Chương V

Mới đầu giờ làm việc buổi sáng, Toàn giở ngăn kéo bàn làm việc, lấy ra tập "Đề án chính trị" do Vụ khu vực gửi sang từ chiều hôm qua. Anh định nghiền ngẫm một chút, rồi sẽ làm "Đề án đón tiếp" gửi lên lãnh đạo Bộ duyệt.

Điện thoại trên mặt bàn đối diện réo vang. Anh Trân ngồi ở bàn đó chưa đến, Toàn đành vươn người cầm máy.

- Đề nghị Vụ cho người xuống nhận công văn của Sứ quán A. - Giọng người thường trực cổng chính.

Toàn hơi lấy làm lạ. Thông thường các Sứ quán gửi công hàm, công văn và các loại giấy tờ khác đến, chỉ việc gửi lại ở phòng thường trực. Nhân viên văn thư của Vụ sẽ xuống lấy. Nhưng hôm nay người đưa công văn muốn đưa tận tay, chắc có chuyện gì? Vì là người vừa mới trực tiếp làm việc với đoàn MIA của A., Toàn quyết định đi xuống gặp họ.

Từ xa Toàn đã nhận ra cái dáng người lăn lẳn không lấy gì làm cao của Walter Buxton, bí thư thứ nhất của Đại sứ quán A. Nét mặt anh ta gợi cho Toàn cảm giác về một nhân vật "diều hâu" thực sự: mũi khoằm, mắt sâu lạnh lùng. Dấu vết của một bộ râu rậm, luôn được cạo sạch sẽ, vẫn còn xanh rì hai bên mép và dưới cằm. Nếu để cho bà Nhớn xem mặt anh ta, sẽ nhận được một loạt lời phán như nước chảy về loại người "cằm chữ thượng" và "rậm râu sâu mắt". Hồi mới gặp Walter Buxton lần đầu, Toàn đã cảm thấy đây là một nhân vật vào loại cáo già số một, bảo thủ cực độ, a honey tongue, a heart of gall (1) . Anh ta có dáng dấp của một chàng sinh viên điển trai, vì trẻ hơn nhiều so với tuổi ba mươi tám. Làm việc ở Việt Nam đã hai năm, ngay từ thời đảng Bảo thủ còn chiếm đa số ghế trong Thượng viện, anh ta tỏ ra là một nhân viên đắc lực phục vụ cho lợi ích của các ông chủ. Nhưng sau cuộc bầu cử vừa qua, Công đảng lên nắm quyền, một mặt Walter Buxton là một viên chức mẫn cán thi hành đúng chủ trương, mặt khác anh ta vẫn giữ nguyên quán tính như lúc phụng sự chủ cũ. Bề ngoài Buxton vẫn lịch sự nhã nhặn trao đổi công văn, bàn bạc cách tổ chức làm việc cho đoàn MIA, giống như một người tiền trạm của đoàn, nhưng Toàn luôn nhận thấy cái ánh mắt lạnh băng muốn cưỡng lại của anh ta. Đôi khi đang làm việc, Toàn giật mình nhìn thấy cái cười nửa miệng, cái ánh mắt lạnh lùng độc địa của Buxton. Anh chàng muốn phản kháng lắm, anh chàng đang cay cú lắm trước quan hệ hai nước đang dần dần được bình thường hóa. Những giống cò đi kiếm chác bao giờ chả muốn một nơi nước đục.

Nhưng dù sao Walter Buxton vẫn cười rất tươi, tiến lại nắm chặt tay Toàn, nói bằng một giọng Anh trong và vang:

- Xin chào ông Toàn. Ông vẫn khỏe chứ?

- Cảm ơn, tôi vẫn khỏe.

Nụ cười tắt trên môi  Buxton, đã hết phần xã giao, chuyển sang công việc. Anh ta không cười nữa, nhưng vẫn nói với dáng vẻ duyên dáng:

- Tôi rất vui lòng được chuyển tới ông bức điện cảm ơn của Đoàn MIA do ông Leo Jackson ký. Có thể coi đây là lời cảm ơn của phía A. đối với các cơ quan hữu quan ở Việt Nam đã giúp đỡ đoàn MIA thực hiện một chuyến đi thắng lợi. Về phía Sứ quán, chúng tôi xin cảm ơn thái độ thiện chí và tận tình của các ông trong thời gian đó.

- Cảm ơn ông, trong quan hệ đối ngoại, chúng tôi cũng rất hiểu câu mà ông Brendan Carrington ưa dùng: A friend in need is a friend indeed (1) .

- Cho nên chúng tôi còn có câu tục ngữ: Better be alone than in ill company (2 .

Walter Buxton nói như vậy, thái độ vui vẻ hào hoa như vậy, nhưng cặp mắt sâu vẫn xám lạnh, đầy vẻ nham hiểm. Toàn hiểu anh ta phải nói những lời công vụ, còn với tư cách cá nhân, anh ta căm cái mối quan hệ đang được cải thiện. Sâu kín hơn, Buxton vẫn còn cay về bữa tiệc chiêu đãi kia.

Chẳng là trước khi đoàn MIA sang Việt Nam làm việc, Toàn được phân công làm Đề án Đón tiếp. Về bữa cơm thân mật phía ta mời đoàn, anh đề nghị:

Chiêu đãi:

- Danh nghĩa: Trợ lý bộ trưởng Lê Cường Khuynh.

- Thời gian: 19 giờ 00 ngày 24-3-1984 (ngay sau khi hội đàm, chuyển sang tiệc chiêu đãi).

- Thành phần:

Phía ta: - Đồng chí trợ lý bộ trưởng

- Đồng chí thứ trưởng Bộ TBXH

- Đồng chí Vụ trưởng khu vực

- Đồng chí phiên dịch

- Đồng chí lễ tân

Phía bạn:

- 5 thành viên trong đoàn MIA

- Đại sứ A. tại Việt Nam

- Bí thư thứ nhất Walter Buxton

Toàn gửi Đề án lên Văn phòng Bộ. Ngày hôm sau, cán bộ Văn phòng gọi điện, nhắn anh lên trực tiếp gặp trợ lý Bộ trưởng. Khi anh bước vào, ông Khuynh đẩy tới trước mặt anh bản Đề án đã bị ông gạch lem nhem bằng nét bút dạ đỏ. Có lẽ sắp phải tiếp khách, hoặc đi đâu đó, ông Khuynh vừa cẩn trọng chải tóc trước gương, vừa nói:

- Cái thành phần chiêu đãi của cậu cồng kềnh quá. Đất nước còn nghèo, phải thắt lưng buộc bụng, tiết kiệm từng xu. Có một bữa tiệc chiêu đãi mà ùn ùn kéo nhau vào ăn, còn đâu lương tâm nữa - Ông ngừng tay, lấy từ túi áo ra một cái kẹo cao su, nhai nhóp nhép - Tôi đã gạch bỏ cán bộ lễ tân, phiên dịch, tôi có thể nói chuyện trực tiếp bằng tiếng Anh được.

Toàn hiểu không nên tranh luận thêm với ông ta. Từ lâu Toàn đã nghe mọi người nói về sự non yếu kiến thức ngoại giao, sự độc đoán trong quyết định của ông Khuynh. Chính anh không được đi nước ngoài học cũng bởi sự độc đoán của ông ta mà lý do rất mập mờ. Tuy vậy chuyện xảy ra đã gần ba năm, ông Khuynh không biết Toàn nên không ngờ nạn nhân của cái văn bản ông không hạ bút ký ngày ấy, hiện đang ngồi bên bàn. Anh hết nhìn ông Khuynh đang tỉ mẩn hất từng món tóc ra sau, lại nhìn bản đề án bị gạch xóa:

- Nhưng tôi đề nghị giữ nguyên thành phần tham dự của phía bạn. Walter Buxton là bí thư thứ nhất, nhưng khi Đoàn MIA sang tới, anh ta sẽ nhập vào Đoàn, thành một đoàn viên, và tham gia tất cả các hoạt động của Đoàn. Vì vậy, không nên gạt anh ta ra khỏi số khách mời, trong chiêu đãi vẫn có thể có việc để anh ta hội ý với các đoàn viên.

- Lãng phí quá. Cậu chỉ vẽ chuyện, nó cần gì một bữa tiệc của mình. Nó về Sứ quán ăn, vừa ngon miệng vừa thoải mái biết bao nhiêu.

Ông Khuynh không đối mặt với Toàn, không thấy anh nhếch mép cười. Anh lướt nhìn lên phía trên: ông Khuynh đã sổ một vạch đỏ bên lề phần Tham quan, ghi chi chít vào đó: " Từ sân bay về, không nên đi đường cầu Long Biên, mà nên qua cầu Thăng Long, cho khách thấy sức mạnh hùng hậu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội trên đất nước ta ". Và ở bên dưới: “ Nên cho đi thăm Bảo tàng Quân đội để cho thấy tội ác của giặc Mỹ, trong đó có lính đánh thuê A. gây ra trên đất Việt Nam, càng thấy rõ chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta ".

Toàn cảm thấy không thể chỉ bằng lời nói mà thuyết phục thêm ông trợ lý dáng vẻ như một tay chơi này được. Anh rút lui, cầm theo bản Đề án để sửa lại như đã được chỉ đạo.

Sau buổi làm việc về nội dung của chuyến đi khai quật ở địa phương, các thành viên đi dạo trong sân khách sạn khoảng ba mươi phút, chuẩn bị tham dự chiêu đãi. Có lẽ lúc này mới thực sự nhận ra tình thế bất nhã do đã không mời viên bí thư thứ nhất. Thấy cả đoàn ở lại, chỉ có một mình Walter Buxton chuẩn bị ra xe để về Sứ quán, ông Khuynh xăm xăm bước theo, nắm lấy cánh tay anh ta một cách suồng sã:

- Xin mời ông ở lại cùng dự chiêu đãi với chúng tôi - Thấy Toàn đứng gần đó, ông quay sang nói tiếng Việt - Cậu vào thương lượng với Khách sạn để họ bố trí thêm một suất nữa.

Toàn vội vã bước vào quầy giao dịch, xộc xuống cả tổ bếp và tổ bàn, đề nghị họ xếp thêm một ghế và một bộ đồ ăn. Xong xuôi anh phải viết một cái card có tên Walter Buxton, đặt trước chỗ ngồi bổ sung. Khi anh bước ra, ông Khuynh vẫn đang co kéo, nét mặt nhăn nhăn như nói khó với Buxton. Giống cảnh giữ một ông hàng xóm ở lại ăn bữa cơm cà muối.

- Rất cảm ơn ông - Walter Buxton mỉm cười, nhưng ánh mắt đầy vẻ phật ý - Nhưng rất tiếc tôi không thể ở lại. Tôi còn có một số việc phải giải quyết ở Đại sứ quán.

Ông Khuynh thất vọng buông cánh tay Buxton ra. Đoạn ông bắt tay anh ta, rồi quay vào. Vừa lúc Toàn bước lại gần.

- Tôi rất là bối rối - Walter Buxton hơi lộ vẻ không hài lòng - Không hiểu sao ông Trợ lý Bộ trưởng mời tôi ở lại dự chiêu đãi, nhưng trước đó tôi không hề nhận được giấy mời?

Toàn biết trả lời sao đây? Lỗi là của ông Khuynh không nhìn xa trông rộng, đã chẳng lường trước được tình huống khó xử này. Tuy thế, không thể đổ lỗi cho ông được. Đã đến nước này, phải ngầm ý nhận lỗi về mình, một sai sót của cán bộ cấp dưới mà thôi.

- Thật là tiếc - Toàn thực sự ái ngại - Xin lỗi ông rất nhiều.

Walter Buxton đã lên xe đi rồi, Toàn thở ra một hơi thật dài. Thế mà một cái gì như luồng hơi đậm đặc dâng lên trong lồng ngực, quẩn ứ lại đó, làm anh như ngạt thở. Toàn không ảo tưởng, nhưng lẽ ra có thể khơi gợi một chút thiện chí, dù chỉ còn một chút, trong con người Walter Buxton.

❖ ❖ ❖

Mọi người vừa mới đến. Người đặt cặp lồng cơm lên bếp điện. Người đang sắp xếp lại giấy tờ, lau lại mặt bàn mặt ghế. Một số đông vây quanh tích nước chè người trực nhật vừa bê tới. Đã thành lệ, quanh tích nước chè này, người ta thông báo với nhau đủ thứ chuyện cóp nhặt được trong ngày hôm trước. Từ chuyện ô tô đâm một người đi xe máy; chuyện một anh chàng đi nước ngoài, mới về tới, hàng hóa mang theo trị giá bạc triệu; tới chuyện thằng cu sốt xuất huyết một tuần nay chưa khỏi... Nhưng hôm nay anh chàng Trân thông báo một tin chấn động nhóm uống nước chè. Ngay cả những người đang bù đầu giải quyết nốt phần công việc bên bàn cũng phải buông bút, ngẩng lên, thậm chí chạy đến nhập vào nhóm bình luận.

- Tay Khuynh bị đánh bật khỏi ghế Trợ lý Bộ trưởng à? Thế là trời cũng có mắt - Một ông chuyên viên già nói dửng dưng, coi đó là điều tất yếu, rồi rẽ đám người, về chỗ của mình.

- Bố già ơi, làm gì có giời phật thần thánh ở đây - Trân trợn mắt, nói như vãi đạn - Người có mắt là đồng chí Bộ trưởng kia. Mà không phải ông Khuynh bật ra khỏi cái chức Trợ lý thôi đâu. Trợ lý thứ nhất, vị Trợ lý cứng cựa mà chức Thứ trưởng đang nằm trong tay đấy bố già ạ.

Rõ ràng ông chuyên viên già không muốn tham gia câu chuyện, nhưng những điều mọi người đang bàn tán khơi gợi một số hồi ức của ông.

- Nói trộm vía ông cố Thứ trưởng Đào Văn Lộc, sinh thời là một người kỷ luật nghiêm khắc đến mức cứng rắn - Ông chuyên viên già chép miệng - Ông Lộc đã nhiều lần làm việc với tay Khuynh, có lần không nén nổi mà đay nghiến Khuynh trong cuộc họp: "Cái anh giẻ cùi tốt mã kia, cái anh đẹp trai một cách vô duyên kia, tôi mà không để mắt từng li từng tí đến hoạt động đối ngoại của anh, thì anh đã giết tôi không dao rồi".

Một thanh niên hiếu kỳ hỏi chen vào:

- Vậy thì tại sao đồng chí Bộ trưởng bây giờ lại tin dùng ông ta?

- Điểm xuất phát cũng là sự tin cậy ấy đấy - Ông chuyên viên già nhẩn nha kể - Khoảng năm 1965, Bộ trưởng khi ấy mới là cấp Vụ trưởng, vào chiến trường công tác, tình cờ gặp tay Khuynh, một thượng úy pháo binh. Thấy Khuynh tháo vát, dáng vóc cao ráo và lưng vốn tiếng Anh kha khá, vị Vụ trưởng lúc ấy rất mến. Thời gian đó Vụ của ông rất thiếu người, cho nên năm sau ông tìm cách nhấc Khuynh về Hà Nội làm việc. Khi ông đi làm Đại sứ, ông đề nghị cho Khuynh đi cùng. Quan hệ mật thiết hình thành từ đấy...

- Bây giờ thì đã hết. Một cú đá đau điếng. Thế rồi "anh đi đường anh tôi đường tôi, tình nghĩa đôi ta có thế thôi..."

- Thân nhau lắm thì cắn nhau đau - Đế vào một giọng nữ láu táu.

- Bà chị ơi, chuyện công tác mà cứ làm như chuyện bạn bè của đàn bà không bằng.

Trân không hoa tay múa chân nữa mà hạ giọng nghiêm chỉnh:

- Bộ trưởng thành thực tin vào khả năng cũng như phẩm chất của ông Khuynh, và có ý sẽ cất nhắc ông ta lên Thứ trưởng. Nhưng Bộ trưởng vẫn thận trọng, quả là một sự thận trọng đáng để biết ơn và đáng để học tập. Chuyến đi công tác vừa rồi, ông có tham khảo ý kiến của các đại sứ. Chưa tin lắm vào những điều được biết, Bộ trưởng về nước, thẳng thắn hỏi chuyện các ông cấp Vụ. Lúc này Bộ trưởng mới ngã ngửa ra vì các ý kiến đều thống nhất. Hầu như một trăm phần trăm phiếu chống. Kiểm tra lại công văn, chứng từ, sổ sách... Bộ trưởng càng thấy rõ Khuynh đã gây ra rất nhiều vụ làm chậm trễ, thậm chí có hại cho guồng máy hoạt động của Bộ...

- Thế rồi phéng à? - Một người làm điệu bộ chém mạnh tay.

- Yên nào, nghe cho hết, hồi sau sẽ rõ. Cuối cùng Bộ trưởng cho mời Khuynh đến. Anh trả lời thế nào về chuyện này, chuyện này, chuyện này... Và như thường thấy ở những đứa trẻ được chiều chuộng quá, hóa trẻ hư, dám lếu láo cãi cọ mạt sát bố mẹ. Tại sao anh không tin tôi, mà tin vào một lũ dân đen? Anh quên rằng trâu buộc thì ghét trâu ăn là lẽ ở đời hay sao? Thôi được, tôi biết thân mình như cái múi chanh, anh vắt xong thì anh vứt. Với người không có hậu như thế, tôi cũng chả cộng tác giúp việc được. Tôi sẽ xuống Vụ, xuống Viện, nếu cần thiết tôi chuyển sang Bộ khác...

- Nói năng bạt mạng nhỉ?

- Ông ta vật mình vật mẩy như thế với Bộ trưởng nhiều lần rồi, lần nào Bộ trưởng cũng nhượng bộ. Khuynh quên rằng không nên lạm dụng chiến thuật cổ điển vào cái thập kỷ tám mươi này nữa. Bộ trưởng đã quá quen thuộc, đã quá ngán cái trò rẻ tiền này, nhất là khi trong tay đã nắm được những bằng chứng không thể chối cãi. Cho nên Khuynh thật sự kinh hoàng, khi ở giữa cuộc họp lãnh đạo Bộ, Bộ trưởng tuyên bố dứt khoát: "Tôi chấp nhận nguyện vọng của anh Khuynh. Nếu có Viện, hoặc Vụ nào nhận thì anh về đó công tác." Nhưng vụ nào cũng sợ, vì ông ta có truyền thống đi đến đâu làm mất đoàn kết nội bộ đến đó.

Người ta im lặng một lúc. Dường như người nào cũng đang ngẫm nghĩ, đang phác ra mấy khả năng xem ông Khuynh sẽ được về Vụ nào, về với chức vụ gì. Người lên tiếng lần này là Bạch - Một người cao lớn, hơi béo, thường hay kể những chuyện tếu đầy màu sắc xác thịt:

- Ông Khuynh thuộc loại người "nóng máy cho nên cháy lý lịch", nói nôm na là ông ta lên voi xuống chó chỉ vì gái. Dạo tôi công tác ở Trường, nay đổi là Học viện, ông Khuynh là phó hiệu trưởng. Đạo mạo lắm. Đánh đùng một cái vụ bê bối vỡ ra. Chẳng là hôm ấy cô Hoan phục vụ trà nước, mang khay ấm chén vào phòng cho ông Khuynh, thình lình thấy ông ta nhảy xổ vào, vồ lấy mình. Hoan giằng co thoát được ra ngoài, kể hết cho chồng biết. Tay chồng Hoan, làm ở phòng giáo vụ, căm lắm, kiện lên Bộ. Cuối cùng Bộ xét thấy để Khuynh ở Trường thì mất uy tín trước sinh viên, nên rút về Bộ, làm quyền Vụ trưởng. Sang năm sau Khuynh được bổ nhiệm đi làm đại sứ...

- Kỷ luật kiểu ấy thì tôi sẵn sàng chịu kỷ luật suốt đời - Ông chuyên viên già hạ một câu bi thiết mà chua hài đến mức đám trung niên cười rộ, vỗ tay ầm ĩ.

Ông già để cho những tiếng reo hò lắng xuống, mới gỡ cặp kính lão, nhìn về phía Toàn đang đăm chiêu đứng cạnh Trân.

- Cuối cùng Bộ trưởng đã nhận rõ chân tướng của một con người. Better late than never (1) - Ông thuận miệng xổ một câu tiếng Anh, rồi một lần nữa nhìn Toàn, giọng bùi ngùi - Nhưng tao tiếc cho thằng Toàn. Giá như Bộ trưởng nhận ra sớm hơn, và tay Khuynh bật bãi từ ba năm trước, thì bây giờ thằng Toàn đang ở nước ngoài, chuẩn bị thi tốt nghiệp rồi đấy.

Bạch cười ha há:

- Tội nghiệp thằng Toàn. Hồi ấy thấy nó mang ảnh sang Vụ Lãnh sự để làm hộ chiếu, tôi đã chắc mẩm chú em đang được dứt áo ra đi.

- Thôi nào, let bygones be bygone (2) .

- Toàn gạt đi, không thích mọi người nhắc lại một chuỗi chuyện cũ liên quan đến mình. Anh tách khỏi đám người vây quanh tích nước, quay lại bàn làm việc, giở tập hồ sơ về đoàn khách sắp tới ra xem lại.

Chỉ đọc được gần một trang, Toàn đã cảm thấy những chuyện cũ như một đám gạo lẫn trấu bị xới trộn, khó mà nhặt riêng ra từng thứ.

❖ ❖ ❖

Buổi sáng hôm ấy, trên bảng thông báo tin tức của Bộ xuất hiện mấy dòng phấn trắng: Bộ có ba suất đi làm thạc sĩ. Tiêu chuẩn: cán bộ dưới ba mươi tuổi, biết tiếng Anh. Đăng ký thi tại Vụ Đào tạo Cán bộ .

Cứ nghe nói được đi học là tim Toàn đập rộn. Anh khao khát được đi học. Ngoài thời gian làm việc, có chút thì giờ rảnh rỗi nào, anh đi học thêm tiếng Nga, tiếng Pháp, hoặc nâng cao tiếng Anh. Bây giờ lại có cơ hội đi học lên cao. Chỉ mới nghĩ đến điều ấy, Toàn đã ham mê.

Được sự đồng ý của Vụ, Toàn tham gia cuộc thi do Vụ Đào tạo tổ chức và đỗ đầu.

Ông Khảm, cán bộ Vụ Đào tạo, người điều khiển kỳ thi, gọi điện mời ba người đỗ cao nhất đến, nghe ông phổ biến:

- Bây giờ còn rất ít thời gian, phía bạn lại mới điện sang, đề nghị cho học viên sang kịp ngày khai giảng. Đồng chí Lê Cường Khuynh đi công tác ở Pháp chưa về nên đồng chí trợ lý Lâm Mãi đã ký quyết định đồng ý cho các Vụ liên quan làm thủ tục để các đồng chí đi học. Trước mắt, ba đồng chí đến Vụ Lãnh sự làm hộ chiếu. Khoảng dăm ngày nữa sẽ lên đường.

Sang ngày hôm sau, có tin ông Khuynh đi công tác đã về tới. Sau này nghĩ lại, nhiều người đã nói vui rằng giá như ông ta về chậm vài ngày (có thể do ông ta muốn nán lại để mua một vài mặt hàng cần thiết, có thể vì chỉ lấy được vé máy bay mấy ngày sau) thì chuyến đi của Toàn đã trót lọt. Ngay buổi chiều hôm ông ta về, Huyền - một trong ba người sẽ cùng lên đường đi học - đến gặp Toàn. Họ đi loanh quanh ở gần khu vực để xe đạp, Huyền kể:

- Lúc nãy ông Khảm gọi mình lên. Trông thái độ ông ấy khác lắm, cứ như ông ấy nói bằng lời của người khác: "Trong ba người đỗ, chỉ có Huyền là thân gái, lại mới lấy chồng, đi học những ba năm sẽ không hay một chút nào. Hơn nữa ở bên ấy hiện giá sinh hoạt đắt đỏ, học bổng thấp..." Mình mới bảo, tôi đăng ký dự thi tức là tôi đã suy nghĩ kỹ, không phải là ý thích bột phát. Dẫu có khó khăn, tôi vẫn xin chịu vậy. Ông Khảm có vẻ tán thành ý kiến của mình. Nhưng khi cất lời, ông ấy lại bảo: "Thôi được, cô về suy nghĩ thêm, cuối buổi chiều trả lời tôi". Mình chưa kịp trả lời, ông Vụ trưởng vụ cán bộ đã gọi điện bảo không nên đi. Một người trên Văn phòng cũng gọi điện bảo nên rút... Vậy nếu họ có tìm cách làm cho cậu nản thì cũng đừng chịu rút lui.

Mục đích chuyến đi của Toàn không nhuốm màu vật chất như Huyền. Nhưng bản lĩnh cứng rắn, anh hiểu mình đã quyết gì là làm cho đến cùng, không chịu lùi bước. Lúc đó chưa ai biết rằng ông Khuynh chỉ cần một trong ba người xin rút, để thay cậu em vợ vào. Mưu đồ có nguy cơ không đạt được, Khuynh đang cáu kỉnh tột độ. Ngày hôm đó qua đi trong tâm trạng bực bội và phấp phỏng của Toàn. Sáng hôm sau có điện của ông Khảm mời anh đến gặp. Ông Khảm lảng tránh cái nhìn nóng nảy, nói giọng đượm buồn:

- Tôi hiểu một khi các đồng chí dự thi, tức là đã quyết tâm sẽ đi học. Nhưng sáng nay đồng chí Khuynh gọi điện trực tiếp chỉ thị về vấn đề này. Tôi xin nhắc lại nguyên văn: "Hiện nay Bộ ta không ủng hộ cán bộ theo học chuyên môn này. Vậy nếu ai cứ khăng khăng muốn đi thì bảo họ làm một bản cam đoan, học xong, về nước phải đi tìm việc ở nơi khác, Bộ ta không chịu trách nhiệm phân công công tác cho họ nữa". Lúc nãy cô Huyền và cậu Tuấn ngồi đây, nghe thế, đã xin rút.

Toàn lặng người, không ngờ sự thể lại xoay ra như vậy. Cũng không ngờ cô Huyền nói năng dữ dằn ham hố lại đầu hàng nhanh chóng như vậy. Bất chợt trong đầu Toàn hiện ra hình ảnh một cỗ xe chở nặng chạy dưới ánh trăng. Khác với nhiều người trong Bộ, coi đây là công việc quan trọng và béo bở nhất trong mọi nghề, Toàn không quá lo lắng và đau khổ vì phải từ bỏ nó, nhưng cảm thấy đau xót vì thủ đoạn của con người sao mà trắng trợn hóc hiểm.

- Tôi sẽ không quyết định ngay đâu - Toàn trả lời ông Khảm - Tôi xin phép được suy nghĩ thêm. Sáng mai tôi sẽ trả lời dứt khoát.

- Nhưng phải trước tám giờ, để tôi còn báo cáo lên đồng chí Trợ lý - Ông Khảm bỗng đổi giọng cảm thông - Thật đáng tiếc. Chú vẫn mong muốn các cháu được đi học, nhưng chú không có quyền quyết định.

Toàn đã quay đi. Không hiểu sao, anh bỗng nhớ đến lần đầu tiên được biết ông Khuynh. Thực ra sau đó anh còn gặp ông ta nhiều lần, nhưng ấn tượng của lần gặp đầu tiên vẫn không hề mờ nhạt. Hôm ấy đám sinh viên mới nhập trường, chưa khai giảng, chưa biết tên nhau, chưa biết hết ngóc ngách trong trường. Đang là giờ học nội quy đầu khóa, ông Khuynh đột ngột bước vào lớp. Ở cương vị phó hiệu trưởng, ông Khuynh trình bày một bài giáo huấn rất dài, cho xứng với chức vụ của mình. Đã tám năm rồi, Toàn chẳng nhớ khi ấy ông nói những gì. Chỉ nhớ nhất một câu:

- Các cháu nên nhớ đây không những là trường đại học cộng sản, mà còn là con em của tầng lớp quí tộc trong số những người cộng sản...

Câu nói ấy gây cảm giác như một mẩu đá dăm lọt vào trong giày. À, thì ra một thanh niên cha mẹ mất sớm phải đạp xích lô vào ba tháng hè để kiếm thêm tiền ăn học, cũng được coi là "quí tộc" ư? Hay đây là một sự lọt lưới do sơ suất của khâu tuyển sinh, mà nếu như biết được, ông Khuynh sẽ lấy làm hổ thẹn cho trường mình? Toàn mím môi để khỏi bật cười vì sự phát hiện ấy. Trong lúc đó, ông Khuynh đã tiến đến hỏi một thanh niên ngồi cạnh Toàn:

- Cháu con ai?

Ông ta hỏi, tin chắc chắn rằng đây đều là con cháu "các anh", "các chị" trong ngành, đều là thân thích của ông cả.

- Cháu là con ông Vấn, vụ trưởng Vụ Quản trị ạ - Cậu kia trả lời vẻ tự hào.

- Ối chà, con trai anh Vấn lớn thế này rồi ư? Tốt lắm - Ông vỗ vai cậu kia, như thể sắp đưa tay lên xoa đầu, nhưng liền quay sang Toàn - Còn cháu con ai?

Toàn đã sẵn câu trả lời, nên nhìn thẳng vào ông ta, kiêu hãnh đến mức bướng bỉnh:

- Bố cháu là công nhân...

- À à, giai cấp công nhân, tốt lắm - Ông Khuynh vẫn đặt tay lên vai Toàn rồi hờ hững đi qua.

Chính là ông hiệu phó trẻ hơn cái tuổi bốn mươi hai rất nhiều, đi từng bàn, hỏi từng sinh viên chỉ mỗi một câu "Cháu con ai?" đầy vẻ gia trưởng ấy. Chính là con người ấy giờ đây lại dồn anh vào một sự lựa chọn oái oăm: ông ta không thẳng thừng gạt bỏ, mà đưa ra giải pháp buộc người muốn đi học phải làm một bản cam đoan. Chắc chắn Khuynh đang đắc ý. Những kẻ say máu đi Tây đến đâu, nghe đến cái tương lai sẽ phải ra khỏi cái Bộ sang trọng này cũng phải rụt đầu lại.

Những lần đạp xe trong đêm trăng. Cỗ xe vàng trôi mải miết trong không trung, như chẳng còn biết đến giới hạn của không gian và thời gian. Người và xe trôi trong những khao khát rộn rực, thẳng hướng về tương lai. Những chuyến phiêu du trong rừng ý nghĩ có vẻ hoang mộng ấy, đã cho Toàn một ý nghĩ rõ ràng và rất thực: phải gắng gỏi, phải đi tới tương lai bằng đôi chân đang guồng thoăn thoắt trên cỗ xe, đôi chân của chính mình.

Toàn đã chọn nghề này. Những cán bộ đi tuyển sinh đến trường phổ thông, chọn ra những quyển học bạ có điểm số đẹp nhất. Từ những quyển học bạ, họ gọi đến người, giới thiệu cho đám học sinh biết về trường đại học của họ. Toàn dự định thi vào Bách khoa, nhưng theo gợi ý của những người tuyển sinh, anh đồng ý ghi tên vào trường này. Đỗ đại học với điểm cao, lại vượt qua lần tuyển lựa năng khiếu, Toàn bước vào nghề một cách hồn nhiên và đơn giản như vậy. Nhưng qua năm năm học, trải qua mấy năm công tác, Toàn đã trở nên gắn bó với nghề, yêu nghề. Lẽ nào giờ đây anh phải viết giấy cam đoan để từ bỏ nó?

Vật vã suốt đêm. Gần sáng đột ngột một cái giật rất mạnh phía sau gáy làm đầu anh đau buốt, chân tay rã rời. Toàn mất hết cả sự quả quyết ban đầu, mất hết cả hứng thú tỏ sự thách thức với ông Khuynh. Chán chường quá trước cái tình người nhuốm đầy vụ lợi. Buổi sáng, Toàn nhảy lên cái xe đạp cọc cạch, đầu óc tỉnh táo, không lởn vởn những ý nghĩ hoang mộng như mọi ngày. Đang uể oải đạp xe, bàn chân phải bỗng hẫng đi, đạp mạnh vào khoảng không. Cái đùi xe đạp bắn xuống lòng đường. Thì ra cái đinh cavet đã văng đâu mất. Phải dắt xe vào hiệu, nhờ ông thợ đóng cho một cái đinh khác.

Ngồi nhìn ông thợ hí húi sửa xe, Toàn mới thấm thía hơn cái cay đắng của người bị ngăn trở. Con người ta ai mà chẳng muốn vươn tới, muốn đi về phía trước. Nhưng chỉ một chút trục trặc nhỏ, một cái ốc, một cái đinh cavet... thế là phải chậm trễ, phải rớt lại đằng sau. Đáng trách biết bao nhiêu là sự muộn màng không phát hiện ra chúng, để kịp thời thay bỏ.

Toàn chán ngán nhìn mặt chiếc đồng hồ tay của ông thợ: đã gần tám giờ ba mươi phút. Thời hạn hẹn với ông Khảm thế là lỡ mất rồi.