Cánh Cửa Xám

Chúc đã phải ghét người tù nọ. Chúc ghét hắn đến mực không còn dám nhìn mặt hắn. Tuy Chúc cũng mặc áo số, chân đeo xiềng, và không được như hắn, Chúc lại không có ngày về. Chúc bị án khổ sai chung thân mà hắn chỉ có bẩy năm thì đã ở được hơn bốn năm.

Chúc để ý tới hắn từ hôm Chúc phải đưa ra nằm nhà thương đây. Chúc đã ốm chỉ còn chờ chết. Nhưng Chúc đã bớt và đã gượng gạo đi lại được. Chúc đã không thể sao hiểu được cái sự lạ thường này và cả nhà pha cũng đã ngạc nhiên vì thấy một người bạn tù sốt rét, đái ra máu, phải khiêng đi nhà thương và sớm tối xuống nhà xác, mà còn sống.

Cái mầm ghét đã chồi lên ngay từ lúc Chúc tỉnh dậy, chập chờn hay biết. Cái hơi nhà thương gây gây, hắc hắc, nồng những mùi kêdin, thuốc vàng, mồ hôi người và quần áo khét, vừa làm cho Chúc bàng hoàng hồi hộp, thì tiếng quát tháo của hắn rầm lên. Hắn quát từ ngoài cửa, chưa kịp bước khỏi những bực xi măng nó dội chói óc tiếng xiềng xủng xoảng. Mọi người đều ngước nhìn. Hắn đứng sừng sững, trừng trừng mắt, với bộ quần áo vải Nam Định hồ rất xanh, là bằng cách gối đầu, và với cái mũ bêrê cũng bằng vải, đội lệch, thêm cái số tù tẩy thật mờ, khâu nhỏ tý ở mép túi áo trên. Trông hắn hiện ra lúc đó còn hống hách, dữ tợn hơn cả những suvaydăng hay những cai tù ở những trại giam kẻ chưa thành án phần nhiều len lét, ai đánh chửi, sai bảo cũng được.

Hắn đập giường người này, tung màn người kia, văng tục vì một cái chăn lê thê xuống đất, dằn hắt những chai thuốc không gọn gàng trên đầu giường. Khi những câu bẩn thỉu đã dồn dập, hắn bước liền sang, chửi rủa nào kẻ nhổ bậy ra nhà, nào hút thuốc lào để vương tàn đóm, bã thuốc, nào ăn uống cá mú để dây dính nhớp nhúa. Kết cục, hắn gằn tiếng nhắc đi nhắc lại rằng “điều luật thứ nhất” trong nhà thương là giữ vệ sinh mà hắn là kẻ phải chịu trách nhiệm tất cả với ông xếp, với các thầy ký, và ông xếp cùng các thầy ký chỉ nghe hắn “bô” mỗi một câu là lập tức tống cổ hết kẻ nào không chịu vâng theo ra khỏi nhà thương...

Tất cả đều im lặng. Người thần mặt ra, người lấm lét nhìn, kẻ luống cuống ngồi vào chỗ, có kẻ lập cập đón lấy chiếc chổi của hắn quét và giục các bạn ốm xếp dọn. Họ bị sợ hãi, khủng khiếp như thế không phải bấy giờ mà đã nhiều quá rồi, lâu quá rồi. Họ là những người chỉ có hai bàn tay xương xẩu, liều thân lên đất rừng rú để cố kéo cái đời khốn khó mà no, đói, rét, sống, chết đều mặc số phận định đoạt cho thế nào được thế nấy. Họ gồm có bẩy người, không kể Chúc. Một người đi phu làm đường, một người đốt củi, một người đóng gạch, một người phụ bếp, hai người cu ly xe bò và một người đã mấy năm nay chỉ ốm hết nằm ở nhà thương, nằm ở chợ tỉnh lại lần vào ăn xin ở các lán bè, các lán mỏ.

Trong cái cơn sấm sét của tên tù, vẻ mặt bẩy người nọ xanh xám, hốc hác thêm, sau đó, họ càng phờ phạc, lờ ngờ. Nhưng thế hay hơn thế nữa, hắn cũng không thể làm nẩy ra cho hắn một xu nào, một vật gì. Trừ phi họ chết, chịu để hắn lôi xuống nhà xác thì những manh quần, tấm áo, cái dây lưng, đôi giầy vải - những của cuối cùng của họ kia - mới đành rời bỏ.

Cả buổi sáng hôm ấy, mặt trời đầu tháng hai hé nở, nắng vàng lấp lánh, cảnh vật tươi mát bao la, mà Chúc thấy khó thở vô cùng. Bao nhiêu cảm xúc và bao nhiêu ý nghĩ của Chúc đã sôi lên thành những đau xót và hằn học. Chúc chẳng còn thiết trông nhìn một vật gì mà chỉ cầu sao lại được thiếp đi. Càng cố lắng tâm trí Chúc càng thấy nặng nề, đè nén. Mỗi lúc cái chuỗi xích to và ngắn đeo ở cổ chân Chúc va chạm nhau, kéo giật bước chân Chúc lại là Chúc lại lắc đầu, thở dài. Chúc ngồi rũ xuống giường rất lâu rồi ngước mặt lên, choáng váng, buồn bã.

Chúc lại muốn chết.

... Ngày lại ngày, cái cảnh quát tháo, hành hạ ấy cứ nối tiếp khi buổi sáng, khi buổi chiều, có lúc cả buổi chiều, cả ngày chủ nhật với một người ốm mới vào hay sắp ra, hay bất thình lình được tin có một sự khám xét, hắn phải quét dọn gấp. Đã gần một tháng. Ít lâu sau, tên tù kia cũng quen mặt Chúc. Chúc không thấy khó chịu lắm vì cái chổi vung văng, cái thùng sắt tây đổ nước tung toé, cái bộ quần áo nhà pha cũn cỡn hồ lơ và cái dáng đi loăng quăng hết buồng này sang buồng khác. Tất cả những cái ấy, đối với Chúc cũng như đối với bọn người ốm cùng khốn, nó đã thành một sự tất nhiên mà người ta không chịu cũng không được.

Về phần hắn, hắn cũng biết Chúc không ưa hắn nhưng hắn vẫn phải hỏi nói với Chúc bằng một giọng ôn tồn. Chúc tuy cũng là tù và mới phát vãng lên đây, không vây cánh, không có tiền vung vãi mua chuộc nhưng chẳng gì Chúc cũng là một kẻ thông thạo chữ nghĩa hơn cả những thầy ký trong đề lao và ở nhà thương. Chúc đã là một thư ký đầu một hãng buôn to, lương tháng bạc trăm. Quá chơi, Chúc đã tiêu hết cả tiền két rồi đầu độc người quản lý của hãng định để vừa thay chân y, vừa làm tiêu tan sự biển thủ. Vào tù, dáng dấp, ăn nói, cách đối đãi của Chúc vẫn đầy vẻ phong lưu, lịch thiệp khiến từ suvaydăng, khán hộ đến bà đỡ đều tìm Chúc, chuyện trò luôn, ông ông tôi tôi với Chúc, và bắt cả hắn phục dịch Chúc.

Nhưng trong sự đối đãi cố gắng thân mật giữa hắn và Chúc, Chúc vẫn thấy không thể nào quên được những cử chỉ độc ác của hắn chỉ lăm lăm bóc lột người ta. Giờ hắn một điều “thưa bác” hai điều “nhà em”, tươi cười chào hỏi Chúc đấy, song chỉ mai kia thôi, nếu Chúc lại lả đi, sốt liệt giường, liệt chiếu, Chúc sẽ bị ngay hắn gắt gỏng và cả chửi mắng nữa để Chúc có gì trong mình thì phải mau mau lột cho hắn. Hoàn toàn hắn đã thuộc về cái hạng tù tối tăm, bạo ngược, không thân thích chăm nom, đi tới đâu cũng kiếm cách kéo bè đảng với những kẻ uống máu người không tanh. Còn chung đụng với hắn, Chúc tránh sao được những sự giáo giở của một sự giả thù nung nấu!

Bên sự ghét hắn, không những Chúc ghê sợ hắn mà còn ghen hờn nữa.

Hắn tuy lùn nhưng vạm vỡ. Da hắn đen bóng, bắp thịt tay, bắp thịt chân, bắp thịt vai và ngực cứ rung rung, cuồn cuộn theo những cử động thoăn thoắt của hắn. Mắt hắn lúc nào cũng lấp lánh, cặp môi dày, mọng như tô son. Tóc hắn cứng, đen nếu luật nhà pha không bắt cạo trọc thì hắn cũng đến phải húi rất ngắn để hợp với cái đầu tròn và cái trán thấp của hắn. Trong cái thân rừng rực máu ấy hắn còn coi mùi gì những công việc nặng nề, khổ ải nhất, và, những mầm bệnh khó mà chớm lên vật hắn ốm được. Án bẩy năm chứ đến mười bẩy năm hắn cũng thừa sức ở lại cái mạn ngược của sốt rét, ngã nước, phù sũng này.

Không những hắn khỏe mạnh như thế mà còn được thêm những thứ của quý báu trên hết mọi “của” quý báu của những người tù là sự “vô tư lự”. Không bao giờ Chúc được nghe một lời thở than của hắn. Cả khi còn ở trong trại với hắn, Chúc chỉ thấy hắn chuyện trò hát xướng chán rồi thì quay ra ngủ. Hắn ngủ từ chập tối tới khi kèn la vầy thổi vang mà vẫn còn ngáy giòn. Sự sung sướng này không phải hắn không hay biết. Hắn thường bảo đó là giời cho riêng những người vùng hắn. Hắn ở vùng Quảng Yên, quanh năm suốt tháng hắn đằm mình trong nắng gió và nước mặn mênh mông. Hắn chỉ ăn tôm, cá tươi và gạo đỏ lứt. Già như trẻ, những người vùng hắn đều đi nghề và đều bất chấp mọi sự vất vả, nguy hiểm.

Trông thấy hắn hơn hớn như thế, Chúc càng khổ sở, đau đớn, chán nản. Và lòng hờn ghét của Chúc càng bị nén đi càng âm ỉ cháy chỉ đợi một dịp ghê gớm bùng lên.

⚝ ❖ ⚝

Sáng ấy cũng có sương. Sương rừng không chỉ tỏa ra ở xa xa, ở chân trời mà ở cả ngay trước mặt, cả ở trên đầu, cả dưới chân, ôm lấy người ta. Đã tưởng rồi nắng lắm nhưng mãi mặt trời vẫn chưa rõ. Cái sắc xám mịt mùng loãng đi, trong dần, mong manh. Cây cối, núi non từng khoảng xanh đặc và ướt át lừ lừ nổi bật ra.

Chúc không thấy lạnh. Ánh vàng đã chiếu lấp loáng dòng sông chảy ầm ầm sau nhà thương. Gió gờn gợn, xào xạc qua những đám lau trắng vàng pha mướt. Cái mát đi vào cảm giác Chúc như nước ngọt của lê, táo. Chúc thở như bằng thứ phổi khác và càng nhìn cảnh vật càng thấy sự khinh khoái lâng lâng ở trong người.

Gần mười giờ. Lác đác những quần áo chàm và những vòng cổ bạc đã xuống đường cái. Đó là những người Thổ ở gần đây ít cũng hàng chục cây số. Họ gánh rau, chuối, măng, gạo nếp, củ nâu đi chợ. Họ cười nói ríu rít, bô bô. Bắp chân to của họ cứ thoăn thoắt. Thỉnh thoảng có kẻ kèm theo con ngựa nhỏ, gầy, lặc lè thồ hàng.

Một lúc sau, những tiếng chim hót rộn ràng khi sớm mai hé trắng như thiếc, tan đi. Cả những tiếng xôn xao của người chợ búa. Yên lặng trở nên bát ngát, trong vắt, thăm thẳm. Sắc xanh loáng ánh nắng càng mọng mỡ.

Trừ hai ông già sốt rét đương lên cơn còn tất cả đều lò dò ra cái ghế ngoài hiên. Kể cả Chúc là năm. Một người cũng đã đái và ho ra máu. Một người sa đại tràng. Một người phù. Một người sâu quảng. Kể riêng thì thế nhưng chính bệnh họ là sốt rét. Họ đương nói nheo nhẻo đấy, thoáng cái đã về giường nằm, trùm chăn kín mít, hừ hừ, rung chuyển cả giường và uống hết chai nước này đến chai nước khác.

Khi tên tù nọ quét dọn xong và những tiếng hạch sách của hắn chuyển sang bên “san” đàn bà thì câu chuyện của bọn bệnh nhân ran ran hẳn lên. Trong kia, bốn gian bệnh viện càng trống hơ trống hác vì chơ chỏng hai hình thù nằm co rúm sát vào tường như muốn có cái ôm ấp để có chút hơi nóng và vững chãi. Họ lại nói toàn những chuyện ở làng, ở tổng, ở huyện họ, chuyện tiêu pha may mặc và chuyện... ăn. Giờ đã đúng mười giờ, thuốc pha xong cả rồi, đằng đẵng những hai tiếng đồng hồ nữa mới đến bữa. Trông những gương mặt bủng beo, hốc hác, những thân hình xơ xác đùm dúm đều thấy nồng nàn những say sưa trong sự kể lể của mình. Ai cũng cho rằng đặc sắc nhất, phi thường nhất mà chỉ thoáng nghe người ta cũng thừa hiểu rằng họ chỉ cóp nhặt ở mỗi chuyện mỗi nơi một tý trưng làm chuyện sống của mình chứ mãn đời họ cũng chưa được hưởng những món ăn kỳ lạ, lắt léo ấy.

Bên cạnh bọn ma đói ấy Chúc đã bứt rứt cả người. Họ nói sao mà nhiều thế? Tranh cướp nhời nhau, kèn cựa, dè bỉu nhau, cười hơ hớ, ho sặc sụa... hàng giờ rồi! Mãi sau thấy chuyện mình đã nhạt phèo và tai thì bở hơi, bụng reo xào xạo, họ mới chịu thôi. Ngồi im, mặt họ thuỗn ra, đầy ngốc nghếch u mê. Cái yên vắng trở nên xám xịt càng đè nặng xuống tâm trí Chúc.

Một lúc nữa, trên buồng thuốc gần đấy, tiếng quét tước cũng bặt. Cái dáng đi loăng quăng nọ không thấy nữa. Hai người tù đàn bà, một người ta và một người Khách mà nhà thương thỉnh thoảng mới xin ra cũng đâu ấy. Người lính khố xanh coi họ thì nằm dài ra ngủ trong cái buồng khu buồng Chúc, trước khi dặn Chúc “gác” cho y chợp mắt gỡ một lúc kẻo đêm qua hắn đã bị cay sè mắt vì săngtinền và xóc đĩa.

Nắng đã rực lên. Gió thổi loang loáng những làn ánh sáng nồng nàn như phấn da cam. Những cây long não và xoan ta reo rào rào. Không khí vang lừng thêm vì những tiếng suối đổ đằng xa chan hòa bụi nắng.

Chúc lại có ý muốn trở về trại và mong chóng khỏi để đi làm. Tuy bó buộc, vất vả nhưng còn hơn ngồi ủ rũ không còn cái gì để vui, để bầu bạn, để chờ đợi. Trọn hai buổi cỏ vê dầu dãi đốc thúc, Chúc được cái sung sướng nghỉ ngơi. Chúc được ăn uống với một sự đói khát cào cấu. Chúc được nằm mà nghe cái ồn ào soang soảng tiếng xích của những bạn tù đi lại cười đùa, hát xướng đè lên những tiếng cãi cọ, chửi rủa. Chúc được dự vào một cách tha thiết những phút vui hồi hộp, ngẩn ngơ vì những cái tin rằng có “ân xá”, có sự “loại” bớt về Hà Nội. Và bao nhiêu sự thì thào bàn tán nữa: phát quần áo, đổi chăn, mổ lợn, giết bò đặc biệt, đổi giám binh, có quan to đi kinh lý...

Không thể nén được sự cồn cào, Chúc đứng dậy, đi lấy cái thau sắt con ở buồng đằng sau kia xin nước rửa mặt. Tay vịn tường, chân lần từng bước, Chúc cố thở đều để chống lại sự bải hoải cứ chực đẩy Chúc ngồi xệp xuống.

Qua hai cái giường và qua cái lối đi chính giữa, Chúc rẽ vào cái lối đi nhỏ. Gian buồng chứa đồ ở mãi tít mé bên trong, giáp giới một gian dành cho những kẻ có bệnh nguy hiểm truyền nhiễm và một nhà tiêu. Cho tới đây, ánh nắng chỉ còn mờ mờ. Cái mát lạnh lạnh lướt qua da người ta như hơi nước tỏa trên dòng suối ngập bóng cây. Dáng người Chúc đi nhẹ nhẹ, gần tan hẳn với bóng mờ. Bàn tay Chúc vin mặt tường run thêm. Mồ hôi Chúc toát ra ướt cả ngực áo. Chúc đã toan dừng lại ngồi nghỉ rồi quay ra chờ người đưa cơm đến, Chúc nói với hắn múc nước cho mà rửa ráy. Nhưng nghĩ tới những giọt nước hiếm như vàng mà Chúc đã khổ sở như điên vì nhớp nháp từ hôm qua rồi, Chúc lại cố bước.

Thoáng phút, cái cánh cửa xám của gian buồng chứa đồ đã sát tới tay Chúc với mùi kêdin và mùi ẩm mốc. Chúc chỉ phải đẩy cửa ra để lấy cái vật mình dùng. Rõ ràng lắm, cử động nhẹ này. Cái cánh cửa gỗ sơn nọ, vừa mỏng, vừa không khóa, quả đấm lại mớm lỏng lẻo, nên tay Chúc run run chỉ vừa khẽ quay cái nắm sứ là cửa hé ra, không một tiếng động.

Nhưng Chúc dừng ngay bước lại, và, mặt Chúc bỗng tối sầm, bàng hoàng như trước một sự xuất hiện ma quỷ trong cơn mê hoảng.

Trên cái giường sắt thải bừa bãi những chăn chiếu, mền bao tải, thùng sắt, chổi, tên tù cỏ vê đương áp má vào mặt người tù đàn bà. Đó là người tù con gái Khách. Không! Không phải Chúc hoa mắt nên trông nhầm. Rõ ràng người con gái Khách vận áo trắng, cúc tết cài nách, quần thâm cộc, tóc đen nhẫy bện vòng lấy đầu, và vẫn giữ được đôi hoa tai bạc thây lẩy ở tai. Y phát vãng lên đây đã lâu, thường vẫn làm ở vườn hoa. Y nghe đã thạo nhưng nói vẫn chưa được cả câu và lúng túng luôn. Án y mười năm. Từ ngày y bị bắt, không thấy một ai thăm nom y và cũng không thấy y nhờ cậy ai viết thư. Tông tích y, chẳng một ai rõ. Chỉ biết y tòng phạm trong một vụ cướp của giết người rất tàn bạo ở biên giới.

Như những làn chớp xé ra giữa một trời tối đặc, những thù ghét, căm hờn, gớm ghiếc bùng cả lên trong lòng Chúc. Chúc toan kêu lên mà chỉ kêu một tiếng Chúc sẽ được tất cả mọi sự thỏa nếu Chúc muốn đã hờn. Hắn lập tức bị người lính Thổ đương phấp phỏng kia vùng dậy đánh cho thối ngực rồi điệu về pha phạt xà lim hàng tháng. Cả người tù con gái Khách cũng sẽ bị trừng phạt vì sự liều lĩnh của y.

Nhưng trong ngực Chúc hổn hển, tim Chúc bỗng bị bóp chặt. Chúc rùng mình một cái, lảo đảo lùi bước. Ngay đó cặp mắt lờ đờ trên da nâu nhờn của người tù con gái nhắm vụt lại. Y co rúm người, xô ngửa người đàn ông ra, cuống quít gỡ cái vòng tay vừa ôm ấp vuốt ve hắn, và y nhớn nhác, xanh xám nhìn theo Chúc với những tiếng kêu gọi ríu cả lưỡi:

- Ông ơi! Tôi van ông! Tôi chết mất! Chúng tôi chết mất!

Thoáng giây, Chúc rợn cả não cân. Chúc vụt tưởng đến bao nhiêu sự ghê gớm khủng khiếp, những trận đẫm máu gây nên bởi người đàn bà ở ngay trong tù mà Chúc được nghe kể và không thể nào quên, những vụ âm mưu vượt ngục bị vỡ lở thảm khốc trong những truyện viết và những phim ảnh của những tội nhân đi đầy hết đời; những cách hành dâm quái gở không còn tý gì của người để được dịu một chút tình dục giày vò mà chính mắt Chúc chứng kiến trong những đêm tối ở trong trại. Và Chúc tưởng đến sự thèm khát của cảnh thiếu thốn không phải chỉ vì nung nấu bởi xác thịt mà vì những tình cha mẹ, anh em, con cái, bạn bè thân mến chung quanh. Mất những ánh sáng và không khí đầm ấm này, không phải chỉ những kẻ tù tội như Chúc mà cả mọi người đều khốn khổ, tiêu tan sinh thú, và thường lao mình vào bất cứ những cái gì tàn ác, say sưa, tối tăm.

Bước lùi lại, Chúc như không còn hay biết một tý gì ở trước mặt. Chúc như đi lần trên không khí. Chúc phải mau mau trốn tránh như chính Chúc là một trong hai kẻ khốn nạn kia. Tim Chúc nức nở. Trí nghĩ Chúc nức nở. Chúc đau. Chúc tê tái thấy người tù con gái và hắn ta phải tủi nhục lắm, khủng khiếp lắm vì cho rằng mình đã phạm thêm một tội, thêm một sự xấu và sắp bị ngập dưới những hình phạt không hiểu đến thế nào đây.

- Không! Không!

Chúc lắc đầu. Mắt Chúc choi chói. Nhưng Chúc không khóc. Nước mắt chỉ vỡ ra ở trong lòng Chúc làm nghẹn tất cả mọi nhơ.... (1)

1943-1944

-----

(1) Mất chữ trong Di cảo.