Chương 3 .

NGHỀ NÀO THÌ CŨNG CÓ chân dung của nó. Ông bán kẹo kéo thì mũ cát két xám. Người gầy nhẳng. Tạp dề trắng bó bộ ngực bọ ngựa. Tay xách cái chân bàn gấp. Tay cắp cái bàn kẹo phủ mảnh vải trắng bột. Tiếng rao eo éo: Hỡi ai sài đẹn gầy mòn. Ăn xu kẹo kéo béo tròn cối xay. Còn thầy Quang Tình? Nếu ông giáo được hình dung là một kẻ bạch diện thư sinh thì trước hết có thể chọn thầy làm mẫu. Thân mình thì thanh tao. Tứ chi thì nhỏ nhắn. Ngũ quan thì phân miêng. Mắt sáng, môi tươi, tai tròn. Nói năng ôn nhã. Cử chỉ khoan thai, nhẹ nhàng. Người cứ như từ bức vẽ bước ra. Còn tâm hồn thầy thì hiển nhiên là như bầu mật ong ăm ắp thiện tâm và tứ thơ đẹp rồi. Thế đó, nói đến con người là nói đến phong cách. Mà phong cách là do nghề nghiệp tạo nên. Thành ra dẫu trong túi không có nổi trăm bạc, nhưng ra đường thế nào áo cũng phải trong quần, dép phải có quai hậu, dáng vẻ phải phong lưu con nhà. Bạn bè có mời cũng không bao giờ có mặt ở quán bia, quán trà chứ đừng nói là tham dự hò hát ở quán karaoke. Còn ông Văn Chỉ, tất nhiên phải là một mẫu hình khác. Bốn lăm tuổi. Đã hơn hai chục năm nay gắn bó với nghề mộc. Cao lểu đểu. Thân mình giống cái thang. Thượng thu hạ thách, trên nhỏ, dưới to dần. Mặt hẹp như mặt chim. Hai con mắt kẻ chỉ. Cái chóp mũi vừa nhọn vừa quặp. Mái tóc gọng kính. Vành tai chuột gài mẩu bút chì. Thẻo môi dưới thười thưỡi đỏ lòe vì miếng trầu thi thoảng lại nhóp nhép trong miệng.

Ông Văn Chỉ, hiện thân của nghề nghiệp từ trong giọng nói. Lúc rì rầm cũ kỹ như tiếng cưa xẻ gỗ. Lúc đứt dóng chắc nịch quyết đoán như tiếng lưỡi đục chạm gỗ. Con người ông, một thực thể của một thời cuộc đa sự đang vận hành.

- Thầy Quang Tình ạ. - Ông phó mộc nói - Tôi nói điều này chắc là thừa. Vì chắn chắn là thầy đã nói thì nói hay hơn tôi. Nhưng mà đã gọi là nhập môn thì thế nào cũng phải nói. Có phải không thầy? Ấy thế! Cùng nhau kéo gỗ dô ta. Kéo vào trong xưởng xẻ ra vắn dài. Thợ thuyền hì hục sớm mai. Đóng bàn đóng ghế cho ai học hành. Hóa ra cái nghề sáng giũa cưa, trưa mài đục, tối giục nhau về này cũng có quan hệ đến nghề giáo cao quý và lương thiện của thầy đấy. Mà nói rộng ra thì thượng anh hùng, hạ cùng đinh, kể từ lúc oe oe chào đời nằm trong chiếc cũi, đến khi nhắm mắt tay để trên bụng nằm trong cái áo quan sáu tấm, có lúc nào không cần đến cái nghề mộc. Xem ra thì nghề mộc nó là cái nghề lương thiện nhất thế gian, thầy ạ. Mà nói đến lương thiện thì điều quan trọng nhất phải nói ngay rằng, đã hành nghề là phải có cái tâm thật thà. Không thể có cái lối bán mướp đắng giả làm bầu, bán mạt cưa giả làm cám gạo được. Nói ví dụ: khách đặt anh gỗ tứ thiết mà anh đánh lận con đen, làm gỗ tạp là tối kỵ. Còn cái câu ngoài sợi tóc, trong cóc ngồi, khi nói về cái lỗ mộng, thầy biết rồi đấy, nó là cái lối làm ăn dối trá càng không thể chấp nhận được. Lại phải giữ chữ tín trong làm ăn. Chẳng hạn có người đặt anh một cái tủ đứng. Năm sau khách đến lấy. Giá cả hồi khách đặt so với bây giờ khi đồng tiền cháy veo trong lòng bàn tay, cũng không vì thế mà lật lọng trẹo khẩu đòi tăng giá lên. Nhất tự thiên kim. Lời nói ngàn vàng!

Ngắt lời, nhìn cái dáng thanh nhã và đôi bàn tay trắng trẻo có những ngón tay búp măng như tay con gái của thầy Quang Tình, ông Văn Chỉ gật đầu đánh khậc có ý bằng lòng. Thế đó, cái nghề thổ mộc tưởng là hèn kém chỉ dành cho kẻ phàm phu thất học này tiếng thế cũng kén người ra dáng đấy. Người làm sao của bào hao làm vậy. Người thanh tiếng nói cũng thanh, trông con người thanh cảnh văn hoa cũng đã thấy cái thanh cảnh văn hoa của sản phẩm làm ra từ tay người đó, chứ còn gì!

- Còn bây giờ tranh thủ thời gian, ta vào thao tác cụ thể đầu tiên là học cưa thầy nhé.

Ông Văn Chỉ tiếp:

- Cưa có nhiều loại. Bài học thứ nhất của thầy là học cưa. Đây là cái lưỡi cưa.

Miệng nói, tay ông Văn Chỉ giơ cái cưa lên cao, miệng nhủm nhỉm:

- Tay cưa là chỗ thầy cầm để thực hiện thao tác. Trên cùng, đây, cái sợi dây thép xoắn này là giằng cưa. Cái này là thanh chống. Cưa này là cưa ngang, dài khoảng 60 phân. Cưa dọc dài hơn. Độ 80 phân. Còn cưa cắt mộng, cưa hạt mướp, thầy sẽ học sau. Thầy ngồi lên đây. Cái bàn này dùng để làm các công việc về nghề mộc, tiếng chuyên môn gọi là cái cầu bào. Một chân thầy đặt trên đất. Một chân thầy để trên này, đè lên khúc gỗ cần cắt. Thầy có nhìn thấy đường mực đen không? Có hả! Mắt thầy còn tinh anh lắm. Lưỡi cưa của thầy lúc nào cũng phải bám mực, nghĩa là ăn vào giữa vạch mực, tuyệt đối không ngoằn ngoèo rắn lượn. Bài học đầu tiên là tập cưa ngang, thầy ạ.

- Cám ơn sư phụ Văn Chỉ!

- A! Lại tâng tôi lên hàng sư phụ cơ à. Nào! Bây giờ thầy bắt đầu cưa đi.

- Sư phụ dạy nghề của tôi ơi. Tôi là anh thợ học việc, phó nhỏ chuyên để sai vặt cũng còn chưa đáng. Xin đừng gọi tôi là thầy.

- Không sao! Một chữ cũng là thầy. Huống hồ, thầy giáo là nghề gốc của thầy. Hơn chục năm trước, những lần tôi đi khai thác gỗ trên khu rừng Đản Khoa, nhờ vả thầy, lúc ấy chả gặp thầy trong vai ông giáo là gì. Nghề nghiệp nó ám vào ta, ăn vào máu thịt ta, không rời xa nó được đâu. Bao nhiêu năm qua thầy chẳng đã từng dạy cả mấy trăm học trò đó sao! Còn bây giờ nữa, thầy vẫn là thầy từ trong phong thái cốt cách đấy, thầy ạ. Tôi không nịnh thầy đâu. Thầy không đồng hạng với loại thợ vai u thịt bắp, ăn bốc ngồi xổm như bọn tôi đâu. Hề hề…

Đứng né sang một bên, nhìn thầy Quang Tình lóng ngóng nhấc cái cưa, đặt lưỡi cưa vào khúc gỗ, rồi mắm môi mắm lợi đưa đẩy, ông Văn Chỉ tủm tỉm cười rồi lại gật gật gù gù. Không sao! Không sao! Chuông có đánh mới kêu. Lúc đầu đường cưa làm sao mà đã mềm mại thong dong ngay được!

o O o

Rời khỏi nơi thầy Quang Tình đang tập cưa, ông Văn Chỉ đi xuống cuối xưởng. Xưởng mộc của ông là một căn nhà gỗ cột kê dài như cái tàu ngựa lúc nào cũng có bảy tám người thợ làm công. Bên trái xưởng là căn buồng thưng ván gỗ bắp và cót ép, là nơi để đồ nghề và nồi niêu bát đĩa nấu ăn. Đầu xưởng là nơi thợ làm việc. Tủ tường, tủ lệch, tủ ly, tủ buýp phê, giường hộp, giường đơn, bàn ghế các loại đã đóng xong chờ hoàn thiện để chuyển ra cửa hàng, xếp tất ở cuối xưởng. Ngoài sân, chồng đống là các hộp gỗ, mấy cây gỗ chưa xẻ và các lớp ván canh.

Ông Văn Chỉ ghé vào chỗ này một tí, chỗ kia một tí. Chủ yếu là để nắm tiến trình công việc của các bộ phận. Thảng hoặc cũng cho lời chỉ dạy phải làm thế này, phải làm thế nọ. Kết thúc hành trình là tạt qua chỗ cô Mận tạp vụ đang nhóm chiếc lò cháy bằng mạt cưa để đun nước và sửa soạn bữa ăn trưa cho thợ. Ông là người tính khí nhẹ nhõm, rất hay bông đùa.

- Mận, mày cười cái gì thế? Có thích đổi thằng thợ xây què của mày lấy anh thợ cưa không? Mà mày định biến các anh đây thành chuột đồng cả lũ hả?

Đó là tiếng ông bỡn cợt cô Mận. Thậm chí còn nghe tiếng bàn tay ông phát đánh bộp vào cái mông to bè của cô và tiếng kêu xoe xóe của cô nữa, vậy mà thoáng cái, thầy Quang Tình nhận ra ông đã trở lại cạnh mình.

- Hê hê... Ước gì lấy được thợ cưa. Cưa đi cưa lại dái đưa lòng thòng. Xin lỗi thầy Quang Tình nhé. Anh em thợ cưa họ tự đặt ra thế cho vui ấy mà.

Vừa đọc hai câu vè vui, vừa nhấc hai đoạn gỗ thầy Quang Tình vừa cắt rời ra từ một khúc gỗ lên, ông Văn Chỉ đã chuyển sang giọng nghiêm ngắn, tiếp:

- Thầy Quang Tình. Thế là thầy hiểu thế nào là cưa đứt đục suốt với cưa tày vạc đốn, cưa mạch nào dứt mạch ấy rồi đấy nhé. Nhưng mà thầy chú ý, đừng căng thẳng. Không cần mím môi mím lợi. Cứ mềm mại thả lỏng người mà đưa đẩy, thầy ạ.

- Cám ơn sư phụ động viên.

- Nhớ cho, không đè, không ấn, cứ kéo đẩy tự nhiên. Tự nhiên tự tạo ra sức mạnh để lưỡi cưa khắc bám vào mạch. Vít xuống là nó không ăn vào gỗ đâu, thầy. Ấy thế, cưỡng bức thì cái gì cũng hỏng mà thầy. Hề hề...

Xoa xoa hai bàn tay, ông Văn Chỉ cười vì cách nói gần xa ẩn dụ của mình, rồi lại ghé sát vào thầy:

- Thầy cứ tiếp tục đi. Xong bài cưa ngang này ta sẽ sang bài cưa dọc. Cưa dọc hiển nhiên là khó hơn một bậc rồi. Đường cưa lúc đó sẽ dài hơn. Xẻ đôi một tấm gỗ dày cả hơn chục phân mà mặt cưa vẫn phẳng lì thì hai cánh tay đưa đẩy phải thật lực mà lại phải rất đều hòa. Và người thợ ít nhất cũng phải là một kẻ có sức bền, có đức tính nhẫn nại và tập trung tư tưởng, thầy giáo ạ.

Nắng vừa loe. Ngoài sân rải một sắc vàng màu bột ngô. Không gian thoang thoảng mùi mạt cưa thơm thơm hăng hắc hòa lẫn với mùi vécni thơm sực vừa mộc mạc vừa kiêu kỳ từ cuối xưởng phả lên.

Rì rì rì ri... Lưỡi cưa đến đoạn cuối chạy chậm rì. Mạt cưa li ti rắc bụi hồng. Trạng thái tê tê moi mỏi đã thấy ở bắp tay, thầy Quang Tình nghĩ: Mình đúng là loại dài lưng tốn vải rồi.

- Thầy Quang Tình này.

Dừng tay cưa, ngẩng lên, thầy Quang Tình đã nhận ra hai con mắt nhỏ của ông Văn Chỉ đang nhó nháy, tinh nghịch xoi xói cái nhìn vào khuôn mặt đang lấm tấm mồ hôi của mình:

- Thầy có công nhận, anh chàng nào nó phát minh ra cái từ cưa hay là cưa cẩm để nói lên cái ý con trai tán tỉnh con gái phải nói là tài tình không! Có nhẽ nó phải là một tay thợ mộc.

-...

- Ừ, cưa. Cưa tức là phải kéo đi kéo lại. Thứ nhất đẹp trai. Thứ hai chai lì. Nghĩa là cứ cà rầm cà rì ngày này qua ngày khác. Thật kiên trì nhẫn nại. Như anh thợ cưa ấy. Cho đến khi cái cây rắn như lim như sến táu ấy mãi rồi cũng đến lúc răng rắc kêu, rồi nó trở mình, quay lông lốc rồi đổ đánh ùm. Khề khề... Mà thầy ơi, cưa đổ được một cái cây ở miền rừng sơn cước thật không dễ đâu, có phải không thầy? Khề khề... Ước gì lấy được thợ cưa. Cưa đi cưa lại dái đưa lòng thòng...