Hai Nhà Nghề

Tặng Lê Thanh Xuân

Đã lâu lắm Nhân không làm cái nghề nhào lộn ấy để kiếm cơm ăn. Nhưng, mỗi khi nghe thấy tiếng thanh la inh ỏi, tiếng phèng phèng khua ran, hay những điệu kèn ru rủ rè rè, Nhân lại thấy hồi hộp náo nức. Một cái gì mến yêu lại đến rung động trong thâm tâm Nhân, và một sự chua xót lại làm tê tái cả lòng Nhân. Nhân thế nào cũng phải xa bạn trẻ làm trò kia.

Những ai đã từng nếm những vị ngọt bùi hay cay đắng của một nghề nào, hẳn có những phút giây bùi ngùi như Nhân, sau khi bỏ nghề ấy, bỏ hẳn nghề ấy. Nhất là kỷ niệm ấy lại là của cái tuổi thơ ấu, dù êm đềm tươi sáng,hay thê thảm tối tăm, bao giờ cũng chan chứa cảm tình.

Một ngày xuân đã qua, một ngày xuân sáng ấm, đã khắc sâu vào tâm khảm Nhân một kỷ niệm không thể mờ nhạt được.

Hồi ấy, bọn trẻ con cặn bã đặt cho Nhân cái tên kép: Nhân đen. Vì hết năm ấy sang năm khác, lang thang trong nắng mưa, gió, bụi, Nhân có một nước da đen nhẫy như nước gỗ lim của những bàn học cũ. Chúng còn gọi Nhân là Nhân đu đủ, vì Nhân kiếm tiền của thiên hạ rất dễ dàng bằng những bài kèn "lamát", "mácxâye", hay "madơlông" thổi với ba ống đu đủ.

Trước kia, đi theo Nhân, có một thằng bé kém Nhân ba tuổi. Nó không biết thổi kèn và ca những bài ca cải lương mà bây giờ nhiều người đã thấy chướng tai vô cùng, nhưng nhào lộn rất giỏi. Nhân gặp nó ở một chợ nhà quê vùng Hà Đông, dắt thuê cho một ông già ăn mày mù. Thấy nó kháu khỉnh, mắt sáng, môi đỏ mọng cười luôn, tóc hung hung mà xoăn, lại tính nhanh, chỉ xem Nhân nhào lộn vài lần là nó bắt chước uốn cầu vồng và đi bằng tay được mấy bước, Nhân bèn rủ nó bỏ ông cụ ăn mày, theo Nhân làm xiếc.

Cùng nhau lang thang nay đây mai đó được hơn một năm thì nó bỏ Nhân, vì nó biết làm nhiều trò và có thể kiếm tiền một mình, còn Nhân thì ốm yếu luôn, nhào lộn, thổi kèn và ca hát ít. Mấy hôm đầu, Nhân khóc quên cả ăn. Luôn ba tháng Nhân buồn rầu và nhớ nó như nhớ anh hay em chết, ở dọc đường khi tha phương cầu thực. Nó bỏ ông già nọ vì sống với ông khổ sở và bệ rạc bêu riếu quá, nhưng làm bạn với Nhân, được Nhân thương mến, có cái gì cũng chia sẻ cho mà nó đánh rơi ngay Nhân khi cùng quẫn, thì còn sự bội bạc nào khốn nạn hơn?

Tuy một phen bị phản bội, Nhân vẫn cố tìm một đứa bé kháu khỉnh và tinh nhanh khác để truyền hết các môn múa lộn và thổi kèn. Nhưng hơn hai năm, Nhân chẳng gặp đứa nào hết. Sang năm thứ ba, Nhân càng ốm yếu, rồi sang năm thứ tư, Nhân bắt đầu đi sâu vào một quãng đời cùng cực.

Tiếng hát của Nhân đã khàn khàn, tiếng kèn không vang to và ngân dài như trước, Nhân đi bằng tay chỉ được bốn năm thước, nhiều lúc trên dây thép Nhân phải bỏ dở trò vì thấy đầu óc nóng rực lên, mắt nảy đom đóm.

Nghề làm xiếc của Nhân đến thời kỳ cùng mạt rồi!

⚝ ❖ ⚝

Nhân bỏ Hải Dương về Hải Phòng giữa lúc người đời đang vui cùng xuân mới. Rời cái tỉnh nhỏ lèo tèo vài phố vắng đến một thành phố sầm uất, Nhân hy vọng sẽ kiếm được món tiền kha khá đủ cho Nhân chuộc bộ áo quần gán cho mụ hàng cơm và cắt mấy chén thuốc.

Xe lửa qua khỏi cầu Phú Lương, lại bắt đầu phóng rất nhanh, đến các quãng đường vòng, tưởng như xe sắp chồm ra ngoài đường sắt.

Ánh nắng vàng tươi đã ửng khắp cả bầu trời không gợn một vết mây đen rồi tràn ngập mênh mông vùng quê yên lặng trong những màng hơi nước mong manh. Khi mặt trời lên cao và gió lồng lộng thổi tung cát bụi lên thì đâu đâu cũng vang động. Từ cánh đồng bao la luôn luôn dướn cao lên và cúi rạp xuống những ngọn lúa xanh rờn, từ những mặt nước luôn luôn rùng lên những gợn sóng, đến những chòm cây, những luỹ tre đều lấp lánh ngun ngút sinh khí, đều kêu gọi lòng ham sống của con người.

Hễ mải nhìn những cánh chim nhịp nhàng bay về một phía trời ửng hồng, Nhân phút chốc mất hết những sự chán nản, buồn phiền. Nhân hân hoan cảm thấy nếu mình còn sống thì thế nào cũng gặp những ngày sung sướng, không phải bằng nghề này, nhưng bằng nghề khác. Lòng Nhân nhẹ lâng lâng và êm ấm. Nhân không còn nghĩ đến những cảnh vừa qua. Nhân nằm liệt trong những quán trọ bẩn thỉu, đã không được một ai săn sóc lại còn bị hắt hủi xua đuổi. Tâm trí Nhân cũng giũ hết cả mọi sự căm hờn, phẫn uất.

Xuống ga Hải Phòng, đeo túi vải trên lưng, Nhân đi lên Ngã sáu, rẽ xuống phố Tám gian. Thấy không có mấy đám bạc và nhiều trẻ con, Nhân quặt ra phố Đầu cầu. Phố này có bóp cảnh sát, các đám bạc cùng mạt không thể họp được. Nhân phải lên phố Khách. Đến vườn hoa "Đưa người" thì Nhân dừng lại. Nhân đặt cái túi vải xuống thềm gạch, Nhân tháo miếng vải vàng trước kia lợp mui xe đeo ở sau lưng ra, Nhân quăng nốt cái mũ dạ tàng rúm ró lên cái túi đó. Sau cùng, Nhân mặc một may ô đỏ dòng dọc đen và một quần cộc láng thâm cạp trắng, đoạn lấy ở túi vải ra cái kèn bằng hai ống đu đủ, gióng nhỏ và dài cắm vào đầu gióng ngắn và to.

Nhân phồng má lên thổi một bài kèn.

Cũng như lần trước, trăm nghìn lần trước, điệu kèn nhà binh lúc thắng trận kia đã kéo đến chung quanh Nhân rất đông người. Nhân hởi dạ, ngẩng mặt lên giời dùng hết hơi thổi nốt một đoạn cuối.

Sao hôm nay điệu kèn vang to thế? Hay bởi dạ dày Nhân rỗng quá nên Nhân nhiều hơi chăng?

Điệu kèn bỗng ngừng, dưới ánh mặt trời đã chói lọi gay gắt. Nhân đen từ từ đưa ngang cánh tay khẳng khiu gạt mồ hôi trán. Một giọt rơi xuống mắt, xót quá. Nhân phải dụi dụi một hồi lâu bằng mảnh khăn bông giắt ở cạp quần. Rồi Nhân nhấc miếng vải vàng rải ra giữa thềm gạch.

Bắt đầu từ phút này Nhân đen mới được người ta chú ý một cách sốt sắng.

Chung quanh Nhân có tới hàng mấy trăm người. Nhiều nhất là trẻ con, đến các phu phen ế việc, những người đi ở vờ vịt ra máy lấy nước, và vài bọn đàn bà nhà quê bỡ ngỡ ra tỉnh. Nếu không có mấy người quần chùng áo dài và mấy người lính vừa uống rượu ở hàng ra, thì tốp khán giả nọ sẽ làm Nhân đen dù kiên tâm tới mực nào cũng phải nản lòng. Với những người xem cũng túng thiếu, cũng bệ rạc như mình thì Nhân còn trông hòng gì?

Nhân đen đi ngược bằng tay ba bốn lần chung quanh hè, lại đến giồng cây chuối và nhào lộn trên mặt đất.

Nhân như không phải là một người bằng xương mà toàn bằng thịt. Lưng Nhân lúc uốn cong như lưng tôm, hai chân Nhân lộn ngược về đằng sau quặp lấy cổ, cánh tay Nhân như rắn vờn trên mặt đất.

Bao nhiêu tiếng vỗ tay, tiếng reo hò không ngớt. Trong phút ấy, từ người lớn đến trẻ con tưởng chừng như đã lạc vào được một rạp xiếc nào. Họ không ngờ bỗng dưng lại được khoái chí đến chừng ấy. Trời! Một cuộc vui hiếm có làm sáng lên cả một quãng ngày đói khó của một đời hèn hạ kéo dài.

Những trẻ con ăn mày, những trẻ bán hàng rong ế ẩm thích quá nhảy như choi choi. Những người phu khuân vác mồ hôi chảy đẫm trên lưng da bóng nhẫy, và những người lính sặc hơi rượu gật gù "được! Được! Giỏi". Những người đàn bà quê mùa cả thẹn không dám cười to thì đờ mặt ra nhìn.

Nhưng, Nhân đen đã thở bằng tai sau hai trò nhào lộn trên hai sợi dây thép. Nhảy xuống đất rồi mà Nhân còn quay tròn đi một vòng vì mắt Nhân bắt đầu tia ra những đốm sáng, và hình như trong đầu Nhân, óc dào dạt đập vào thành sọ.

Nhân phải nhắm nghiền mắt lại đứng lặng đi. Nhân vội rút khăn tay lau má và thấm mồ hôi trán, đoạn Nhân vươn vai thở hắt mạnh ra mấy cái. Bao nhiêu sự nhọc mệt bỗng biến mất. Thân thể và tâm trí Nhân lại trở nên nhẹ nhàng tươi tỉnh.

Đời sống cấm ngặt Nhân không được một giây nào chán nản và uỷ mị, phải luôn luôn hoạt động và hớn hở như là ánh nắng tưng bừng nô giỡn trên cây cỏ đầy nhựa mạnh của trời xuân.

Không ngờ Nhân sắp sửa xin tiền, đám khán giả càng khen và thúc giục:

- Làm nữa đi! Làm nữa đi!

- Làm nữa đi, kìa người xem càng ngày càng kéo đến đông kìa.

- Thế nào cũng được nhiều tiền đấy!

Nhân cười, không đáp. Nhân trật cái mũ nồi đội lệch trên đầu ra. Nhân thong thả đi lại chỗ những người vừa nói, lễ phép:

- Vâng, nhà nghề xin làm nữa, nhưng xin các chư ông chư bà hãy thưởng cho ít nhiều để nhà nghề phấn khởi làm nhiều trò lạ về sau.

Nét mặt tươi tỉnh của những người nọ phút biến đi. Có người lắc đầu một cái rồi ngoảnh mặt, lùi về đằng sau. Nếu là đứa trẻ ăn mày thì Nhân sẽ kèo nhèo, nhưng đây chả ra gì Nhân cũng là một nhà nghề, một kẻ đem tài năng mình ra phô diễn để kiếm tiền, nên Nhân chỉ đưa mắt rồi chìa mũ xin mấy người lính.

Sự làm thinh và luống cuống của mấy người khách sang này làm Nhân chán ngán. Nhân phải đến xin người khác. Tuy ăn vận bảnh bao nhưng người này cũng lắc đầu như mấy người trước. Và đến người thứ mười... thứ mười mấy, đều lẳng lặng rồi bỏ đi hẳn chỗ khác.

Rồi những phu phen, những đàn bà nhà quê cũng lảng dần. Còn lại mấy chục đứa trẻ suýt soát tuổi Nhân giương những con mắt thao láo ra nhìn.

Ngay bấy giờ những tiếng nhạc kêu soang soảng từ đầu phố tới, Nhân ngẩng đầu lên trông: một thằng bé tóc húi kiểu móng lừa dựng ngược, quần áo vải xanh thô, giầy đen đế "kếp", vừa đi vừa tung đôi dao sáng loáng, vừa lắc một chuỗi nhạc đồng. Kêu gọi người xem, anh nhà nghề này hét những tiếng hát rất lạ:

- Sế cô pa lý sềnh ế ề ê... Sể cổ pà tỷ sềnh ể ề ề, ể ề ề.

Lũ trẻ bỏ ngay Nhân, chạy xúm đến chung quanh thằng bé nọ. Bọn đàn bà và phu phen lại kéo đến liền. Phút chốc trên thềm hè còn trơ mỗi mình Nhân mà đằng đầu phố lại đông nghịt những người.

Thằng bé múa dao hởi dạ, tung thêm một con dao nữa và giáng sức ném nhanh hơn, vừa lắc mạnh chuỗi nhạc. Cái giọng nhè nhè của nó cố dướn cao lên:

- Ế ề ê... ế ề ê... sê cô pa lý sềnh ế ế ê... Sể cố pả lý sềnh ể ề ế... ế ề ề...

Hơn cả lần xem Nhân nhào lộn trên dây thép, tốp người xem, vẫn tốp khán giả của Nhân, vỗ tay reo hò:

Thằng bé múa dao bỗng dừng tay. Nó rút một cái khăn mặt bông cũng giắt ở cạp quần ra, lau mồ hôi trán và tháo cái bình nước đeo ở sau lưng tu một hơi dài. Mặt nó đỏ bừng đã dìu dịu. Nó cởi cái áo cụt tay ném phăng xuống đất, mắc xích sắt vào một đôi dao, đoạn trọ trẹ nói:

- Các ông các bà tứng lôi ra, tứng lôi ra...

Dứt lời, nó cầm chắc hai lưỡi dao có chuôi nối dây xích, hất một lưỡi dao khác. Lưỡi dao này vừa rơi xuống, thằng bé không bắt bằng tay mà lấy một chuôi dao trong tay hất bắn chuôi dao kia lên. Đồng thời, một lưỡi dao sáng loáng khác vọt lên theo. Nguy hiểm hơn, không dùng chuôi dao, nó dùng đoạn dây xích căng thẳng mà hất cả hai con dao, cho tung lên và lộn mũi xuống.

Nó tung rất nhanh, mắt nó lấp lánh, loang loáng, vầng trán bóng dô hẳn ra cũng nhịp theo.

Trò nhào lộn của Nhân trên dây thép đã nguy hiểm nhưng đem so sánh với trò múa dao của anh nhà nghề người Tầu này còn thua kém xa.

Nếu không cứng tay, nếu không tinh mắt, nếu chỉ nghĩ lảng ra một giây thì hai mũi dao sắt nhọn và mỏng kia sẽ cắm sâu hoặc trên đầu hoặc giữa mặt. Những tia máu sẽ vọt lên.

Tiếng nhạc đồng càng soang soảng, tiếng hát kỳ lạ càng cất cao lên và dồn dập để kêu gọi và thúc giục những ai chậm đến xem. Hai lưỡi dao tung lên rơi xuống chỉ còn là những dòng sáng tới tấp.

Nhân quên hẳn mình đang cần phải kiếm tiền nuôi miệng bữa chiều nay và những bữa ngày mai. Nhân thẫn thờ trông anh bạn giang hồ không quen của mình trổ tài năng.

Bỗng tràng nhạc đồng rung lên một hồi thật dài rồi ngừng tiếng. Phập! Bốn lưỡi dao chập cả lại vào bàn tay phải. Thằng bé múa dao quì một gối xuống đất, nó cúi đầu chào tất cả mọi người. Cánh tay nó duỗi thẳng ra, bốn mũi dao đỡ lấy một cái giỏ mây xinh xắn. Nó yên lặng chờ những xu,hào.

Không thể nói nhanh tới chừng nào, những cảm giác chua cay và đau đớn ran lên khắp người Nhân, Nhân không thể cầm lòng nhìn thằng bé dạn dầy ở đất khách quê người và lang thang bơ vơ kia quì lâu thêm một phút nữa để chìa giỏ xin tiền những người xem kia chỉ có thể xem không và ngượng nghịu rút lui. Chỉ thêm một phút nữa, con tim trơ trọi của Nhân sẽ vỡ tan... Nước mắt đã giàn ra, Nhân chạy vội lại, đỡ thằng bé múa dao kia dậy: Nhân muốn nói với nó một câu gì nhưng cổ họng đã nghẹn ứ mất rồi...

1938