi tự thấy trần như nhộng trước nửa triệu con người hào hiệp đã cầm vũ khí để được tự do và để không còn bị chết đói… mặc dầu có việc làm, hoặc vì không có việc làm!

Chú mình từng chết đói, Vanh-trax ạ, và chú hầu như đã thất nghiệp trong mười lăm năm. Bấy giờ, trong những lúc gian khổ, chú hẳn đã nghĩ tới phương thuốc chống nạn đói, đã nghiền ngẫm những điều mới mẻ của một bộ luật của công ty loài người!

Chú đã mang lại được điều gì mới từ đáy tuổi thanh niên thảm hại của chú?

Hãy trả lời đi, kẻ nghèo khổ hôm qua!

Để trả lời, tôi giơ ra những vết tím bầm quanh cổ tay, và thè lưỡi sưng vù lên vì những nhát kéo kiểm duyệt của Đế-chế.

Suy nghĩ! Học hỏi!

Lúc nào?…

Đế-chế gục, quân Phổ đến: giặc Phổ, Trô-suy, Fa-b-rờ, Sô-đây ngày 31 tháng mười, ngày 22 tháng giêng!… Người ta đã đủ bận để khỏi bị chết rét chết đói và vừa nhằm đánh bọn Quốc phòng, vừa đương đầu với quân địch! Lúc nào cũng ở thế chiến đấu, mai phục hoặc tiến lên!…

Vậy hãy đem mà bắc cầu những học thuyết xã hội, khi có những cục sắt đó ném lên đĩa cân!