Người Thợ Mộc Và Tấm Ván Thiên

MỘT CHÂN ĐẶT TRÊN ĐẤT. Một chân gập lại đè lên khúc gỗ tạp đặt trên chiếc cầu bào[1]. Nhìn đường mực thẫm đen, thầy Quang Tình hóp bụng, phồng ngực, đẩn lưỡi cưa về phía trước. Nhận ra lưỡi cưa đã đi hết cỡ, thầy thở ào ra một hơi rồi xuýt xoa sung sướng vì nhìn thấy lưỡi cưa đã ăn đúng vào đường mực. Còn bây giờ, khi thực hiện động tác kéo lưỡi cưa lại phía mình, thầy bỗng thấy trong lòng vừa bừng nở một niềm vui nho nhỏ rất khó tả. Thế đấy, thế gian này còn biết bao bí ẩn chưa được khám phá thật! Vì hôm nay có cầm cưa, thầy mới biết được sự khác biệt giữa hai thao tác đẩy đi và kéo lại. Thì ra răng cưa vốn chỉ có nghiêng về độc một chiều, nghĩa là chỉ khi đẩy đi, hàng răng của nó mới ăn vào gỗ và do vậy khi kéo lại, thầy không cần sản ra một công lực lớn nào đáng kể.

Xoèn xoẹt, xoèn xoẹt... Đẩy đi kéo lại, động tác nọ có là nhờ sức của mình, vậy mà thầy Quang Tình có cảm tưởng chính lưỡi cưa ăn gỗ là cây đàn tự tạo ra âm thanh. Điều hòa và cần mẫn. Nhưng phải mười lăm phút sau, đến khi hai khúc gỗ đứt lìa khỏi nhau, đường đi đã tới đích, thì thầy mới có được cái cảm giác giờ mình mới được hít thở thật thoải mái. Đường cưa đầu tiên còn rất ngắn. Bước đi đầu tiên của một đứa trẻ tập tễnh. Nhưng quan trọng là, đường cưa đầu tiên này đã ăn mực đến mức cưa xong thì đường mực bật làm cữ đã biến mất. Quan trọng là đúng đường ngay từ khi khởi sự! Một đường đi thẳng băng! Mặt thầy dãn ra, mãn nguyện thêm chút kiêu hãnh và thoáng tí ngác ngơ con trẻ. Thế là thầy đã nhập vai một anh thợ học việc. Một bước ngoặt trong đời! Thợ học việc dưới sự dìu dắt của ông phó mộc Văn Chỉ. Ông phó mộc! Cái nghề mộc lạ thế! Lên đến bậc sư phụ rồi, nội tình trong một tốp thợ bốn năm người thì được tôn vinh ông thợ cả, kẻ chỉ huy tối cao, người lấy mực bấm cữ, hoạch định công việc, nhưng chính ông cũng chỉ tự xưng là phó mộc. Cái đức khiêm nhường của kẻ lao động chân tay.

Ông phó mộc Văn Chỉ có xưởng mộc sản xuất đồ gỗ và có cửa hàng chuyên bán đồ gỗ nội thất. Là nhà doanh nghiệp chính hiệu rồi, nhưng ông vẫn không rời cái cưa cái đục. Ông vẫn là ông phó mộc dân dã và tài hoa. Xưởng mộc của ông ở trong một cái ngõ nhỏ lúc nào cũng có một nhóm mấy người thợ làm công ăn lương. Và bây giờ có thêm thầy Quang Tình là người học việc.

Thầy Quang Tình - thợ học việc. Đang từ ngôi ông thầy, quân-sư-phụ, một thứ hạng cao trong xã hội, thầy giáo Quang Tình bỗng chốc tụt xuống hàng người thợ học việc. Sự việc tréo khoeo vậy bắt đầu từ nguyên cớ nào vậy? Cả một thiên chuyện chưa dài còn nằm im trong ký ức. Còn thời gian, chưa cần kể vội. Vì lúc này, đang buổi cơn đen vận túng, thầy Quang Tình chỉ quan tâm đến những gì mới xảy ra gần đây thôi. Mà gần nhất là chiều chủ nhật vừa rồi, khi thầy vừa dợm bước chân vào vuông sân gạch trước tòa nhà của ông Văn Chỉ thì ông đã từ trên thềm nhà cao nhảy bịch xuống. Rồi lấp xấp đôi dép tông, ông phó mộc xổ ra và đưa cả hai bàn tay chộp lấy tay thầy, rung lắc một thôi một hồi, xởi lởi vô cùng như tri kỉ gặp cố nhân vậy.

- Chà, thầy Quang Tình. Nghe nhà tôi nó bảo, hôm qua thầy đến tôi mà không gặp. Nó là do tôi có chút việc họ hàng phải về quê bên ngoại, thầy ạ. Thầy vào nhà đi. Thế, chẳng hay vì cái lý do gì mà đang phới phới yêu đời thầy lại bỏ cái nghề trồng người cao quý để xin học cái nghề thổ mộc kiếm cơm này của tôi?

Ôi, ông Văn Chỉ, một tiếng nói thân tình! Và thầy Quang Tình da dẻ trắng trẻo dáng vóc thư sinh chưa kịp nói một lời nào đã bị kéo ngay vào bộ tràng kỷ ở gian bên ngôi nhà gỗ cổ năm gian, rộng thênh thang. Và lạ thế đấy, thầy rất nhớ là kể từ lúc bước qua cái ngưỡng cửa bức bàn cao tới gần đầu gối vào trong ngôi nhà, thầy đã có cảm giác mình vừa bị con vật khổng lồ nọ nó nuốt chửng.

Trật chiếc mũ vải, thầy Quang Tình, con người hay xúc động, nghển cổ, quên bẵng đi cái ý định xui khiến thầy phải đến đây, khẽ rên một hơi dài. Chà, một ngôi đại khoa! Một tòa dương cơ. Chưa bao giờ thầy thấy một ngôi nhà như vậy. Trước hết là một chiều rộng và một chiều dài không xác định. Những hàng cột tròn chạy miên man mà thưa thoáng. Và sau nữa là bầu không khí thanh tĩnh, yên bình, cổ kính tỏa ra từ những bức phù điêu long ly quy phượng, hoa sen, hoa súng, chùm nho trên các câu đầu, kẻ bẩy, xà dọc, xà ngang, biến thành một lực hấp dẫn mê ảo khiến thầy ngây ngây như rơi vào mê lộ. Thợ may ăn giẻ, thợ vẽ ăn hồ. Chẳng lẽ là vậy!

- Thầy ngắm cái gì mà kỹ vậy?

- Tôi thì không dám ước mơ rồi. Nhưng không hiểu rồi đời tôi có bao giờ được ngắm ngôi nhà thứ hai như thế này?

Đặt chén nước trước mặt thầy Quang Tình, ông Văn Chỉ cười, làn môi dưới trễ tràng đỏ lợt ướt rượt vì quết trầu:

- Cư trần lạc đạo thả tùy duyên. Cơ tắc xan hề khốn tắc miên. Ở đời vui đạo hãy tùy duyên. Đói đến thì ăn, mệt ngủ liền. Nó là cái duyên, cái số thầy ạ.

Co hai chân lên chiếc tràng kỷ, ông phó mộc đưa tay đẩy làn môi dưới lên, thêm:

- Mà nó là cái chuyện Tổ tôm bát sách chi chi. Ba gian nhà ngói bay đi đằng nào. Nó là cái của nả của ông cụ nhà tôi để lại cho. Chứ dưới chế độ dân chủ ta mà có cái nhà này thì nguy tai rồi, thầy ạ. Hề hề...

Rồi gõ cái xe điếu vào cạnh chiếc điếu bát, ông Văn Chỉ nghênh nghênh cái cổ có một vết sẹo dài, bật cười ra chiều mãn ý. Mãn ý về tòa dương cơ của mình, về câu nói có ý mai mỉa táo tợn của mình. Vào những ngày này, công khai móc máy thể chế mới là kẻ trí thức có bản lĩnh được mọi người vì nể mà.

Thầy Quang Tình, ba mươi lăm tuổi, vóc thanh mảnh, mặt trái xoan, cởi cái túi vải bạt khoác qua vai, nhấc chén nụ vối, chớp chớp hai con mắt hiền dưới hàng mi rợp bóng. Nhưng thầy vừa dọn giọng, định vào cuộc vân vi giãi bày, thì ông phó mộc đã vỗ đùi đánh bộp, giả lả rõ là kẻ thức thời:

- Thôi thế thì tôi biết hết ngọn ngành câu chuyện rồi. Thầy khỏi phải nói. Nó là cái chuyện Thuận ngã giả vương, nghịch ngã giả vong. Theo ta thì tốt. Trái với ta thì chết. Nó là cái vạ ông giời ông ấy gieo! Nó là cái họa của cái anh trí thức, của nòi văn mạc! Có phải không thầy?

Rồi không để thầy Quang Tình dãi dề, ông đã thao thao một giọng văn kể chuyện. Giọng của một kẻ hiểu biết nhân tình thế thái. Chuyện rằng, năm ngoái cậu em ông phó cũng mắc phải cái vạ trời tương tự. Là họa sĩ của một tờ báo, vẽ gì không vẽ, cậu lại chỉ say mê một đối tượng là ông ba mươi. Thôi thì đủ hổ trắng, hổ vàng, hổ đen, cọp lành, cọp dữ, beo bố, beo con. Tất tật đều quy phục dưới làn roi dạy dỗ của một tài tử huấn luyện. Tất nhiên, tranh hổ của cậu được dân chúng hâm mộ và mua về treo rất nhiều cho vui cửa vui nhà. Thì cũng giống như tranh của các họa sĩ chuyên vẽ ngựa, vẽ chó, vẽ mèo những năm Ngọ, năm Tuất, năm Mão. Chuyện chẳng có gì đáng nói, nếu không có một gã chuyên làm nghề đơm đặt trong lĩnh vực nghệ thuật. Và thế là trong chính giới hàng tỉnh rộ lên dư luận: Anh chàng họa sĩ này có ý đồ phụ họa cho một quan điểm sai lầm, coi đế quốc như con hổ giấy; và do vậy đã làm suy yếu tinh thần cảnh giác của nhân dân. Luận suy gì mà vòng vo kỳ quặc! Thành ra chàng họa sĩ đành nhận quyết định bị sa thải, buông bỏ panhxô và palét, vác cái cuốc cái thuổng cái xà beng lên miền sơn cước đi đào vàng thuê cho các bưởng.