Lúc Chiều Xuống

Lưu cúi mặt và cố tránh mắt nhìn của người con gái. Một lúc lâu rồi y vẫn còn lật đi lật lại hết xem bìa sách, gáy sách lại giở những tờ bên trong. Và, cuốn này vừa đặt ra bên, ngẫm nghĩ sao y lại nhấc lên, chăm chăm ngắm nghía!

- Ông lấy bao nhiêu?

Bằng một giọng nhạt nhẽo, người con gái giờ mới hỏi Lưu. Lưu chán nản lắm nhưng vẫn phải ôn tồn:

- Thưa bà, bà giả cho tôi bao nhiêu thì cứ giả.

Người con gái buông thõng cuốn cuối cùng đương cân nhắc xuống đống sách, giọng uể oải hơn.

- Biết bao nhiêu?

Rồi y yên lặng như chẳng thiết mua tý nào bọn sách của Lưu mà chả nhẽ y xua đuổi ngay Lưu thì không tiện. Trước mặt người con gái, khắp da thịt Lưu đã bứt rứt như bị cắn đốt. Lưu đưa nhìn một bên hai cuốn sách học và ba cuốn tiểu thuyết dày ngổn ngang nằm lên nhau, chờ sự định đoạt của những kẻ sẽ giày vò nó như những mớ rau cỏ ế. Lưu mím nhẹ môi, chỉ đợi người con gái đó nói thêm mấy tiếng là Lưu sẽ gạt cả cho y không thì mang phắt ra ngoài cho thoát tội.

- Đấy của ông tất cả tám quyển thì chỉ có năm quyển chúng tôi dùng được, vậy ông lấy bao nhiêu?

Lưu bật nói, miệng nhếch dưới một nụ cười:

- Xin bà cứ giả. Bà xem giá của nó ở bìa mà tính một phần năm hay một phần mười hay một phần trăm gì đấy cũng được.

Người con gái vẫn giữ nét mặt lạnh lùng, y không đáp. Chờ Lưu dứt câu y lại cầm ba cuốn tiểu thuyết ta lên xem. Y quay lại, lục soát những ngăn sách ở cái tủ đằng sau. Chợt y cau mày rút một cuốn ra lẩm bẩm:

- Nhà đã có quyển này rồi mà! Nhưng thôi chúng tôi lấy giúp cho ông.

Lưu càng thấy trong người như bị cào xé. Mặt Lưu bừng bừng. Lưu đã toan giật lấy bọn sách của mình, thì đặt trả cuốn sách vừa lấy ra để so xem vào chỗ cũ, người con gái sắp xếp cho thật thẳng, thật khít rồi quay ra nói:

- Hai quyển Arithmétique, Grammaire (1)và ba quyển tiểu thuyết ta, tất cả năm quyển ấy chúng tôi giả ông hai đồng.

-----

(1) Toán, Ngữ pháp.

Lưu choáng váng:

- Bà giả có hai đồng? Chết! Cả sách học và tiểu thuyết của tôi những năm quyển còn mới nguyên mà.

- Cái đó tùy ý ông. Dù sách ông chưa rọc nữa, vừa mua xong chúng tôi cũng chỉ tính theo giá sách cũ vì chúng tôi cũng chỉ bán làm sách cũ. Đấy, chúng tôi giả trọn ông hai đồng, ông bán, không thì thôi.

- Vâng thì tôi bán hầu bà.

Chợt có tiếng ho sù sụ và một giọng khàn khàn:

- Cái gì thế?

Lưu trông vào mé trong. Đó là một người đàn bà trùm khăn vuông, mặc áo bông cộc ngoài áo kép, ngồi lom khom khuất sau quầy hàng.

- Dạ, ông ta bán sách.

- Sách gì?

Người con gái không đáp. Và người đàn bà kia cũng không hỏi. Bà ta chỉ ngước mắt kèm nhèm nhìn Lưu rồi lẳng lặng đưa về phía người con gái, ý nói: "Công việc hàng họ giao phó cho mày đấy, phải liệu mà mua bán con ạ".

Xếp gọn năm cuốn sách ra bên, người con gái lấy chùm chìa khóa trong thúng đồ đan ở chỗ ngồi, xóc xách định mở ngăn kéo. Lưu hồi hộp, không cần giữ gìn nữa, mắt sáng hẳn lên chiếu xuống cái ngăn tiền sắp mở. Nhưng không, người con gái ngừng lại nghiêm nét mặt hỏi:

- À quên, ông làm ơn cho xem "các-tơ" (2)(carte).

- Carte gì cơ? Lại còn phiền thế!

- Carte nhà trường hay thuế thân của ông cũng được. Đây chúng tôi mua của ai cũng phải ghi tên và số carte. Cả đội xếp nếu đem bán sách cũng phải biên số. Vì lắm bận, nhiều hiệu sách vừa phải giả lại sách, vừa phải nói khó với người ta, vì người ta mất những sách đó.

-----

(2) Thẻ, giấy căn cước.

Mặt Lưu sạm lại. Lưu nghẹn ngào cười nhẹ một tiếng:

- Bà phòng xa quá! Thật của tôi tôi mới đem bán, mà khi đưa bán sách của mình ai có nghĩ đến sự chặt chẽ ấy để đem carte đi đâu!

- Thế thì thôi! Ông có carte chúng tôi mới mua.

Giọng người con gái tuy vẫn lạnh lùng nhưng quả quyết lạ. Lưu biết không thể sao được nữa bèn nhìn thẳng vào người con gái để bao nhiêu khinh bỉ dồn cả ra cho bõ từ nãy đến giờ, vì sự bán chác mà phải lén lút tránh mặt. Thì Lưu càng thấy khổ sở, tủi nhục, căm tức. Cái người mà Lưu trân trọng một điều thưa bà, hai điều thưa bà kia thật không bằng con sen làm cho nhà bố mẹ Lưu. Y gầy choắt, thấp như đứa trẻ mười ba mười bốn, gương mặt xanh mướt, tóc chải bồng một cách thảm hại như một thứ cô đầu mạt hạng. Trời cuối đông, thế mà y chỉ mặc có mỗi cái áo dài the thâm để thò cả cổ tay và gáy áo cánh đen thủi ra.

Lưu rợn cả người vì ghê tởm, Lưu trề môi cười thẳng vào mặt người con gái:

- Thôi! Chào cô.

Lưu vênh mặt đi ra. Nhưng vừa khỏi ngưỡng cửa, Lưu thấy tâm trí lại nặng trĩu xuống và tối như mực. Lưu không còn muốn cất một bước. Đầu gối Lưu đã nhủn ra, và toàn thân Lưu đã rã rời tới cực điểm vì mệt, vì chán nản rồi.

⚝ ❖ ⚝

Lưu về nhà, Lưu để cả mũ nằm thịch xuống giường, chân thõng mặt đất. Thấy cái gói sách chồng đưa đi bán vẫn y nguyên, vợ Lưu cũng cứ hỏi:

- Không được à, hở mình?

Lưu không nhìn vợ, Lưu càng hầm hầm, mặt tái thêm. Vợ Lưu chép miệng:

- Họ giả bao nhiêu? Thì được đồng nào mình bán phắt đi cho khỏi đưa đi đưa về khổ thân.

Lưu gườm gườm nhìn vợ, chờ người vợ đến gần nhấc gói sách lên lẩm bẩm:

- Hay mình để tôi đi bán vậy.

Lưu vùng tay giằng lấy, ném xuống đất, rền rĩ:

- Giời ơi!... Để đấy! Để đấy!...

- Thì dù thiệt một nửa hay bao nhiêu nữa mình cũng để tôi đi bán. Mình gấp khúc, mình cần tiền, nhân lúc đó nó mới bóp chẹt được mình thì mình đành phải dằn lòng chịu. Vậy mình để tôi đi kẻo năm giờ hơn rồi mà giời lại mưa kia kìa.

Vừa nói người vợ vừa chớp mắt nhìn ra. Bên ngoài trời đã xám ngắt. Những bụi nước trắng đục bay dìu dịu. Dáng người ta đi như biến. Hai rặng cây bên đường đen lù lù thay nhau rùng lên, bắn vào mặt người những giọt nước rát buốt. Một mùi hương ngát bỗng thoáng vào căn gác của vợ chồng Lưu. Đây kia, một đống lửa đương cháy rực. Tàn vàng bay lả tả, rèo rèo. Nhà nọ đã cúng rằm rồi. Những đứa trẻ cứ quấn quýt chung quanh đống vàng mã bắt lửa ngùn ngụt, mắt và tóc chúng nó đều lấp lánh. Bên trong một bàn thờ nghi ngút đèn nhang, và tấp nập những người lớn, quần chùng, áo dài, mặt mày tươi hớn hở.

Một cái lạnh tê tái dội lên trong người vợ Lưu. Kể ra mới bữa sáng nay hai vợ chồng không ăn cơm, nhưng Lưu đã được hai bát phở năm và vợ Lưu ba chiếc bánh khúc sáu xu. Còn chiều hôm qua, trưa hôm qua, hai vợ chồng không thổi nấu ở nhà thì đã ăn chịu no nê bữa cuối cùng ở hàng cao lâu quen đầu phố rồi. Từ chiều tới giờ, cái đói thấy thấm thía, sâu sắc một phần vì trời đổ mưa, rét, vì hai người đã chạy tiền từ sáng sớm mà không được, vì sự tủi cực thấy những chỗ mua chịu bán đựng như đã biết mình trần trụi, cũng cùng quẫn như những người nghèo khổ, phải lần hồi từng miếng cơm, từng ngày sống một.

Trong sự đau đớn chua xót, sắc mặt vợ Lưu lặng đi càng nhợt nhạt. Những sợi tóc rối xòa xuống trán và thái dương, tăng thêm vẻ thiểu não. Trông vợ Lưu như một người đàn bà đã mấy bận sinh nở và ốm yếu hàng năm rồi, chứ không phải là con gái mới hăm mốt, hăm hai, trong người máu tốt đương bừng bừng, da dẻ không cần phấn sáp mà vẫn mượt mà hồng hào.

- Tôi đi đây... Thôi thì sách vở của anh, anh giữ lại.

Lưu choàng nắm lấy cánh tay vợ. Năm ngón tay của Lưu bấu chặt lấy lần áo nhiễu tây đen mặt khít vào người của vợ. Lưu hừng hực như bị bóp cổ, mắt càng long lên:

- Mình phải ở nhà.

Vợ Lưu rung cả người:

- Giời đất!... Sao anh cứ thế... Anh cứ ngăn giữ, cấm đoán tôi một cách vô lý thế?

- Không!... Phải nghe tôi!... Phải nghe tôi! Đói chết với nhau ở nhà cũng được. Và đã đói lắm đâu mà sợ chết. - Lưu cười gằn, lắc đầu - và tôi đã để đến nỗi đói thế đâu?...

Không ngờ người chồng dứt câu, người vợ dằn tiếng:

- Tôi đã phải nghe anh nhiều rồi, nhiều rồi!... Và đã chịu sự vô lý, sự quá quắt của anh cũng hết mực rồi! Anh vẫn không chịu biết cho, cứ đè nén, trói buộc mãi tôi! Lúc có tiền, chuyến ba trăm, chuyến hai trăm luôn luôn trong tay anh anh không chịu mở mang buôn bán và cũng không cho tôi chợ búa buôn bán. Anh cứ may mặc, cứ cải lương, chớp bóng, cô đầu, nhảy đầm cho không còn một xu, lại phải xoay ra vay mượn, cầm bán, lại phải về nhà ông cụ, bà cụ lấy tiền! Mà đâu chỉ dăm tháng, ba tháng? Mấy năm giời nay ròng rã như thế rồi. Để đến nỗi lại chuyến này la bành cờ hiệu, chẳng phải tội gì, chẳng phải ốm đau, con sài mẹ ghẻ gì, chẳng phải lo toan công nọ, việc kia gì, mà cũng chịu cái nông nỗi được bữa sớm, mất bữa tối!... Mà còn như bây giờ anh sợ mang tiếng với những nhà quen ở dưới phố, anh chờ đến chiều tối mới đưa sách ra tít ngoại ô bán nhưng không bán được, thì phải để tôi đi chứ. Hay không thế thì phải mặc tôi xoay xở vay mượn ai đấy để sống cho qua cái đêm nay rồi liệu về còn tính những ngày mai, ngày kia. Anh thật ác tâm! Phải! Đói thì chưa đói lả, chưa chết được, nhưng cứ thất thường no dồn đói góp, bê tha rạc rài mấy năm nay đã mòn mỏi héo hắt rồi! Và đêm nay hay ngay lúc này đây, vấn vít với nhau để nghiến rứt nhau rồi chịu không nổi, nhà cửa lại thêm tan nát thôi!...

Giọng người vợ càng nhỏ đi. Y nức nở nhìn chồng:

- Ác! Ác! Lần nào cũng thế, bực dọc ở đâu đâu ấy không làm gì được là về nhà mà nếu tôi có định bàn tính lo toan với thì lại quay ra vùng vằng, lại giở sự hành tôi như vì tôi mà bị mọi sự khổ sở đổ lên đầu vậy!...

Người vợ ngồi xuống mê man. Ánh chiều đã mất gần hết sinh khí, chỉ còn một chút sáng như ở tấm gương mờ phả ra. Cái khung cửa sổ độc nhất của gian gác âm u thêm. Nó buồn thảm nhìn xuống cái sân gạch và cái bếp chung của năm gia đình làm hàng phở, bán rau, khâu giầy, thợ rèn và làm phu, thuê hai gian bên dưới, và lén lút nhìn lên những tầng gác ở dãy phố đằng kia có lan can, có sân thượng, có hoa leo và đèn bật sáng trưng sau những màn hoa diềm đăng ten mà hồng, xanh hòa hợp. Gần cái lỗ hổng cửa sổ chui lọt một người đầu nọ, kê cái giường tây mà hai vợ chồng đương ngồi và chốc nữa sẽ ngủ. Sát cái giường là cái bàn, hai cái ghế đẩu và một cái hòm. Thế là hết chỗ! Tất cả những thức dùng khác đều chui vào gầm giường, gầm bàn hay leo lên suốt dọc tường.

Nếu cũng so sánh thì cái nhà của vợ chồng Lưu sống với nhau, thật lại không bằng nốt cái xó bếp riêng cho thằng xe của bố mẹ Lưu, nhất là lại so với cơ ngơi của hai anh ruột và người em rể Lưu! Giờ đây những con người nọ phải đương vui vẻ lắm. Ở những buồng ăn, buồng khách lồng lộng cơ man những đồ đồng, đồ sứ, đồ gỗ lúp, gỗ gụ, vóc, nhiều vàng bạc, bố mẹ Lưu chắc đã lại họp tổ tôm với các ông các bà rồi. Đằng hai nhà anh Lưu và em rể, nếu không thế thì rầm rập những khách khứa buôn bán tiền nghìn và những kẻ lo chạy công việc. Khi đó con hầu, đầy tớ tíu tít lên vì phục dịch. Ngoài ra còn những cháu Lưu, đứa nào cũng trắng trẻo, rạng rũa, cười nô, chí chóe nhau ầm ầm mà bố mẹ chúng nó đã không chút khó chịu lại còn sung sướng và lắm người đến nhà cũng thấy thèm khát.

Tất cả những người thân Lưu chỉ nghe nói vợ chồng Lưu ăn ở súi số, chứ chưa bị thật mục sở thị cái cảnh ra vào chui rúc của hai người trên cái căn gác thuê ba đồng một tháng, trong cái ngõ khuất giữa hàng mấy dãy phố, lẫn lộn với những hạng người làm ăn nhỏ nhặt, đầu tắt mặt tối nọ.

Vợ chồng Lưu phải dọn đến đây ở đã được nửa năm. Và họ lấy nhau đã được ba năm. Họ lấy nhau trong sự say mê của tình yêu trai gái dậy thì còn ngùn ngụt hơn lửa điên. Dạo đó, Lưu vừa thôi học cày cục xin được vào làm thư ký trong Nhà máy sợi, tại đây vợ Lưu đương đứng ở máy guồng. Nhà vợ Lưu không có gì, bố mất sớm, anh em lại đông. Còn nhà Lưu tuy đã mấy đời giàu sang, hiển hách, nhưng tới đời cha Lưu thì chỉ còn cái tiếng suông mà trong tay không một tấc đất, một gian nhà, một chút nghề. Gần đây, hai anh Lưu và một người em gái Lưu làm ăn gặp dịp, rồi kẻ lấy vợ kẻ lấy chồng, toàn những nơi nhiều của. Bố mẹ Lưu hễ nghĩ đến Lưu lại không thể không đau xót. Nếu Lưu không sớm u mê về tình ái, để đến nay gia đình chọn chỗ khá giả gây dựng, thì có phải đời Lưu cũng được sung sướng, được chỗ nương nhờ mãi mãi.

- Thôi! Nó đã không muốn tử tế mà muốn ăn mày ăn nhặt, đèo bòng cái thứ vợ con mạt hạng ấy thì cho nó chết.

Cha Lưu đã lắc đầu cười nhạt nói với họ hàng như thế. Và ông đã rít tiếng, giơ cái giáo quạt vào mặt vợ chồng Lưu:

- Ông cấm cửa! Xéo! Chết đâu thì chết!

Vợ Lưu chỉ giựt giựt áo Lưu giục đi ra. Y không một lời nói qua nhưng trong lòng càng đau đớn như dần. Sau đó, y lại nghẹn ngào bảo Lưu:

- Thôi! Cả nhà vẫn không nhìn nhận tôi thì anh cũng nên liệu xem để về nhà mà hưởng sự sung sướng. Anh nên nghĩ anh còn anh em anh, còn ông cụ bà cụ, còn cả đời anh mà! Nhưng nếu anh vẫn thương yêu tôi, không nỡ dứt tình tôi, thì anh phải tìm kiếm công ăn việc làm cho rõ ràng, mươi lăm đồng một tháng cũng được. Khi đó thì tôi ở nhà thổi cơm nấu nước, chăm sóc cho anh. Đấy anh không chịu đi làm mà lại bắt tôi ở nhà, không cho tôi chợ búa hay vào Máy diêm Máy chỉ mà xin việc thế là nghĩa gì? Mình đi làm kiếm tiền, mình có xin xỏ của các anh các chị ấy, nhờ vả cô chú ấy, hay luồn lụy họ hàng, hay lường đảo thiên hạ đâu mà sợ xấu, hèn hạ? Mình làm việc để mình khỏi vất vưởng đói rách? Mình nuôi lấy mình bằng mồ hôi nước mắt của mình, mình trọng lấy mình đã!

Vợ Lưu dứt câu thường nước mắt đầm đìa. Bố mẹ y có nghề nhuộm. Hai anh y, một người thợ tiện, một người thợ hàn. Hai em gái y cũng đi làm. Còn y, y đã theo một người cô đi chợ từ năm lên chín tới mười ba tuổi, thì y xin vào đứng ở máy guồng mà hiện giờ hai người em gái y vẫn làm. Cả ngần ấy con người có ai ỷ lại vào ai đâu? Có ai khinh bỉ, rẻ rúng ai đâu? Tuy họ không hay chuyện trò hỏi gọi nhau, nhưng kẻ nào cũng có bạn bè, và cười nói nhiều với nhiều người ở chỗ làm rồi còn vui, còn thân và rộng rãi hơn, nên sự yên lặng đối với nhau đó không phải là vì họ buồn rầu, chán ghét nhau.

Lấy Lưu, một người chữ nghĩa, quen sống sang trọng, với ai chứ với Lưu, y thấy cảnh ngày ngày chỉ quanh quẩn niêu cơm, ấm nước, quần áo nhà cửa, sồng sỗng vợ chồng nhìn nhau là một cái tội. Thảnh thơi, sạch sẽ đâu không thấy mà thấy ngay sự day dứt, nặng nề, mụ mẫm cả người đã. Mà chưa con cái đã thế, huống chi lại vài lần sinh nở, con ẵm, con dắt, thì thật con người chỉ còn là cái xác con "vờ". Nhưng Lưu cứ nhất định không chịu nhận điều đó. Tuy Lưu có không hơn cái bằng sơ học, trầy trật thì mới được đi làm, được năm tháng đã thôi, rồi cứ lỳ lỳ ở nguyên cái tỉnh đây, Lưu từ tấm bé chỉ ấp vú mẹ, Lưu vẫn tin chắc chắn mình sẽ gặp một thời vận rực rỡ nghĩa là đời Lưu cũng sẽ như anh, em Lưu và bao kẻ giàu sang khác. Như lúc này đây, Lưu không một xu trong túi, nhưng Lưu vẫn quyết chỉ mai kia hay chốc nữa cũng nên, sự tình cờ của số Lưu sẽ đưa đến cho Lưu tiền tiêu thừa mứa mà chẳng phải tí lấm láp khó nhọc. Hoặc một người nào đấy cậy Lưu nói với anh Lưu mua bán hàng hóa, hoặc một việc kiện tụng hay chạy chọt công danh muốn nhờ thế lực của em rể Lưu, hoặc Lưu được mẹ Lưu, cô Lưu - thường là hai người đàn bà này - dấm dúi cho tiền nếu thấy Lưu bơ phờ ở ngoài đường.

... Chiều càng xám đặc, cái rét thấm thía hơn với những luồng gió thổi như bão, hắt vèo vèo những hạt nước vào đầy nhà. Vợ Lưu chợt ngước mặt lên, ghê rợn thấy không thể ngồi thêm được nữa. Y đứng vụt lên, long lanh nhìn Lưu, Lưu giật mình choàng dậy, song không kịp. Vợ Lưu đã thoắt ra ngoài cầu thang, bỏ mặc gói sách của Lưu để trên bàn. Y đi ra, tay không và đầu cũng không. Lưu cau mày trông theo vợ, toan gầm lên gọi lại. Thoáng giây, cái dáng người bé nhỏ, nhưng chắc chắn nhẹ nhàng kia đã mất hút sau những lớp bóng mờ và bụi nước dày.

Lưu thở dài một tiếng, đành nằm xuống giường, mắt nhắm lại, mặc sự mệt mỏi như mềm nhủn và đen tối trĩu xuống tâm trí và từ từ dìm Lưu vào giấc ngủ.

⚝ ❖ ⚝

Vợ Lưu đi nép dưới hàng hiên, bước rất nhanh, chẳng cần biết rõ làm gì. Những chỗ quen thuộc tử tế, vợ chồng Lưu đã vay mượn hết lượt rồi. Còn mấy chỗ khác cũng sẵn tiền đấy, nhưng vợ Lưu hết hòng cậy thêm của họ lấy được một đồng bạc nữa, trừ phi có đồ vàng, quần áo tốt hay một thứ gì đáng giá. Nghĩ đến gói sách Lưu bỏ xó đấy, y tiếc sao không đưa đi bán việc gì còn phải khí khái bỏ lại, vì chẳng nay thì mai nó cũng đến bán tống bán táng đi như bao nhiêu vật khác! Nhưng tưởng tới những vẻ giọng nói căm hờn và xua đuổi của người nhà Lưu, vợ Lưu liền lắc lắc đầu:

- Hừ! Sách vở chữ nghĩa người ta sắm sửa cho con người ta học hành, mình động chạm đến làm gì. Mình chẳng ăn cả vào đó nào, rồi có sao người ta lại bảo vì mình mà con người ta có cái gì cũng phải lột ra hết.

Câu nói thầm này vừa dứt, vợ Lưu rưng rưng nước mắt. Y cắn môi, bước nhanh hơn.

Đèn phố đã bật. Những tia điện vàng đục chảy nhễ nhại với những nước mưa. Quãng đường này gần chợ, sự nhớp nháp càng nồng nặc. Người đông nghịt cùng xe cộ và gồng gánh chen lấn nhau ồn ào lêu nghêu nổi lên cái đám đông xám xịt và nhộn nhịp ấy, những cành đào bán sớm, lá và nụ mới chớm trông khẳng khiu, gai góc như những cành rào găng cháy nắng. Đã thế, những người nhà quê lặn lội ra để bán hớt nhau, vừa lảo đảo vác, vừa phải luôn luôn kêu lên để tránh sự xô đẩy. Hai bên bờ hè, những gánh cam, quất, cúc, thược dược và những hàng tranh Tàu, tranh lợn gà, câu đối dần dần bị tràn đi, rồi ngập hẳn trong cái bể mực cặn của phố xá đương nô nức sắm sửa.

Vợ Lưu đã thở bằng tai, và mồ hôi đã đằm nách. Trống ngực đập rộn lên, vợ Lưu chớp chớp mắt nhìn như là những cái chớp nhoáng ở trước mặt. Vẻ tưng bừng của thiên hạ lúc này mới thật rõ rệt. Tiền bạc thật là tung ra, thật là bị tranh giành, ngốn ngấu. Những sự say mê, ganh đua, gắng gượng, quằn quại, nhọc nhằn đều ngùn ngụt khí nóng, làm tối thêm, đè nén thêm cái không khí của buổi chiều mà cái tết đã bắt đầu hiển hiện. Những năm trước, ngày còn con gái và đương đi làm, dạo này là vợ Lưu cũng đương hồi hộp vô cùng. Cả một năm y đi đủ tầm, sổ sách mà trên nhà giấy sắp tính trọn vẹn, y sẽ được thưởng mười công, một cái chăn và năm thước vải để ăn Tết. Đem bán lại những thức này, thêm vào món tiền tháng chắt bóp được, do ngồi bát họ dốc ống mới lấy về, y may mặc, sắm sửa thêm vành cánh, để dành thêm sau này khi đi ăn tây ở riêng và để góp mặt với chị em đi đây đó. Thế là đủ sự khao khát. Ngoài ra, cái mùa xuân cái năm mới sẽ đến kia, tốt đẹp hay thay đổi ra sao cũng được. Vì, tuy không biết nói nên thành lời những sự ấp ủ, mong muốn của tâm hồn mình, nhưng còn trẻ và chịu khó như y, y không tin sao được đời mình thế nào mà lại không tươi sáng sung sướng.

Nhưng giờ khác hết cả rồi! Người con gái phơi phới vui tin kia đã thuộc về hẳn một người: Lưu. Lưu kiếm cho y ăn, y mặc để y chăm nom hầu hạ Lưu. Y đổi lấy những sự cần dùng cho mình bằng sự làm việc hết lòng của mình mà vẫn mang tiếng nhờ vả, lười biếng, vô tích sự. Trước mắt bao người, y chỉ là kẻ làm khổ sở, bệ rạc cho chồng. Lưu yêu thương y, y biết lắm. Nhưng nhiều khi sự yêu thương lại là một sự hèn đớn làm cùn cả tinh thần, làm nhục cả con người. Cho dẫu cả anh em, họ hàng Lưu, nếu họ chịu nhận y làm dâu con! Thà rằng y vất vả lầm than mà tự tay mình nuôi thân, rồi ngoi ngóp cất đầu lên, tìm được đường lối gây dựng cho đời mình.

Không riêng vợ Lưu mà nhiều người đã nghĩ và nhất quyết như thế! Chịu sao được cái tình thương thừa thãi, thí bỏ của kẻ vuốt ve người ta mà vẫn rẻ rúng người ta, lợi dụng rất nhiều người ta mà vẫn nêu cái tiếng cưu mang phúc đức? Người ta chỉ cần được quý trọng với cái giá trị thực của sự làm việc và tình cảm của mình. Và, cũng một tấm lòng thương yêu nhưng đó thật là của tâm can con người hiểu biết nhau, cảm thông sự đau khổ, mừng vui, tin tưởng với nhau, và cùng chung với nhau những thiết tha mong muốn. Sự thực của cuộc đời càng ngày càng chứng tỏ sáng suốt điều ấy. Chỉ tự tay mình chỉ những con người như trên kia mới thật là ruột thịt, cởi mở hết cả cho nhau, và bắt tay với nhau được đến cùng để đi tới hạnh phúc.

Vợ Lưu nức nở, nuốt nuốt những giọt nước mắt giàn giụa vào miệng, đau đớn thấy lần này phải là lần chót. Sau đêm nay, sáng mai y phải làm việc ngay. Đi đan, làm nhà máy, hay buôn bán nhỏ nhặt gì cũng được. Còn Lưu, mặc Lưu với những mơ ước say sưa của Lưu.

Vợ Lưu lại qua một ngã tư. Tới đây, bớt người đi lại. Sự ồn ào loãng thêm qua những tiếng rào rào của những chòm sấu chùm bàng lộng gió. Ánh điện nhập nhòe. Mưa và sương trắng xóa. Bóng tối hun hút. Vợ Lưu đứng lại dưới một mái hiên trước một nhà khóa trái cửa. Y lấy vạt áo chùi mặt rồi thần người ra. Y sực nghĩ đến Lưu chắc đương nằm ôm bụng ở nhà, mà y ra đi không ý định gì. Hay nếu không bực dọc quằn quại trên giường, thì Lưu lại đến ngủ li bì để bù những đêm Lưu chơi bời liên miên. Mấy dạo túng thiếu trước, trông người Lưu còn khá, chứ dạo này thật là xác xơ quá thể. Sự ăn mặc của Lưu ừ thì bộ nọ bộ kia bán đi, giờ trơ bộ dạ tím đã bạc, phải mạng nhiều chỗ, và đôi giầy, cái mũ dạ cũng rách và lợt màu cũng được, nhưng sự xanh xao hốc hác của Lưu thì vợ Lưu không thể nào nhìn thấy mà không đau xót!

Người Lưu gầy hẳn đi. Áo sơ mi của mình mà Lưu mặc lùng thùng như đi mượn. Lắm hôm Lưu phờ phạc chẳng còn thiết cơm nước như người sắp lên cơn sốt xong, nếu vợ có hỏi thì Lưu lại cười, bảo làm gì mà bị bệnh tật, ốm yếu. Mắt ngầu ngầu quầng thâm, má tóp, trong giấc ngủ, cái bộ mặt nọ hếch lên trên tấm gối trắng lại càng đầy vẻ trụy lạc. Rồi Lưu còn nói mê, kêu hốt hoảng và nhiều lúc run rẩy, quờ quạng mà vợ Lưu vừa lay gọi Lưu xong Lưu lại vẫn thế.

Tê mê trong những hình ảnh bừng bừng ran trong tâm trí, chợt vợ Lưu lắc đầu rồi từ từ mím môi lại. Một lúc sau tay y vân vê chiếc cúc áo nhiễu tây đen mặc ngoài. Chiếc cúc ấy vừa tuột ra, y cởi tiếp chiếc khác và chiếc khác. Thoáng cái cái áo nọ cởi hẳn, giũ soàn soạt. Nhưng không, y không mặc vào mà cởi thêm cái áo hàng bom bay màu ra. Sau đó y chỉ mặc mỗi cái áo nhiễu đen còn cái áo hàng màu hoa cà nọ gấp gọn lại.

Một hơi thở nóng rát như xé hết tim phổi người đàn bà từ từ dồn ra. Vợ Lưu lặng đi, chập chừng:

- Thôi thế là hết!... Thế là hết! Hừ! Mà thôi! Tiếc làm gì! Tiếc làm gì những cái mã này!... Còn ăn ở với nhau, muốn sống với nhau no đời mãn kiếp, thì giữ làm gì những cái mã này?!

Cầm cái áo màu ấp vào ngực, vợ Lưu bước xổ ra đường, chạy sang hè phố bên kia! Phố Hàng Vải Thâm. Những nhà hàng cầm ở đây còn mở cửa sáng choang và hàng nào cũng năm bảy người ngồi hàng. Người vợ vào ngay cái hàng đằng đầu chào một thiếu nữ bằng trạc y đương xem sách bên cái tủ kính cao chất đầy những quần áo và đồ đồng, đồ sứ. Người nọ vừa ngước lên, vợ Lưu liền giơ cái áo tơ vẫn bóng tinh của mình ra. Trước cặp mắt mở to của người nọ, vợ Lưu run run cất tiếng vừa long lanh nhìn lại:

- Thưa cô... Tôi có cái áo này muốn bán... áo hàng mới may còn tốt lắm...

Cuối 1943