Sóng Gầm Chương 15

Bà Thanh đưa cho Ngơ hai xu, căn dặn:

- Mày mua thêm xà lách, cà chua để về trộn giấm cho anh mày và hai anh ấy ăn. Cà chua thì chọn cà chua hồng. Xu hai quả không có thì mua xu một quả to một quả nhỏ. Cùng quá một quả to cũng được.

Ngơ cắp rổ đi khỏi, bà Thanh xách hai con cá quả đi làm, ướp sẵn mắm muối gừng, chốc nữa Ngơ chỉ có việc hấp. Rau muống xào Ngơ làm được. Canh đậu phụ trứng cũng thế. Mới chín giờ, bà xay cố cối bột để mai làm bánh. Hai hôm nay bà nghỉ chợ, có người đến tận nhà hỏi mua bánh. Thấy giở giời, mẹ nghỉ hàng, Thanh tưởng mẹ lại sắp hen. Thanh hỏi mẹ, mẹ Thanh chỉ bảo mình hơi nhức đầu thôi. Nhưng đến hôm nay thì mẹ Thanh thấy nhức đầu thật rồi. Trong người bà càng như cuồng lên. Bà phải cất nhắc công việc cho khuây khỏa chứ còn thiết gì làm với ăn nữa! Với cái nông nỗi này, lãi có kiếm được bao nhiêu, và đến bữa có ăn yến chăng nữa cũng chẳng lại với sự buồn phiền, lo lắng!

Thanh đón Chấn và Kiều về nhà ăn, thấm thoắt đã được ba tháng. Cho đến bây giờ mẹ Thanh vẫn nể vẫn quý những người bạn con kia. Mỗi tháng, bà chỉ lấy có tám đồng của hai người. Chấn khẩn khoản đưa thêm, bà nhất định giả lại tiền. Chấn đã mừng thầm, thấy được ăn uống ra bữa, nóng sốt ngon lành, trong người khỏe khỏe, bớt ho, bớt đau tức ngực, đêm ngủ đẫy giấc. Kiều cũng mừng cho Chấn. Điều làm Kiều sung sướng nhất là đến tháng không phải lo chạy tiền như trước, và Chấn nhờ chỗ ăn uống tốt nên sự làm việc, thời giờ làm việc được nhiều hơn, công tác vừa chạy vừa nhiều hiệu quả. Trong khi ấy, mẹ Thanh dần dần cứ thấy khang khác và càng e ngại. Rồi từ khi biết rõ có mật thám, có sú doóc một bước một bước đi theo Chấn, Kiều và cả Thanh thì bà không còn ăn, không còn ngủ được nữa. Như Chấn như Kiều là cách mạng đã đành, chứ cả Thanh cũng bị thế thì bà ghê sợ quá. Không phải chỉ khi Chấn, Kiều xuống nhà, mà cả những khi Thanh lên phố, Thanh đi dạy học tối, Thanh đến chơi với bà con, cũng vẫn có người quanh quẩn ở ngoài ngõ hay lân la vào các nhà gần đấy nghe ngóng hỏi han. Bà đã bảo Thanh nhiều lần nhưng Thanh đều bất chấp. Cả Thanh, Kiều và Chấn cứ vui cười như không, đi đi về về, đem sách, đem báo và kéo cả những người ở đâu đâu về nhà, chuyện cứ như cãi nhau và toàn những chuyện thế nào ấy.

Thanh cũng đã nói cho mẹ biết Chấn bị tù đày ở Côn Lôn. Trong bữa ăn, trong khi chuyện, Chấn cũng đã kể cho mẹ Thanh nghe những cảnh tàn ác dã man của đế quốc mà bao nhiêu người vì dân vì nước phải chịu đựng, rồi từ những chốn chết dần chết mòn ấy, anh em vẫn không nản chí, vẫn đấu tranh để rồi lại về mà làm việc. Mẹ Thanh đã để ý từng nhời ăn tiếng nói, nhất cử nhất động của Kiều, của Chấn. Nhất là của Chấn! Càng ngẫm nghĩ bà càng thấy bọn Chấn không có một điều gì làm hư làm hại người ta cả. Trái lại, không những Chấn chỉ là một người đúng mực, dẽ dàng, lúc nào cũng nghĩ đến những người đói khổ vất vả còn thân mình chẳng dám quản ngại việc gì, mà cả những điều Chấn nói cho mọi người nghe, những công việc Chấn giao phó cho Thanh, hay những điều xa xôi mà mẹ Thanh thấy Chấn bàn bạc cùng Thanh... bà đều thấy là phải, là tốt, phàm những ai bị cơ cực khổ sở tất nên làm theo.

Mẹ Thanh nghĩ về phần Thanh cũng lại càng thấy thương Thanh. Trong xóm, Thanh ngày càng được nhiều người quý trọng. Ai cũng muốn theo học lớp tối Thanh dạy. Tối nào cũng vậy, học thì có hai tiếng đồng hồ, nhưng các ông các bà các bác ấy cứ ở lại hàng nửa giờ nữa để viết tập thêm hay hỏi Thanh các thứ chuyện. Tan học thì họ lại theo Thanh về nhà hay mời Thanh đến chơi nhà họ. Trong đám thầy giáo dạy tối truyền bá quốc ngữ ở khu Gia Viên và đường Bendích, Thanh là người ít tuổi nhất, nhưng các kỳ họp hay có bầu bán gì, Thanh cũng ngồi ghế chủ tọa cùng với mấy người có tuổi được nhiều phiếu tín nhiệm nhất trong khu.

Thanh cũng mê mải làm việc gầy cả người. Nhưng Thanh chỉ nhắc mẹ mua thức nọ thức kia cho Chấn, còn mình, Thanh bảo với mẹ, Thanh được sống như bây giờ thế là sung sướng quá rồi! Nếu Thanh có phải khó nhọc, kham khổ đến thế nào cũng chẳng thấm gì với sự khó nhọc kham khổ của nhiều người thường khác chứ chưa dám so sánh với Chấn!

Nhưng sao cả bạn con lẫn con, người thì tính nết như thế, việc làm thì công tâm công ích như thế mà lại bị canh gác theo dõi? Hay nhà nước vẫn cho như thế là chống lại chăng? Cứ nay đình công mai đình công, nay biểu tình mai biểu tình, cái gì cũng đấu tranh, đấu tranh... làm như thế thì nhà nước không bằng lòng chăng? Ý nhà nước chỉ muốn làm dân nhà nước bảo hộ, thợ thuyền cho chí nhà quê, ai có công việc oan khổ gì thì làm đơn xin nhà nước xét, chứ không được bảo nhau nghỉ việc, kéo nhau lên công sứ đốc lý đòi hỏi như định nổi loạn ấy! Còn những người như Chấn, vì có bố mẹ anh em kêu xin nên nhà nước đã tha cho về, lại được làm ăn sinh sống tự do, thì phải nghĩ lại, không nên làm việc gì khó khăn nữa cho nhà nước.

Hay công việc của Chấn và cả của Thanh nữa còn có những điều gì khác mà ta không được biết? Hay thật Chấn định chống lại nhà nước, Chấn rủ rê lôi kéo Thanh, rủ rê lôi kéo những người có chữ nghĩa và những thợ thuyền ngang ngược thích cộng sản, cùng nhau lập hội kín làm những việc ghê gớm như những việc mà dạo nào các cha cố trong Nghệ An, Hà Tĩnh ra, đi các nhà nói chuyện. Như thế Chấn và Thanh thật là bạo thiên nghịch địa! Trứng chọi với đá sao được! Tay không mà cả gan nổi lên đánh lại quân lính, tàu bay tàu bò, thần công trái phá sao được? Mà làm như thế để làm gì. Có phải là giết hết những người giàu, cướp hết của cải để đem phân chia cho các kẻ nghèo không?

Anh Chấn ơi! Thanh con ơi! Ừ thì đấu tranh, nhưng đấu tranh phải thế nào, chứ để làm cho mọi người hiền lành chịu khó không còn phải cơ cực khổ sở mà làm như thế thì không được đâu! Chẳng những trái với phép nhà nước mà còn trái cả với đạo thánh Đức chúa Giời nữa! Vẫn biết những hạng giàu có thường là gian ngoan, có bóc áo tháo cày vơ vét của những kẻ khốn khó thì mới nên nhà cao cửa rộng, của ăn của để không hết. Nhưng họ sẽ chịu tội với Chúa! Chỉ Chúa mới có quyền phán xét họ! Chúa sẽ bắt họ xuống đáy địa ngục, không còn được giữ một thứ gì, đời đời chịu lửa sinh lửa diêm. Anh Chấn ơi! Thanh con ơi! Muốn làm gì thì làm nhưng không được làm trái với phép nhà nước, trái với thánh ý Đức chúa Giời, trái với lề luật Hội thánh truyền...

Mẹ Thanh kêu lên vừa đấm đấm ngực:

- Giêsuma! Thanh ơi! Ai mẹ cũng thương, càng những người từng chịu khốn chịu nạn thì mẹ lại càng thương, và mẹ dù phải kham khổ khó nhọc đến thế nào vì con, mẹ cũng xin chịu hết! Nhưng mẹ không thể nào để con đường ngay đường sáng không đi mà lại đi vào con đường tối tăm tội lỗi. Tai tiếng ở trên thế gian này thì chỉ phải chịu có một đời, hay cùng lắm là lưu lại đến đời con đời cháu, chứ chịu sự trừng phạt của Chúa thì con ơi! Không bao giờ hết!...

Ngơ vẫn chưa về. Cối bột đã xong. Mẹ Thanh bưng chậu bột vào nhà. Mái gà mẹ hoa mơ và đàn con líp nhíp thấy có người vào thì chạy tóe ra cửa. Cái mẹ ra sau cùng, cổ nghển, mắt long lanh nghiêng nghé, kêu cục cục để gọi các con quay lại. Đôi chim bồ câu chỉ phành phạch bay từ chỗ để thúng đỗ xanh ra bàn ngoài cửa sổ rồi lại chuyền vào giường trong, ứ ự ứ ự quẩn lại với nhau. Mẹ Thanh phải xua hẳn chim ra ngoài, khép cửa lại.

Từ ngày dọn vào xóm nhà thờ đây, mẹ Thanh gây được mái gà và đôi chim nọ. Đôi chim mua về đẻ ngay. Chuồng bằng gỗ, Thanh sơn trắng kẻ xanh, đóng ở đầu hồi nhà trên giàn lý. Hai kỳ được bốn con ra ràng, kỳ nấu cháo, kỳ hầm hạt sen. Chuồng gà nhờ thợ dưới làng đóng bằng tre, mái lợp tôn, kê ở gần gốc lý. Cái Ngơ hễ rỗi lại cho chim, cho gà con ăn. Nó quét dọn chuồng gà chuồng chim và vun vén gốc lý, gốc mướp còn chăm hơn cả trong nhà. Y như dạo nào Ngơ mê mải chăm lo cho cái lớp đầu tiên của Thanh nhóm rau nhóm bếp với thằng Côn cái Bưởi, thằng Nghĩa thằng La vậy.

- Nhưng chim với gà, bàn ghế tủ giả, đi chợ lãi, lương tháng dư dật... được như thế để làm gì? Để rồi có ngày tan nát, có khi bị bắt bớ, cùm xích, tù tội, tai tiếng bêu riếu à! Mẹ con chịu khổ chịu nhục mãi phải đưa nhau đi đồng đất nước người lần hồi, chỉ biết tin, biết trông cậy, biết dốc lòng ăn mày Chúa mới được như ngày nay. Vậy mà... khốn khổ khốn nạn! Hay ý Chúa định như thế nào mới để cho con mình lại gặp anh Chấn, khới tội, khới lỗi ra, mua lo chuốc sợ cho nhà? Giêsu! Xin Chúa cứu chữa chúng tôi!...

Mẹ Thanh rên lên, ngồi rũ xuống giường.

- Mẹ lại hen đấy à?

Thanh đẩy cửa vén màn vào nhà, Thanh ném mấy cuốn sách xuống bàn, đến bên mẹ gọi. Mẹ Thanh lắc đầu. Thanh nhìn chậu bột úp lồng bàn ở góc nhà.

- Mẹ ốm còn đi hàng làm gì?!

Mẹ Thanh vẫn không bắt nhời. Thanh treo mũ dạ lên con bướm mây, bộ quần áo tây thì vắt lên dựa ghế. Thanh tháo giày để ở cái bục gỗ có đôi guốc quang dầu của Ngơ và đôi dép của mẹ dưới đôi niễng kê chiếc hòm da. Thanh vẫn nhìn mẹ, áy náy. Không khí trong nhà có vẻ gì khác lạ làm Thanh thêm băn khoăn. Mẹ Thanh không thể đừng được nữa, đến bên bàn, ngồi xuống trước mặt Thanh:

- Bữa nay có phải để phần cơm hai anh không?

- Không mẹ ạ, tầm Máy tơ các anh ấy về cả.

- Hôm nay đã sang tháng, hai anh ăn ở nhà ta như thế đã được ba tháng...

Trong ngực Thanh, tim như rơi thịch xuống. Mẹ Thanh cũng thế, bà cũng thấy hẫng cả người khi phải bỏ dở câu nói này. Thanh, những đường gân giật giật ở yết hầu nổi rõ, Thanh nhìn mẹ, cả hai thái dương Thanh hai dây gân xanh to như chiếc đũa lại căng lên phập phồng. Mẹ Thanh càng luống cuống. Bà cúi cúi mặt để nhìn đi chỗ khác. Bàn tay bà đặt trên dựa ghế ở trước mặt cứ run bần bật. Thanh đã nhìn vào mắt mẹ nhưng phải quay vội đi.

Đã hơn tháng nay Thanh nhiều lúc cứ cố dối mình là không có sự gì đáng ngại về phần mẹ Thanh trước tình thế mới đương gay go. Thanh cũng biết mẹ Thanh rất lo vì thấy cả sú doóc, mật thám cứ theo Chấn, Kiều và cả Thanh chằng chằng. Công việc này của các bọn chó, Thanh cho là tất nhiên. Chẳng riêng bọn Thanh, nhà Thanh, mà bất cứ ở nhà báo, hội quán Ái hữu, cơ sở quần chúng tốt hay anh em nào hoạt động đều bị như thế. Không những Thanh coi thường mà còn lấy việc nhà Thanh bị canh gác, Thanh bị dò hỏi là một điều oai nữa. Như thế Thanh chỉ càng được thêm tín nhiệm. Tín nhiệm vì Thanh hoạt động mạnh, vì Thanh có tinh thần, Thanh đã bị mật thám trùy. Qua những câu chuyện nói với mẹ, Thanh đều tìm cách làm mẹ cảm thấy những điều đó. Rồi Thanh còn đem kể những chuyện như chuyện bà mẹ Đimitờrốp cùng con gái sang tận nước Đức phát xít, lên tiếng kêu gọi thợ thuyền và dân chúng thế giới bảo vệ cho con giai mình, đường hoàng dõng dạc tố cáo lại tội ác của tất cả những bộ máy mật thám, tòa án của Hítle, tội ác của chính Hítle. Và nhiều bà mẹ khác của những anh em bị tù đày năm 1930 - 1931, những bà mẹ cũng yếu đuối nghèo khổ như mẹ Thanh, đã giúp đỡ cách mạng bị bắt với con, với đồng chí của con và đã thành những tấm gương trung hậu hy sinh của những quần chúng cách mạng như thế nào.

Những lúc ấy, thấy mẹ lặng im, Thanh càng thêm cảm động. Thanh tin ở mẹ Thanh đau khổ nhiều quá, tủi cực nhiều quá Thanh tin ở sự cảm hóa và giác ngộ của mẹ. Thanh hy vọng mẹ Thanh không thể thành được những chiến sĩ mẹ nhưng sẽ thật là người mẹ tốt của một đứa con quyết tâm đi theo cách mạng. Bởi thế mỗi lúc Chấn có căn dặn thêm Thanh phải năng chuyện với mẹ, hết sức chú trọng nâng cao ý thức cho mẹ, thì Thanh đều bảo Chấn cứ yên trí. Thấy những bữa ăn cho các con ăn, mẹ Thanh chu đáo quá, Chấn lại nhắc Thanh không nên để mẹ chợ búa tốn kém, thổi nấu bận bịu quá, thì Thanh lại gạt đi:

- Mày hay nói người ta là tạch tạch sè (1), chính mày là nặng cái căn tạch tạch sè lắm đấy! Tao kiếm được, thì chúng mày cùng ăn. Chúng mày có khỏe thì mới làm việc cho phong trào được. Lợi ích cho cách mạng đổi sao được bằng tiền?! Chúng mày cứ lo sao cho phong trào ngày một mạnh, chứ đừng bận đến những chuyện ăn uống tiền nong nọ!...

⚝ ✽ ⚝

[1] Tiểu tư sản.

Thanh cũng mày tao với Chấn như những đồng chí cùng lớp với Chấn. Còn Chấn khi nói với mẹ Thanh vẫn bà với con, nhưng khi chỉ có Thanh thì Chấn cũng gọi mẹ Thanh bằng mẹ, mẹ mày... mẹ tao... nhiều khi Chấn hỏi Thanh chỉ hỏi: "Mẹ đâu hở Thanh?", "Mẹ không đi chợ à?", "Mẹ lại mệt à?" "Mẹ đi nhà thờ?". Trong khi ấy mẹ Thanh càng hay chuyện với Chấn. Bà không quen uống chè tàu mà nhiều lúc cũng pha chè ngồi uống với Chấn cả buổi trưa. Thanh lại càng tin sẽ không có gì là trở ngại trong việc bọn Chấn đi lại ăn uống ở nhà Thanh, cũng như lấy nhà Thanh làm địa điểm phân phát tài liệu, gặp gỡ chuyện với thợ thuyền, thảo luận sách báo, tình hình chính trị, v.v...

Nhưng nửa tháng nay, Thanh nhiều lúc đã phải chú ý đến tinh thần của mẹ.

Không khí khủng bố đã bắt đầu nặng nề. Sở mật thám luôn luôn đi khám nhà, đi bắt người. Bên Xi măng, Hạ Lý, dưới Trại cau, hàng chục thợ bị bắt từ sáng sớm. Ở trụ sở Ái hữu nào, bất cứ ai ra vào cũng bị hỏi thẻ, Ái hữu thợ xẻ, Ái hữu thợ giặt bị gọi hẳn lên Sở mật thám bảo phải giải tán đi. Mấy chủ nhà có nhà cho trụ sở Ái hữu thuê rục rịch đòi lại nhà. Có nhà ở tầng trên cố ý làm đứt cả dây thép treo biển trụ sở, và phơi chăn, phơi chiếu trùm lên. Nhiều lớp Truyền bá quốc ngữ chỉ còn lèo tèo mấy người đi học, hay có người đi học thì người dạy lại nghỉ. Tầm đêm, mật thám cứ đón ngay thợ ở cổng ra vào mà hỏi thẻ, rình rình anh em có việc đứng lại đông đông là xổ đến kéo lên xe ô tô đưa về sở. Đường xóm thợ thuyền đi về nhiều tối xào xạc vắng ngắt... Nhiều nhà bỏ mua báo. Có nhà, con cháu đem báo về và đọc to thì giật lấy báo cất đi...

Thanh thấy mẹ xọp hẳn người. Đến bữa Chấn về ăn cơm, mẹ Thanh càng ít nói. Những tiếng thở dài của mẹ Thanh lúc khuya đã như những mũi khoan, mũi dùi ngập vào tâm trí Thanh. Thanh cố bình tĩnh; trước mặt mẹ cũng như trước mặt Chấn, Thanh vẫn vui như không. Các lớp học của khu Thanh dạy và đôn đốc vẫn đông đủ người đi học. Kỳ báo Tin tức, Dân chúng và các sách mác xít ở trên Hà Nội xuống vẫn y nguyên số người của Thanh mua. Vì thế, lúc gần gụi Chấn hay khi ở các lớp về, ở các nhà anh chị em thợ thuyền hay thanh niên học sinh, chuyện trò đọc báo xong, Thanh lại thấy thật bình tĩnh và càng thấy hăng, thấy tin ở công việc. Trong lúc chuyện với mẹ, Thanh chỉ thoáng thoáng lựa nhời trấn tĩnh và phấn khích tinh thần mẹ, và Thanh tin rằng đây chỉ là một bước tất yếu mẹ Thanh phải qua giữa lúc phong trào gặp sức phản động tấn công lại.

Thì hôm nay cái điều mà Thanh cố tin không bao giờ xảy ra nó đương đến. Mẹ Thanh đương ở trước mặt Thanh với tất cả sự đau khổ đã tới cùng độ chịu đựng mà Thanh đã rất quen trên nét mặt mẹ cũng như trong ý tình câu nói của mẹ. Và đây rồi, mẹ Thanh đã nói ra, nói hẳn ra với Thanh:

- Mẹ nói xin có Chúa trên đầu biết, đối với hai anh ấy mẹ không dám quản ngại một sự gì là khó nhọc, hơn thiệt... Nhưng mà...

Không những bàn tay mẹ Thanh run bật lên mà cả người bà. Mẹ Thanh vừa nói như vừa phải nuốt đi mật đắng, nuốt đi vôi cháy xuống ruột xuống gan. Nghe mẹ nói chỉ được mấy tiếng thì tai Thanh ù ù. Thanh nhăn mặt lại như mếu như khóc:

- Mẹ! Như thế nghĩa là mẹ không thổi nấu cho Chấn cho Kiều chúng nó ăn nữa chứ gì? Đế quốc nó chỉ mới giở trò một tí mà mẹ đã mất tinh thần chứ gì? Mẹ ơi! Chỉ mới có thế mà đã ăn ở với phong trào như vậy thì đau đớn lắm mẹ ơi! Không còn mặt mũi nào mà nhìn các bà con anh em... mà nhìn chung quanh nữa đâu!

Người mẹ thấy khổ sở quá sức quá thể. Con bà vẫn chưa hiểu bà. Bà đã nói đến như thế mà con bà vẫn chưa hiểu bà. Đối với bạn bè của con, nhất là đối với Chấn, và đối với anh em bà con có bụng quý con, chạy đi chạy lại ở nhà bà, không bao giờ bà mà lại có cái sự nhị tâm. Bà là người chứ có là giống chó đâu! Bà lại còn là người có cái phần hồn nữa! Con bà và bè bạn anh em của nó đương đi về ăn uống vui vẻ với nhau, thế mà bà phải tính đến cơ sự thôi không cơm nước đi về ở nhà bà nữa, chỉ vì bà muốn giữ gìn cho cả con và bạn bè con thôi! Bà đã già nửa đời người héo hon rồi vì lo nghĩ. Không lẽ gì đến giờ bà thấy đời bà sẽ lâm vào bước hiểm nghèo, đứa con rứt ruột của bà, bà có thể chết thay nó cũng được ấy, sẽ bị khốn bị nạn mà bà lại ngồi mà nhìn. "Nếu như Đức Mẹ đã lăn vào với Đức chúa Giêsu mặc kệ cả lưỡi đòng, cả gươm sắc của quân lính quan Philatô để giữ lấy Đức Chúa Giêsu trên đường vác thánh giá, thì ta cũng phải giữ lấy thằng Thanh như thế!".

Ý nghĩ đó làm mẹ Thanh mạnh hẳn lên. Bà như níu được một cột chống, liền đưa tay ra mà nói với Thanh:

- Mẹ chưa nói hết nhời mà con cũng chưa nghe hết ý mẹ. Hai anh không ăn uống ở nhà ta cũng chỉ vài ba tháng cho qua cái lúc này, rồi thì anh em lại sớm chiều ăn ở với nhau. Còn như công việc của con thì mẹ dám có ý gì khác đâu! Nhưng mẹ chỉ muốn xin con một điều là có nhận việc gì thì phải suy tính trước sau, và có làm thì nên liệu thời liệu thế mà làm chứ đừng ngạo ngược quá. Và một điều nữa mẹ xin con là làm thế nào thì làm vẫn phải biết có Chúa trên đầu. Con học hành, đọc sách đọc báo, đi đây đi đó, suy nghĩ thông hiểu nhiều việc, nên có nhiều điều chỉ ỷ vào sức mình, chỉ ỷ vào cái trí khôn của mình. Nhưng mẹ thì mẹ tin mà rồi con cũng phải tin số kiếp người ta, mọi công việc của người ta còn do ý Bề trên định nữa!...

Thanh bật hẳn dậy, như có lửa phụt lên trong đầu Thanh, và Thanh tối sầm hết cả mặt mày, trông như không phải là mẹ Thanh ở trước mặt mình:

- Thế nào là ngạo ngược quá? Cứ quỳ xuống mà nâng lên đầu lá đơn... cứ đấm ngực ăn năn tội mà cầu ơn lành ơn phúc... cứ lạy van để chúng nó thí bỏ cho mấy đấu gạo, mấy chiếc quần áo cũ, mấy viên thuốc, mấy đồng bạc... cứ chịu mụ mị đi ở những trại kẻ khó, mù thì xay thóc giã gạo, què thì đan rổ rá, câm thì bổ củi gánh nước... cứ đẻ hết đứa con này đến đứa con khác, nuôi lấy năm ba tháng rồi đem xuống cho bà xờ Phọng Bớp để lấy linh hồn... có phải cứ sống như thế, chịu như thế, làm như thế mới không là ngạo ngược?! Mới là hợp với ý Bề trên?! Đấu tranh không phải là ăn mày! Đấu tranh là giành lại lấy cơm áo bị bóc lột. Bao nhiêu mồ hôi đã đổ ra thì đấu tranh đòi lấy, vành mắt những bọn ngồi không mà hưởng giàu sang sung sướng đến thừa mứa, bắt chúng nó nhìn thấy sự ăn cắp của chúng nó. Chính chúng nó là những kẻ phải đấm ngực ăn năn tội! Chính chúng nó là những kẻ phải quỳ xuống mà kêu xin! Không thì treo cổ chúng nó lên, hay đưa chúng nó lên máy chém như vợ chồng thằng vua Lu-i mười sáu ở Pháp, như bọn vua quan chúa đất ở Nga vậy.

Mẹ Thanh như bị một tảng lớn băng tuyết giội xuống người. Chân tay bà bủn nhủn hết cả. Mặt mày bà cũng tối sầm. Bà cũng trông như không phải là Thanh ở trước

mặt bà:

- Giêsuma! Lạy Chúa tôi! Như thế là quân dữ! Là quân dữ!... Giàu sang sung sướng thừa mứa có tội thì cũng chỉ chịu phán xét trước mặt Chúa! Mà có những người được như thế cũng không phải là bóc lột ai đâu! Ông cha người ta ăn ở hiền lành phúc đức và Chúa đã định cho người ta thì người ta được hưởng như thế.

- Có phải mẹ cũng lại là những quan tòa thầy kiện của chủ nọ chủ kia, đi lại ăn uống ở những nhà quân nọ mà cãi hộ cho chúng nó không? Chúng nó giàu chỉ vì có bóc lột, chỉ sống bằng bóc lột. Thợ thuyền dân cày sẽ lấy lại hết những gì của mình bị cướp bóc và kết tội những quân nọ. Chính thợ thuyền dân cày mới là Chúa phán xét những việc làm tội ác của chúng nó.

- Mày bán linh hồn cho ma quỷ rồi thằng Thanh ơi! Chúa quỷ Satăng đã lấy linh hồn của mày đi rồi! Mày càng ngày càng sa vào con đường mù đường tối thằng Thanh ơi! Nếu tao là cái giống quan tòa thầy cãi thì tao không đẻ ra mày và không phải chịu khổ vì mày cho đến ngày nay. Mày dạy học dạy hành mấy năm giời không qua một lần bị hỏi, bị khám, ai ai cũng yêu cũng mến che chở cho mày, giờ mày nên người, giỏi giang sung sướng... chỉ vì tao cầu xin. Vì ai mà có xống thâm, vì ai có quả có mâm bán hàng? Thế mà bây giờ mày như thế. Mày mà mất ơn Chúa thì sẽ khốn khổ khốn nạn lúc nào không biết đâu. Hự... hự... công tôi đổ xuống sông xuống biển.

- Không! Công mẹ là công mẹ... Ơn nghĩa của mẹ là ơn nghĩa của mẹ... Tình nghĩa của bà con anh em là tình nghĩa của bà con anh em... Không thể vơ vào cho Chúa được! Cũng như hơi sức của mẹ và hơi sức của con có đổ ra thì mới có sự sống này chứ không phải nhờ ai, nhờ ơn Chúa nào cả! Không thể quỳ xuống trước một thứ hình ảnh mà con người đã tạo nên và lại thờ phượng nó, rồi u mê ám chướng đi vì tin, vì sợ nó. Càng không thể quỳ xuống trước mặt giai cấp bóc lột!...

Tiếng nói cuối cùng của Thanh đã khản đặc. Thanh đứt hết hơi. Một sự ghê rợn lạnh buốt chạy ran tâm trí Thanh. Thanh lại nhớ đến cái bài giảng tuần trước ở nhà thờ Cấm. Buổi đó tình cờ Thanh vào nhà thờ. Thanh lại ngồi song song với hàng ghế của nhà Đức Sinh có cả Huệ Chi đi lễ. Thanh giật mình khi viên cố đạo lên tòa giảng. Có phải viên cố trên nhà thờ chính xứ mà Thanh nghe mấy lần Gái đen và Côn nói chuyện dạo mẹ con Gái đen đem đồ lễ đến nhà Đức Sinh nói với y chạy cho cha Gái? Đúng mà! Đúng thật y rồi! Giờ y đứng bệ vệ ngay trên đầu Thanh, ngay trên đầu mọi người. Cái hình ảnh râu tóc lấm tấm hung hung màu hồ tiêu, mắt xanh quăng quắc, trán cao, mũi khoằm, vẻ mặt, mắt nhìn như lờ ngờ mà quắp lấy người ta, cái hình ảnh tuy Thanh không gặp bao giờ nhưng lần đầu tiên Thanh thoạt trông thấy thì bỡ ngỡ vô cùng, tưởng như đã quen thuộc lâu quá rồi ấy, giờ thật bằng xương, bằng thịt và cũng cất tiếng nói ở trước mặt Thanh.

Trên tòa giảng, viên cố đạo nói đến nửa tiếng đồng hồ về một câu phán truyền của Chúa: "Hỡi những kẻ khó nhọc và gánh nặng hãy đến cùng tao, tao sẽ cho bay được yên nghỉ". Rồi quanh quẩn thế nào y nói cả về nước Nga, về những cảnh chẳng còn tôn ti trật tự, chẳng còn đạo đức lễ nghĩa, hỗn loạn ghê khiếp ở cái nước vô thiên vô đạo, giặc cướp, đói kém, tan hoang, gọi là cộng sản kia. Vẫn chưa đủ! Y nói sang cả nước Tây Ban Nha. Cảnh tàn phá, đâm chém, bắn giết đương đầy đường đầy chợ ở nước này cũng gây nên bởi cộng sản, gây nên bởi vì mất ơn Chúa! Đó là trên thế giới. Còn trong xứ An Nam hiện nay cũng đương có nhiều kẻ gieo rắc tội lỗi ở các nhà máy, các sở mỏ, kẻ chợ, đồng quê, mà nếu không mau ngăn chặn trừ diệt thì cũng gây nên những cảnh ghê khiếp khốn nạn như ở nước Nga, nước Tây Ban Nha kia. Vậy các con chiên phải mau mau chạy cả về dưới chân Chúa, đừng nghe những chước mốc ma quỷ ấy, sấp mình xuống nữa dưới Thánh giá Chúa và đi theo Thánh giá Chúa để lên nước thiên đàng vui vẻ đời đời chẳng cùng Amen!...

Tiếng nói chậm rãi hơi ngọng cố làm ra vẻ xót xa, lo âu, khó khăn của viên cố đạo như dây dợ cố quấn lấy tâm trí người ta. Một sự im lặng nặng trĩu. Những tiếng thì thầm xuýt xoa và tiếng đấm ngực của các con chiên... Giữa ban ngày mà Thanh thấy gai gai như gặp phải một thứ ma quỷ xuất hiện.

Chính thằng "cha" này sẽ cho mẹ Thanh chịu lễ đây! Cũng chính thằng "cha" này đi thăm viếng các con chiên thợ thuyền đi đạo, đi viếng các thợ thuyền và bố mẹ con cái của họ ốm chết, và cũng cho họ chịu lễ nữa! Nhưng... không! Không! Không thể nào để mẹ Thanh bị lừa dối và đầu độc như thế được! Mẹ Thanh không thể nào lại ngả về hàng ngũ những quân thù của Thanh, những quân thù của giai cấp và quần chúng, những quân thù của một chủ nghĩa và lý tưởng mà Thanh yêu mến, tin tưởng, nguyện đến cùng đi theo chiến đấu! Thanh đã lỡ lời với mẹ rồi! Trong cơn đau xót căm giận, Thanh đã mất hết sự sáng suốt để đánh giá, để đối xử, để giải quyết. Thanh đã đẩy mẹ vào hai cánh tay rắn rết của quân thù bọc bằng nhung và áo lễ, bằng lề thói và giáo lý giáo quyền nhằm nhằm kéo giật lấy mẹ Thanh.

- Thằng Thanh kia! Mày...

Tiếng ư ứ trong cổ họng mẹ Thanh càng xoắn lấy tim Thanh. Một bầu lạnh lẽo, tối thẳm chụp xuống người Thanh. Thanh chạy đến ôm lấy vai mẹ, lay lay người mẹ:

- Mẹ ơi! Mẹ ơi!

Cặp mắt và vẻ mặt điềm đạm, bao dung mà cương quyết của Chấn hiện ra trước mắt Thanh. Nếu Chấn được biết cái cảnh này thì Thanh còn làm sao mà nhìn thẳng vào mắt Chấn được nữa? Cả với chị Xim, với bà cụ Xim, với bác Sấm, với bà Gái, với ông cụ Cam... và bao nhiêu người quen biết khác, chỉ chiều nay là đến hết tai họ những chuyện xảy ra này, Thanh cũng sẽ nhìn mặt họ và ăn nói với họ ra sao? Thanh nâng hẳn vai mẹ lên:

- Mẹ ơi! Mẹ ơi!...

- Thôi! Bỏ tôi ra! Đừng mẹ con gì với tôi nữa! Đừng mẹ con gì nữa với tôi, cho tôi khổ. Giêsu! Con lại thêm sự đau đớn quá sức lẽ mình này!...

Mẹ Thanh phục xuống ghế. Chỉ thấy tiếng bà thở khò khè ưng ức, đôi vai bà nhấp nhô. Bà không nghe Thanh nói nữa.

... Chợt tấm màn cửa bị giựt tung xuống đất. Hai tai vểnh và một đầu chó lài lông vằn như hổ xồ vào nhà. Tiếng giày tây xậm xịch ùa vào theo. Tiếng quát, tiếng hỏi:

- Nhà thằng Thanh đây?!

- A! Nó ở nhà!

Cả mẹ Thanh và Thanh đứng phắt dậy. Mẹ Thanh rú lên quấn quấn tóc, bổ ra cửa:

- Làm sao lại đến thế này? Lạy các quan... nhà con có làm gì trái phép nhà nước đâu?!

Thanh vội níu mẹ lại. Thanh đưa mắt nhìn. Đủ cả Tây cậu với con chó lài rụng răng cứ chồm chồm hít hít của y, và những thằng Ngang, thằng Phệ, thằng Lắp chuyên đi bắt người biểu tình đình công, khám xét các nhà và tra tấn người ta nữa. Chính thực Tây cậu đương đứng lừng lững trấn lấy cửa, cái vai lệch lệch, môi mép nhấp nháy, tay tung lên bắt lấy xóc xóc chùm chìa khóa vừa nghiêng ngó khắp nhà Thanh. Thằng Ngang béo đen, mắt ti hí, cằm sạm râu, làu nhàu hất hàm cho Thanh:

- Ra xe ô tô, về sở!

Mẹ Thanh giằng tay Thanh ra, chạy đến trước Tây cậu sụp xuống vái:

- Bẩm lạy quan lớn, con con có làm gì đâu? Con con làm sao mà bị bắt như vậy... Bẩm quan lớn...

Con chó lài xồ ngay đến, cặp mắt nó đương lấc láo trừng ngay lại nhìn cái hình thù của mẹ Thanh rã rượi dưới chân chủ nó. Tây cậu cười ồ một tiếng, hất một bên vai và tung theo chùm chìa khóa, nói đặc giọng An Nam:

- Đây không biết. Ra ngay ô tô. A lê ra ngay. Sắp có cuộc mét tinh trên sở đấy. Về sở tha hồ mà hò hét, mà giơ quả đấm, mà bớ công nông và phất cờ lên!

- Bẩm lạy quan lớn... thưa quan lớn...

Một tay mẹ Thanh đưa ra chới với trước mặt Tây cậu, bà định kêu van thêm; một tay mẹ Thanh run rẩy níu lấy áo Thanh:

- Con ơi! Có gì mẹ cũng xin đi với con. Bẩm lạy quan lớn, bẩm lạy các ngài, cho con cùng đi với con con...

Thằng Lắp đá tay mẹ Thanh đi:

- Cái... cái con khỉ! Đi đi... đi cái con khỉ... khỉ mẹ!...

Mẹ Thanh cả hai tay níu lấy áo Thanh:

- Con chưa ăn cơm mà! Xin quan lớn và các ngài cho con con ở nhà được ăn miếng cơm đã.

Thằng Phệ mặt hùm hụp bung bủng, giọng lè nhè, miệng như đầy khói thuốc phiện:

- Cái nhà bà chiến sĩ mẹ này mới lẩn mà lẩn mẩn. Chiến sĩ con đi mét tinh, đi tranh đấu thì ai người ta còn thiết ăn uống...

Thanh nóng ngụt cả đầu. Thanh gỡ tay mẹ bước ra, Thanh đưa mắt nhìn ra đầu ngõ. Làm sao có người đưa tin cho Chấn cho Kiều đừng về bây giờ. Môi Thanh mim mím. Thanh sực nhớ lại những mẩu chuyện và những kinh nghiệm của Chấn, của Lương, của những anh ở Sơn La, ở Côn Lôn về. Thanh tự nhủ phải tỉnh táo chờ đợi và sẽ chịu đựng tất cả những cái gì tàn bạo ghê gớm sắp tới. Bước qua cái rãnh, Thanh không để ý và cũng không ngờ đầu gối Thanh run đến thế, Thanh nhao đi như vấp ngã. Ngoài xóm, trẻ con người lớn đứng dạt sang hai bên đường, thập thò nhìn ra. Chiếc ô tô xám đã quay mũi ra đường rú ga. Trên xe, Xim ngồi bên Cam. Da mặt Xim đã xanh càng tái ngắt. Nhưng cặp mắt Xim vẫn sáng, vẫn bình tĩnh. Khi Thanh đi ra, cặp mắt ấy ngời hẳn lên đưa nhìn Thanh.

Dưới xe, bà cụ Xim bế cái cháu cứ lùi ra rồi lại xô đến. Thằng phụ mật thám ngồi chắn ở cửa sau xe cứ nhấp nhỏm nhìn ngóng bọn trong ngõ ra. Bà cụ Xim quài ngay tay dúi cho Xim lọ dầu quất thần và nắm lấy tay Xim:

- Khế ơi! - Tên cái của Xim - Rồi con lại về, không sợ gì đâu! Đừng lo gì ở nhà cả! Không được nghĩ quanh nghĩ quẩn gì đấy!

Hai đầu ngón tay người mẹ già cứ thúc thúc, cấu cấu vào gan bàn tay Xim. Mắt bà cụ cũng ngời lên nhìn lại Xim, xót xa, quấn quýt, căn dặn. Ông cụ Cam đứng giữa cửa, quăm quắm đôi mày nhìn ra ngoài ngõ, cái bụng trễ hở rốn và lồng ngực thây lẩy bắp thịt phập phà phập phồng. Cái gậy hèo của ông cụ chống xuống đất oằn lại, rung rung. Nếu cái gậy hèo trong tay ông cụ lại là khẩu cò tràng hay thanh mã tấu? Và nếu ông cụ còn đôi mắt, và nếu những đường trong xóm ngõ đây lại ở giữa những rừng Dĩnh Thép, Cầu Gồ, Rừng Báo, Suối Lửa của Yên Thế? Tất cả chúng nó sẽ chết! Tất cả chúng nó phải chết. Cứ ba thằng ăn một viên đạn suốt qua đầu. Cứ một nhát phạt là mất ngọt nửa người. Tất cả những thằng đến nhà hôm nay bắt Cam cũng như những thằng năm xưa đến bắt bác Quất đều phải chết!

Xe ô tô chuyển bánh. Tây cậu lên ngồi chỗ lái ngoái lại nhìn Cam, nháy mắt một cái, cười hề hề:

- Con nhà Quất về sở chuyến này thì tha hồ mà công kênh bố già mẹ trẻ lên diễn thuyết nhá! Tha hồ mà đả đảo đả đảo!...

Xe chạy, thằng Côn vẫn chạy theo:

- Anh Cam ơi! Anh Cam ơi!...

Cam vẫy vẫy tay:

- Về nhà với ông, ông làm diều cho! Về nhà với ông!

Gặp mấy người quen làm Sáu Kho và ở bên Xi măng về ngạc nhiên nhìn mình, Cam lại cười, vẫy họ:

- Được đi ô tô chơi phố đấy!

***

Thanh và Xim mỗi người một xà lim. Cam ở buồng giam to với hơn chục anh em người làm ở sở Carông, người Máy chỉ, người làm thợ nề, thợ may. Hai chị làm Máy tơ, một anh làm ở Xi măng và hai anh chính trị phạm cũ cũng bị giam riêng mỗi người một xà lim. Chuyến ô tô đi bắt bọn Cam, Xim, Thanh là cuối cùng. Khi cái then sắt cửa buồng Cam kìn kịt đẩy vào ổ khóa và khi những tiếng giựt khóa cành cạch xoang xoảng để soát lại các cửa buồng giam vừa im, thì còi Nhà hát rú lên. Thanh giật mình, chạy xồ ra cửa, suýt vập đầu... Thanh kiễng lên để nhìn qua cái khe miếng cửa gỗ bằng bàn tay mà chỉ bên ngoài mới kéo ra được. Thanh những mong trông lại được một tí cảnh vật bên ngoài mà Thanh không thể nào ngờ được rằng nó biến đi nhanh chóng đến như thế. Vô ích! Một mùi hôi xì của bụi bậm, gỉ sắt két lại với hơi gỗ xộc ngay vào mũi Thanh. Cái cảnh vật mà Thanh được nhìn chỉ là ba bức tường quét hắc ín từ chân đến lưng chừng và một chỗ nằm bằng sàn xi măng, một cùm sắt bản to dày hơn cả vành xe bò để ngoạm lấy cổ chân, một cái trần thấp phía trên có những gióng sắt to như những dùi đục. Và cái cửa! Cái cửa gỗ lim, sơn xám nẹp sắt, một lần khóa ổ, một lần khóa cài then, không bao giờ cho Thanh thấy bên ngoài cũng như không bao giờ để bên ngoài biết đến Thanh vậy.

Giờ mười một rưỡi. Chúng nó nghỉ trưa đến hai giờ mới làm việc. Còn non ba giờ nữa mới mở cửa. Còn non ba giờ nữa Thanh sẽ theo một tên a dăng dẫn lên gác hai gác ba kia. Không hiểu Thanh sẽ phải trả lời những câu hỏi gì đây? Chịu những trận tra tấn gì đây? Thanh đã nằm xuống sàn, hai cánh tay ấp lấy mặt để không nghĩ không tưởng tượng gì nữa, nhưng lại nhỏm dậy. Thanh xồ ra cửa, cậy cậy miếng cửa bằng bàn tay ở trước mũi Thanh. Đầu ngón tay Thanh đau nhức mà miếng gỗ càng như có đinh ốc xoáy chặt, hay đó không phải là miếng gỗ rời mà là nguyên một tấm cửa to khía giả làm cửa sổ vậy.

Sao lại còn non ba giờ nữa cửa mới mở? Sao Thanh lại phải giải lên tầng gác kia? Bỗng nhiên sao Thanh lại vào đây giam ở đây? Tâm trí Thanh run lên, Thanh thấy Thanh sẽ phát điên mất nếu Thanh cứ phải nhốt thế này, sống mãi trong cái buồng "địa ngục" này, và chịu những cảm giác này!

- Chị Xim ơi! Chị Xim ơi! Các đồng chí ơi!...

Thanh đấm đấm cái miếng cửa, rền rền gọi. Sực nghĩ đến các luật lệ mà tên gác khi đẩy Thanh vào xà lim đã bảo Thanh, và khi hắn soát lại các cửa xà lim thì bảo thêm một lần nữa cho mọi người, và sực nhớ đến những kinh nghiệm của Chấn khi bị bắt đã nói với mình, Thanh vội rụt tay lại, quay về chỗ cũ.

Thanh nằm vật xuống sàn.

Trên mặt sàn xi măng vừa lạnh vừa hôi, cái cùm lù lù và như có hai con mắt ở hai lỗ cùm chỉ chực hập lấy chân người ta. Thanh bủn nhủn hết cả người, thấy mình không còn một chút gì để tự vệ. Đè lên người Thanh, quật lên người Thanh, từ đây là tất cả sự tàn bạo của một tổ chức dã man nhất của một chế độ thống trị mà Thanh phải chịu một mình trong những bức tường giam giữ Thanh với những sắt, gỗ, xi măng, cùm khóa đã kiên cố vô cùng lại còn cả một hàng rào dây thép điện, tường đá, lính gác ngoài kia nữa... Thanh bỏ hai cánh tay ấp mặt xuống, mà khoanh chặt trên ngực. Thanh duỗi cứng hai bắp đùi, môi mím lại. Thanh lại nhất định không nghĩ ngợi, tưởng tượng gì nữa.

Không hiểu những xà lim đây thì xà lim nào cha Cam, Lương và Chấn đã ở vậy? Không khéo xà lim mình lại là xà lim trước của cha Cam cũng nên. Chúng nó đánh ông ở cả trên gác và dưới này nữa mà. Ông đã bị xích tay lại còn nhét giẻ đầy mồm suốt hai tháng ở xà lim để khỏi cắn lưỡi tự tử. Thằng Roăng mặt đỏ bây giờ lên phó cẩm, xuống tận xóm bắt ông rồi chuyên đánh hỏi cung ông. Ông đau dạ dày và bị kiết lị nặng vì đòn của Roăng đây! Nó bắt ông nhịn đói rồi cho ông ăn cơm trộn muối. Cơm xong, nó bắt ông uống thuốc tẩy muối đến phình cả bụng. Ông ỉa không kịp thì nó đứng lên bụng dận cho ông miệng nôn trôn tháo. Dạo ấy cũng đã có bộ ba Ngang, Phệ, Lắp rồi. Thằng Ngang thì chuyên tra điện. Nó đã tra Lương. Nó thích nhất là lấy dây thép răng cưa thọc vào ống đái người ta kéo đi kéo lại rồi bắt điện cho giật. Lúc nó đấm người ta thì hai mảng thịt ở hai bên gò má nó tím lại và phình lên như mặt lên đồng xiên lình. Nó đánh xong thì phải uống rượu ngay. Rượu nó uống là rượu ngang ngâm thuốc bắc. Thằng Lắp thì thích lấy kim lách vào móng tay rồi cầm thước đồng vừa đóng vừa lấy cung. Thằng Phệ chuyên lộn mề gà. Anh gì ở Nga về huấn luyện anh em lý thuyết ở Côn Lôn ấy, chỉ vì bị lộn mề gà mà ngực rúm lại gẫy hai chiếc xương sườn, vừa ho lao, vừa sưng gan, sưng thận, không nằm ngồi, không thở được. Lương thì bị thằng Phệ tra...

Hôm nay cả ba thằng Ngang, Phệ, Lắp đều đi bắt. Không biết tình hình bây giờ chúng nó có còn giở những đòn ấy ra không? Mà Thanh bị bắt vì chúng nó đề phòng ngày kỷ niệm Đảng Cộng sản Đông Dương sắp tới, hay vì Thanh liên lạc với Chấn, với Lương, với thợ thuyền, anh em còn có những liên lạc gì những hoạt động gì khác mà Thanh không được biết. Rồi liệu thằng Tây cậu đi bắt người về có đánh không?

Thanh thót ngực lại. Thanh lại nhỏm dậy. Con chó lài của Tây cậu lại đứng ngay trước mặt Thanh. Cặp mắt nó vằn vằn, những đường gân và thăn thịt ở ức nó giật giật nẩy nẩy, lưỡi nó đỏ và ráp lo la lo le, nó thở hừng hực nhìn chủ, chờ đợi. Chủ nó, cái thằng Tây lai trước làm xếp bốt Ngã sáu thay lão cẩm Bảy mề đay, từ ngày phong trào thợ thuyền Hải Phòng lên thì nó đổi về làm thanh tra mật thám kinh tế rồi chuyển sang làm mật thám chính trị, ở đâu cũng khét tiếng là sục sạo và đòn tra này! Nó vừa đánh vừa huýt sáo và nhai kẹo. Nó chuyên đấm bằng chùm chìa khóa và thích nhất là cù người ta. Khi nó cù thì nó cười ha hả, cười sằng sặc, cười rít lên. Hai bàn tay của nó ngón như những quả chuối mắn, bấu lấy mạng mỡ, thọc vào nách người ta mà xoáy, mà gãi, mà véo. Khi nào nó mệt thì nó để con chó lài tra thay nó. Con chó này đã bị bọn bấu sấu ngoài Sáu Kho bắt ghè gãy hết răng, lấy dây gai thắt vào hai hòn dái treo lên mấy hôm để rồi làm thịt.

Khi Tây cậu tra thì con chó móm nằm chầu ở một xó. Khi con chó móm tra người thì Tây cậu uống bia và trứng vịt lộn. Con chó cứ nhè cổ, nách, háng và chỗ hiểm của người ta mà nhay mà cào mà xé. Người ta nằm dưới chân dưới mõm con chó mà kêu mà rên cho tới lúc nào con chó rú lên, máu me đầy mình nó và Tây cậu huýt sáo gọi, nó mới thôi. Con chó móm nghỉ cũng được ăn trứng vịt lộn và nó còn uống cả sữa tươi... Ông Dâng đã bị Tây cậu bắt... ông Dâng đã chết! Ông Dâng tự tử hay chết vì tra tấn?

Nếu chúng nó giở những đòn kia ra? Nếu anh chị em trong này bị tra tấn thì thế nào cũng phải tìm cách thông ra cho anh chị em bên ngoài để viết thư lên cho anh em nhà báo trên Hà Nội mà phản đối, đòi đình chỉ khủng bố, đòi thả mọi người ra... Những dòng chữ to "Đả đảo khủng bố! Phản đối sự bắt giam trái phép của Sở mật thám Hải Phòng!" sẽ in lên trang nhất và ở đầu báo. Rồi lại mét tinh đấu tranh ở Vườn hoa đưa người, ở ngã tư An Dương. Có thể thì sẽ lại biểu tình lên Sở đốc lý mà hô khẩu hiệu nữa!... Thanh nghĩ đến bà cụ Xim, đến Gái đen, đến bác Sấm. Chỉ chiều nay là Gái đen sẽ đi báo tin khắp nơi cho các anh chị em biết. Bà cụ Xim không đi được thì bà cụ sẽ làm giấy lên Sở mật thám đòi Xim về, hay bà cụ đứng đầu những gia đình có người nhà bị bắt mà đòi tha, cả bà Gái nữa; và tất cả những nhà có người bị bắt. Trước Sở mật thám, có thể giờ đây đã có đông người nhà của anh chị em bị giam cắp nắp quà bánh để xin vào hỏi thăm và xin tha, cũng như lần biểu tình ủng hộ người của Mặt trận dân chủ ra ứng cử hội viên thành phố và lần biểu tình chống thuế đèn thuế nước mà nhiều anh chị em đã bị bắt.

- Giờ có lẽ đã gần một giờ. Phải hơn một tiếng đồng hồ nữa mới mở cửa. Được tha hay lên trên gác kia, thôi! Muốn thế nào thì thế...

Thanh tự nhủ. Thanh chợt thấy khát và cả đói nữa. Sáng nay Thanh lại không xôi cháo gì cả. Lúc Thanh về nhà, Ngơ đương ghế cơm. Ở bên nồi cơm, xanh chả trứng đương nổ lép bép, xèo xèo. Mùi thơm từ ngoài ngõ đi vào đã thấy. Bát cá để hấp cũng sắp sẵn. Một bát chậu to sắp những khúc cá quả như những khúc giò nạc, và cà chua hồng, gừng mỡ... chưa nấu mà đã nhoáng mỡ và cũng thấy thơm, thấy béo rồi. Đói! Đói! Rồi còn đói nữa, còn thèm nữa. Chính những cái này sẽ day dứt hàng ngày, ghê sợ không kém gì những trận đòn tra. Có những kẻ chỉ bị một trận là đã "quay" ngay, khai ngay. Quay và khai xong thì được ăn liền. Bít tết, chim quay, xà lách dầu giấm khoai rán! Rượu vang, thuốc lá Ănglê nữa! Ăn ngay trong xà lim này. Ngay trong lúc anh em đồng chí thoi thóp ở chung quanh mà có người chỉ được liếm tí nước lã sớt xuống miệng. Có người chỉ nhìn những vẩy cá mặn và vỏ cơm nắm lay lứt với những dòng kiến bò trên đầu lúc lâu rồi nhắm mắt lại. Sự tưởng tượng đó chưa dứt thì hình ảnh mẹ Thanh lại nổi lên. Đó là lúc mẹ Thanh chới với dưới chân Tây cậu, lạy van bọn chúng cho Thanh được nán lại ăn cơm nhà để rồi giải đi.

- Khốn nạn! Khốn nạn! Nhục quá! Nhục quá!

Thanh cuồng cả người. Sao những bà cụ Xim, ông cụ Cam và cả bà mẹ Cam nữa cũng đau khổ nhưng vẫn giữ được tư thế? Mẹ Thanh thật không ra sao cả! Thanh ấp vội cánh tay lên mắt, lắc lắc đầu. Năm xưa cha Cam bị bắt, mụ đội Nhị vẽ đường vẽ lối ngay cho mẹ Cam đến nhà Đức Sinh nói với Đức Sinh đưa đi lạy van cha cố để chạy tha cho cha Cam. Nhưng với mẹ Thanh, mẹ Thanh sẽ không đợi ai mách bảo, thế nào chả vào ngay trại Đức Sinh mà cầu cạnh nếu Thanh bị giam lâu, nhất là lại nghe nói Thanh bị đánh. Cái gì chứ cái khóc lóc, lạy lục ở cái cửa quan tòa với những các quan đầu tỉnh là nhà Đức Sinh kia, phải! cái khóc lóc và lạy van thế nào cũng là đầu vị của mẹ Thanh khi đến trước Đức Sinh. Còn đồ lễ. Những gì đây? Với Đức Sinh thì rượu sâm banh, sơn hào hải vị còn được, chứ với những chánh Sở mật thám lại là chánh cẩm chính trị hay quan tòa, biện lý thì phải những thứ gì để chúng nhận cho? Thanh đau thắt tâm trí lại. Thanh nghĩ đến mẹ Thanh sẽ cầu cứu vợ chồng Thy San mà người nói lót cho mẹ Thanh sẽ là Huệ Chi. Mẹ Thanh sẽ chầu chực lúc Huệ Chi đi nhà thờ mà nói năng. Mẹ Thanh sẽ mua cho Huệ Chi bằng được những thứ cúc trắng, hồng bạch, huệ mà Huệ Chi thường đem đi dâng bàn thờ Đức Mẹ, bà thánh quan thầy và viếng mộ mẹ. Hai tay ôm lễ mễ các thứ hoa, mẹ Thanh sẽ theo sau thằng Hùng học trò của Thanh và Huệ Chi mà khúm núm rên rẩm:

- Cô thương lấy tôi... Mẹ con chúng tôi bấy lâu ơn nhờ cửa cụ, cửa ông bà và các cô... Cháu nó vốn hiền lành...

Hay mẹ Thanh đón cả Giáng Hương mà cầu khẩn:

- Lạy bà... chúng con...

Có thể đến như thế nữa không? Giáng Hương! Giáng Hương! Lạy bà... chúng con... Giời ơi! Giáng Hương! Giáng Hương!... Giáng Hương rồi đây mẹ Thanh sẽ phục xuống mà kêu cầu... Giáng Hương mà Thanh đã...

Một thân thể... một da thịt với một mùi thơm như quất vào đỉnh óc Thanh lại sừng sững ở trước mặt Thanh: Giáng Hương. Thanh lại thấy không phải là câu chuyện đã qua, không phải là sự việc đã qua mà vẫn là hiện tại, Giáng Hương đương ở trước mặt Thanh, Thanh đương ở trước mặt Giáng Hương, cả Thanh và Giáng Hương vẫn sống cái khắc giờ ấy!

Tấn kịch ấy đã diễn ra thứ sáu tuần trước mà hôm nay mới là thứ năm thôi! Trưa hôm đó, Thanh đến nhà Thy San dạy buổi học thường nhật cho Hùng và cu Chú. Người gác không cần Thanh bấm chuông đã mở cửa cho Thanh vào, Thanh đã ngạc nhiên thấy không có vú Hùng mà là Dâng ở trong nhà ra đuổi chó. Dâng bẽn lẽn chào Thanh, lí nhí bảo với Thanh rằng chú Hùng với các cô xuống trại ăn tiệc và ở lại xem con gấu con của người quản lý đồn điền ngoài Quảng Yên đem về biếu có lẽ đến hai giờ rưỡi ba giờ mới về. Thanh đi vòng rẻo hành lang đến gian phòng học riêng trông ra vườn. Thanh ngồi trong nhà mấy phút thì ra chiếc ghế đá hoa ngoài góc vườn lấy sách ra đọc. Thanh đương đọc một cuốn của Tônxtôi mà Thanh phải tranh nhau, phải chờ hàng tháng ở thư viện thành phố mới mượn được.

Giời gió lạnh nhưng nắng to. Gió thổi nắng qua những chòm hoàng lan, dạ hương, trúc đào, hoàng anh và giàn tigôn như rải phấn rải hương trong không khí. Từng làn hương hồng bạch, cúc vàng cúc trắng thoảng lên theo. Chung quanh Thanh, nắng gió phơi phới reo từng đợt từng đợt, và mỗi khi làn gió dào lên tràn ra ngoài xa, các cành hoa lá im lìm, thì cái vắng lặng ngào ngạt liền dâng lên mênh mông. Từng nhịp thở của Thanh và từng tiếng róc rách của dòng nước chảy xuống những bực rêu ở cái bể hoa sen gần đấy cũng nghe thấy.

Chợt Thanh thấy có gì lạ lạ ở sau lưng. Thanh vừa ngẩng lên thì một nụ cười sáng rực ngay trước mặt. Giáng Hương đặt bàn tay lên vai Thanh, nói bằng tiếng Pháp:

- Người gia sư trẻ tuổi của tôi, anh cứ đọc đi! Mà anh đương đọc gì đấy?

Giáng Hương mặc quần áo lụa lót mình và áo len đan rộng. Có lẽ Giáng Hương vừa tắm gội xong, tóc buông xõa ra sau lưng, những giọt nước còn thấm ướt lấm tấm ở ức và ngực. Giáng Hương cúi hẳn xuống lật lật những trang sách:

- A! La rêsuyarếchxiông (2)của Tônxtôi! Cậu giáo cũng đọc Tônxtôi? Năm tôi còn ở Pari tôi đọc đi đọc lại cuốn này và xem cả chiếu phim nữa.

⚝ ✽ ⚝

[2] La résurrection: sống lại.

Thanh bàng hoàng, mạch máu ở thái dương dường như sắp đứt bựt ra khi Giáng Hương ngồi xuống bên cạnh, nhìn vào mắt Thanh, mà cả cặp môi và đôi mắt của Giáng Hương cùng cười với Thanh:

- Cậu giáo Thanh chắc cũng thương nàng Mátsơlôva lắm. Nàng Mátsơlôva trong trắng ngây thơ bị lừa dối, bị phụ bạc!

Thanh càng rừng rực cả người. Làn da thịt ở bả vai, ở cánh tay, ở bắp đùi Giáng Hương như kề hẳn vào vai vào cánh tay vào bắp đùi Thanh. Một mùi nước hoa, một mùi thơm đặc biệt mà mấy lần Thanh bắt gặp khi Giáng Hương đi qua chỗ Thanh, hay Thanh đi qua chỗ Giáng Hương vừa đứng, - cái mùi thơm sắc ngọt không thể nào quên được ấy liền ngát lên choàng lấy người Thanh. Giáng Hương ấp lấy bàn tay Thanh, lại nói bằng tiếng Pháp:

- Người gia sư trẻ tuổi của tôi! Sự trong trắng hồn nhiên của anh đã làm tôi để ý đến anh và tôi thương mến anh vô cùng...

Không biết Thanh đã ôm Giáng Hương trước hay Giáng Hương đã ôm Thanh trước. Đôi môi Thanh đã bị Giáng Hương ghì lấy mà cắn. Và đôi môi nóng bỏng của Giáng Hương còn rít vào cổ, vào ức, vào gáy, vào vai, vào ngực Thanh, rên xiết: "Mon jeune gars je t'aime tant! Ah! Mon jeune gars combien je t'aime". Toàn thân Giáng Hương sau đó như lả đi trong vòng tay của Thanh. Còn Thanh cũng như rã hết gân cốt mà ôm siết lấy thân thể Giáng Hương...

... "Gã thanh niên của ta! Ta yêu mày chừng nào! A! Gã thanh niên của ta! Ta yêu mày biết bao!..." Không! Không! Cả cái mùi thơm, cả cái da thịt, cả cái thân thể của Giáng Hương phút không còn là của Giáng Hương. Thanh thấy thật là một thứ gì tanh nhờn, trằn trườn của rắn rết đã quấn lấy người Thanh, đã rúc vào mỏ ác Thanh, đã hút vào miệng Thanh. Hơn nữa, một thứ ma quái, một kẻ hờn thù của Thanh nó đã vồ lấy Thanh mà Thanh đã không kịp suy nghĩ, đã quên lú đi và đã buông mình. Thanh xanh mắt lên nhìn... "Lạy bà!... Chúng con! Thưa bà... chúng con..." Giời ơi! Mẹ ơi!... - Thanh kêu lên và ngồi bật dậy. Mặt Thanh vập vào bức tường mà Thanh không thấy đau gì cả. Thanh muốn đạp tung cửa để về nhà. Thanh chỉ cần về nhà lấy năm phút thôi rồi lại vào đây chịu đòn tra tấn gì cũng được, rồi lại vào đây chịu bao nhiêu năm giam cầm cũng được. Thanh về để kịp giữ lấy mẹ, và chỉ dặn mỗi một câu:

- Mẹ đến nhà Đức Sinh, nhất là đến nhà Thy San mà kêu cầu một nhời, phải, chỉ một nhời thôi, là con sẽ cắn lưỡi tự tử ngay mẹ ạ...

Thanh lại nằm vật ra sàn. Thái dương và trong đầu Thanh nhói buốt không thể nào chịu được. Thanh nhắm mắt lại, day day trán, cố di cố xóa cho vụn nát đi, cho tan tành hết những hình ảnh hồi hiện và nghĩ đến kia mà Thanh rởn sợ vô cùng... Bên ngoài đã có tiếng người nói xào xạc, đi lại. Sắp đến giờ mở cửa xà lim... Sắp đến giờ trên gác kia làm việc...

***

Xim ở cách Thanh ba xà lim. Từ lúc Xim vào, Xim chỉ ngồi một lúc còn thì cố nằm cho đỡ mỏi nhất là đỡ nhức đầu. Hôm qua Xim làm tầm đêm. Lúc về Xim còn đến nhà mấy chị em. Xim thăm một chị vừa ở cữ, đưa sách báo cho hai chị, và nói chuyện với một bà có người nhà làm ở Xi măng vừa bị gọi lên Sở mật thám giữ lại hai hôm và bị dọa đuổi biệt xứ Hải Phòng, Hà Nội, Nam Định, Hải Dương. Về nhà, Xim đương lau mình định thay quần áo đi ngủ một giấc rồi hãy dậy ăn uống thì mật thám bắt ra ô tô.

Giờ Xim vẫn không thấy đói mà chỉ nhức đầu. Một phần vì sự hôi hám chật chội quái quỷ của chỗ giam, một phần vì thời tiết mấy hôm nay đã thay đổi và Xim lại làm đêm. Lúc Xim vào xà lim, tên gác bắt Xim đưa gửi cả khăn vuông, khăn vấn. May mẹ Xim quơ vội cái áo bông cộc vừa mới phơi phóng đưa cho không thì đêm nay Xim đến ốm mất vì lạnh. Xim phủi kỹ mặt sàn, gấp gọn áo bông gối đầu. Mấy lần Xim định giở lọ dầu quất thần để ngửi và xoa một tí vào hai thái dương nhưng lại thôi. Còn chịu được Xim hãy cứ cố đã. Vào cái chốn này, lọ dầu là quý lắm. Rồi còn nhiều anh chị em cần đến. Không chỉ những lúc đau bụng đi ngoài nhức đầu chóng mặt, mà còn khi bị đánh. Bị chúng nó tra nó đánh về mà được nuốt tí dầu cũng đỡ. Hay lúc đêm hôm có người đi tả. Nhưng đã chắc gì đưa được cho nhau?

Không biết chuyến này chúng nó lại giở trò dụ dỗ, dọa dẫm, hay xoay ra khủng bố bằng tra tấn rồi giải tòa đây? Mà sao chuyến bị bắt này lại nhiều anh chị em quen thế? Toàn những đại biểu của các cuộc đình công, những anh chị em đã tham gia các cuộc mét tinh, biểu tình, những anh chị em tích cực ở các nhà máy và lại có cả các anh ở Côn Lôn về nữa! Người thì Xim nhận ra lúc chúng nó đưa vào xà lim. Người thì ở trong buồng giam gọi ra. Người thì chúng nó gọi tên chuyển chỗ. Tất cả đến hơn hai mươi anh chị em. Hai cuộc mét tinh, biểu tình phản đối thuế nước thuế đèn và đấu tranh tranh cử hội viên thành phố, anh chị em bị chúng nó vây bắt, dồn vào sở cẩm và bóp Cầu Đất cũng không đông bằng!

Những câu hỏi, những ý nghĩ lại dồn dồn... Đầu Xim càng ê ẩm. Xim càng cố lắng tâm trí lại.

- Mặc! Dù đe dọa, dỗ dành, tra đánh hay gì gì nữa, Xim cũng chỉ có một chữ không. Không nhận gì hết! Không khai gì hết! Không nói gì hết! Dẫu rằng vật đổi sao dời, Tử sinh cũng giữ lấy nhời tử sinh. Kim Trọng còn biết nói với nàng Kiều câu ấy huống hồ đời ta với giai cấp, với cách mạng!

Cổng sắt nghiến két một tiếng dài và tiếng chùm chìa khóa lóc xóc. Xim vội bỏ tay trên trán xuống, lắng nghe. Lại anh chị em bị bắt thêm đây?! Nhưng đó chỉ là tên gác đi ăn cơm về. Bên ngoài lại im ắng. Trống ngực Xim thình thịch.

- Chắc không còn anh chị em nào bị bắt nữa!

Xim tự nhủ. Xim lại nghĩ đến Chấn. Bằng giờ mọi khi Chấn ăn ở nhà Thanh xong là về nhà báo. Hôm nay chúng nó không bắt Chấn vì Chấn đến nhà Thanh ăn muộn, hay Chấn biết tin tránh được? Giờ mà Chấn không bị bắt vào cùng thì có thể Chấn không việc gì. Vả lại, với Chấn là người của nhà báo Tin tức trên Hà Nội, đã từng ra tù vào tội, Chấn không để chúng nó nắm được tang chứng gì, thì chúng nó cũng phải e dè. Và Xim lại nhớ đến những buổi huấn luyện đầu tiên của Chấn. Xim được dự lớp này cùng với mấy anh chị em Xi măng và Máy chỉ. Sau phần lịch sử giai cấp đấu tranh, đến phần công tác và kinh nghiệm tranh đấu thì Lương huấn luyện. Xim đã để ý suốt từ thời kỳ có những anh chị em bị khủng bố tới nay thì cả mấy anh chị em dự lớp với Xim không ai bị bắt cả. Liệu cái tổ huấn luyện bí mật này và những việc của Lương giao cho liên lạc với mấy chị em trong Máy tơ, điều tra ba anh chị em ở nhà máy cho một anh tên gọi là Ba làm thợ điện trên phố mà Xim không thấy anh đến nhà báo bao giờ, có bị lộ việc gì hay có ai bị theo dõi không? Rồi tháng trước, trong buổi gặp Chấn ở chỗ hẹn đầu đường chợ Con, Chấn đã báo tin cho Xim, tổ chức đã nhận xét kỹ về các mặt tinh thần đấu tranh, công tác, ý thức giác ngộ và lý lịch của Xim, vậy Xim có thể được tổ chức sau một thời gian nữa kinh qua thử thách thêm không?

Xim lại không thể nằm yên được nữa.

Xim nhỏm dậy vấn vấn lại tóc. Xim phấp phỏng thấy hình như những ý nghĩ và những việc trên đây của Xim mà Xim đương nhớ lại và có phút nói thầm thành tiếng, đương bị chúng nó rình mò nghe ngóng, đoán biết được rồi vậy. Bất giác Xim nhìn lại sau lưng, cúi xuống nhìn gầm sàn, áp tai vào cửa vào vách để dò xem động tĩnh.