Chương 14

Thứ Hai tới đây tôi sẽ bật mí cho học trò của tôi rõ về quyết định của mình. Rồi tôi sẽ được nghe những lời ta thán, những tiếng huýt sáo phản đối kín đáo và những thì thào bì luận về bà mẹ của tôi, nhưng tôi phải trở lại chính đạo giống như mọi giáo viên tận tâm khác. Tôi sẽ nhắc nhở học trò của tôi rằng nhiệm vụ của trường này là chuẩn bị cho chúng vào những trường đại học và đại học sáng giá nhất, để một ngày nào đấy chúng có thể tốt nghiệp rồi đóng góp đáng kể vào sự thịnh vượng và tiến độ của đất nước này, bởi vì nếu đất nước này lao đao xuống dốc thì còn đâu hy vọng cho phần còn lại của thế giới? Các em mang trọng trách khi rời khỏi ngôi trường này và thầy sẽ mang tội nếu phí phạm tuổi thanh xuân của các em vào chuyện đọc cách nấu nướng, cho dù các em thích mấy đi nữa.

Thầy biết chúng ta rất vui khi đọc cách nấu nướng có nhạc phụ họa, nhưng chúng ta sinh ra trên đời này không phải để làm chuyện ấy. Chúng ta phải tiến tới, phải đi tiếp. Đó là lối sống Mỹ.

Thưa thầy McCourt, sao chúng em lại không được đọc cách nấu nướng nữa ạ? Chẳng lẽ cách nấu món thịt bằm lại không quan trọng bằng những bài thơ chẳng ai hiểu nổi ư? Đúng thế không ạ? Ta có thể sống không cần thơ phú song không thể thiếu thức ăn.

Tôi cố cân bằng Walt Whitman và Robert Frost với thịt bằm và cách nấu nướng nói chung, nhưng chúng chỉ ừ hữ lấy lệ.

Chúng lại than thở khi tôi nói sẽ đọc bài thơ tôi thích nhất. Tôi nản quá nên bảo chúng rằng các em làm thầy đâm ra chán mớ đời. Yên lặng nặng nề. Thầy giáo gì mà ăn nói dung tục. Không sao đâu. Thầy cứ đọc bài thơ đi.

Cô bé Bo Peep mất đàn cừu

Mà không biết phải tìm đâu

Cứ để kệ, rồi chúng sẽ về nhà thôi

Vừa đi chúng vừa vẫy đuôi.

Ơ kìa, thơ thẩn gì thế nhỉ? Thế này đâu phải là thơ. Tụi mình là học sinh trung học mà ông ấy toàn cho bài trẻ nít tầm phào! Ông ấy giễu tụi mình hay sao đây?

Tôi đọc bài thơ lần nữa rồi khuyến khích chúng tìm hiểu ý nghĩa sâu xa của bài thơ chứ đừng để phí thì giờ.

Ặc, thôi mà. Thầy giễu bọn em ư? Thầy ơi, bọn em là học sinh trung học đấy nhé.

Nhìn thoáng qua thì bài thơ, một thứ đồng dao, có vẻ đơn giản, chỉ là một câu chuyện dễ hiểu về một cô bé lạc mất bầy cừu. Nhưng các em có chăm chú nghe không chứ? Điều này mới thật quan trọng. Cô bé đã học được rằng hãy cứ để mặc đàn cừu. Bo Peep “ngầu” mà. Cô bé tin tưởng lũ cừu của mình. Khi chúng gặm cỏ trên cánh đồng, thung lũng hay sườn đồi thì cô bé cứ để cho chúng tự do. Chúng cần cỏ, cần thức ăn, thỉnh thoảng uống chút nước nơi dòng suối nhỏ từ trên núi róc rách chảy xuống. Ngaofi ra chúng còn bận bị với lũ cừu non quấn quít bên mẹ, sau khi đã đùa giỡn suốt ngày với đám cừu cùng lứa. Chúng không cần người đời gí mõm vào khiến chúng mất vui. Dù là cừu non, cừu mẹ hay cừu đực, chúng đều có quyền được hưởng chút hạnh phúc trước khi biến thành thịt cừu ta ăn ngấu nghiến hay thành len ta mặc.

Trời đất ơi, thưa thầy McCourt, chẳng lẽ thầy phải kết thúc bài thơ như thế ư? Sao thầy không để lũ cừu mẹ lẫn cừu con dễ thương được chơi đùa ở đấy? ta ăn thịt chúng, ta mặc áo đan bằng lông chúng. Thế là không tốt.

Trong lớp có những em kiêng thịt và những em ăn chay triệt để [137] . Chúng liền cám ơn Thượng đế đã cho chúng được không liên quan gì đến việc bóc lột những con vật đáng thương kia. Chúng ta trở lại với cô bé Bo Peep được không ạ? Chúng muốn biết tôi đi tới kết luận gì.

Không, thầy không muốn kết luận gì cả, chỉ muốn nói với các em rằng thầy thích bài thơ vì thông điệp đơn giản của nó.

Thông điệp gì ạ?

Rằng người ta nên để cho nhau được sống bình yên. Bo Peep đã nhường nhịn lũ cừu. Cô bé có thể thức suốt đêm khóc than chờ ở cửa, nhưng cô bé biết không cần phải như thế. Cô bé tin tưởng bầy cừu của mình. Cô bé cứ để mặc lũ cừu và rồi chúng đã trở về. Các em có thể hình dung được rằng khi gặp lại nhau người và vật vui biết mấy. Cừu cái và cừu non be be nhảy nhót nô đùa, còn lũ cừu đực trầm giọng ra vẻ rất hài lòng chuẩn bị đi ngủ, trong lúc Bo Peep ngồi đan bên lò sưởi; cô bé sung sướng vì thấy rằng ngày ngày chăn cừu lớn cừu non mình đã không hề làm tình làm tội một con nào.

Học trò trong các lớp Anh văn của tôi ở trường Trung học Stuyvesant đều nhất trí rằng truyền hình và phim ảnh của Hollywood không tàn bạo và khủng khiếp bằng chuyện Hansel và Gretel [138] . Jonathan Greenberg nói sao chúng ta lại có thể kể cho trẻ con chuyện một ông bố đốn mạt bị bà vợ kế áp chế đến nỗi sẵn sàng đem mấy đứa con nhỏ bỏ trong rừng cho chết đói? Sao chúng ta lại có thể kể cho trẻ con rằng Hansel và Gretel bị mụ phù thủy giam giữ để nuôi béo ăn thịt? Còn hình ảnh nào khủng khiếp hơn cảnh hai anh em chúng đẩy mụ vào lò lửa? Mụ phù thủy già khốn kiếp ăn thịt người kia đáng đền tội thật, nhưng chẳng lẽ những chuyện như thế này không gây ác mộng cho trẻ nhỏ sao?

Lisa Berg nói những chuyện này đã có từ hàng trăm năm rồi. ta đã lớn lên cùng với chúng, ta từng thích chúng mà chúng chẳng làm hại gì được ta cả, thành ra cần gì phải làm lớn chuyện lên.

Rose Kane đồng ý với Jonathan. Hồi bé nó từng gặp ác mộng về Hansel và Gretel, có thể vì nó có bà mẹ kế cực kỳ đê tiện. Bà sẽ chẳng ngần ngại gì mà không bỏ chị em nó trong Central Park hay một trạm xe điện ngầm xa xôi nào đấy ở New York. Sau khi nghe cô giáo lớp một kể chuyện Hansel và Gretel, nó không dám đi đâu với bà mẹ kế nếu ông bố không cùng đi. Ông bố nổi giận dọa sẽ trừng phạt nó bằng đủ cách. Rose, con phải đi với dì, nếu không con sẽ bị cấm cửa mãi mãi. Điều này chứng tỏ rành rành ông đã bị bà mẹ kế chi phối hoàn toàn, một bà mẹ kế có nốt ruồi ở cằm như mọi bà dì ghẻ trong chuyện cổ, thứ nốt ruồi có lông mà bà ta cứ phải nhổ thường xuyên.

Xem ra đứa nào trong lớp cũng đều có nhận định về chuyện Hansel và Gretel. Câu hỏi lớn đặt ra là em có kể chuyện này cho con của em không? Tôi bảo học trò chia thành hai phe, tán thành và phản đối, mỗi phe ngồi một bên lớp, đối diện nhau; điều đáng chú ý là hai phe bằng nhau. Tôi cũng đề nghị cần một em điều khiển buổi thảo luận, nhưng chúng đang bị đề tài lôi cuốn nên không đứa nào chịu đứng trung lập, thành ra tôi phải đảm đương.

Phải mất mấy phút tôi mới dẹp được huyên náo. Phe phản đối chuyện Hansel và Gretel bảo rằng con cái có thể bị phương hại trầm trọng khiến phải tốn bộn tiền điều trị chúng về tâm lý. Ôi dào, vớ vẩn, phe tán thành đáp lại. Đừng có nói cái giọng ấy. Chẳng có ai phải điều trị về tâm lý về chuyện cổ cả. Trẻ con Âu Mỹ đều đã lớn lên cùng với những chuyện ấy.

Phe chống đối dẫn ra cảnh bạo lực trong chuyện “Cô bé quàng khăn đỏ”, chuyện con sói nuốt sống bà của cô bé, chuyện bà dì ghẻ ác nghiệt trong “Cô bé lọ lem”. Cần phải hỏi rằng làm sao mà một đứa trẻ lại có thể không bị ảnh hưởng gì khi nghe hay đọc những chuyện như thế.

Lisa Berg có ý kiến khác thường khiến cả lớp bỗng dưng im bặt. Cô bé bảo rằng đầu óc trẻ nhỏ có những thứ bí ẩn sâu xa, vượt khỏi mọi hiểu biết của chúng ta.

Wow, ai đó thốt lên.

Chúng biết Lisa nói đúng. Tuổi thơ của chúng nào đã xa xôi gì lắm đâu, mặc dù chúng không thích nghe ta nói điều này, và sự im lặng kia có nghĩa là chúng đang trôi về miền đất mơ ước của thời thơ ấu.

Hôm sau thầy trò chúng tôi ca hát những bài trong thời thơ ấu của tôi mà tôi còn nhớ. Ca hát thế thôi chứ không nhằm mục đích gì, không mang ý nghĩa sâu xa nào cả. Sẽ không có bài tập để việc ca hát khỏi mất vui. Tôi thấy hơi bứt rứt nhưng tôi ham vui và qua cách chúng – những đứa trẻ Do Thái, Triều Tiên, Trung Hoa, Mỹ - ca hát, tôi nghĩ rằng chúng cũng thích luôn. Chúng biết âm điệu những bài đồng dao quen thuộc này. Giờ đây chúng thêm lời vào.

Bà mẹ già Hubbard

Đi tới chạn

Tìm cho con chó tội nghiệp một khúc xương

Nhưng chạn trống trơn

Thành ra con chó chẳng được gì.

Nếu tôi là trợ lý phó Thanh tra Học chính của Sở Giáo dục thành phố, số 110 đường Livington, Brooklyn, New York, 11201, thì tôi sẽ viết báo cáo như thế này sau khi đến thăm lớp:

Thưa ông McCourt,

Ngày 2 tháng Ba vừa qua, khi tôi vào lớp ông thì các em học sinh đang hát khá to và lộn xộn, tôi xin phép được nói rằng đó là một bài đồng dao rất hổ lốn. Ông dẫn các em từ điệu này sang điệu khác, không nghỉ để giải thích, khảo sát, biện hộ hay phân tích. Thật vậy, việc ca hát này có vẻ hoàn toàn lạc lõng và không mục đích cụ thể nào.

Một nhà giáo kinh nghiệm như ông hẳn phải nhận thấy có bao nhiêu em vẫn mặc áo khoác, bao nhiêu em ngồi ngả ngớn thò chân ra ngoài lối đi. Hình như không em nào có vở hoặc các hướng dẫn dùng vở. Hẳn ông biết rằng quyển vở là công cụ cơ bản của mỗi học sinh trung học trong môn Anh văn và giáo viên nào lơ là việc này là sao lãng nhiệm vụ.

Thật đáng tiếc là trên bảng không có lấy một chữ cho biết về ý nghĩa và mục đích của bài học hôm ấy. Có thể đó là lý do khiến học sinh cứ để vở trong cặp, không đem ra dùng.

Trong thẩm quyền của một trợ lý phó Thanh tra Học chính tôi đã hỏi dăm ba học sinh của ông sau buổi học rằng theo các em nghĩ mình đã học được những gì. Chúng lưỡng lự gãi đầu, lúng ta lúng túng khi được hỏi về việc ca hát. Một em nói rất thích, đó là câu trả lời thẳng thán nhưng chắc chắn đó không phải là mục đích của nền giáo dục bậc trung học.

Tôi e rằng sẽ phải gửi nhận xét của tôi tới phó Thanh tra Học chính và chắc chắn ông ta sẽ báo cho bà Thanh tra. Có thể ông sẽ được Sở Giáo dục triệu tới chất vấn. Trong trường hợp này ông nên có đại diện công đoàn và – hay ít ra là – luật sư cùng đi.

Trân trọng

Montague Wilkinson III

Được thôi, chuông rung rồi. Một lần nữa các em lại chịu sự sai khiến của tôi. Mở sách ra, tìm bài thơ “Điệu Valse của cha tôi” của Theodore Roethke. Ai không có sách thì xem nhờ sách của bạn. Sẽ không ai trong lớp này lại bực mình về việc người khác đọc nhờ. Stanley, em vui lòng đọc to bài thơ được chứ? Cám ơn em.

“Điệu Valse của cha tôi”, của Theodore Roethke

Mùi Whisky trong hơi thở của cha

Có thể làm một đứa bé như con chóng mặt

Nhưng con bám chặt lấy cha như cái chết

Điệu Valse này nào có dễ đâu.

Chúng tôi nô giỡn cho tới khi xoong chảo

Nối nhau rơi từ kệ bếp

Mẹ tôi

Không nhăn mặt nổi.

Bàn tay cha nắm cổ tay tôi

Sần sùi chai sạn

Mỗi bước cha nhảy sai

Là tai phải của con cạ vào khóa thắt lưng của cha.

Cha gõ nhịp trên đầu con

Bằng bàn tay bụi đóng cứng quèo

Rồi cha vừa nhảy điệu Valse vừa dìu con tới giường

Con vẫn bám chặt áo của cha.

Cám ơn em, Stanley. Các em hãy để vài phút đọc lại bài thơ lần nữa. Để nó thấm vào lòng. Nào, khi các em đọc bài thơ thì chuyện gì xảy ra?

Chuyện gì xảy ra là nghĩa làm sao ạ?

Các em đọc bài thơ. Có gì đấy đã xảy ra, có gì đấy diễn ra trong đầu óc các em, trong cơ thể, trong bụng các em. Hoặc là không có gì xảy ra hết. Không ai đòi hỏi các em phải phản ứng trước mỗi kích thích trong vũ trụ. Các em đâu phải chong chóng.

Thưa thầy McCourt, thầy nói về chuyện gì vậy ạ?

Thầy nói rằng các em không cần phải phản ứng với mọi chuyện thầy hay ai khác đặt ra cho các em.

Chúng có vẻ hoài nghi. Hừm, còn lâu. Cứ thử nói thế với mấy ông thầy khác xem. Mấy ông ấy sẽ trấn cho phải biết.

Thưa thầy McCourt, thầy muốn chúng em bàn luận về ý nghĩa bài thơ, phải không ạ?

Thầy muốn các em nói bất cứ điều gì các em muốn, miễn nó liên quan chút ít đến bài thơ này. Nói về bà nội bà ngoại mình nếu các em muốn. Đừng bận tâm về ý nghĩa “thực” của bài thơ. Ngay chính tác giả cũng không biết. Khi các em đọc bài thơ thì đã có chuyện gì xảy ra, hoặc chẳng có gì xảy ra cả. Em nào không thấy có chuyện gì xảy ra xin giơ tay. OK, không có ai cả, Nghĩa là có gì đấy xảy ra trong đầu óc, trong tim hay trong bụng các em. Thử tưởng tượng các em là nhà văn. Chuyện gì xảy ra khi các em nghe nhạc? Nhạc thính phòng, nhạc Rock? Các em thấy một đôi trai gái cãi nhau trên đường phố. Các em thấy một đứa trẻ cãi lại mẹ. Các em thấy một người vô gia cư đang ăn xin. Các em thấy một nhà chính trị đang diễn thuyết. Các em yêu cầu người nào đấy đi ra ngoài với các em. Các em quan sát phản ứng của người khác. Là nhà văn nên các em luôn tự hỏi: Có chuyện xảy ra vậy nhỉ?

OK, bài thơ này nói về ông bố nhảy với đứa con và nó chẳng thú vị gì, vì ông bố say rượu và thô bạo.

Brad?

Nếu không thú vị gì sao nó lại bám chặt áo ông bố?

Monica?

Trong bài thơ có nhiều chuyện. Đứa bé bị kéo lê trong bếp. Ông bố chỉ nghĩ nó như một con búp bê làm bằng giẻ.

Brad?

Ở đây có một từ chứa đựng nhiều lượng thông tin, từ nô giỡn . Đó là một từ đắt, phải không ạ? Em nghĩ tác giả có thể nói nhảy múa hay gì đó bình thường cũng được, nhưng ông đã dùng từ nô giỡn và, như thầy luôn dạy chúng em, một từ có thể thay đổi không khí của một câu hay một đoạn. Như thế thì từ nô giỡn tạo một không khí vui tươi hạnh phúc.

Jonathan?

Thưa thầy McCourt, có thể thầy bảo em nói ngoài đề, nhưng phụ thân của thầy có khi nào nhảy nhót với thầy trong bếp không ạ?

Ông thân của thầy không hề nhảy nhót với con cái trong nhà bếp, nhưng ông vẫn lôi anh em thầy ra khỏi giường giữa canh khuya, bắt anh em thầy hát những bài ca ái quốc Ireland và thề hy sinh vì nước Ireland.

Dạ, em nghĩ rằng bài thơ này liên hệ thế nào đấy với tuổi thơ của thầy.

Đúng một phần, nhưng thầy bảo các em đoc bài này vì nó cuốn hút ta một khoảnh khắc, gây cho ta một tâm trạng, nó có thể - thầy xin lỗi khi nói điều này – có ý nghĩa sâu xa. Trong số các em có người muốn rằng đã bỏ công sức ra đọc thì phải học được gì chứ. Còn bà mẹ thì sao? Sheila?

Bài thơ này nói gì là điều thật dễ hiểu. Ông chồng phải làm việc nặng nhọc, ở mỏ than hay sao đó. Ông về nhà với những đốt ngón tay đau như dần, hai bàn tay đầy bụi. Còn bà vợ ngồi đó tức điên người, nhưng bà quen thấy chồng như thế rồi. Bà biết tuần nào lĩnh lương rồi thì ông cũng đều như thế một lần. Giống ông thân của thầy. Phải thế không ạ, thưa thầy McCourt? Thằng bé thương bố vì ta luôn cảm thấy bị lôi cuốn bởi người điên. Việc bà mẹ chăm lo chuyện nhà thì thằng bé coi là đương nhiên. Thành ra khi ông bố về nhà, rượu làm cho hưng phấn, lây sang cả đứa nhỏ.

Cuối cùng là thế nào? David?

Ông bố vừa nhảy vào vừa dìu thằng bé vào giường. Bà mẹ dẹp xoong chảo lên kệ bếp. Hôm sau là Chủ nhật, ông bố thức dậy cảm thấy mệt mỏi. Bà mẹ làm bữa ăn sáng nhưng không trò chuyện với ai, thành ra thằng nhỏ bị kẹt giữa bố và mẹ. Nó mới chín tuổi, chỉ cao vừa tới thắt lưng ông bố. Bà mẹ chỉ muốn bỏ đi, muốn ly dị, bà mệt mỏi vì ông chồng nhậu nhẹt và vì cuộc sống chán chường, nhưng không được vì bà đang sống ở giữa miền Tây Virginia. Không có tiền thì chẳng đi đâu hết.

Jonathan?

Em thích bài thơ ở chỗ nó kể một câu chuyện đơn giản. À, không. Cho em một phút. Nó không đơn giản. Có nhiều chuyện lắm, trước đó và sau đó. Ai muốn dựng bài thơ này thành phim thì sẽ phải đạo diễn mệt chết luôn. Ta có nên cho phim mở đầu với cảnh bà mẹ và đứa con chờ ông bố không? Hay là với những dòng thơ đầu, cảnh đứa bé nhăn mặt vì ông bố sặc mùi rượu Whisky? Ta nên bảo đứa bé níu lấy ông bố như thế nào? Nó đưa tay lên nắm áo bố ư? Ta nên cho thấy khuôn mặt bà mẹ thế nào để không có vẻ bần tiện? Ta phải quyết định ông bố là người như thế nào khi tỉnh táo, vì nếu lúc nào ông ta cũng giống khi say thì chẳng cần dựng phim về ông ta làm gì. Điều em không thích là ông ta cứ gõ nhịp trên đầu đứa bé bằng bàn tay nhơ nhớp, bàn tay đã chứng tỏ ông ta phải lao động vất vả.

Ann?

Em hổng biết nữa. Nếu bàn thì có nhiều chuyện để nói lắm. Đừng bàn gì hết có phải hay hơn không? Chúng ta chỉ cần biết nội dung câu chuyện, thấy tội nghiệp thằng bé và bà mẹ mặt mày ủ dột và có thể cả ông bố nữa, chứ đừng phân tích hết nước hết cái.

David?

Chúng ta đâu có phân tích. Chúng ta chỉ phản ứng thôi mà. Ra hỏi rạp xinê thì bạn cũng nói về cuộn phim, đúng không nào?

Thỉnh thoảng cũng có đấy, nhưng đây là một bài thơ và bạn biết các thầy môn Anh văn muốn làm gì với thơ. Phân tích, phân tích, phân tích. Tìm hiểu ý nghĩa sâu xa. Điều đó khiến mình chán ghét thơ. Ai đấy nên đào một cái hố chôn quách cái ý nghĩa sâu xa cho xong.

Thầy chỉ hỏi các em chuyện gì xảy ra khi đọc bài thơ thôi mà. Nếu chẳng xảy ra gì cả thì cũng đâu có sao. Khi thầy nghe loại nhạc Heavy Metal thầy rưng rưng nước mắt. Có thể em nào đấy giải thích cho thầy về loại nhạc này và thầy sẽ hiểu hơn đôi chút khi nghe nó, nhưng cũng chẳng cần lắm. Ta không cần phải phản ứng trước mọi kích thích. Nếu các em không thích bài “Điệu Valse của cha tôi” thì cứ việc không thích.

Thưa thầy McCourt, đó là một chuyện, nhưng chúng em phải thận trọng. Nếu chúng em chê bai điều gì đấy thì các thầy Anh văn coi đó là chỉ trích cá nhân các thầy rồi nổi giận. Chị của em gặp chuyện bực mình với một ông giáo sư Anh văn ở trường Cornell vì cách chị diễn giải một bài sonnet của Shakespeare. Ông giáo sư nọ bảo rằng chị diễn tả sai, chị trả lời rằng người ta có thể đọc một bài sonnet với trăm cách khác nhau, nếu không thì làm sao trên các kệ sách ở thư viện lại có cả nghìn quyển phê bình Shakespeare được; ông ta cáu, yêu cầu chị vào gặp ông ta trong văn phòng. Lần này ông ta tỏ ra ân cần, chị liền nhượng bộ, nói rằng có thể ông ta có lý rồi đi ăn với ông ta ở quán Ithaca. Em cáu sườn vì chị đã nhượng bộ như thế. Bây giờ hai chị em hầu như không trò chuyện với nhau nữa.

Sao em không viết về chuyện này, hở Ann? Thật là khác thường khi em và chị em không nói chuyện với nhau vì một bài sonnet của Shakespeare.

Em có thể viết được, nhưng em cần biết hết mọi chuyện liên quan đến bài sonnet ấy, ông giáo sư đã nói gì, chị em đã nói gì nhưng vì em ghét tìm hiểu ý nghĩa sâu xa, với lại đằng nào chị cũng không nói với em nên em không biết hết được đầu đuôi câu chuyện.

David?

Thì bạn cứ bịa ra thôi. Ở đây có ba nhân vật, bạn Ann, cô chị và ông giáo sư, thêm bài sonnet đã gây nên chuyện. Bạn sẽ tha hồ thú vị với bài sonnet này cho mà xem. Bạn có thể đổi tên nhân vật, bỏ vụ sonnet mà viết rằng đây là vụ tranh cãi gay gắt về bài “Điệu Valse của cha tôi” và bạn sẽ có một câu chuyện khiến người ta muốn dựng thành phim.

Jonathan?

Tớ không có ý làm mếch lòng Ann nhưng tớ thấy không gì chán hơn chuyện một cô sinh viên tranh cãi với giáo sư về một bài sonnet. Tớ nghĩ, Chúa ạ, nói xin lỗi, thế giới này đang rã thành từng mảnh, người ta đang chết đói, vân vân thế mà những nhân vật này không biết làm gì hơn là cãi nhau về một bài thơ. Tớ sẽ không bao giờ mua chuyện này và sẽ không đi xem phim dù cả nhà tớ được xem miễn phí.

Thưa thầy McCourt.

Ừ, Ann?

Thầy nói giúp với bạn Jonathan rằng bạn ấy là đồ chết tiệt.

Ann ạ, thầy rất tiếc. Điều này em phải tự nói thôi. Chuông reo kìa, nhưng hãy nhớ rằng các em không phải phản ứng với mọi kích thích đâu nhé.

Mỗi khi tiết học chùng xuống, mỗi khi học trò chểnh mảng nghe hoặc có quá nhiều em xin ra ngoài thì tôi đều dùng đến ngón “cật vấn về bữa ăn chiều”. Giới hữu trách của nhà nước hay những cấp trên ưu tư có thể sẽ hỏi: Đây có là một phương pháp giáo dục chính đsang không?

Có, nó chính đáng, thưa quý ông quý bà, bởi vì đây là lớp dạy viết văn và cách nào cũng đều lợi ích cả.

Với lại việc cật vấn làm tôi có cảm tưởng mình là công tố viên đùa giỡn với người làm chứng. Học sinh vui thích là tôi có công lao rồi. Trên sân khấu tôi thủ các vai: thầy giáo, người cật vấn, người điều khiển con rối, người điều khiển chương trình.

James, tối hôm qua em ăn món gì?

Nó nhìn tôi ngạc nhiên. Sao ạ?

Món ăn tối, James. Tối hôm qua em ăn món gì?

Nó có vẻ đang moi trí nhớ.

James, mới chưa đầy hai mươi bốn tiếng mà.

Vâng ạ. Thưa món gà.

Từ đâu?

Thầy nói sao ạ?

Ai mua nó hay nó tự bay qua cửa sổ vào nhà em?

Mẹ em mua ạ.

Nghĩa là mẹ em đi chợ?

Vâng, trừ khi thỉnh thoảng nhà hết sữa tươi hay món lặt vặt nào đó thì mẹ bảo em gái của em chạy ra tiệm. Lần nào nó cũng cằn nhằn.

Mẹ em có đi làm không?

Có, mẹ em là thư ký ở một văn phòng luật sư.

Em gái em bao nhiêu tuổi?

Mười bốn.

Còn em?

Mười sáu.

Nghĩa là mẹ em đi làm và lo chợ búa, em gái của em nhỏ hơn em hai tuổi phải chạy ra tiệm. Em không hề bị sai chạy ra tiệm à?

Không ạ.

Thế ai làm món gà?

Mẹ em.

Thế em làm gì trong khi em gái chạy ra tiệm còn mẹ vất vả trong bếp?

Em ở trong phòng của em.

Làm gì?

Em làm bài tập hay nghe nhạc, thầy biết mà.

Còn bố em làm gì trong lúc mẹ em làm món gà?

Bố em ngồi trong phòng sinh hoạt xem tin tức trên truyền hình. Bố em phải được cập nhật vì làm nghề buôn bán chứng khoán.

Ai phụ mẹ em trong bếp?

Thỉnh thoảng em gái em phụ.

Còn em và bố em thì không?

Bố em và em không biết nấu nướng.

Nhưng phải có ai dọn bàn chứ?

Em gái em.

Em chưa hề dọn bàn à?

Dạ có, khi em gái em phải vào nhà thương mổ ruột thừa, nhưng em dọn loạng quạng vì không biết để đâu vào đâu, mẹ em bực mình đuổi em ra khỏi bếp.

Được rồi. Thế ai bày thức ăn lên bàn?

Thưa thầy McCourt, em hổng biết sao thầy cứ mãi hỏi em mấy câu này khi thầy dư biết em sẽ trả lời thế nào. Mẹ em bày thức ăn lên bàn.

Tối hôm qua nhà em ăn thịt gà với gì nữa?

Dạ, có xa lát.

Gì nữa.

Chúng em, em với bố em, ăn khoai nướng lò. Mẹ em và em gái em không ăn khoai, vì đang ăn kiêng. Khoai làm lên ký lắm.

Cái bàn phủ thế nào? Có khăn bàn không?

Thầy giỡn em? Nhà em có tấm lót bàn bằng cói.

Trong bữa ăn có chuyện gì?

Sao ạ?

Mọi người có trò chuyện không? Có nghe nhạc êm dịu hợp với bữa ăn không?

Bố em mải nghe truyền hình, nhai nhai nuốt nuốt chứ không để ý gì đến mấy món ăn mẹ em đã vất vả nấu khiến mẹ em bực mình.

Ồ, có xung đột tại bàn ăn. Thế không ai bàn tán chuyện trong ngày à? Em không kể chuyện ở trường à?

Không ạ. Rồi mẹ em dọn dẹp bàn, vì bố em lại quay vào coi truyền hình. Mẹ em lại bực mình lần nữa vì em gái em nói không thích món gà. Nó bảo gà làm cho mập. Thưa thầy McCourt, nói những chuyện này để làm gì mới được chứ ạ? Sao thầy cứ mãi hỏi những điều như thế? Chán chết được.

Ta hãy hỏi các bạn xem nhé. Các em thấy sao? Đây là lớp học viết văn. Các em có học được gì về James và gia đình bạn ấy không? Có thành được một câu chuyện không? Jessica?

Mẹ em sẽ không bao giờ chịu nổi những điều vớ vẩn ấy. James và ông bố được hầu như vua. Bà mẹ và cô em gái làm hết mọi chuyện, còn James và ông bố chỉ việc ngồi không, chờ được bưng món ăn tận miệng. Em rất muốn biết ai rửa chén đĩa. Không, chẳng cần hỏi em cũng biết: bà mẹ và cô em gái.

Nhiều bàn tay giơ lên, toàn con gái. Tôi biết chúng muốn phê bình James. Từ từ nào, các cô nương. Trước khi các em xúm vào “quay” James, thầy muốn biết có phải mỗi em đều là mẫu mực trong nhà, luôn ân cần giúp đỡ người thân không. Trước khi ta tiếp tục, các em hãy cho thầy biết: Có bao nhiêu em, sau bữa tối hôm qua, đã hôn mẹ để tỏ lòng biết ơn, bảo rằng mẹ nấu thật ngon. Sheila?

Làm thế là vờ vịt. Bà mẹ nào cũng đều biết rằng chúng em trân trọng những việc mẹ làm.

Có tiếng phản bác. Không, họ không biết. Nếu James tỏ lòng biết ơn thì chắc mẹ bạn ấy sẽ ngất xỉu.

Tôi tiếp tục chơi trò “hỏi cung” này với cả lớp cho tới khi Daniel làm tôi cụt hứng.

Daniel, tối hôm qua em ăn món gì?

Thịt bê với xốt vang trắng ạ.

Có món gì ăn kèm với thịt bê xốt vang trắng không?

Măng tây với một ít xa lát trộn giấm ạ.

Có gì khai vị không?

Thưa không. Chỉ có món đó thôi ạ. Mẹ em bảo khai vị làm mất ngon miệng.

Thế ra là mẹ em nấu món thịt bê đấy?

Không, cô người làm ạ.

A, cô người làm. Thế mẹ em làm gì?

Mẹ em ở chỗ bố em ạ.

Nghĩa là cô người làm nấu bữa ăn tối và chắc cũng cô ấy bưng lên chứ gì?

Đúng thế ạ.

Em ăn tối một mình à?

Vâng.

Tại một cái bàn gỗ gụ to bóng loáng, nhỉ?

Đúng thế ạ.

Dưới chùm đèn bằng pha lê?

Vâng ạ.

Thật à?

Thật ạ.

Có cả nhạc chứ nhỉ?

Có ạ.

Thầy đoán là nhạc của Mozart? Nó hợp với bàn gỗ gụ và chùleđèn pha lê.

Không ạ. Telemann.

Rồi sao?

Em nghe nhạc Teleman chừng hai mươi phút. Ông này là một trong những nhạc sĩ bố em thích nhất. Nghe xong bản nhạc, em gọi điện cho bố em.

Lúc đó bố em ở đâu, nếu thầy được phép hỏi?

Bố em nằm trong bệnh viện Sloan-Kettering vì ung thư phổi, mẹ em ở đó với bố em vì có lẽ bố em sắp mất nay mai.

Ô, Daniel, thầy xin lỗi em. Lẽ ra em nên cho thầy biết để thầy khỏi cật vấn em như thế này.

Không sao ạ. Đằng nào thì bố em cũng sẽ mất mà.

Lớp học lặng hẳn đi. Tôi biết nói gì với Daniel bây giờ đây? Tôi đã chơi trò chơi vớ vẩn của mình: một thầy giáo kiêm nhà hỏi cung khôn ngoan và vui nhộn, còn Daniel đã nhẫn nại chịu đựng. Những chi tiết về bữa ăn tối lẻ loi trong căn phòng trần thiết lịch sự choán đầy lớp học. Cha của Daniel cũng có mặt ở đấy. Chúng tôi ngồi bên giường bệnh cùng với mẹ của em. Chúng tôi sẽ mãi mãi nhớ tới những khoanh thịt bê, cô người làm, chùm đèn pha lê và Daniel ngồi một mình tại chiếc bàn ăn gỗ gụ bóng lộn trong khi cha em hấp hối.

Tôi bảo học sinh mỗi thứ Hai nhớ mang theo tờ The New York Times để cả lớp cùng đọc những bài phê bình các quán ăn của Mimi Sheraton.

Chúng nhìn nhau rồi nhún vai kiểu New York: nhướng mày, hai bàn tay giơ lên, xòe ra, khuỷu tay sát vào sườn. Biểu thị của kiên nhẫn, cam chịu và ngạc nhiên.

Sao thầy lại muốn chúng em đoc mục phê bình các quán ăn ạ?

Vì có thể các em sẽ thích thú; nhất là việc này sẽ làm vốn từ vựng của các em phong phú và sâu sắc hơn. Các em nên cho các vị khách quý từ Nhật hay các nước khác đến tham quan trường biết điều này.

Cha mẹ ơi, lần tới chắc thầy sẽ bảo tụi em mang vào lớp những lời cáo phó quá.

Thật là một ý kiến hay, Myron ạ. Đọc cáo phó các em có thể học được nhiều chuyện lắm. Em thích đọc cáo phó hơn Mimi Sheraton à? Thế thì em cứ mang tới vài ba cáo phó thậtl à hay.

Thưa thầy McCourt, em chọn cách nấu nướng và phê bình các quán ăn vậy.

Được thôi, Myron.

Chúng ta hãy xem kết cấu một bài phê bình của Mimi Sheraton nhé. Tác giả cho chúng ta biết về không khí và cảnh trí của quán ăn cũng như chất lượng phục vụ. Bà viết về từng phần của một bữa ăn: khai vị, món chính, tráng miệng, cà phê, vang. Cuối cùng trong phần tóm tắt bà giải thích số ngôi sao bà cho hay không cho. Đó là kết cấu. Barbara?

Em thấy bài phê bình này là một trong những bài tệ hại nhất em từng đọc. Em hình dung thấy máu nhỏ giọt từ trang giấy trên máy đánh chữ của bà ta hay từ bất cứ thứ gì bà ta dùng để viết.

Nếu em phải trả giá cắt cổ tại một quán ăn như thế này thì Barbara à, chẳng lẽ em không thích được một người như bà Mimi Sheraton cảnh báo ư?

Tôi cố tập trung giảng bài báo, cách dùng chữ, những chi tiết độc đáo, nhưng chúng lại muốn biết chẳng lẽ suốt đời tối nào bà ta cũng đi ăn quán thì chịu sao nổi chứ?

Chúng bảo thật tội nghiệp cho ai làm nghề phê bình như thế này, vì họ không được ăn ở nhà ăn Hamburger hay một tô cốm dầm với chuối. Có lẽ tối tối bà ta về nhà rồi bảo chồng rằng suốt đời không muốn thấy thịt gà hay sườn heo nữa. Còn ông chồng chẳng bao giờ có được niềm vui nấu cho bà một bữa thanh đạm để bà phấn khởi sau một ngày dài, vì hẳn là bà đã ăn đủ cho nguyên cả tuần rồi. Thử tưởng tượng hoàn cảnh éo le của những ông chồng hay bà vợ của những nhà phê bình món ăn mà xem. Chồng không bao giờ dám rủ vợ đi ăn tối để hưởng niềm vui vợ chồng ăn quán, vì e mỗi miếng ăn vợ đều sẽ nhai tới nhai lui để biết những thứ hương liệu trong thịt hay trong xốt. Có ai thích ăn quán với một người đàn bà rành rẽ mọi thứ về món ăn và vang? Lúc ấy hẳn bạn sẽ chỉ chú ý xem nét mặt bà ta thay đổi thế nào sau miếng đầu tiên. Không, người đàn bà ấy có thể có một nghề tuyệt vời, hái ra tiền nhưng sẽ nhàm chán vì ngày này qua ngày khác luôn phải ăn những món ngon nhất và hình dung được gan ruột mình phản ứng với những món ấy như thế nào.

Rồi, lần đầu tiên trong đời tôi dùng một từ xưa nay tôi chưa hề dùng. Tôi nói, Tuy nhiên, và lặp lại. Tuy nhiên, thầy sẽ biến hết thảy các em thành những Mimi Sheraton.

Tôi yêu cầu chúng viết bài về căng tin nhà trường hay những quán ăn quanh đấy. Có ba em kết thúc bài luận bằng cùng một câu: Dở òm. Có mấy em ca ngợi các quán pizza gần đấy, khen người bán món Hot dog và bánh quy xoắn trên First Avenue. Một chủ quán pizza bảo chúng rằng ông ta muốn gặp tôi để cám ơn bà đã làm cho học trò chú ý tới quán của ông ta, khiến ngành nghề của ông ta được vinh hạnh. Cái nhà ông thầy có tên Ireland ấy thật là tuyệt vời vì đã khuyến khích học trò biết trọng thị của ngon vật lạ trên đời. Bất cứ lúc nào tôi muốn ăn pizza, không chỉ một miếng mà nguyên cái thì cửa quán của ông ta luôn rộng mở và tôi muốn ăn gì kèm tùy thích, kể cả hi ông ta phải cho người ra quán đặc sản tìm những thứ thượng hạng mà ông ta không có.

Tôi không đồng ý với những em đã cao ngạo chê trách gay gắt căng tin nhà trường. Đúng rồi, tôi nói, cảnh trí chẳng có gì tươi mát. Bà Mimi hẳn sẽ đồng ý với các em. Người ta có thể nhầm căng tin này với một trạm xe điện ngầm hay một phòng ăn ở trại lính. Các em phàn nàn về phục vụ. Các cô phát thức ăn quá cộc cằn. Họ cười quá ít. Ái chà. Điều này khiến các em bị tổn thương. Họ múc thức ăn đổ phịch lên khay, bất kể món gì. Trời đất, các em chờ đợi gì nào? Các em cứ thử làm ba cái công việc chẳng chút tiền đồ ấy đi rồi xem các em có cười nổi không.

Thôi, tôi tự bảo, đừng nói nữa. Mấy năm trước anh đã huênh hoang về Cách mạng Pháp rồi. Nếu chúng bảo căng tin là chán phèo thì cứ để mặc chúng. Đây là một đất nước tự do, phải không nào?

Tôi hỏi chúng nghĩ gì khi nói rằng đồ ăn chán phèo. Các em là văn sĩ. Có nên nâng từ vựng mình lên mức cao hơn chăng? Bà Mimi sẽ viết thế nào trong trường hợp này?

Lạy Chúa, thầy McCourt ơi, chẳng lẽ mỗi khi viết về món ăn chúng em cứ phải nghĩ tới bà Mimi suốt ư?

Thôi được, các em nghĩ gì với hai chữ chán phèo?

Thầy biết mà. Thầy biết mà.

Biết sao?

Rằng món đó không nuốt nổi.

Sao không?

Chẳng có mùi vị gì hết. Y như c…

Soa em biết c… có mùi vị thế nào?

Thầy McCourt ơi, thầy dễ thương thật đấy, nhưng đôi khi thầy làm tụi em phát điên lên được.

Jack, em biết Ben Johnson từng nói gì không?

Không, thưa thầy McCourt, em không biết Ben Johnson từng nói gì.

Ông ta nói rằng ngôn ngữ làm bộc lộ chân tướng con người. Hãy nói sao để tôi có thể thấy anh được.

Ben Johnson đã nói vậy ạ?

Ben Johnson đã nói thế đấy.

Tài tình thật, thưa thầy McCourt. Ông ta nên đi ăn tối với bà Mimi.