Quán Nải Chương I
Nắng ong vẫn triền miên trên mặt ruộng khô nứt ra làm nghìn vạn khoảng không đều. Thỉnh thoảng lại một cơn gió lướt tới, hắt tóc vào mặt Muống thứ hơi nóng oi nồng. Đúng như với cái tên người ta đặt cho nó, thứ nắng quái gở về chiều giữa hạ này đốt khắp cả da thịt Muống. Suốt người Muống bứt rứt, cả sống lưng ướt đẫm lại, mồ hôi đầm ra như giội.
Muống càng thở mạnh, luôn tay cào những chỗ rôm đốt từng vừng rộng. Nhưng, đã hàng giờ làm việc rồi, Muống không thể cố gắng chịu đựng thêm được nữa, vội rời tay ra cắt những chân rạ giữ ghì lấy mặt đất, chạy nhanh vào bóng râm của một bờ tre gần đấy. Vừa thở hồng hộc, Muống vừa cởi như rứt chiếc khăn vuông ra, phơi mái tóc nóng rực ra gió nó thổi phất phơ mấy sợi ở đường ngôi và hai thái dương.
Đằng trước, những khung lúa vàng chói và mỡ, chảy mãi tít ra rất xa, chỗ màu xanh đậm của làng mạc nổi như cắt lên màu xanh nhạt và trong của da trời. Sau lưng Muống, tiếng chim chích chòe rộn ràng trong tiếng lá tre rung lao xao. Từng chiếc lá khô lảo đảo rơi xuống đất, gió thổi tạt vào sân chùa, chạy san sát trên nền gạch rắn câng, Muống ngồi ngả lưng vào một gốc xoan, ngửa mặt nhìn những miếng sáng lấp lánh trong cành lá. Văng vẳng trong cái điệu buồn mênh mông của sáo diều reo vu vu ngày đêm, giọng hát lửng lơ, chập chờn của các bạn Muống cất lên, cứ cao vài gợn rồi lại tan vào hơi gió và màu xanh chói của vùng quê.
Mạ buộc xong gánh rạ, quay ra thấy Muống thẫn thờ trong bóng mát liền hỏi:
- Mày chưa xong cơ à?! Gần chiều rồi còn gì!
Chiều! Với Muống là cả một thời khắc nhanh chóng vô cùng, khiến bao nhiêu lanh lẹn khéo léo cũng không lại với những công việc không hiểu sao cứ tới lúc mặt trời tà tà này, lại dồn đến nhiều thế. Nhưng, như không thấy còn có chút bận rộn, Muống bâng khuâng đáp với Mạ:
- Ừ thì chiều!
Chợt Muống giật nảy mình. Vút qua mang tai nàng, một vật gì cứng lướt qua, rơi phập xuống cỏ. Muống vùng quay lại khung cửa sổ mở rộng của dãy hành lang bên kia sân, trông thẳng lên chùa. Một dáng người, thoáng hiện rồi biến mất, chỉ còn những tiếng học trò đọc bài vang vang. Muống cúi xuống nhặt cái vật kia, vừa lúc một cô bạn chạy lại:
- Gì thế Muống? Ai ném gì thế?
Dé, cô bạn này quay về phía Mạ, cười ha hả:
- Mạ ơi! Ới Mạ ơi! Vào mau đây mà xem, ai cho cái Muống cái lược sừng đẹp mới tinh đây này.
Muống cũng buột nói:
- Lược thưa, đẹp quá Mạ ạ!
Mạ chạy xô vào, toe toét cười:
- Đâu? Đâu? Đưa tao xem với.
Mạ, gương mặt với những nét nhí nhảnh chụm vào nhau. Mặt Dé bỗng sáng lên làm long lanh thêm đôi con ngươi đen láy.
- Chắc của cậu giáo trong kia ném ra.
Muống gật đầu, chỉ về đằng sau:
- Có lẽ phải đấy. Tao thấy ở đấy ném ra.
Dé liền cười phá và nói như gào lên:
- Lại còn có lẽ gì nữa! Chẳng của cậu giáo cho mày thì còn cho ai?! - Dé giật phắt lấy cái lược mân mê ở tay Muống - Hay cậu ấy cho tao, thôi! của tao thì đưa đây.
Mạ lườm Dé, cười cả bằng cặp má núng nính mơn mởn hồng:
- Mày chỉ được cái thế! Thầy dạy học các em mày mà mày gọi bằng cậu.
- Ối dào! Người ta còn trẻ măng ra mà gọi bằng ông thì ngượng chết. - Dé bĩu dài môi ra hỏi Muống - Phải không mày, gọi bằng cậu thì mới phải chứ?
- Ai biết được thế nào là phải với chả phải. Mày hỏi tao làm gì? Ông hay cậu cũng mặc xác hai đứa chúng mày.
Dứt lời, Muống giũ áo đứng dậy ra bờ ruộng nhặt đòn gánh. Dé nhìn theo Muống, cười. Cặp môi đỏ tươi và cắn chỉ của Dé rung lên cùng với đôi mắt lấp lánh. Rồi Dé kéo tay Mạ ra chỗ Muống để trêu Muống nữa - người bạn ít nói, hay cả thẹn và chất phác gần như ngây ngô.
Dé bảo Muống, giọng nghiêm trang:
- Kìa con này, mày không giả ngay người ta đi còn giữ làm gì! Biết đâu của lành hay của dữ? Nhỡ của đứa nào nó độc mồm độc miệng nó rủa xả vứt đi, mày cũng giữ à? Chết! Con này chẳng biết gì cả!
Mạ cũng nhìn hẳn vào mắt Muống:
- Con Dé nói phải đấy. Chết! Mày dại quá!
Muống bị dồn dập, gắt lên:
- Thì vứt mẹ nó đi chứ việc gì phải đem giả ai?!
Mạ xua tay, hạ thấp giọng:
- Đừng! Chính tao ở đằng xa cũng thấy cậu ấy ném ra. Biết đâu cậu ta có ý gì, muốn thử thách gì, mà mình làm như thế thì nhọ nhem quá!
Muống hồi hộp:
- Ừ thì đem giả. - Ngừng lại, Muống tủm tỉm cười, đưa mắt thầm trách các bạn thấy mình hiền, bắt nạt tròng ghẹo mình cả ngày.
Và Muống thầm nghĩ:
- Và cái cậu "khỉ" kia! Tự dưng ném ngay cái lược ra chỗ người ta để sinh chuyện.
Ngay đó, má Muống ửng lên vì Muống phút tưởng đến đôi mắt lờ đờ mỏi mệt với cái nhìn sâu thẳm của chàng trẻ tuổi mà Muống thường bắt gặp những buổi chiều chàng thơ thẩn ở bờ đê và đường ven cánh đồng làng. Như đã mấy lần y từ từ ngước mắt nhìn Muống và Muống thấy đằng sau mình thoảng tiếng ho khan. Lòng rung động của Muống phơi bày ra cả vẻ mặt bần thần, Dé liền ẩy Muống, giục:
- Kìa! Đi đi! Mau! Còn nghĩ ngợi gì? Chúng tao chờ đây và sắp hộ quang gánh cho rồi cùng về. - Dé chau mày, đổi sang giọng dằn dỗi - Hay không muốn giả thì giữ lấy.
Thấy Dé làm dữ quá, Mạ lườm Dé một cái rồi nhẹ nhàng bảo Muống:
- Mày đem giả là phải, không cậu giáo cậu ấy tưởng ra thế khác rồi nhỡ ra có chuyện gì thì tụi học trò tinh quỷ kia nó kháo khắp làng thì chết mất!
Sự suy nghĩ khờ khạo của Muống đã xiêu hẳn đi vì câu nói này. Nàng cười rồi dặn Dé và Mạ:
- Ừ thì tao đem giả, nhưng chúng mày phải đứng cả đây chờ tao.
Dứt câu, Muống thong thả đi lại phía tiếng học trò học. Ngang chỗ Thân, người trẻ tuổi dạy học, khung cửa trắng hẳn lên, in rõ một vuông trời lơ nhạt và trong suốt như pha lê. Chợt một con bướm lướt qua, kéo nhanh một vệt sáng vào nắng, Thân ngước mắt lên và ngay sau đó bắt gặp một thằng học trò áo nâu cộc, đầu cạo nhẵn còn sót một chỏm tóc, đương ngơ ngác nhìn ra ngoài cửa bên kia. Thân liền gõ mạnh thước kẻ xuống bàn:
- Cún! Mày nghênh gì thế?
Đôi mắt to và trắng thao láo của Cún len lén cúi xuống. Và Cún, nét mặt xám lại, khoanh vội tay và cất tiếng:
- La maison cái nhà... la maison cái nhà... a a a... la maison cái nhà...
Nhưng, Thân vừa quay ra bảo một đứa nhỏ thì thằng ngồi bên Cún và cả Cún nữa cùng liếc trộm ra ngoài. Thân khó chịu, chau mày lại, đứng phắt lên, bước nhanh ra cửa sổ. Thân ngạc nhiên vô cùng, suýt bật tiếng vì cái dáng người con gái lấp ló sau cây bàng gần mái hiên kia. Thân không lầm! Người này rõ ràng thập thò trông vào lớp học.
Trống ngực Muống dồn ngay lên khi cái vóc người mảnh dẻ trong chiếc áo the cũ kia nhô đầu ra. Muống run run tiến lại bên cửa:
- Thưa cậu... - Muống ấp úng ngắt lại rồi tiếp - thưa thầy... cháu đem giả thầy cái lược.
- Cái lược? - Mày Thân chau lại - Cái lược... sao cô lại đem giả tôi?!
- Vâng! - Muống gật nhẹ đầu, cúi mặt, nói rất nhỏ - Tự dưng cháu thấy ném ra chỗ cháu ngồi...
Tiếp ngay câu nói, Muống giơ tay trỏ ra phía Mạ và Dé đứng sau cây rúi dại. Thì Dé khom ngay người, cất tiếng hát như gào lên:
-... Anh về bảo chị đừng ghen
Để em thấp thoáng bóng đèn cho vui.
Những tiếng cười rộn ràng phá lên. Mặt Muống đỏ bừng và tối sầm lại. Muống vội để cái lược vào rìa bệ cửa sổ, nghẹn ngào: "Thưa thầy... đây cháu giả thầy...", rồi tất tả chạy ra cửa chùa. Mạ và Dé cười rũ rượi:
- Thế nào? Cậu giáo có nói gì không?
Muống xấu hổ, giơ vạt áo lau mồ hôi đằm mặt:
- Cám ơn hai chị! Em nghe khôn hai chị, hai chị thích tha hồ cười nhé. - Quay nhìn Dé, mắt gờm gờm, Muống gắt - Nhất con ranh này, mày vừa hát câu gì thế? Kìa! hát nữa đi cho người ta nghe, người ta chờ đấy!
Dé ngặt nghẹo:
- Thế cơ à?! Nhưng cậu giáo thích em hát hay bằng sao được giọng nói ỏn ẻn của chị. À! Cậu ấy nói gì mà chị vội chạy thế? Chị làm ơn nói lại cho chúng em nghe nhờ với. Kìa! Gớm! Chị được thể làm kiêu quá!
Trong những cử động vuốt ve đùa bỡn, Dé thêm vào những cái liếc sáng loáng tình tứ nồng nàn, làm Muống hết cả giận. Muống phì cười và đập mạnh vào lưng Dé vừa rủa một câu rất độc. Muống cảm thấy bạn bè mà thêm thiết tha và vui vẻ với nhau là do sự bày vẽ những đùa cợt, chòng ghẹo để cho nhau hờn giận rồi lại hòa hợp với nhau này.
- Thôi về đi, chúng mày ạ! Kìa, ngoài đồng người ta về hết cả rồi.
Muống nói xong, xóc lại quang gánh rồi nhấc lẹ làng đòn gánh lên vai. Thì vừa nhấc bước, Muống bị Dé kéo giật lại, nhao hẳn người đi. Dé cười giòn bảo cả Muống và Mạ:
- Kìa trông!
Tất cả ba cô mắt đều sáng lên, quay lại nhìn về phía ngôi chùa. Ở dãy hành lang, Thân đứng nhìn bâng khuâng sau khung cửa phấp phới những chùm hoa lý vàng tươi. Dé khúc khích nói vào tai Mạ nhưng để cả Muống nghe thấy:
- Không phải cậu ấy nom theo chị em mình đâu!... - Và Dé ghé vai xốc đòn gánh - Nhưng chị em mình cũng cứ chào cậu rồi về thôi.
Thân loáng thoáng nghe nhưng không hiểu gì hết. Anh vẫn đứng yên, mắt lờ đờ. Nhưng giây phút sau, trong người Thân rộn ràng lên. Thân lại tưởng đến cái lược của thằng học trò giở ra nghịch đương giờ học mà Thân vứt đi, và người con gái kia rụt rè đem vào trả anh rồi chạy như trốn tránh. Mặt Thân hơi bừng bừng. Lần đầu tiên, một người con gái đẹp và dịu dàng đến gần Thân, nói và thở dưới mắt Thân. Thân mím nhẹ môi, từ từ ngước mắt thẳng về phía trước. Qua giậu râm bụt và rúi dại, qua những thửa ruộng vàng êm gợn sóng, trên mặt đê nâu bạc chạy nhọn hoắt về phía xa, kìa những dải thắt lưng lụa bạch, thiên thanh hoa đào đương phơ phất. Và một loáng sau đó, những dải lụa ấy bay tung lên, quấn quýt lấy những nhịp chân nhẹ nhàng uyển chuyển. Ba sống lưng áo thắt gọn và nở và ba gánh rạ chặt chẽ nhún nhảy thoăn thoắt đi ngược chiều gió mà lại...
Thân lẩm bẩm:
- Ngoan lạ!
Thân quay về chỗ ngồi, mân mê cái lược. Trong sự mơn man và ngắm nghía, Thân tưởng như Muống đã cho mình cái vật đen bóng và xinh xắn ấy. Trống ngực Thân dồn mạnh và không đều. Thân phân vân, bứt rứt và thấy tâm trí bối rối.
Ánh vàng rực rỡ trên đỉnh trời đã nhạt. Bóng lá mềm và thẫm loang khắp sân gạch. Gió mát ào ào vào lớp học, tưới chan hòa hương cau trở nên ngào ngạt. Sự bình tĩnh dâng đầy trong tâm hồn Thân vợi dần đi, thay vào như là những lớp sóng nhiều màu sắc dồn dập. Thân như không trông thấy trước mắt những bàn ghế ọp ẹp, những cái đầu lố nhố, những xà cột lấm tấm rỗ và hai con trâu cái khệnh khạng qua sân, theo sau hai con nghé mập mạp cứ vài bước lại nhảy quàng lên. Cái giọng rền rĩ, nỉ non của hai chú tiểu mục đồng, lướt mơ hồ bên tai Thân:
- Nghé ơi.. ơ ơ ơ.. con nghé nhà ta... ờ ờ ờ... ờ ờ ờ... nghé bông, nghe hoa... con nghé nhà ta... ờ ờ ờ... mau ăn chóng lớn... ờ ờ ờ... đến năm mười bốn, mẹ gả chồng cho... Nghé ơi!... ơ ơ...
Vài hình ảnh tươi sáng và mơn mởn từ từ hiện ra trong tâm tưởng Thân. Một người con gái thân quen ngày còn nhỏ, cháu bà bạn của mẹ Thân... Một thiếu phụ chị cả của một lũ em của một gia đình phú quê, ở đó Thân vừa ăn vừa dạy bảo trẻ... Một ả nhí nhảnh hàng xóm lúc nào bắt gặp Thân thơ thẩn cũng liếc đưa và cười... Rồi những cảnh đều đặn và nhạt phèo của những ngày tháng cặm cụi với hết lớp học trò này đến lớp học trò khác ở một làng, một xóm, một vùng ngoại ô, lộn xộn kéo đến làm tắt dần hình ảnh những con người kia lúc nào xuất hiện cũng đều làm Thân ngạc nhiên và gần như run sợ.
Vài tiếng trống vang lên. Sự xô đẩy và chen lấn của hơn ba chục đứa trẻ ầm ầm rối loạn. "Lạy cậu ạ!... Lạy cậu ạ!...". Những tiếng chào rối rít vèo vèo qua tai Thân. Thân đứng dậy ra sau cùng, mặt thờ thẫn như buổi trưa hè hãy còn đè nặng lên đầu óc với cái nắng nghẹt thở.
Thân bước từng bước, mũ trắng cầm tay, tóc lòa xòa...
Con đường đất ẻo lả nằm len vào giữa cánh đồng, luôn luôn khuất và chìm hẳn đi dưới những ngọn lúa trĩu hột ngả đục xuống. Mặt trời như một lòng đỏ trứng gà khổng lồ, nổi chơi vơi trên rặng tre làng trông gần hẳn lại... Ở vài thửa ruộng mạ, màu xanh nõn như lụa uống vội vàng ánh nắng làm rung rung mặt nước sáng gờn gợn vàng diệp. Cây đa trong miếu kia reo xào xạc, bứt ném ra gió những chiếc lá vàng khô cuối cùng.
Tầm mắt Thân dần hẹp lại. Rặng tre càng lù lù và rào rào. Thỉnh thoảng một con chuồn chuồn vút qua mặt Thân rồi đứng chới với, cố níu lấy một cái gì, một khoảng gì ở không trung trong sáng! Thân đã gần vào trong xóm rồi mà hình ảnh Muống vẫn lung lung trong tâm trí Thân như Thân còn đương đi giữa đồng ruộng và trời cao vang trong gió. Làn môi Muống hơi cong, tươi như quãng lụa hồng trong búp hoa xoan tây nở ra giữa hai lúm má đồng tiền mơn mởn, cứ thì thầm bên tai Thân như một thứ tiếng vô cùng êm dịu, và nhìn vào mắt Thân, bẽn lẽn và sợ sệt, cặp mắt trong suốt của Muống kia nó không phải của riêng nàng, mà là của một sự chung đúc tất cả những cái gì ngây thơ, hồn hậu và nồng nàn của quê mùa khoáng đãng.
Thân giật nảy mình khi vấp phải phiến đá nhẵn thín bắc ngang đường lấy lối lưu thông cho một dòng nước nhìn suốt đáy, mà gần hết cánh đồng phải bắt mạch vào. Bóng tím hoa cà đã tỏa xuống hai bờ tre rủ ngọn phủ rợp cả lối đi.
Dé ở nhà Mạ ra đến đầu ngõ, thoáng thấy bóng Thân liền quay phắt lại:
- Kìa! Muống ơi! Ra mau đây tao bảo.
Muống vô tình không kịp chào bà mẹ Mạ, quẩy thoắt gánh lên vai. Muống xô ngay phải Thân, ngay đó, Dé cười phá lên:
- Kìa, còn đứng ngẩn mặt ra đấy làm gì? Về nhanh lên không có tối mất!
Cùng với câu nói, những cái liếc sáng loáng của cặp mắt đen láy vút vào mắt Muống. Má Muống lại bừng lên. Muống cúi mặt và mỉm cười. Dưới nét mi mượt như nét bút tàu phẩy nhanh, hai mắt Muống chơm chớp:
- Có im đi không!
Thân chậm hẳn bước. Thân cố làm vẻ thản nhiên, lắng nghe. Tiếng cười giòn tan của Dé lại cất lên đánh át giọng nói nhỏ nhẻ, thấp thoáng của Muống:
- Muống ạ! Tao trông cũng đẹp đôi đấy!
Muống gắt:
- Con phải gió! Cứ réo mãi tên người ta. In ít cái mồm chứ không lần sau có khóc và lạy tao dẫn về nhà, tao cũng mặc xác.
Dé, Mạ và Muống tuy cùng một làng nhưng về nhà Dé, phải qua mấy xóm lơ thơ và một bãi tha ma ngay rìa cánh đồng, cạnh một đầm sen bát ngát. Làm việc ngoài ruộng xong, thế nào Dé cũng không chịu về nhà ngay, mà còn la cà ở vài nhà chị em bạn rồi lại nằn nì Muống đi theo. Giá không có Thân đi qua, Dé sắp phải qua quãng đường ghê rợn lúc chiều hấp hối này, Dé cũng bớt nói và đùa nghịch vì tâm trí còn một phần bận bịu những cảm tưởng lạnh lẽo. Nhưng lúc này, Dé quên hẳn bãi tha ma và quãng đường vắng, Dé chỉ thấy sự khoan khoái được chế giễu Muống, bắt Muống phải đối đáp một cách luống cuống và nếu có thể thì còn làm Muống rơm rớm nước mắt vì khổ sở, thẹn thùng hay giận tức.
Dé nói rất to và thong thả để Thân đi lùi đằng sau nghe không sót:
- Chị Muống này, chị còn nhớ đầu năm chúng mình đi lễ đền Đế và chị xin quẻ thẻ không? Em thì em nhớ lắm, trong quẻ thẻ "Ngài" dạy chị độ tháng năm, tháng sáu thế nào cũng gặp văn nhân. Vậy này chị, văn nhân nghĩa là gì, để chốc nữa em về nhà em liều hỏi chú em? Khổ thật! Làm thân con gái, nhất là ở chốn quê mùa thiệt thòi quá! Vậy đến tối chị nhớ sang nhà em để cùng hỏi nghĩa chữ văn nhân ấy nhé. Kìa chị Muống. Chị giận em hay ai mà cứ quay mặt đi thế kia?
Muống đưa con mắt và mỉm cười. Rồi Muống quay nhìn nhanh về đằng sau, Thân vẫn chậm bước, mặt thẫn thờ với đôi mắt xa xôi. Lòng Muống run lên, trống ngực đập thình thình:
- Con quái con này nó nhận cậu giáo kia là văn nhân.
Những câu nói của Dé như hương lúa chiêm ngọt ngào, cuồn cuộn tràn vào tâm hồn Thân. Thân bâng khuâng cả người, tự nhủ:
- Tháng năm, tháng sáu này thế nào cũng gặp văn nhân!
Đáp lại câu nói thầm kia, tiếng sáo diều đâu đấy chợt vút cao lên rồi dần dần mơ hồ hòa theo cùng hơi gió. Nền trời đã sẫm lại nhiều mảng xám như chì. Đến một chỗ rẽ, Dé xốc lại đòn gánh, cười bảo Muống:
- Hôm nay em cảm ơn chị quá! Nhưng thôi, em về tắt lối này, không dám phiền chị nữa, sợ có người không bằng lòng. Chào chị về nhá! Và này chị, tháng này đã tháng năm rồi đấy, chị nhớ cho chúng em ăn giầu đấy.
Muống lườm Dé và lại mỉm cười. Thấy vai đã chối, Muống đặt gánh xuống đất, gạt mồ hôi trán, rồi lấy vạt áo phẩy mặt. Thân dần tiến lại gần Muống. Muống luống cuống toan nhấc gánh lên, và sau đó mắt nàng hoa lên không còn biết nhìn cái gì, về ngả nào.
- Thưa thầy làm ơn tránh một tí cho cháu đi nhờ.
Thân vội né dạt vào bờ cỏ. Mắt Thân lờ đờ lẩn vào mắt Muống như một lời nói thầm. Muống vượt lên và lại bỏ xa Thân rất nhanh. Tiếng đòn gánh kẽo kẹt nhỏ dần. Thoáng chốc, màu nâu cũ của quần áo Muống và cả dáng người uyển chuyển chìm sâu vào sắc xanh đặc của lũy tre dày.
Gió lồng lộng tràn tới, tối và loãng...
Xa kia, thành phố Hải Phòng đã bật đèn. Những đốm sáng và những làn ánh vàng đục hiện lên như tạc vào cái nền đen nhờ nhờ với những khối kiến trúc cao vót, nặng nề và lờ mờ như có những lớp lớp vang động của các khu kỹ nghệ và các ngả đường về các xóm lao động, huyên náo và tưng bừng, dội về phía Thân. Và những choáng lộn, những sầm uất đặc biệt của mấy phố buôn bán tiện lợi, lướt qua mắt Thân, dồn dập.
- O o o o...
Tiếng thét xé màng tai của còi ô tô chợ gầm lên. Hai luồng sáng chói lòa tia ra, quét vụt bóng tối chập chờn trên con đường tít đằng kia, cách chỗ Thân một cánh đồng mênh mông và một con sông đã đắm lừ lừ vào sắc xám. Thân bàng hoàng cả người. Một cái lạnh âm u dội đắm vào tâm hồn Thân. Thoáng một giây, cả cái vắng lặng và buồn xa xôi của cảnh vật gần như hoang dại trước mắt Thân, ôm choàng lấy Thân. Thân rùng mình, thấy lòng đau nhói lên rồi dần tê đi, lạnh bát ngát.
Giờ đây, ở những phố lớn buôn bán kia, bao người đương hớn hở đi lại. Hầu hết đó là những người trẻ tuổi, trai và gái, mặt mày phơi phới, cười nói rộn ràng, đưa những bước lanh lẹn trong cái dòng sinh hoạt ồ ạt đầy ánh sáng, đầy màu sắc nọ, khiến người ta phải rạo rực, náo nức hay xót xa đau đớn nếu mang một tâm hồn rũ rượi.
Xe kéo, xe đạp, ô tô tránh nhau, ganh nhau tràn ngập cả đường. Suốt bờ hè rung lên dưới những bước chân giày đạp. Khắp các mặt hàng, sự trưng bày và quảng cáo thi nhau ném ra những lời mời chào vồn vã. Một phút, những lớp người một cuồn cuộn hơn. Sự cởi mở và vượt thoát đã dồn ra ở những quãng rộng và tấp nập này gần hết những thân thể gân cốt còn dẻo dang mà cả ngày đằng đẵng công việc đã làm chùn lại hay dại hẳn đi.
Đã hai tháng Thân ở Hải Phòng tìm việc nhưng không được. Và ba lần, anh ra đây từ sáng đến chiều với người nhà đứa học trò đi sắm đồ, và đưa mấy đứa đi thi sơ học yếu lược nhân thể ở nán lại với chúng nó vài ngày. Từ đó tới nay, hơn hai năm rồi, Hải Phòng đối với Thân càng vô nghĩa hơn trước. Thân thấy có lẽ mãi mãi chẳng cần gì phải nhìn lại nó hay nghĩ đến nó.
Bảo Thân sống ở đây, thật chàng ngại ngùng, thật là mỉa mai cho Thân! Học lực vỏn vẹn đến mảnh bằng sơ học Pháp Việt, tài nghệ không có, hỏi Thân chen sao được một chỗ đứng, một lối đi giữa cái khoảng đất đã chật ních những người lăm le nhảy phốc vào chỗ người khác với tất cả sự khôn ngoan, khéo léo và mánh lới. Và với một sức học ọp ẹp, Thân đến nghẹt thở mất trong những lớp than bụi của phố xá làm ăn náo nhiệt và trong cái không khí tối tăm của ngoại ô riêng biệt cho hạng nghèo khổ trong đó có Thân.
Nếu Thân một mình, Thân cũng quyết liều ganh đua đến phút cuối cùng với mọi người để tìm một sự sống mới lạ. Nhưng Thân còn có người cô già yếu và đứa em gái mù tịt ngay từ thuở nhỏ, hai miệng ăn phải nuôi, những bổn phận mà Thân thấy không thể sao trốn tránh được, hay làm thiếu hụt đi.
Sự tàn nhẫn của ích kỷ và của phụ bạc đã làm Thân phải khổ sở suốt một đời, Thân còn lương tâm nào nhìn những kẻ khác phải khốn nạn vì mình như thế? Bố Thân chết năm Thân lên mười và con bé em Thân được tám tháng. Vì công nợ, bao nhiêu ruộng đất của nhà Thân về tay kẻ khác hết. Bố Thân phải bỏ làng ra một miền mỏ làm ăn và gửi xương tại đấy. Mẹ Thân không đầy một năm sau, bỏ hai con dại cho ông bà và cô Thân, đi lấy chồng. Người cô gầy còm xơ xác kia phải một mình làm nuôi cả gia đình cho tới khi ông bà Thân chết và Thân đỗ xong, đỡ vực bà mỗi tháng năm đồng với món tiền dạy học trò. Ngày nay, nếu bà mạnh chân khỏe tay bằng một phần như trước, bà sẽ chẳng chịu nhận tiền của Thân mà để Thân góp lại lo liệu sự vợ con cho Thân.
Câu nói của Dé để đùa cợt cả Muống và Thân lại vẳng lên trong tâm trí Thân. Thân sực nhớ tới câu dặn dò của bà cô dạo Tết rằng cũng sang tháng năm hay tháng sáu này thế nào hoặc Thân phải về quê thăm nhà, hoặc bà cho cả con em bé ra chơi với Thân. Mắt Thân mờ đi, Thân tự nhủ:
- Nay mai rồi!
Liền với tiếng cuối cùng, cái vóc người lom khom và lẩy bẩy đi sát cánh, tay nắm tay một đứa bé đã mười bốn tuổi rồi mà chỉ loắt choắt, lừ lừ đi lại trước mặt Thân. Thân vụt lạnh rợi ở ngực và quay vội bước.
Hương sen ngào ngạt của cái đầm chập chờn khói đen nhờ thoáng lướt qua mặt Thân. Xóm Thân ở và ngôi chùa cũ kỹ chỉ còn là những mảnh xanh đặc nét mờ vào nhau trong những lớp bóng tối cuồn cuộn tràn ra. Thân đã vào trong làng và đi qua nhiều ngõ cửa, đóng sập lại, giữa sân lào xào tiếng người ngồi vây lấy mâm cơm ăn nhờ chút bóng mờ cuối cùng của chiều.