Giọt Máu

Sao tôi lại thuê cái chỗ này mà không chịu xem xét trước?...

- Sao tôi đã đến xem rồi mà lại cứ ở?...

- Sao tôi lại ở một chỗ như thế với cái giá thuê dại dột quá vậy?

Càng nghĩ tôi càng không khỏi bứt rứt và ngạc nhiên vì cái chỗ ở nọ. Nó thuộc về ngoại ô làm trên một khoảng đất có ao, có vườn và sân, ở trong cùng một xóm chật chội, lúc nhúc giáp với cánh đồng. Tôi vào đây chẳng phải qua cửa ngõ gì. Tôi bước chân lên thềm nhà rồi mà vẫn thấy im lặng như tờ. Rộng rãi, mát mẻ, thật đúng như lời người mách, nhưng ấm cúng vui vẻ thì trái lại.

Cả mấy gian nhà đều trống hơ trống hoác. Một cái tối mờ hiện ra dưới mái lá như sương khuya. Mùi ẩm mốc thoang thoảng bốc lên. Tiếng mọt nghiến gỗ ken két.

Vào nhà, tôi còn đứng bâng khuâng nhìn những kẽ trời xanh ở suốt nóc nhà, thì mấy tiếng khóc nheo nheo khiến tôi quay nhìn ngơ ngác, chợt thấy rằng trong cái cảnh này không phải chỉ có mình tôi. Nhưng, những người kia vẫn như không để ý đến tôi. Người đàn ông tóc búi, mắt to và cao lớn ấy, vẫn cúi xuống cái rá. Bên cạnh y, một đứa con gái tóc lòa xòa, quần áo ngắn ngủi, cũng một vẻ cặm cụi như thế. Gần đấy, cái đứa bé khóc nheo nheo thì trần truồng ngồi xệp trên một bãi nước đái.

Tôi hồi hộp đi đến người đàn ông, chào y. Giờ y mới ngửng lên. Y chỉ thoáng nhìn tôi, mắt hấp háy như chói nắng, y buông thõng mấy tiếng:

- Không dám, chào cậu.

Đến khi ấy đứa con gái mới trông lên. Khác hẳn thằng đàn ông, mắt nó đã mở to sẵn lại giương hẳn lên mà nhìn thẳng một lúc vào tôi rồi mới cúi xuống. Lòng trắng sáng, con ngươi nâu ánh, mi dài và cong, mắt đứa con gái vừa tỏ sự sửng sốt vừa có một chút gì vui mừng sợ sệt. Trống ngực tôi đập mạnh hơn. Tôi phải cố giữ giọng được tự nhiên:

- Ông và các em ở đây?

- Phải!

Mặc sự đối đáp nhạt nhẽo, khinh khỉnh ấy, tôi cứ nói tiếp:

- Tôi đã nói với bà chủ thuê lại một gian ở với ông và các em cho vui.

- Đấy! Tất cả năm gian, tha hồ mà cậu chọn.

Tôi vẫn cười bảo người đàn ông:

- Như tôi ở chỉ một gian là vừa, vậy ông xem gian nào tiện việc thu dọn thì ông bảo cho.

Người đàn ông ra vẻ ngẫm nghĩ một lúc rồi lại thủng thẳng đáp:

- Hay cậu cứ ở cả vì cậu chắc phải nhiều đồ đạc.

Nụ cười cố gắng của tôi càng phải cố gắng nữa. Tôi khó chịu lắm trước thái độ của người đàn ông nọ. Thấy tôi tìm vào thuê, chắc y tưởng rằng tôi đã xâm phạm đến sự sống của y. Ừ nếu quả thật tôi là kẻ muốn tranh ở hết cả mấy gian nhà bằng một cái giá giả cao vọt lên, hay nếu tôi lù lù dọn đến cảnh nghèo hèn heo hút của y cả một cảnh sống sang trọng thì chính tôi là kẻ lạnh nhạt trước với y, có những cử chỉ khiêu khích y, mới đúng chứ? Không! Đây tôi cố tránh sự hiểu lầm và phải tươi cười chào hỏi y trước, mà sao y lại không chịu hiểu? À, hay tôi cũng phải nhanh chóng khinh khỉnh như những "ai" kia mới được!

Tôi nghĩ thế, nhưng, sau một giây lòng nhủ lòng, tôi hối hận vì những ý nghĩ không đúng của tôi này:

- Ông tưởng thế đấy! Tôi chỉ có một cái bàn để viết và một cái ghế vải để nằm, ngoài ra chẳng còn có một cái gì để bày biện hết.

- Vậy cậu ở một mình, sao bà chủ bảo là nhà cậu dọn đến.

- Vâng, tôi chỉ có một mình, mà "nhà" là một mình tôi cũng được chứ sao?

- Thế cậu đi làm cậu ăn cơm hàng? À cậu đi làm sở nào?

- Tôi không đi làm ở sở nào cả! Buổi tối tôi ra phố dạy học thêm và soạn sách truyện cho các nhà in, nhà báo. Tôi làm việc như thế, còn ăn uống, gặp đâu ăn đấy!

- Như thế cậu được tự do lắm nhỉ!

- Vâng! - Tôi cười - Ông thuê đây đã lâu?

Người đàn ông cũng cười nhẹ một tiếng:

- Trước tôi được ở không để coi nhà, nhưng từ năm ngoái người trên phố đổ xô vào thuê nhà các xóm thì tôi phải giả mỗi tháng năm hào để bà ấy đóng thuế. Còn cậu, cậu giả bao nhiêu?

Tôi buột miệng:

- Một đồng rưỡi!

- Một đồng rưỡi, chắc cậu thuê theo lệ trên phố và giả tiền trước nữa? Hừ! Bằng tiền nhà gạch ngoài xóm còn gì! Thôi chuyến này bà ấy không còn sợ vắng vẻ, không còn kêu thuế má, chữa chạy tốn kém nữa.

Dứt câu này, người đàn ông đứng dậy, coi như chẳng có chuyện gì với tôi hay tôi vẫn đứng trước mặt y. Y bặt hẳn tiếng, cúi xuống cái rá gạo nhặt nhặt.

Sau đó thì cả hai cha con y cũng bỏ đi, mặc tôi tưng hửng bên cái đứa bé trần truồng và nhớp nháp nọ nhìn theo bằng cặp mắt giàn giụa nước và những tiếng nức nở.

Kẹt... kẹt... những cánh cửa lần lượt mở ra. Tôi không dám chờ người đàn ông gọi tôi, vì biết rằng y sẽ không nói thêm một lời. Tôi vội theo y bước vào. Vẫn im lặng, người đàn ông mở một cái liếp ở bức vách rồi lùi lũi ra sân, mặc tôi một mình trong mấy gian nhà. Tôi càng bàng hoàng. Qua cái hàng hiên rộng và thấp, nắng lùa vào rất nhiều với những bóng phấp phới của lá cây. Mấy gian nhà nhờ những cánh cửa mở toang, sáng hơn ít nữa. Tôi được nhìn thật hơn từ những chân cột đã ruỗng, lênh khênh trên những hòn đá tảng lún sát mặt đất, đến những rui kèo lệch lạc, khẳng khiu đen sì mạng nhện và khói bếp. Tôi được nhìn thật hơn những đồ đạc lỏng chỏng, gần mục nát, xúi xó ở những chân vách nứt nẻ và trống hoác mà bất kỳ gà chó hay người cũng có thể chui lọt. Một cái giường kê bằng gạch ở gian giữa, một ổ rơm vương vãi ở gian bên trái, những rổ rá thúng mủng ở các xó, còn ở trong gian cuối cùng bịt kín thoáng trông như là buồng kín, hai cái bếp đầu rau đương lởn vởn những tia khói trong những vạch nắng chiếu vào.

Một con chó trắng, nhỏ như một con mèo, gầy giơ cả xương nằm nhắm mắt trên một cái chổi cùn ở giữa cửa.

Tất cả những tiếng động từ nãy đến giờ như không động đến tai con vật nọ. Nó cứ thiêm thiếp cả khi tôi lại sát nó, trông xuống nó, và nó ngước lên nhìn tôi lờ ngờ, kinh ngạc, buồn bã. Tôi chưa bao giờ thấy con chó nào như thế. Nó ốm, nó lành hay được khéo dạy mà cả khi người lạ đá phải nó cũng không dám cắn.

⚝ ❖ ⚝

Người đàn ông nọ tên là Thành, người trong xóm gọi y là bác khán Thành. Bác khán Thành trai, bác khán Thành gái, cái Thạo nhớn, cái Thạo bé, cái Tý con, năm linh hồn này đã sống bên cạnh tôi trong mấy gian nhà cũ kỹ, heo hút ấy.

Thoạt nghe cái tên "khán" tôi đã tưởng bác ta giữ việc tuần phòng trong xóm, hay vẫn còn đóng góp với làng mạc ở nhà quê. Nhưng không phải, khu xóm đây bị cắm vào thành phố đóng thuế cho thành phố, và thuộc về "bóp" đội xếp ở đầu ô trông coi từ lâu rồi. Còn nhà quê, vợ chồng con cái bác bỏ hẳn, không nhìn nhận gì đến nữa.

Như người ta cho biết thì vợ chồng bác cũng đã có ruộng vườn, nhà cửa hẳn hoi của ông cha để lại. Hai người cũng đã hết sức cày sâu cuốc bẫm để được gặt một ít thóc về vụ mùa và dỡ một ít khoai, ít đỗ về vụ chiêm. Nhưng một năm một con nước không thể tưởng tượng được đổ giữa ngày tháng chín. Trong nháy mắt tất cả những cái gì là vật sống trên dải đất hàng trăm cây số ở ven biển đã bị cuốn đi. Đứa con trai đầu lòng và đứa con gái lớn của vợ chồng bác đã mất tích cùng với hàng chục người họ hàng nội ngoại bác và hàng trăm người ở mấy làng lân cận nữa. May vợ chồng bác và mấy đứa con bé lại vừa ra tỉnh làm ăn. Lần này thì hai người phải nói như lạy một người chuyên cho vay ở trong làng gặt nốt mấy sào lấy thêm mười đồng bạc nữa rồi ra tỉnh.

Chồng làm "cu ly" Nhà máy sợi. Vợ đi các chợ cất rau đậu về bán rong phố. Cái Thạo lớn theo mẹ đi chợ để tập tành đỡ vực. Cái Thạo bé và cái Tý con ở nhà lê la cho qua ngày chờ tới khi lớn thì hoặc chợ búa với mẹ hay lại cày cục đi vào làm với bố! Cái gia đình ấy làm ăn hoàn toàn như những người nghèo trong xóm, họ đã lìa hẳn quê, sống gửi chết nhờ ngoài tỉnh.

Mưa nắng, cả hai vợ chồng và đứa con gái lớn đều dậy từ lúc gà gáy tinh sương, chẳng cơm nước gì cứ nguyên đầu tóc, quần áo ấy ra đi biền biệt đến sẩm tối mới về.

Ngày lại ngày, bữa nào cũng như bữa nào, năm miệng ăn chỉ có một nồi ba cơm. Gạo thổi không độn khoai thì độn ngô, và là thứ gạo máy, đong mỗi hào dôi được vài lẻ. Thức ăn của họ tôi chỉ thấy liên tiếp những rau lang, những rau diếp nhặt lại hay những rau bán ế. Họa hoằn mới có bát dưa muối hay nồi canh cải nấu với mắm tôm, mà cả nhà được sụp soạp những chiều nào lĩnh lương hay bán hết hàng.

Về những chiều tối này, nếu không phải đi dạy học, tôi thường ở nhà cùng vợ chồng bác chuyện đôi câu khi bác thổi nấu ăn uống. Nhưng, cả khi nhà bác có tiền mua dầu thắp đèn, cả khi dọn cơm ra bờ hè ăn nhờ ánh trăng và cả khi rét mướt ngồi bên cái đống củi vụn mà Thạo lớn nhặt nhạnh được về đốt lửa cháy hồng hồng khói lởn vởn, vợ chồng con cái bác cũng vẫn im lặng như những cái bóng lờ mờ xam xám của họ.

Người đàn ông chỉ đưa bát cho con xới cơm mà không cất tiếng bảo nó một lời. Người vợ chỉ gắp rau cho cái Tý con, cũng không hỏi nói gì cả. Cái Thạo lớn và cái Thạo bé thì cúi hẳn mũi vào bát. Còn đứa con bé nhất hoàn toàn là một cái núm thịt động đậy, khuờ khoạng và lấm lét.

Tiếng nói, tiếng cười, sự chuyện trò: vàng ngọc đã quý hiếm nhưng cũng còn dễ thấy hơn những tiếng người nói ra một chút vui mừng hay một ý nghĩ, một vài xúc cảm của mình, dưới cái mái lá thấp tối này, trong những buổi chiều của sự sum họp, nghỉ ngơi. Những lúc đó, tôi càng để ý đến một linh hồn trong đó: Cái Thạo bé.

Trước ánh lửa bếp lom nhom và ánh đèn lù mù, sắc mặt Thạo càng sạm thêm, ngây dại và cô độc hơn. Con bé ấy gắp rau, húp nước dưa và nhất là xới cơm đều rón rén như sợ rằng nó không được phép ăn những thứ quý báu lắm ấy. Vì nó thấy rằng nó không thể theo mẹ đi chợ như con chị nó người đen như củ súng, nhanh nhẹn, khôn ngoan hơn cả nhiều đứa con gái lớn hơn nó ở ngoài xóm. Và nó lại không bé hẳn như cái Tý con, bụng ỏng đít vòn, đặt đâu là ngồi ỉa đái đấy, để được hưởng sự đặc biệt ăn uống no nê và không phải làm gì.

Trước vẻ sợ sệt, ngơ ngác của Thạo bé, lắm khi cả nhà đi vắng, tôi muốn đến với nó mà không được. Hoặc Thạo bé lảng bế em đi, hoặc vì tôi thấy nao nao trong lòng, đành yên lặng mà nhìn Thạo bé, vừa nghe cái bâng khuâng của im vắng đi vào tâm hồn tôi như một mạch nước lạnh.

⚝ ❖ ⚝

Một buổi trưa, tôi đương nhìn ánh sáng lao xao ở ngoài vườn, bỗng giật mình vì những tiếng chân lạ lạ đi vào ngõ. Mụ chủ nhà đã sang. Một tay mụ cắp đứa con, một tay cầm mấy cành củi mà do cái thói quen tham lam của mụ, mụ nhặt nhạnh ở ngay sân nhà người khác.

- Thầy mày đâu hở Thạo?

Cả cặp mắt ướt nhoèn của cái Tý con cũng ngước lên cùng với cặp mắt mở to của chị nó. Mãi Thạo bé mới lí nhí:

- Thầy con ra phố.

Mụ chủ nhà như không nghe thấy.

- Kìa thầy mày đâu? Giả tiền tao chứ! Hừ lạ thật! Nhà mày như câm cả đấy à?

Mắt Thạo bé chớp một cái như để lấy thêm sức mà chịu đựng cái nhìn sáng quắc của mụ chủ nhà sừng sững trước mặt nó. Sau đó, Thạo cúi xuống, giọng nhỏ hơn:

- Thật thầy cháu ra phố ạ...

- Thế thầy mày không để tiền giả tiền nhà tao à? Hai ba tháng của tao rồi! Tháng này thầy mày đi đủ tầm, lĩnh được hơn bảy đồng cơ mà.

Lần này Thạo chỉ gằm mặt xuống với những sợi lá chuối tước giả làm rau bán ở dưới đất. Nó di di móng tay lên, trong khi mụ chủ nhà lại dằn tiếng:

- Sao nhà chúng mày lại khốn nạn như thế được? Người ta ăn ở như vậy mà không chịu biết. Bố mày, công ăn việc làm ông xếp nhà tao phải sai cả "adăng" đi nói cho, rồi gạo tao cũng phải bán chịu cho, không có lấy gì mà ăn, chồng đi làm vợ đi chợ, chúng mày nhởn nhơ cả ngày? Thậm chí đến tiền vốn của mẹ mày cũng là tiền họ của tao; thế mà có một tháng mấy hào tiền nhà bố mẹ chúng mày cũng chây lười. Thôi! Những tiền gạo và tiền mẹ mày vay góp kia tao không nói làm gì, nhưng còn cái tiền nhà về phần thầy mày chịu đã đóng cọc của tao ngót ba đồng rồi thì phải nghĩ mà giả tao. Một núi lạt một đồng xu, một hòn đất một bát cơm, tao có đi ăn cướp được tre lá, hay mượn không được người ta làm cho đâu? Tao có khất được thuế đâu? Thương tình nhà chúng mày tao đã cho ở không hàng năm rồi. Không xem đấy như ở ngoài xóm, một gian nhà hễ chui đầu vào là chổng đít ra liền với cống rãnh cứt đái mà cũng đồng bạc một tháng! Đây nhà tao bố mẹ mày đã ở vung vinh như động tiên ấy lại còn nào giường nào vại nào hòm của tao cúng tiến cho nữa... thế mà không chịu nghĩ! Hừ!... hay thấy tao không như ai thì bố mẹ chúng mày không còn nể? Thôi này, để tao phải nói ít chứ. Bố mẹ chúng mày quá lắm rồi, tao phải đối xử như ai lại bảo tao là con người ác... Cha mẹ chúng nó! Ấy những quân khốn nạn ở mấy cái xóm này nó vẫn kháo lên mãi trên phố rằng mình ác nghiệt đấy!...

Ngừng lại mụ chủ nhà thúc thúc đầu gối vào người Thạo bé:

- Kìa con này!...

Cái Thạo chớp chớp mắt lần nữa rồi càng gầm mặt xuống, ngập ngừng:

- Thầy con đi... thầy con khất bà...

- Khất, khất đến đời sang tiểu nữa à? Mà tao đã bảo nợ tao hai đồng rưỡi ấy, không có giả tao cả một lúc, thì giả góp tao mỗi ngày năm xu làm hai tháng thôi... Giờ lương thầy mày ngày hai hào được tăng lên những hai hào rưỡi, thầy mày chỉ bớt quà sáng hay quà trưa là thừa giả tao. Còn bu mày độ này, buổi nào tao cũng thấy bu mày hết hàng. Ít ra bu mày cũng kiếm ba bốn hào chỉ lãi một ngày, ấy là không kể con chị mày nó cũng thêm cặp được đồng muối, đồng mắm. Làm ăn như thế nhà mày vẫn cứ không chịu nghĩ đến công nợ của tao! Mà đây này!...

Mụ chủ nhà cúi xuống nắm lấy cái Tý con, giọng nói nhợt nhạt hổn hển:

- Áo nhà nó mới may cho nó đây này!...

Bị những ngón tay béo múp của người đàn bà xoắn lấy cái áo của mình bằng vải dường bâu dày như mo nang mà may chỉ đến rốn, Tý con chùn người lại, mặt xanh xám nhìn hết người đàn bà lại đến chị nó. Và càng bị day day, càng nghe cái giọng dằn xiết, con bé càng co rúm, càng níu lấy chị. Nhưng nó không khóc, miệng nó chỉ mếu xoạc như bị gang ra, không còn cất nổi tiếng.

- Thế này đây! Thế này đây!

Dứt lời mụ bặt đi một lúc.

Sự im lặng đột nhiên này làm cho tôi hồi hộp. Tôi có cảm tưởng một sự nguy hiểm, một sự ghê gớm sắp xảy ra.

Mụ đã vùng bước lên thềm. Mụ xộc vào bếp, mụ cúi xuống như vồ lấy cái nồi trên đầu rau, mụ mở nắp vung. Những gợn hơi trăng trắng tản lên: những hơi cháo đương sôi âm ỉ. Mụ hít hít, mụ ngồi thụp xuống lấy đũa cả ngoáy và lại hít hít. Đoạn mụ mím môi lại run run đứng dậy. Mụ vào chỗ giường nằm. Mụ kéo tung mấy cái chiếu ra. Mụ lật vỉ buồm đậy cái mẹt lên. A! Đến một bơ gạo giấu ở đó. Mụ bốc gạo đổ hẳn ra ngoài mẹt. Đó lại còn là gạo mùa chứ không phải gạo chiêm của nhà mụ bán. Mụ nhòm xuống gậm giường. Kìa! Cái gì sục sạo ở trong nồi đất? Cua. Đến lưng nồi cua ấy đương lổm ngổm húc cái mê rá để bò ra.

- Gớm thật! Giời đất thiên địa ơi! Gớm thật! Những quân này!

Tôi phải vội quay mặt vào và vờ nhắm mắt ngủ khi mụ chủ nhà hầm hầm đi ra. Tôi không muốn cho y thấy tôi đã để ý đến sự lục lọi của y. Và tôi cũng không dám thấy mụ phân trần thêm chắc phải dài dòng và thiết tha lắm.

Càng cố nằm im, tâm trí tôi càng ngùn ngụt. Tôi lại nghĩ đến một sự đe dọa ở cả trên đầu tôi. Sự đe dọa tối tăm và dằng dặc của một đời sống đầy những đói rét, cùng cực lầm than, đè nén.

Tiếng chân bước và tiếng lạch xạch của bộ dây xà tích của mụ chủ nhà đã từ thềm nhà xuống sân rồi ra vườn.

Trống ngực tôi vẫn thắc thỏm. Tôi cũng như cái Thạo bé lúc bấy giờ đều mong mụ chủ nhà mau chóng về đi.

Nhưng không, mụ bế con lại cuối nhà. Sau một lúc thì cái giọng the thé ấy lại xé ra:

- Kìa! Sao rau cỏ của tao lại cứ lụi đi thế?

- Luống xà lách này, đám rau thơm này, cũng gieo từ tháng trước thế mà ở bên nhà tao thì nó cứ tốt như được kéo lên ấy, mà ở bên này thì xác xơ chẳng thấy lên gì cả. Nhà mày có tỉa ăn thì cứ bảo tao, tao có tiếc đâu. Nhưng có thích ăn không mất tiền, mất công thì cũng phải ngốn vừa chứ!

Người đàn bà còn rêu rao nữa. Trong tay mụ những cành rào nhặt thêm đã được thành một bó. Mụ lộn về đằng trước, kéo cái Thạo bé bỏ em đứng lên. Mụ lôi nó qua những luống rau bừa bộn những gạch, ngói vụn, đến gần cái đám đất chứa rác ở cạnh cụm chuối, đằng cuối vườn. Mụ đứng lại trừng trừng nhìn Thạo bé:

- Con này! Ngô nào mà mày giồng nhiều thế? Mày lấy ngô của tao gieo bên vườn nhà phải không?

Mặt Thạo càng xanh xám, nó run không được.

- Không... ngô của con... của con gieo... đấy ạ... con có bao giờ... dám sang vườn bên nhà đâu? Con mà sang thì con Vện... cả con Mực nữa... nó cắn xổ ruột con ra còn gì!

Mụ chủ nhà không đáp. Mụ cau mày nhìn cái hố đất trước kia mọc um lên lẫn với mảnh chai và các thứ thối nát chẳng ai buồn lấp, thế mà giờ được xới thành hai luống bằng hai mặt bàn, đất mịn tơi, mơn mởn những ngọn lá xanh mới nhú. Quay ra mụ nhìn vào mặt Thạo, nói rất nhanh:

- Thế mày chỉ biết làm cho mày chứ mày không nỡ trông coi một tí gì cho rau nhà tao à?

Cái Thạo càng gằm mặt xuống.

- Mà đất của tao để cho mày phá phách như thế đấy? Nhưng thôi - mụ cười nhạt - Lượt này tao gieo mấy luống rau kia, nhờ mày rỗi ở nhà chỉ có việc chơi với em trông hộ, xem mày trông coi ra sao.

⚝ ❖ ⚝

Tất cả những sự đã xảy ra hôm ấy, cả tôi và đứa con gái kia gần như quên đi. Vì chỉ hôm sau, một công việc khác, một cảnh tượng khác khiến chúng tôi cũng mê mải: cái vườn của Thạo bé.

Tôi đã phải bỏ nhiều lúc đọc sách mà nhìn cái mảnh đất ấy. Nó như một ngày một rộng mênh mông như là cả một cánh đồng bên sông mà sắc xanh của sự trồng trọt dâng lên ngợp cả sắc xanh của trời mây. Sáng nào cũng thế, Thạo bé vội vàng quét dọn nhà cửa, bếp sân xong rồi thì dỗ em để nó ngồi chơi một mình, rồi ra vườn. Thạo nhìn, Thạo vuốt ve, Thạo nhặt, tỉa, xới, vun. Thạo lấy cái ấm đất nấu nước vối, hứng nước máy khệ nệ tưới. Không một ngọn cỏ nào mọc kịp, không một hòn sỏi hay mảnh gạch nào trốn nổi, không một con sâu tí tị nào lẫn vào. Đất cứ mịn, nhẹ nhàng và êm mát ôm lấy những gốc cây xanh hơn hớn...

Không riêng tôi mà chính Thạo cũng thường lặng đi mà nhìn. Có những lúc ở bên cạnh Thạo, cái Tý con ngủ ngay trên mặt đất. Qua mái hiên, nắng tỏa phấp phới vào chỗ chị em nó. Ruồi cứ vo ve trên mặt con bé em và lởn vởn trên mớ tóc xõa xuống vai của con chị. Trong khi ấy, ở ngoài ngõ, tiếng nô đùa ran ran. Thỉnh thoảng tiếng rao quà, tiếng hát của anh kẹo kéo và tiếng chuông xe đạp lại văng vẳng vào. Qua cái ngõ vắng gió nổi lên. Nắng và lá cây đùa nhau lấp loáng. Gà con, chim sẻ chiêm chiếp ríu rít.

Tôi phải giữ cho đều nhịp thở. Tôi nhìn vào mặt Thạo bé. Tôi nhìn vào mắt nó. Tôi nhìn những hình ảnh như lồng trong một khối lưu ly hiển hiện ở trên đôi mắt to, con ngươi rất sáng, mi dài và cong ấy, tê mê trong một vẻ ngây dại hơn, tươi mát hơn.

Những cây ngô lúc bấy giờ! Mới dạo nào lấm tấm như mạ non thế mà trải qua đâu mười mấy ngày mưa phùn rồi nắng to mà đã thành cây, rung rung với gió và ánh nắng. Những lá ngô rộng dài, xanh trông suốt được, cạnh sắc gợn, trổ vươn ra những nõn lá mạnh mẽ. Trên ngọn những tầng lá cứ mọc làm hai cánh, một thứ búp như kết bằng nhung và phấn luôn luôn rủ đến những đôi bướm trắng có, vàng có, đen muốt có, đỏ nâu có, lốm đốm có, thoáng đỗ rồi thoáng bay đi. Và núp dưới cuống lá, che bởi cái màng gợn gợn như cánh cào cào, những bắp non nhú dần.

Tôi cũng đã không thể tự nén được. Hễ lần nào ra vườn là tôi phải mơn man những cái bắp nhú nhú kia mà tôi chỉ muốn bóc ra.

Gần hết tháng hai rồi. Trời chỉ một ngày một nắng nực. Ánh vàng ngời càng tăng sức nung nấu các thứ nhựa, các thứ hương thơm. Ngoài phía bờ rào xa xa kia, lúa đã hé đòng đòng. Những dứa, xoài, dưa đã lác đác bán thật đắt cho những nhà phải cúng của mới và chuốc ăn của mới.

Thế rồi một sáng kia, những bắp ngô của Thạo bé thấy múp hẳn lên, với những hằn, những khía vàng vàng và những sợi tơ hung hung qua lần áo óng ánh kim tuyến. Rồi nắng càng chang chang. Tiếng tu hú gần như ran ran. Những hoa ngô dần xơ xác như vỏ may và những lá khô quắt lại rủ xuống như tay của người mẹ mệt lả khi gần đẻ. Khi đó những bắp ngô căng tới cùng độ mập mạp chỉ còn chờ người tách.

Tôi lại càng ngạc nhiên và thấy thêm bao nhiêu lưu luyến cái chỗ ở này. Tôi có ý định dành tiền nhà và làm lại cái nhà này, để bố mẹ chị em Thạo ở riêng hẳn hai gian. Tôi sẽ thuê cả cái vườn đằng sau nữa. Những ngày nghỉ, bố Thạo sẽ cùng tôi, và Thạo sửa sang trồng trọt cái miếng vườn chung.

Một chút gì có mồ hôi và tinh thần để làm "nhà quê" của mấy chúng tôi.

Tuy không bao giờ chịu hỏi nói với tôi một vài câu dài, nhưng người bố Thạo lầm lì kia, đã nhiều lúc để tôi đọc thấy rất nhiều nỗi niềm của y qua cái im lặng khắc khổ của nét mặt y và cái im lặng hoang dại của cái chỗ ở hẻo lánh này.

Cũng thường là những buổi trưa nắng. Trưa nào ở gần đồng ruộng, xa phố mà chả rõ từng tiếng chim liếp nhiếp, tiếng cu gáy ru ri, hương hoa cau và mùi lúa. Những buổi trưa như thế, tôi thường phải nheo mắt lại nhìn ra ngoài trời ngun ngút nắng. Một thứ hơi oi ả sôi lởn vởn: chân trời xanh ngắt lóa lên những mặt đồng lúa âm âm như biển... Những lúc đó, nếu được nghỉ người cha kia thế nào cũng đem chiếu giải đằng sau nhà nằm ngủ muốn đến bao giờ thì đến. Nhưng tôi thấy không bao giờ y ngủ thẳng một giấc cho đến chiều tối mà thường vào khoảng hai ba giờ thế nào y cũng thức dậy, trằn trọc rất lâu rồi thì thần mặt mà trông hút về phía xa.

Bao nhiêu vẻ thờ thẫn, tê dại dồn cả lên hai con mắt của y trở nên lờ đờ, đuôi mắt chun chun những nếp nhăn ở mé thái dương. Nhìn như thế, y nào có thấy gì. Ngay khi râm trời, y còn phải cố gắng mới nhận ra được sự vật ở trước y chỉ cách hơn chục bước. Chăm chú nhìn quá, nước mắt y giàn ra như khóc, mắt y may lắm mới giữ được thêm vài năm nữa để y có thể đi làm nhà máy cho trọn ba mươi năm mà lĩnh mấy chục bạc tiền sở thưởng cho.

Đã một đêm tôi thấy có tiếng thở dài và nức nở. Người vợ được tin y suýt bị giãn. Y đã để dây da buột ra ngoài mà không biết, khiến vỡ mấy ổ máy.

Nhưng lần ấy y chỉ bị phạt mấy ngày lương rồi lạy van mãi với lão xếp chồng mụ chủ nhà, y lại được đi làm giữ cái chân quét dọn hiện giờ của một người bạn già vừa chết, công nhật hai hào.

Sau những buổi trưa nằm ủ rũ một mình và đờ đẫn ở đằng sau nhà chỗ giáp cánh đồng ấy, thế nào tôi cũng thấy y càu nhàu gắt gỏng.

Một buổi tối, tôi đã hồi hộp vì cái Thạo bé đương ăn cơm thì gọi bu nó, hớn hở:

- Bu này! Ngô của con sắp được bẻ rồi đấy!

Cái Thạo nhớn vội nói:

- Còn sắp với sặp gì, "ông" cho không bẻ đi mà ăn, rồi "nó" bẻ lại tha hồ mà khóc.

Thạo bé lườm ngay chị nó một cái thật dài:

- Gớm bẻ ngay để "cậu" ăn nhé! Của đâu thế!

- Chẳng của ai cả! Đây đưa hột về cho "cậu" gieo thì đây phải có phần.

- Gớm!... Gớm! Dễ nghe quá!...

- Hẳn chứ lỵ... đấy rồi xem!...

Không để chị dứt câu, Thạo bé văng tục ra mà chực òa lên khóc. Như mọi khi thế nào một đứa cũng bị người cha cốc cho vài cái. Lần này không, người cha chỉ ngước mắt nhìn các con và nhẹ giọng:

- Cái con này! Của nó chăm chút mà mày lại chực ăn không! Hột giống của mày nhưng không có công lao nó thì chỉ có đến vứt đi.

Thạo bé chùi ngay nước mắt và chớp chớp nhìn bố. Người cha nói tiếp:

- Chuyến này tao xem được bao nhiêu bắp, tao để nó bán cả, lấy tiền mua đôi gà con nuôi nhớn rồi để cho ấp, đến Tết nó bán gà nó may áo.

Người mẹ bằng lòng mười mươi rồi, nhưng vẫn gạt đi:

- Ôi dào! Gà với qué! Lôi thôi về để cho nó bới vườn rau của bà chủ mà nghe chửi à?

- Chửi cái gì! - Người cha vẫn không xẵng tiếng, lại còn dịu lời hơn - chị em nó ở nhà cả ngày là bụt mọc hay sao mà không trông được.

Cái Tý con ngồi sát cạnh mẹ đã đủ hiểu và nghĩ ra. Nó bèn kéo cánh tay mẹ, phụng phịu đẩy một mồm cơm:

- Con cũng không ăn ngô, con cũng không đi chơi, con trông gà với chị ấy, đến Tết bu bán gà con, bu may cả áo mới cho con cơ.

Thạo bé vội vàng:

- May cả áo mới cho cái Tý. Vậy hôm nào bu xuống phố, bu xin than rồi con bế em đưa ra tận ngoài phố quạt bán cho các cô ấy đi làm kho và Máy tơ về.

Tôi đã có cảm giác thấy thật như những cây ngô của Thạo bé đã bẻ xuống. Nõ ngô, thân ngô đem phơi đun cháy vèo vèo. Những bắp non mà bị thui Thạo đem luộc, cả nhà xì xụp nhấm nháp với nhau một bữa trưa nghỉ chợ và nghỉ việc. Còn những bắp to, Thạo cất để dành chờ tối nào mưa gió mới đem quạt bán ở đầu ngõ ngoài phố. Cảnh những người đi tầm đêm, xe cộ và dáng người nhòa cùng bóng tối. Cái bếp than của Thạo bé sẽ nhóm lên. Ánh than hồng trong chiếc nồi vỡ. Mạt sáng thỉnh thoảng bay lên xèo xèo... Rồi một phiên chợ, tiếng gà sẽ liếp nhiếp ngoài vườn.

Hai tuần lễ sau, quả nhiên nắng bỗng úa đi, gió và cát bụi tung mù mịt. Mây đen kịt từng tảng lở ra. Trời không những giở rét mà còn mưa trút nước như bão.

Mụ chủ nhà bỗng sang. Lần này cái giọng the thé kia không từ ngõ nói vào, mà mụ vào tận nhà, thong thả gọi Thạo bé lại:

- Này Thạo! Tao bảo!

Thạo vẫn nhìn mụ chủ nhà nọ bằng cặp mắt run run. Không cho Thạo kịp dạ, mụ nói với Thạo một hồi dồn dập:

- Ngô của mày đã có bắp phải không? Thôi thầy mày còn thiếu tao sáu hào rưỡi tiền nhà đấy, tao cho mày hào rưỡi mày đòi thầy mày mà ăn quà, còn năm hào tao chỉ lấy mười bắp ngô trừ thôi!

Nói đoạn mụ chủ nhà bổ xuống sân, mặc gió thổi như tát nước vào mặt. Mụ lấy áo tơi của mẹ Thạo trùm đầu, xéo bừa cả lên những đống rác, ra khoảng đất đằng góc vườn.

Rắc... rắc... soạt.. soạt... những bắp ngô bẻ nghiến ra, có bắp chặt quá mụ giằng cả cây xuống mà rứt. Năm bắp, mười bắp, mười lăm bắp, hai mươi bắp, thoáng chốc trên miếng đất ngổn ngang những lá xé tả tơi, còn trơ lại mấy gốc cây vừa thấp vừa hãy còn xanh. Mấy gốc ngô mà đến chết người ta chăm bón cũng không thể nào có bắp.

Cả buổi chiều hôm ấy, chẳng nón áo gì, Thạo bé cứ luẩn quẩn hết gốc ngô này sang gốc ngô khác vuốt, chắp chắp nối nối, và khóc. Nó khóc chỉ có tiếng nức nở chứ không thấy nước mắt. Nước mắt của nó bị nhòa hẳn dưới những trận mưa đổ rào rào xuống người nó run cầm cập và xám ngắt.

Mãi sáng hôm sau Thạo bé mới dám kêu sốt. Mình mẩy nó lúc nào cũng nóng như lửa. Không dám chờ bu nó lấy thuốc, tôi phải cho nó uống cả mấy thứ thuốc cảm tây. Nhưng nó cứ li bì suốt mấy ngày đêm rồi chỉ càng mê sảng nhiều hơn và kêu hét, giằng xé cả quần áo. Tôi phải nói mãi, bu nó mới chịu nghỉ chợ và đưa nó vào nhà thương, nếu không thì bu nó định vay mấy đồng bạc đi xem bói rồi sửa lễ tạ cho nó. Người mẹ này và cả mọi người đàn bà xóm trong, xóm ngoài và ngoài phố đều tin rằng không phải Thạo bé cảm sốt mà như thế, mà vì nó đã dại dột bế em nghịch ở miếu Thần linh, ở đống Ông Nổi, hay chạm vía một bà cô nào đó.

Thạo bé chỉ được nằm nhà thương có năm hôm, đỡ sốt là phải về. Hơn một tuần lễ sau Thạo bé lại phải bế cái Tý cho bu nó đi chợ, mặc dầu nó xanh ngắt như tàu lá, đứng lên đi chỉ được mươi bước, lại phải ngồi phịch xuống đất.

Trong cái khu vườn khuất nẻo, đứa con gái nhỏ nọ càng ngày càng ít nói. Trước kia, những trưa tôi không thể nào ngủ được và cố đọc sách mà không thấy hiểu, thấy cảm gì tôi còn được nghe những trẻ con cười nô mà Thạo bé khép nép rủ về. Nhưng từ hôm ở nhà thương ra và phải dậy bế em thì Thạo bé hoàn toàn là một cái bóng.

Cái bóng còm cõi ấy thường thần mặt ra mà nhìn thiếp vào khoảng không. Trong khối lưu ly của hai lòng mắt sâu sáng của Thạo bé, những ngấn long lanh lại luôn luôn hiện lên và mờ đi. Hàng mi dài, cong và tơ càng đờ đẫn thêm trong cái quầng thâm hằn như cắt ra khỏi nước da xanh mướt.

Dưới mái hiên, Thạo bé dỗ cho em ngủ trong lòng mình. Còn Thạo tựa vào bực cửa, đầu lệch về một bên, tóc rối xõa xuống gáy và dính mồ hôi lấm vào trên trán, chân duỗi dài, hai tay giao nhau trên lòng, Thạo bé ngồi hàng giờ không nhúc nhích nhìn ra vườn.

Nắng tháng tư ngùn ngụt. Cánh đồng ngay ngoài bờ tre rực lên, làm hoa cả mắt vì lúa chín như vàng diệp. Gió nam từng cơn rất nhẹ đưa vào trong xóm, hương lúa mới thoáng với hương hoa cau và hoa lý bắt đầu điểm trắng, vàng trên những nóc nhà và những bể nước. Các giậu mùng tơi lại mọc đầy, các giàn mướp lại lủng lẳng những quả là quả và cơ man những cánh tím tím hồng hồng rung rung ở những giàn đỗ ván.

Buổi sáng tinh sương, theo lệ thường tôi dậy tập thể thao. Tôi bỗng giật mình vì thấy sào sạt ở bờ giậu và có một cái dáng bé nhỏ lúi húi. Tôi đã toan kêu lên nhưng nén ngay được. Tôi nhẹ bước đi ra. Cái dáng lúi húi ấy là Thạo bé.

- Thạo bé làm gì đấy?

Ở ven miếng đất mà những luống ngô hôm nọ bị giằng lên vỡ nát lả tả, không hiểu được xới lại, làm lại và nhặt sạch cỏ lúc nào, Thạo bé đương khom khom với cái dao rựa cùn và một mảnh nứa trong tay. Nghe tôi gọi, Thạo bé choàng ngước lên, nhớn nhác nhìn tôi:

- Cháu làm gì đấy? Ai bảo cháu làm gì sớm thế?

Thạo bé chớp chớp mắt và đứng lên. Cái thân hình bé nhỏ áo thì sễ cả hai vai, quần thì cộc đến gối ấy, đã run lên ở trước mặt tôi với những tiếng nói run run như không thể vượt ra khỏi cổ họng:

- Cháu... cháu đã mua được lẻ ngô giống... cháu lại giồng ạ.

3-1942 - 5-1944