- XXX -

Ngày mai!

Tôi tưởng tượng là chúng tôi chỉ còn có vài giờ trước mặt để ôm hôn những người thân yêu, để thảo vội di chúc, nếu cần, và để chuẩn bị giữ bộ mặt tươi tỉnh trước toán lính hành hình.

Tôi quả là đã hư tính! Tôi muốn ăn uống sang trọng trước khi đi! Tôi rất có thể làm khoái cổ họng và khoái bụng bằng một chút rượu vang lâu năm trước khi người ta gội đầu và cọ ruột bằng đạn chì!

Công xã cũng chẳng vì thế mà thiệt hại gì!… Còn tôi thì được cái may mắn chết như một kẻ ăn chơi, sau khi đã sống như một thằng chết đói!

- Bà Lavơ! Một chai Đêm, dồi lợn với khoai, dĩa hoa đại bốn mươi xu - tôi sẽ đem các thức đi - với mứt của bà cụ, thứ ở ngăn trên tủ kia kìa, bà biết đấy!… Thưa các vị, chúc sức khỏe các vị!

Tôi đã kề cà ở đấy đến một tiếng đồng hồ. Tôi thấy rượu Buốcgônhơ đậm quá, dồi lợn béo quá, và món hoa đại thật ngọt.

- Thêm một cốc sâm-banh ngon nhé!…

- Ừ, thôi! Nặng đầu mất!

Tôi vứt khăn ăn và cầm mũ.

Cùng với Lăngdơvanh[45], chúng tôi đi về phía mà người ta bảo có Lixbon[46] ở đấy.

Cổng Vécxây.

- Báo cáo đại tá, có mặt.

- Hay lắm! Dân ba mươi xu sẽ rất hài lòng được thấy các nhà cầm quyền ở bên cạnh họ. Tất cả đã đâu vào đấy, mọi biện pháp đã thi hành, mệt rồi, để tôi chui vào xó kia làm một giấc đã. Các anh cũng nên thế, nghe tôi; tốt hơn hết là đừng để mệt sức từ trước.

Chúng tôi nghe theo lời khuyên, và, mỗi người nằm dài trên một chiếc varơ, bao đạn làm gối, không xa mấy chiếc giường trên đó nằm dài một người lính trông gớm ghiếc trong bộ đồng phục xanh da trời, người lính hầu của Lixbon, hôm qua đã bị đạn trái phá bắn nát người, và bây giờ cái sọ vỡ hình như đã bị chuột gặm.

Tôi không ngủ được! Áp tai xuống đất, tôi lắng nghe những tiếng động từ xa vọng lại.

Liệu có liên hệ phòng thủ, kế hoạch chung không? Theo người ta nói với tôi thì chính tướng La Xêxilia chỉ huy khu vực này của Pari, là người giữ những điều bí mật ấy trong những chiếc túi súng đeo ở yên ngựa của anh. Chắc anh đã tới ra những chỉ thị cuối cùng cho Lixbon xong.

Bọn tôi, chẳng ai biết gì cả!

Ở Công xã, lúc chúng tôi đả động tới chuyện đánh đấm thì Ủy ban quân sự đánh trống lảng, người ta xua chúng tôi sang vấn đề giáo dục hoặc vấn đề khác - người nào về hang của người nấy.

- Anh đã làm lính chưa? Anh biết gì về chuyện đó? Đã có một ủy ban được cử ra, đừng có thọc cán bút vào chân người ta… Để yên cho những người chuyên môn làm việc!…

Chà! Bây giờ tôi gậm nắm tay của tôi!

La Xêxilia, anh ta hiện ở đâu? Tôi không nghe tiếng con ngựa đen trứ danh của anh đến, con ngựa mà theo người ta nói, anh ưa làm cho nó giậm chân.

Tôi muốn nhỏm dậy, vớ được con ngựa nào nhẩy lên và phóng nước đại về Pâri, để thét hả giận và để hô hào nhân dân.

Nhưng như vậy là đào ngũ khi kẻ địch tới gần!…

Trong buổi sáng, có những người đàn bà mặc quá rách rưới, những kẻ vẻ mặt khả nghi, đã bị trinh sát bắt được. Họ kêu là nghèo khổ để giải thích việc họ đi vơ vẩn ban đêm, rồi nhân một người trong số đó nói hắn đi bứt trộm thức gì để ăn ngoài ruộng, tôi đã nhân danh những trận đói của tôi hồi xưa ngăn không cho người ta bắn hắn, thế mà, bàn tay hắn trắng làm sao, ngôn ngữ nhuần nhị làm sao.

Thế rồi giấc ngủ kéo đến… Tôi đưa mắt lần cuối cùng, nặng nề và buồn bã, nhìn cái tầng nhà dưới mờ sáng nay, có năm sáu người chúng tôi nằm vật trên gạch, ngừng ngáy mỗi lần một viên trái phá rơi ở gần, nhưng cũng chẳng ai bận mình vì chuyện nhỏ đó.

Thứ hai, Hãy cầm súng!

- Dậy!

Chính Lixbon khua chúng tôi.

- Có gì mới?

- Cũng chẳng có gì… Một trung đoàn chiến đấu đến ở đằng kia! Đây, từ chỗ này, cậu có thể nhìn thấy những quần đỏ!

Hơi nóng đầu - vì mới ngủ dậy! Rùng mình ở sau lưng - vì buổi sáng lạnh! Một nỗi buồn trào lên trong tim – vì trông bầu trời nhợt nhạt!

Chiếc băng quàng của tôi đâu rồi?…

Quân sĩ tụ tập xung quanh chúng tôi.

- Cậu nói với họ một lời! Lixbon vừa bảo nhỏ tôi vừa vuốt thẳng áo và cài xong thắt lưng.

Tôi nói vài câu rồi vừa tới chiếm chỗ ở góc rào chướng ngại, vừa nới thắt lưng trên áo choàng. Lăngiơvanh cũng làm như vậy.

Còn Lixbon, anh trèo lên trên nền hè… người ta có thể nhắm thẳng vào anh từ cuối phố.

Đến lượt anh, anh nói lời một người cách mạng, và kết thúc bằng cử chỉ một nhà hùng biện la-mã, hất vạt áo choàng lên vai. Có điều chiếc varơ của anh ngắn quá, anh ra sức kéo nó cũng chỉ vén lên không quá rốn.

Lăngiơvanh ngạc nhiên thấy tôi mỉm cười. Quả thật một ánh vui thoáng trên cặp môi tôi, khi gặp lại người diễn viên trong người anh hùng, và trong giây lát tôi chỉ nhìn thấy cái đó, giữa quang cảnh chiến đấu sáng mờ trong ánh nhạt của bình minh,

Ngoài chuyện cái áo, anh thật giản dị, thẳng thắn và hiên ngang, viên đại tá Lixbon!

Anh đã lại leo lên thêm một nấc, giơ cao chiếc mũ tyrôliêng và quay về phía bọn Vécxâye, anh hô to: “Công xã muôn năm!”.

Bây giờ bắt tay vào việc!

- Ở đây thiếu cái gì… một dân vệ vạch ra.

- Đá ở chỗ kia đắp không tốt! Một người khác nói.

- Chúng ta có đủ đạn không? Một người thứ ba hỏi:

Thế là, từ khắp phía nhao nhao những lời phàn nàn! Một tiếng ồn ào dâng lên.

Đó không phải là bọn bộ binh nổ súng. Chính là các chiến sĩ Công xã nhà bắn chúng tôi bằng những lời trách móc và giận dữ.

- Bọn tôi mệt lắm! Bao nhiêu tuần chúng tôi lê lết ở đây… Chúng tôi muốn về thăm vợ!… Chẳng có sự chuẩn bị trước gì hết…

Người ta đua nhau chỉ ra kẽ hở của chiến lũy, cái lỗ thủng do thiếu túi cát - cái lỗ phải gió ở khá cao để ánh sáng ban mai lọt qua soi khoảng không một ánh ngày trắng bệch. Qua lỗ hổng đó, sẽ thoát mất cả lòng can đảm của tiểu đoàn!

- Có phải thiếu can đảm không?

À, không! Đó là lòng thương gia đình làm quặn ruột họ! Người ta muốn hôn đứa con, vuốt ve người vợ trước khi lao vào cái vô định của trận đánh tối hậu, ngay trên đường phố Pari này, nơi người ta ưng được chết, nếu là giờ chót.

Họ không phải những người ở trại lính, ngủ buồng chung! Họ có gia đình, những người lính không chính quy ấy, những người không biết đóng trại và trù quân ngoài trời!

Hơn nữa họ sợ sự dốt nát của bọn tôi, họ không tin rằng hai nhà cầm quyền kia, một thợ máy và một nhà báo, và cả viên đại tá - xưa là diễn viên kịch nữa - có đủ sức để chỉ huy họ chống lại bọn sĩ quan thật sự, tốt nghiệp ở Xanh - Xya, từ Angiêri về, quen chiến trận được tôi luyện, có kỷ luật, bị khống chế!

Bọn tôi bị ngụp: người ta xô đẩy bọn tôi tới một cái kho trống, ở đó người ta bàn luận nhát gừng, với những cử chỉ giận dữ.

- Mệnh lệnh đâu? Kế hoạch thế nào?

Người ta thét tướng lên những điều đó, cũng như tôi đã tự hỏi thầm, khi áp tai xuống đất, đợi ngựa của La Xêxilia.

- Các cậu chuồn đi thì hơn, Lixbon nói; rất có thể họ sẽ ấn các cậu vào tường! Còn mình họ biết mình, họ có phần mến mình, mình sẽ cố gắng giữ họ lại.

- Cho một chiếc xe!

- Thưa ông, đấy!

- Ngồi trên xe không sợ chứ, anh bạn?

- Sợ!… Tôi là dân Belơvin! Và tôi biết rõ ông. Đi mau! Ếp!

Đạn rít, con ngựa rung mình, bác đánh xe cúi rạp xuống, và trò chuyện:

- Chúng sẽ không vào được, bạn công dân ạ… nến ai cũng bảo vệ tốt khu phố của mình.

Thì chính cái ý nghĩ ấy nó sắp giết chết chúng tôi! Từ khu phố này đến khu phố khác!… Cộng hòa xã hội lùi dần!

Từ Trôcađêrô, quân đội bắn vào Quảng trường Mác. Trường Quân sự đã rút: Bộ Chiến tranh cũng vậy!

Tôi vừa leo lên cầu thang và gõ khắp các cửa.

Không có ai!

Ở dưới kia, tháo chạy ồ ạt!

- Tất cả mọi người ở tòa Thị chính, một viên đại úy thét bảo tôi ở dưới vòm nhà.

- Họ kéo đến đấy! Các viên sĩ quan vừa nói vừa phóng xe tới quảng trường Grevờ.

Một vài người kiên quyết chạy ra ngáng đường.

- Các anh không qua được đây! Họ thét lên.

Một người trong số đó, tóc xòa trong gió, cánh tay trần, ngực phơi ra, có máu đọng trong lồng ngực. Anh ta vừa bị một nhát lưỡi lê phóng từ xa tới, nhưng anh đã giơ lưỡi lê của anh chọi lại hàng ngàn người?

- Đứng lại

Và anh sắp lao vào đám người đông đảo.

Chà! Thế đấy! Cơn lũ người đã cuốn anh ta đi, cả người lẫn súng, như mảnh thịt vụn như một vẩy mạt sắt, không một tiếng kêu hay cả một cử chỉ rạch khoảng không. Người ta chỉ nghe tiếng lao xao của đám đông, như một đàn trâu đi trong bụi.

Tòa Thị chính

Quả họ đang ở đấy, La Xêxilia với hai chục người khác: chỉ huy quân sự hoặc ủy viên Công xã.

Các bộ mặt đều rầu rĩ; người ta đang như nói thầm.

- Hỏng cả rồi!

- Anh đừng có nói thế, Vanhtrax! Trái lại, phải thét lên bảo nhân dân rằng thành phố sẽ là nấm mồ của quân đội, phải đưa cái gan vào dạ họ và phải ra lệnh cho họ rào chướng ngại.

Tôi kể lại những điều tôi đã trông thấy:

- Ở công Vécxây, có thể là họ đã do dự; nhưng trong Pari, anh sẽ thấy họ chống lại binh lính chừng nào họ còn đạn và còn pháo.

Trong Pari! Nhưng cái Pari ấy nói gì?…

Từ lúc mặt trời mọc, tôi rặt trông thấy cảnh tháo chạy!

Buổi trưa

Tôi đã để đầu óc ở đâu? Tôi ngỡ Thành phố sẽ như chết trước khi bị giết. Thế mà giờ đây đàn bà trẻ con cũng xông vào! Một lá cờ đỏ mới nguyên vừa được một cô gái đẹp cắm lên, và trên những tảng đá xám, nó như một bông mào gà trên một bức tường cũ.

- Về chỗ của bạn, bạn công dân!

Chỗ nào cũng giần giật nóng, nói là hăng hái thì đúng hơn! Người ta không kêu, người ta chẳng uống. Thỉnh thoảng họa có người tới quầy rượu, rồi mau lấy tay quệt môi và trở lại bàn việc.

- Chúng tôi sẽ gắng làm một ngày tốt đẹp, một trong những người đã kêu ca buổi sáng nói với tôi. Lúc nãy anh đã nghi ngờ chúng tôi, anh bạn! Khi mà nóng lên, anh trở lại đây xem bọn tôi có phải là lũ hèn nhát không!

Hoa mào gà nở rộ đang rung rinh… bây giờ người ta có thể chết được rồi!

Chẳng có người chỉ huy! Không có ai mang bốn sợi chỉ bạc trên mũ kê-pi, hay đeo bên sườn thắt lưng tua vàng của Công xã cả.

Tôi gần như muốn giấu chiếc thắt lưng của tôi, để khỏi có vẻ xong việc rồi mới đến; vả chăng người ta cũng chẳng chào nó.

- Chỗ của ông không phải ở đây, thậm chí một chiến sĩ công xã mặt nhăn nheo sỗ sàng nói với tôi. Ông hãy đi gặp các vị khác; các ông họp Hội đồng quyết định cái gì đi! Vậy ra các ông chẳng chuẩn bị gì ư? Chà! Mẹ kiếp! Cho đại bác vào đây, Frăngxoa! Mẹ nó, đặt đạn ở chỗ kia!

Tôi không đáng giá bằng chị tải đạn ấy và người đẩy đại bác ấy! Với tư cách là người quàng băng vàng, tôi không đáng kể!

Chú thích:

[44] Golgotha: ngọn núi trên đó Jexu bị đóng vào thập ác.

[45] Langevin, ủy viên Công xã quận Vaugirard, đã phải trốn sang Đức, sang Anh, khi Công xã Pari bị thất bại.

[46] Lisbone, ủy viên Ủy ban Trung ương, chỉ huy dũng cảm các chiến sĩ Công xã ở chiến lũy chữ Thập đỏ và phố Vavin trong suốt Tuần lễ đẫm máu, sau bị bắt và bị đầy ở Tân Đảo.