Sóng Gầm Chương 14

Tất cả bọn mật thám ở các tỉnh to, ở các nơi quan trọng đều về Hà Nội để đối phó với ngày Mồng một tháng Năm đang tiến hành. Chúng chia ra làm hai bộ phận. Một, ở khu Đấu xảo nơi tổ chức mét tinh. Một, đi đón các ngả đường lớn mà quần chúng đổ về, và đi theo dõi các nhà báo, các trụ sở ái hữu, các cơ sở đặc biệt mà một số những đảng viên cộng sản công khai làm việc, ăn ở tại đấy, hay là nơi những đảng viên hoạt động bí mật mà chúng được dò xét. Những cẩm chính trị cáo già, những thanh tra sắc sảo, những a dăng lâu năm... những tên đã phá vỡ nhiều phong trào, nhiều cơ sở nhất, những tên đã thuộc lòng từng lịch sử chi bộ, đã tự tay làm hồ sơ lý lịch hàng chục đảng viên Trung ương, kỳ ủy, xứ ủy, - tất cả những tên vào loại trùm và tay chân đắc lực nhất của bộ máy phá hoại, khủng bố cách mạng ấy, đã chuẩn bị cuộc đàn áp này từ ba tháng nay và hôm nay thì bổ nhau đi làm việc.

Đờvanhxy cũng lên Hà Nội. Tại nhà riêng của y lại mở tiệc thết mấy bạn thân chủ nhà máy, sở mỏ và chánh phó Sở mật thám ở các tỉnh về. Một đường điện thoại mắc riêng từ khu Đấu xảo về Sở mật thám và mắc thêm cả sang nhà Đờvanhxy. Trong khi ấy, ở đầu cầu Sông Cái, bến ô tô, nhà ga, bến tàu, những a dăng, sú doóc của riêng từng sở mỏ và của riêng từng tên trùm mật thám, đã thay hình đổi dạng với các kiểu để đón nhận, theo dõi từng người mà chúng đã lập sổ hay tình nghi. Đờvanhxy cũng có bốn tên chỉ điểm: hai tên đón các chuyến tàu Hải Phòng lên, hai tên đương chuẩn bị nhập vào các đoàn mét tinh...

Từ một tuần nay, Hà Nội như một lòng sông rộng lũ rừng đương chảy về ầm ì, cuồn cuộn mà bề mặt vẫn lặng lờ. Sáng nay trời tuy nắng dịu nhưng đường sá vắng lặng hẳn đi. Không khí nặng nặng. Tâm trí và gân cốt nhiều người rần rật và càng ngày càng căng thẳng vì đón đợi.

Cho đến chín giờ, ở khu Đấu xảo vẫn chỉ loáng thoáng mấy người trong ban tổ chức cặm cụi bố trí diễn đàn, treo băng biển khẩu hiệu và cờ. Người nào ở Hà Nội có việc qua đây đều đi vội đi vàng. Hay ai mà ra dáng tự nhiên, ung dung thì vẻ mặt cũng vẫn không giấu được sự xét nét, hồi hộp. Mật thám, đội xếp đứng gác ở các ngã tư ngã ba đổ về đây và suốt dọc đường từ cửa nhà ga, qua Sở mật thám đến ngã tư đường phố Huế, cứ rình rình giữ người đi đường lại, hoặc không bắt thì cũng ghi họ vào sổ đen. Ngay cả những người coi việc sửa soạn trang hoàng ở chỗ diễn đàn và chỗ các đoàn quần chúng đến mét tinh, họ là những công nhân, thanh niên dân chủ phần nhiều đã chạm trán với cả mật thám Tây và tam tứ phen bị giữ ở Sở mật thám, bị bắt trong những cuộc đình công, biểu tình, bãi thị, thế mà cũng có nhiều người ra chiều lo ngại.

Khu Đấu xảo rộng quá, hết tòa này đến lớp khác. Cạnh đường đây là Sở mật thám. Những dãy xà lim, dây thép điện ở ngay bên kia. Rồi cách đây một ngã tư, đằng trước mặt là khu tòa án và đề lao Hỏa Lò. Những bức tường đá đề lao quét hắc ín, sần sùi, cóc cáy như những bộ mặt quỷ. Chòi gác, dây điện chót vót chằng chịt. Hai tấm cổng sắt đề lao tán bù loong và cũng quét hắc ín mỗi khi hé mở lại làm tối rầm cả mắt người nhìn. Hai tấm cổng ấy như sắp cười rít lên để đón những chuỗi người bị xích từ tòa án giải sang, mà cổng sau của nó mở thẳng ở ngay trước cổng đề lao, tựa như cái hom chụp vào cái giỏ vậy. Còn cả cái khu tòa án nọ tuy nguy nga đồ sộ, cổng mở toang, tường hoa, vườn cỏ cây cao, bóng mát, nhưng lại nghiệt ngã như những thành những núi vây đè xuống người ta.

Tòa gác nhà Đờvanhxy trông bao quát cả khu Đấu xảo, khu Sở mật thám, khu tòa án và đề lao Hỏa Lò. Đứng ở lan can hay ở cửa sổ, khuất sau giàn hoa leo, lại thêm chiếc ống nhòm, Đờvanhxy có thể nhìn thấy rõ mặt mũi từng người ở trên diễn đàn cuộc mét tinh hay ở bất kỳ chỗ nào trong những hàng người. Máy chụp ảnh, máy quay phim của y cũng tha hồ mà quay, mà chụp. Có thể nói y là hiện thân của hai con yêu quái Thiên lý nhãn và Thông thiên nhĩ trong truyện Phong thần, chỉ việc đứng ở một cửa hang mà cũng thừa sức thu vào mắt, vào tai tất cả những sự việc ở xa hàng nghìn dặm, rình mò nghe ngóng, chờ một lúc nào đấy là xông ra mà nhai xương uống máu người ta.

Nhưng từ sáng đến giờ, Đờvanhxy vẫn chưa ra cửa. Y vẫn nằm trên giường, chiếc chăn len mỏng đắp ngang bụng, chập chờn tâm trí, để cố ngủ lại phút nào hay phút ấy. Đêm qua, y lại uống một trận rượu không biết bao nhiêu lần rót và bao nhiêu thứ rượu, rồi lại nhảy cho đến sáng. Giờ đây trong máu thịt y cứ ngấy ngấy một cảm giác cồn cào lợ lợ chua chua. Cho khỏi váng vất, y đã uống luôn hai cốc nước cam đặc pha đường. Y còn ăn hết một đĩa vừa nho vừa lê. Y đợi một lúc nữa rồi đi tắm và ăn sáng.

Đờvanhxy không sao ngủ thêm được. Y càng cố chợp mắt đi thì mắt lại mở ra để y cứ phải nhìn phải nghĩ.

Cách chỗ ta đương nằm trằn trọc đây chỉ một quãng hơn trăm thước thôi, "chúng nó" đương chuẩn bị cho "ngày hội đỏ của chúng nó!" Cái khu Đấu xảo để hàng năm trưng bày các công trình kết quả của cuộc khai hóa cái xứ thuộc địa Đông Dương dã man này do những trí thức, khoa học, óc kinh doanh và tiền vốn của nước Pháp đầu tư sang mới có được, cái khu để dân bản xứ nức lòng biết ơn mẫu quốc vì được nhìn vào thấy bao nhiêu sự giàu có, thịnh vượng, văn minh, sung sướng, - cái khu cũng chính do nhà Đờvanhxy này thầu xây dựng lên và nếu không phải tay nhà Đờvanhxy thì dự án chi tiêu về công việc này còn là nằm mốc trong ngăn kéo sở tài chính... thế mà giờ đây khu ấy đương biến thành một thứ "quảng trường đỏ" đầu tiên của bọn cộng sản Đông Dương! Bọn chúng mày chính là tay sai của Đệ tam quốc tế và đế quốc đỏ Nga Xô viết, lợi dụng sự hợp pháp hóa của Chi nhánh Đảng Xã hội Pháp ở Hà Nội mà chen vào nắm lấy công việc tổ chức thợ thuyền, dân quê, trí thức quần chúng ở Hà Nội và ở các tỉnh về mà kỷ niệm ngày Một tháng Năm này, ngày của Đệ tam quốc tế công khai kêu gọi nổi phiến loạn!...

Hai giờ chiều nay, nghĩa là còn hơn bốn tiếng đồng hồ nữa, bọn tù cộng sản sẽ được cất tiếng, giở những luận điệu học được ở các trường Mạc Tư Khoa mà khiêu khích dân bản xứ. Chúng thuốc cho dân bản xứ những chữ bùa mê, nào là "giác ngộ quyền lợi" nào là "xã hội tương lai" nào là "tiến bộ" "đấu tranh" vân vân... làm cho họ đi theo chúng nó, làm những cái loa tuyên truyền thay chúng nó. Những thằng phiến loạn được tha tù đày ấy sẽ được nói với máy phóng thanh trước hàng ngàn người, không! hàng vạn người, nếu cuộc mét tinh này huy động dân bản xứ, đặc biệt là dân Hà Nội đi dự mà được thành công! Chúng nó sẽ được nói ở giữa một trung tâm chính trị là thành phố và thủ đô Hà Nội. Chúng nó nói ngay trước mũi Chính phủ Đông Dương. Chúng nó đứng nói ngay trước mặt những cơ quan trị an, tư pháp của Chính phủ! Phải! Chúng nó hô hào sự phiến loạn ở ngay giữa ban ngày, ngay trước Sở mật thám, tòa án, đề lao và trại lính của chính phủ mà tất cả không được động chạm đến chúng nó!

Lại một sai nhầm tai hại! Vì cái chính sách nhu nhược, mù mẫm của chính quốc, của Bộ thuộc địa trong cái giai đoạn nhiễu nhương gọi là Mặt trận Bình dân kia, rồi đây còn gây nên không biết bao nhiêu hậu quả phải trả bằng những giá rất đắt cho mà xem. Thả những thằng phiến loạn cộng sản ra khỏi những nhà tù, nghĩa là đã đối xử quá tốt với chúng nó, lại để cho chúng nó được quyền dùng sách báo khích động dân chúng, lại còn lùi thêm một bước nữa là ban hành những quyền dân chủ... Thật là vô lý! Thậm vô lý!... Thật là quái gở. Đến nay lại để chúng nó cho người của chúng nó vào làm nhân trong Chi nhánh Đảng Xã hội Pháp rồi giật dây cướp hẳn lấy sự chủ động trong cuộc tổ chức ngày Một tháng Năm này! Không! Không phải là những sai lầm mà là những trọng tội! Chính phủ Đông Dương đã phạm thêm một trong những trọng tội!

Có phải chỉ để chúng nó an trí thêm vài ba năm nữa ở những nhà tù Côn Lôn, Sơn La, Công Tum với một chế độ thích đáng là sẽ bị thủ tiêu hết không? Hoặc giả còn ai... thì đó là những kẻ đã quy phục và... hơn nữa... Có phải chỉ xiết thêm mấy nấc nữa bọn dân quê, cu li, thợ, với bộ máy quan lại bản xứ được gia thêm quyền hạn, với một số thuế khóa đánh vào ruộng đất, vào thóc gạo, vào nước uống, nhà ở, vào sự đi lại, vào ngay bản thân những tên được bọn cộng sản phong là quần chúng cần lao kia, làm cho chúng kiệt quệ hết sức phản kháng, thì có phải dập tắt hết mọi mầm nguy hại không?

Một mặt khác, phải mở rộng thêm nữa những thế lực tôn giáo, trọng yếu là Nhà chung, và cho lập thật nhiều những hội từ thiện, cứu tế, rồi chế tạo ra những phong trào cũng gọi là xã hội cho những thân hào quan lại, công giáo, nhà giàu bản xứ nắm lấy tổ chức. Những cuộc chợ phiên và sự nhập cảng những phim ảnh mới của Mỹ như thế vẫn chưa đủ! Phải làm sao cho những chợ phiên mở liên tiếp ở hết thành phố này đến thành phố khác, và mặc kệ tất cả những tiếng sủa của báo chí, cứ để các sòng bạc, các tiệm nhảy, các cuộc ca múa khỏa thân châu tuần vào đây hoạt động, tràn ngập cả thành phố...

"Thưa các ông đồ đệ của Mác - Lênin: rất đúng là không thể có một tự do cho một giai cấp này đồng thời lại là của một giai cấp khác được! Cũng như không thể có một sự chuyên chính của giai cấp này mà một giai cấp khác lại không phải là giai cấp bị trị được! Nếu tôi nhắc lại có lầm những nguyên lý này của chủ nghĩa và lý thuyết của các ông thì xin các ông cứ thẳng thắn sửa đổi lại cho. Mà nếu đúng như lý thuyết ấy vậy thì không thể có một văn minh, một đời sống sung sướng thoải mái cho cả mọi thứ người, mọi giống người cùng hưởng được! Không thể có ở dưới vầng mặt trời này một sự đảo ngược là những loại mu dích (1)Nga hay nhác cờ (2)An Nam lại bình đẳng, hơn nữa, lại được những quyền hành như bọn đế quốc tư bản là chúng tôi được!"

⚝ ✽ ⚝

[1] Mudích: Mouzich

[2] Nhác cờ: nhà quê. Những tiếng gọi miệt thị những nông dân cùng khổ ở Nga và ở Việt Nam.

Đờvanhxy cười nhếch một cái. Đầu óc y lại phừng phừng. Y quài tay lấy hộp thuốc lá thơm, châm một điếu hút. Gác cao, gió nam thổi mạnh. Màn cửa phần phật. Những hương hoa dưới vườn nhà y và các vườn nhà chung quanh đưa lên ngào ngạt. Đờvanhxy vội hít dài như để uống lấy những hương vị kỳ diệu của những bông hoa hồng to bằng những tách cà phê, nở ở những luống dài hàng mười thước dưới cửa. Mùa hè đã đến gấp rồi. Cái mùa hè ở Bắc Kỳ này không khí như đốt bằng lửa than đá và hun bằng khói cây mục nát. Thế mà đã có những năm Đờvanhxy phải làm việc mãi đến hết tháng bảy bốc lửa mà không được về Pháp, phải đón vợ con sang nghỉ ở Đà Lạt để y còn khi đi khi về Hải Phòng Hà Nội giải quyết công việc.

Ồ những bông hoa hồng trắng nõn như da thịt con gái đồng trinh, xinh đẹp và thơm một hương thơm hoàng hậu những buổi sáng, những đêm khuya mùa hè!

Vợ Đờvanhxy thích hoa hồng lắm.

Cả con gái Đờvanhxy nữa!

Ồ! Cái con bé lên sáu này, ở mé tủ đàn dương cầm của nó bao giờ cũng phải có một bình hoa hồng mà mỗi ngày mẹ nó phải thay ít nhất cũng ba lần hoa và phải cắm những kiểu không bao giờ được giống nhau. Mỗi lần bản đàn dạo xong, nó lại ngắm hoa, chơi với hoa và lũ chó bông, mèo bông của nó. Gương mặt nó với những đóa hoa hàm tiếu đều cùng một vẻ ngây thơ, trong mát như thiên thần vậy. Nó mê âm nhạc Ba Lan lắm. Cả âm nhạc Đức nữa. Những bản nhạc của Sôpanh, của Béttôven là tất cả những giấc mơ của nó, là những đầu đề của những chuyện không bao giờ hết giữa mẹ nó và nó. Có lẽ chỉ đến năm nó mười một, mười hai là cùng thì mẹ nó phải cho nó sang Ba Lan, sang Đức học nhạc thôi!

Có thể nào sau đây vì cuộc phiến loạn gọi là cách mạng vô sản, mà bao nhiêu tiền của, biệt thự, nhà máy, kho hàng, cổ phần của ta bị cướp đi, mà con Yvon hoa hồng kia trở thành một con thợ dệt, một đứa bán hàng, một đĩ làm bồi hay vặn thang gác máy cho khách sạn, một con mẹ giặt quần áo thuê được không? Có thể nào những ngón tay thiên tài của nó kia lại không được dạo đàn nữa mà đi khiêng những hòm đồ hàng, đi rửa bát đĩa, bưng đĩa xúp, bưng khay rượu, đi đổ ống suốt, đi quét đường, giội nước không? Hay nó vẫn được dạo đàn nhưng để hầu những lỗ tai thô kệch của lũ mudích bẩn như lợn, của lũ thợ đốt lò, thợ mỏ đen như quỷ, chúng nó ngồi ăn uống, đánh bài, đánh bi a được không? Có thể nào những tòa thị chính, những Nhà hát lớn, những Ôpêra rồi đây lại là những nơi ngự trị của các cuộc tổ chức ồ ạt lố lăng kệch cỡm của các bọn cặn bã xã hội lên nắm chính quyền, trong khi ấy vợ con ta sẽ phải sống những cuộc đời như những bọn Bạch Nga lạc loài ở Pari được không?

A ha! Không thể có sự thay đổi như thế được! Không thể có một cuộc phán xét và một ngày Tận thế như thế được! Trái lại, thay đổi chỉ có thể có nghĩa là cả nước Pháp cả các thuộc địa của Pháp sẽ bị xiết lại nữa dưới một quyền lực bất khả xâm phạm, đó là quyền lực của giai cấp phú hào! Riêng phần Đông Dương, chỉ có thể thêm nhà tù, thêm máy chém, và thêm quân đội. Bất kỳ một cuộc đòi hỏi gì cũng sẽ phải bóp chết ngay từ khi tiếng nói đầu tiên vừa hé. Mà nếu có những cuộc bạo động thì số phận sẽ lại như những cuộc bạo động trước với một trừng phạt ghê gớm hơn, thẳng tay hơn. Phải dìm tất cả những cuộc phiến loạn ngập trong sắt và máu. Chỉ có thay đổi như thế. Chỉ có một cuộc phán xét và một ngày Tận thế như thế với Đờvanhxy này là đức Chúa giời, vĩnh viễn là đức Chúa giời!...

Đờvanhxy cắn ngay nụ cười lại và lặng người đi. Y lặng người đi cũng như mọi lần y nghĩ đến những cuộc cách mạng sẽ quyết định số phận của y, của vợ con y. Cũng như y nghĩ đến cha y. Tây cụt hay Đờvanhxy bố đã bị bắn vỡ cánh tay phải năm hắn thầu làm con đường sắt Hà Nội - Lạng Sơn mà đến đoạn từ Kép trở lên cứ trầy trật cơ hồ không thể xong được vì sự phá hoại của nghĩa quân Đề Thám. Vừa bị mất cánh tay phải, Đờvanhxy bố vừa bị đạn vào đầu. Vết thương này làm Tây cụt lúc thì như mất trí, lúc phát điên, và quanh năm ê ẩm nhức nhói. Tây cụt phải hút thuốc phiện. Trước hắn còn hút thuốc hộp vàng của nhà đoan, sau hắn phải mua thuốc bạch cống của bên Ấn Độ. Cuối cùng Tây cụt phải tiêm hàng ngày thuốc phiện trắng. Những cơn say như thế, Tây cụt thường ăn uống với hai tên bồi tiêm vừa trẻ vừa khỏe vừa đẹp giai. Cho hai tên nọ ăn uống xong thì Tây cụt bắt tên này lấy roi da quật tên kia. Quật cho tới bao giờ tên bị quật ngất đi mới thôi. Nếu tên bị quật vẫn còn tỉnh thì Tây cụt giằng lấy roi mà quật lại tên được đánh. Lúc tên thứ hai này được tha là lúc Tây cụt ngất đi.

Đờvanhxy bố sống mười lăm năm say như thế. Trong một cơn say cuối cùng thì hắn hấp hối. Người trần truồng, lông lá xồm xoàm, mồ hôi nhễ nhại, da thịt đỏ sần lên, gân cốt quằn quại, răng cắn chặt, tay vẫn cầm cái roi cặc bò, Đờvanhxy bố thở phì phì, ú ớ gọi vợ con, mắt ngờ ngạc trợn ngược lên nhìn...

Chiếc nệm bật tung. Đờvanhxy dún mình nhảy xuống sàn. Y bỏ cái áo choàng mặc đi ngủ. Y giật tung cái nắm sứ cửa, trần truồng chạy sang buồng tắm...

***

Đúng một giờ. Không hiểu từ những đâu, người đã đổ về như thác như lũ vào ba cổng khu Đấu xảo. Mặt trời chói lòa trên đỉnh mây. Trên diễn đàn, những dải cờ đỏ rọi xuống sáng rực như những cột lửa. Những băng nền đỏ chữ vàng và những dòng chữ đỏ ở những tấm biển nền trắng hay xanh, trông cứ như những cánh lửa cất bay lên trên đám đông. Những nét mặt, những mắt nhìn, những nụ cười, những tiếng nói, tiếng cười cứ phơi phới như sóng của một mặt biển lộng gió. Không khí bừng bừng vừa là một niềm vui sướng chưa từng thấy bao giờ, vừa là một khí thế quyết liệt không thể sức mạnh gì đẩy lùi được.

Tất cả những cẩm chính trị, thanh tra mật thám, đội xếp Tây, cút lít, chó nhớn, chó con, chó công khai, chó bí mật đem dốc ra để canh giữ và tìm cách để cản trở phá hoại ngày Một tháng Năm này đều sững sờ, hoảng hốt, cuồng cuống, thâm gan tím ruột lại. Càng gần tới giờ khai mạc, đám đông lại càng dâng lên. Những hàng người lại càng ùn ùn, dài mãi ra, khu Đấu xảo lại càng thêm chật hẹp. Giới nào vào giới ấy. Hàng nào khít hàng ấy. Khu nào cũng đông, cũng mạnh, cũng ngùn ngụt. Nếu có những bước nhích đi, những hàng chuyển động thì đó chỉ là những đội ngũ sắp xếp lại rất gọn. Sau đó lại xăm xắp chặt chẽ đều đặn hơn, mặt lại hướng cả lên diễn đàn, lên những băng cờ và khẩu hiệu.

Tất cả đại biểu công nhân Hà Nội và những người ủng hộ, những người có cảm tình với Mặt trận dân chủ Đông Dương và phong trào đấu tranh đều có mặt ở cuộc mét tinh. Tất cả thợ nhà in. Tất cả thợ hỏa xa. Tất cả thợ ngành kim khí. Tất cả thợ thông phong, thợ xẻ, thợ mộc, thợ may, thợ giặt, cắt tóc. Hàng ngàn anh em cu li xe không kéo xe nữa, đi mét tinh. Chợ Đồng Xuân, chợ Cửa Nam, chợ Hôm vắng hẳn. Chị em tiểu thương và những anh chị em bồi bếp, đi ở, bế em trong Ái hữu công nhân tư gia cũng đi mét tinh. Các làng ngoại thành im vắng một cách lạ. Những làng tiểu công nghệ, tơ lụa Vạn Phúc, giấy, lĩnh Bưởi đều vãn hẳn người. Thợ dệt, thợ giấy đi cả, cả các chủ nhỏ cũng đi. Nông dân từ Sơn Tây, Phúc Yên đổ xuống, từ Bắc Ninh, Hưng Yên kéo sang. Và những đoàn thợ, những đoàn thanh niên dân chủ của các tỉnh.

Hàng ngũ nhà báo, nhà văn cũng đông ngay từ lúc một giờ. Anh em đứng dưới chân diễn đàn trương những tấm băng đòi "tự do báo chí", "tự do ngôn luận". Trà trộn với anh em có mấy thằng chủ báo được quỹ đen trợ cấp và mấy thằng làm báo ăn tiền của bất kỳ ai thuê ai bảo viết bài. Mấy thằng này cứ toen hoẻn cái mặt, liên liến chuyện về cuộc mét tinh khổng lồ không thể tưởng tượng được này, và mồm như mồm những con đĩ bàn tán về các quyền tự do phải đòi hỏi cho cái nghề làm báo cao quý! Còn có mấy tên đặc biệt nữa. Đó là mấy tên khiêu khích tự nhận là "đệ tứ quốc tế", chúng nó chủ trương làm "cách mạng thường trực". Hôm kia chúng nó đánh máy mấy chục tờ truyền đơn rải ở ga tàu điện, ở chợ Đồng Xuân, trường Bưởi, ở phố Hàng Ngang, Hàng Đào, Hàng Buồm, nhà máy điện... chửi sự tổ chức đấu tranh như mét tinh ngày hôm nay là phản bội giai cấp vô sản, là đầu hàng thỏa hiệp với đế quốc, đưa quần chúng vào con đường cải lương. Bọn chúng tên nào cũng cho rằng mình là chính thống cách mạng, lý luận có thực tiễn và bảo vệ đến cùng nguyên lý, tinh thần của chủ nghĩa "Mác - Lênin". Mỗi tên một vẻ. Kẻ mặt hầm hầm. Kẻ nhâng nhâng nháo nháo. Kẻ khinh khỉnh. Kẻ khắc khổ lạnh lùng. Kẻ ra bộ suy nghĩ, lo lắng đau xót cho quần chúng. Tất cả đúng bảy tên và bảy tên là bảy vị lãnh tụ. Có tên mặc quần áo thợ vải xanh vá đũng, vá đầu gối, vá cổ, vá khuỷu tay. Có tên thắt cà vạt đỏ. Có tên mặt nung núc thịt, trán ngắn cạo cao hẳn lên, tóc chơm chởm xanh xanh thành hẳn một nấc bằng ngón tay. Đeo cà vạt đỏ và trán cao lên hai ngấn... đó là lãnh tụ đi đâu cũng vỗ ngực mình đã mấy lần bị Sở mật thám giam giữ khủng bố, y là têôrixiêng (3)của nhóm Đệ tứ, tờrốtkít, và chuyên ăn tiền ra báo chửi phong trào dân chủ.

⚝ ✽ ⚝

[3] Lý thuyết gia.

Còn mấy tên cuối cùng mà cả cuộc mét tinh đều chú ý là mấy thằng vừa là nhà buôn lớn vừa có đồn điền, có nhà cho thuê từng dãy. Chúng đến chậm, lạch bạch hớt hải chạy đi tìm hàng, tìm giới để đứng. Không biết chúng tìm kiếm thế nào mà đánh thút cái, chúng tọt ngay vào chỗ có mấy tên Tây đoan, Tây gác ngục, Tây lục lộ và vợ con đứng làm một bọn ở dưới chân diễn đàn, nhún nhín chào hỏi cười nói bằng các thứ tiếng Tây bồi, Tây giả cày với các Tây chính cống nọ. Các vị quan Tây đứng riêng chỗ, cũng hoan hỉ, cười to, nói to, giơ tay, khoát cánh nọ là những đảng viên của chi nhánh Đảng Xã hội Pháp ở Hà Nội hôm nay đến dự mét tinh cùng với quần chúng bản xứ!

Trong số đại biểu thợ và thanh niên dân chủ Hải Phòng lên có Xim, Cam và Thanh. Xim ở trong hàng anh chị em nhà Máy sợi Nam Định và mấy nhà máy lớn khác. Một anh thợ nhà Máy sợi Nam Định cùng với một anh thợ ở Uông Bí cầm băng khẩu hiệu đứng trước mặt Xim. Sau Xim, hai chị thợ cầm một băng nhỏ hơn. Tấm vải trắng cứ rột roạt phập phồng, nhiều lúc căng võng lên như cánh buồm ở trên đầu Xim, sau lưng Xim, những dòng chữ khẩu hiệu giấy đỏ rùng rùng như những chữ điện chạy. Mặt trời càng chiếu xuống, hai tấm băng càng rực rỡ, càng phấp phới, làm Xim càng ngẩn ngơ tiếc mình chỉ chậm chân có mấy phút không thì cũng được tổ chức cắt cho việc cầm băng hay không thì cũng được đứng ở hàng đầu để chốc nữa được nhìn cho rõ hơn những anh em đại biểu cộng sản ra công khai và thợ lên diễn thuyết.

Mẹ Xim cõng cái cháu cũng lên Hà Nội. Mẹ con bà cháu xuống ga chuyến tàu hỏa mười một giờ đêm hôm qua. Xim về tầm là đưa mẹ, đưa con đi. Bà cụ Xim nói dối Ngọt, nói dối mẹ Nghĩa, bà cháu cụ lên Hải Dương ăn giỗ mẹ chồng Xim. Hai đêm trước mẹ con bà cụ đều không ngủ được. Được tin Chấn cho biết Xim được cử đi Hà Nội dự mét tinh, bà cụ bảo ngay Xim:

- Mẹ mày đi thì phải cẩn thận. Một đời người đấu tranh, tù đày chết chóc bao nhiêu anh em đồng chí, bao nhiêu bà con quần chúng mới có được ngày hôm nay. Để tao cùng lên với mẹ mày.

Chuyện đi ăn giỗ là bà cụ bày ra. Bà cụ mua cả hương, chục cau và hai chục bánh khảo, bánh đậu xanh đem theo với chiếc thúng sơn con vẫn để đi lễ tết. Đến cả Thanh và Cam lúc gặp Xim ở một nhà quen của Chấn trên Hà Nội thì mới biết nhau. Lên tàu bà cụ chọn cái toa cuối cùng liền với toa lợn, xí phần cạnh đống rổ rá của một ông cụ nhà quê để lấy chỗ cho mẹ con Xim nằm. Bà cụ ngồi ngoài lấy nón lấy thúng che đằng đầu cho Xim.

- Mẹ mày cứ ngủ đi. Đưa vé tao giữ.

Tàu chạy được hai ga, bà cụ mua một hào vừa bánh giò, vừa giò lụa, và một xâu khế ngọt. Bà cụ giở cả bánh đậu xanh ra bắt Xim ăn:

- Cơm nắm để mai tao ăn. Mẹ mày với cái cháu ăn bánh giò, bánh đậu xanh đi...

Tàu chạy nhanh, chiếc thúng đồ dùng nhẹ thênh mà Xim gối đầu cứ tuột ra. Người mẹ già không để Xim gối thúng nữa mà gối lên đùi mình. Trên đùi bà cụ lại còn con cháu bé dần thiu thiu ngủ. Bà cụ lấy cái nón che cho cả hai mẹ con nhà nó, vừa đỡ gió, vừa kín đáo. Đầu tóc Xim tuy nhỏ thõm nhưng cũng làm đùi người mẹ già tê, mỏi dần. Trước bà cụ còn động đậy, sau thấy Xim thở đều đều và nằm im, hơi thở qua lần vải quần mỏng ấm sực lên bụng bà cụ, thì bà cụ không dám cựa nữa. Bà cụ cũng thấy buồn ngủ. Bà cụ toan mở thúng lấy miếng giầu thuốc trong hộp ra ăn nhưng lại thôi. Mắt bà cụ lim dim, dáng ngồi hơi có vẻ mỏi nhưng tâm trí bà cụ càng tỉnh vô cùng. Người mẹ già y như con gà mái ấp đương nghe ổ trứng đã bắt đầu thở dưới cánh mình hay như mái mẹ ủ đàn con dưới chân cây rơm giữa một bãi rộng đồi vè vè hâu liệng.

Tiếng tàu chạy, tiếng gió thổi càng về khuya càng âm vang. Bà cụ Xim càng thấy trong tâm trí bâng khuâng.

Đời mẹ con bà và những người nghèo khổ bấy lâu thế là đã được cất đầu mở mặt rồi. Như thế không phải là đã sung sướng rồi đâu! Còn phải bảo nhau đấu tranh nữa. Vì còn đem cái thân đi bán mồ hôi lấy miếng cơm manh áo thì còn là bị bóc lột, đè nén, khổ nhục. Nhưng dù có khó khăn đến đâu chăng nữa, đã biết con đường mà đi thì không sợ gì cả. Còn như đời mẹ con nhà nó được đến ngày nay thì ta cũng không quản ngại gì hết. Có thì ta chỉ còn lo còn thương cho cảnh nó góa bụa. Tội nghiệp! Nó mới hai mươi bốn, hai mươi nhăm tuổi. Cái đời ta ngày trước đã bơ vơ tủi cực thì không thể để đời nó đầu còn xanh, tuổi còn trẻ mà lại như thế nữa! Mẹ sinh con gái một bề! Nhưng mà thôi, con gái cũng như con giai, rể cũng như dâu, con nào biết thương cha thương mẹ cũng được. Cốt nhất là con mẹ nó lại được có người chồng tử tế, vẫn được ở với mẹ già cho mẹ già chăm nom cho mà vẫn hôm sớm đi về vui vẻ với con...

Nhưng ta thì nghĩ thế, không biết nó thì nghĩ sao?

Chưa lần nào mẹ con ngồi đôi hồi với nhau chuyện này cả! Càng những khi bà con bạn bè hàng xóm đả động đến thì nó lại càng lạnh nhạt. Hay cái con này nó giữ kẽ? Hay nó cũng có để ý đến ai rồi nhưng còn đắn đo? Không! Mình đã dụng tâm xét nét, đôi khi còn dò hỏi ý tứ của các chị em bạn nó đều không thấy nó có chuyện gì hết!

... Tiếng gió, tiếng tàu chạy dần mất hẳn bên tai người mẹ già. Tâm trí bà rợp rờn, nao nức một cách lạ. Một ý nghĩ chợt nổi lên liền với mấy câu hỏi:

"Không hiểu có người như anh Chấn thuận lấy nó thì nó có bằng lòng không? Trong nhiều câu chuyện nó cũng hay nhắc nhở đến anh ấy! Tuy là công việc nhưng hình như anh ấy quý nó mà nó cũng mến anh ấy. Như vậy có thể rồi đây anh ấy thương yêu dìu dắt nó không?"

Người mẹ già ngẩn mặt ra:

"Nhưng anh ấy chỉ vì công việc mà gần gụi họp hành thân mật với nó chứ có bao giờ một người chính trị, cách mạng như anh ấy lại lợi dụng mà làm cái chuyện ong bướm nguyệt hoa? Và đã làm cách mạng làm chính trị thì còn lập gia đình sao được?! Không những thế, anh ấy vẫn là con trai chưa vợ, nhất lại là người ăn học nhiều..."

- Kìa u ngủ đấy à?!

Xim ngẩng đầu lên, lay lay cánh tay mẹ. Bà cụ choàng người đỡ lấy cái cháu gần tụt xuống ghế. Tiếng còi tàu đã lại hét lên. Đến ga Cẩm Giàng rồi!

- Thôi u phải nằm mà nghỉ để con bế cháu.

Xim vấn lại tóc, giơ tay đón con. Bà cụ vội nhấc cao cánh tay lên:

- Nó đương ngủ! Mẹ mày lấy cho tao miếng giầu. Tao không quen nằm ghế ở tàu đâu. Nằm chỉ tổ đau lưng và lại chóng mặt. Mẹ mày lại ngủ đi. Đến Gia Lâm tao gọi.

Xuống ga Hà Nội, bà cụ Xim ôm cháu, Xim đội thúng đi sau. Mẹ con không dám thuê xe và cũng chỉ hỏi thăm đôi ba người có vẻ thật thà tìm đến cái phố có số nhà Chấn dặn.

Sáng sớm hôm sau, Cam, Thanh và mấy anh chị em Xi măng, Máy chỉ đến. Một chị thanh niên đi chợ mua thức ăn. Xim và mẹ ở nhà thổi cơm cho cả bọn đi chơi phố về ăn. Cơm nước xong đúng 12 giờ. Xim rửa bát xong, dặn dò mẹ rồi ra đi trước với hai chị Máy chỉ. Xim luống cuống quên cả khăn vuông cả nón. Bà cụ phải chạy theo hai quãng phố gọi đưa. Cả nhà ra đi được một lúc thì bà cụ Xim nói với ông cụ chủ nhà gửi thúng, xin phép ông cụ ra phố. Thôi, bà cháu không được đến chỗ mét tinh thì bà cụ đi xem Hà Nội đi mét tinh vậy. Nhưng đường Hà Nội cứ luẩn quẩn thế nào ấy! Bà cháu đi một lúc lại là con đường đến trước cửa nhà ga Hàng Cỏ. Bà cụ vội rẽ ra con đường trước chùa Quán Sứ, ngồi ôm cái cháu ở dưới gốc cây mà trông vào khu Đấu xảo...

Gần đến nơi rồi, Xim và mấy chị em chạy cuống cả chân mà vẫn còn giục nhau kẻo chậm. Càng tiến vào cổng, Xim càng thấy bên tai ù ù, giời đất cảnh vật bàng hoàng thế nào ấy. Kìa kìa khẩu hiệu "Cơm áo, hòa bình tự do" mà Xim đã nhập tâm ngay lần đầu đọc thấy trong báo, nay sừng sững dựng lên trước cổng, hàng vạn người đi qua, hàng vạn người ngước nhìn lên, hàng vạn người đọc lên. Lá cờ đỏ ngày xưa chỉ bằng vuông khăn khi kéo lên thì có người bị bắt, bị bắn, bị tù đày, bị chém, cờ đỏ chỉ có ở nước Nga mới được treo đường hoàng, thì nay cũng đường hoàng phấp phới trước hàng vạn người. Và đủ cả các nhà máy, các anh em công nhân. Có lẽ không một tỉnh nào là không có đại biểu về nhưng vì Xim không biết mặt đấy thôi. Nhất là phải giữ bí mật!

Vào trong khu mét tinh, chung quanh đông nghịt các hàng ngũ và không thể đếm được là bao nhiêu, Xim càng nao nức cả người. Đâu đâu cũng chỉ thấy những công nhân là công nhân, những công nhân vừa xếp thành hàng sao mà chặt chẽ lại còn bừng bừng, hùng dũng nữa. Có cả đoàn anh em công nhân thất nghiệp. Tuy là thất nghiệp, quần áo rách rưới và cũng đứng làm một đám, nhưng không ai có vẻ tiều tụy hết. Khác hẳn những cảnh khổ sở cùng khốn chầu chực xin công tranh việc ở những nơi như trước nhà máy Xi măng, ngoài Sáu Kho, ở bến tàu Nam hay đầu cầu Carông mà Xim đã phải mục kích. Xim có ý nghĩ của một người lính ra một trận địa, phía nào cũng thấy quân tướng của mình, trong đó cả những bạn của mình bị thương, ốm yếu cũng dũng khí đằng đằng.

Rồi trong người Xim ngùn ngụt hẳn lên. Trước mặt Xim, trên diễn đàn cao như tầng gác Nhà hát Tây, một lá cờ đỏ vừa dài vừa rộng, chưa bao giờ Xim thấy lá cờ nào to như vậy, giăng ra phủ hết cả mặt tường, bốn năm người đứng dưới vẫn cứ bé thỏm. Hay vì Xim đứng xa nên thấy như thế? Không phải! Không phải! Xim còn thấy cả đường máy viền mép cờ cơ mà. Những lúc lộng gió, vải cờ phồng lên, Xim còn thấy cả những nếp nhấp nhô rùng rùng như mặt biển Đồ Sơn động sóng. Những lúc ấy, những tấm cờ nhỏ, những băng vải rùng rùng theo, ánh đỏ, ánh vàng xô lên dạt xuống, bốn phía lại như có thêm cơ man cờ và băng biển nữa bay rực trên đầu mọi người. Những dòng chữ khẩu hiệu: "Ủng hộ Mặt trận Bình dân Pháp, đi tới Mặt trận Bình dân Đông Dương; Tự do nghiệp đoàn; Trường học cho mọi người; Bảo vệ phụ nữ và nhi đồng; Chống nạn thất nghiệp, chống phát xít và chiến tranh" cứ như những cánh tay nhấp nhô giơ lên vẫy gọi mọi người cất tiếng hô theo...

Xim lại thêm một điều tiếc nữa. Nếu cả mẹ Xim, cả con Xim cũng được vào đây! Và cả anh chị em nhà máy của Xim hay không thì những người đã làm lâu năm và những người mà Xim được biết là những kẻ chịu những cảnh khổ quá, cơ cực quá, mà cảnh Xim có so sánh với họ thì không thấm gì cả! Phải! Tất cả những người còn khổ quá, cơ cực quá, cần phải đến cả đây mà chia sẻ với Xim, với giai cấp nỗi vui sướng và tinh thần phấn khởi đấu tranh này. Nhưng mà được sống như ngày hôm nay và rồi tiếp tục đấu tranh đòi được những quyền lợi nêu lên kia, như thế đâu đã đủ giải phóng cho đời Xim, cho giai cấp của Xim?!

Đấu tranh còn phải tiến lên nữa! Nhưng bao giờ thì đến giai đoạn này? Làm thế nào để chuyển đến giai đoạn này? Giai đoạn đấu tranh võ trang, làm cách mạng lật đổ nền thống trị của đế quốc, lập chuyên chính vô sản để xây dựng xã hội chủ nghĩa! Giai đoạn cách mạng mà Xim được nghe nói và tự tìm hiểu trong những sách báo. Chao ôi! Đến được giai đoạn cách mạng đổ máu này thì Xim gầy yếu và chỉ bé như con chim chích thôi, Xim cũng quyết cướp lấy cho bằng được một khẩu súng để xông lên bắn vào đầu những quân thù. Xim quyết xông lên chiếm lấy nhà máy, chiếm lấy ruộng đất, phá cho tan nát hết các nhà tù để mà nếu còn sống thì sống thật đời một con người, sống thật một đời đáng sống! Không!... Không thể nào không làm cách mạng và không đổ máu mà giải phóng được! Cũng như lực lượng giai cấp vô sản đông đảo thế kia, tinh thần như thế kia, sao chịu cứ đứng mãi ở mức đấu tranh này?

Có một lần Chấn kể lại cho mẹ Xim, cho Xim và mấy chị em làm Máy tơ, Máy chỉ nữa nghe câu chuyện nhà máy dệt Tam Sơn ở Nga do một đồng chí đã trốn sang đi học ở bên ấy và đã được đến thăm nhà máy, về kể cho anh em trong tù nghe.

Nhà máy dệt Tam Sơn có từ đời Nga hoàng, ở đây có lắm gia đình bốn năm đời liền thay chân nhau vào làm và có người đã cùng tuổi Đảng với đồng chí Lênin. Ngày Cách mạng Tháng Mười nổ, trong nhà máy đã có ngay cả một xưởng rèn đúc súng đạn khí giới cho Cách mạng và thành một khu Xô viết, dựng chiến lũy để chiến đấu. Nhà máy bị tấn công, bọn phản động vào được nhà máy đã đem bắn chết mười chiến sĩ công nhân ở ngay cổng. Về sau, chỗ đó xây tấm bia ghi ngày tháng và từng tên chiến sĩ đã hy sinh. Lần nào có các đồng chí cách mạng ở các nước đi học ở Nga hay có các đoàn khách của thế giới đến thăm nhà máy thì lại có những đồng chí công nhân, những ông cụ, bà cụ đã làm ở nhà máy và tham gia chiến đấu từ cách mạng 1905 ra tiếp, dẫn đi kể chuyện.

Lịch sử và câu chuyện nhà máy dệt Tam Sơn lại như một phim ảnh loang loáng chiếu ra trước mắt Xim mà nền màn ảnh là tấm cờ đỏ rùng rùng trên diễn đàn, là những băng biển, các đoàn, các hàng ngũ đứng như thành như lũy dưới trời nắng và bóng cờ. Nhà máy dệt của Xim rồi cũng phải nổi lên như nhà máy dệt Tam Sơn mà nếu Xim được phát súng đóng giữ nhà máy hay vào Ủy ban cách mạng như những chị em thợ dệt Nga thì sung sướng biết bao! Khi đó nếu không gửi con cho mẹ già, cho ai được thì Xim địu con trên lưng mà chiến đấu. Cách mạng Tháng Mười Nga! Ở Nga Xô viết có nhà máy dệt Tam Sơn thì rồi đây Đông Dương nổ cách mạng cũng sẽ có những nhà máy dệt như thế, những công nhân như thế!

... Hàng của Thanh, của Cam xếp ở phía trái diễn đàn, cách hàng của Xim hơn trăm thước. Trong khi Cam và mấy người bạn trẻ mới gặp nọ chuyện với nhau, Thanh chỉ nghe họ chuyện và nhiều lúc cũng không nghe thấy gì nữa. Từ sáng đến giờ, Thanh đi đứng hay ngồi đều như không phải tự mình. Tới khi Thanh vào trong khu Đấu xảo thì Thanh thấy thật là mình đến một thế giới khác, một mặt đất khác vậy. Lắm lúc những cảnh vật, sự chuyển động và bầu không khí ở chung quanh Thanh làm Thanh như mê đi, và sau khi Thanh định thần lại thì thấy trong đầu lại bừng bừng và nhức nhói một cách lạ. Thanh phải cúi mặt xuống giây phút, tay day day thái dương.

Trong vòng hơn năm nay Thanh đã phải nghĩ nhiều về những thay đổi của đời mình và của chung quanh. Phút giờ đây Thanh lại càng phải nghĩ ngợi và thấy thấm thía vô cùng. Cái giới hạn giữa những cảnh đau khổ đen tối, cảnh ê chề tuyệt vọng, cảnh mòn mỏi ngập đi mà chết và những cảnh đứng thẳng lên chiến đấu mà sống, phơi phới tin yêu, - cái giới hạn của những cảnh ấy càng cắt hẳn ra như giới hạn giữa ban ngày với đêm thẳm. Cái ban ngày Thanh đương sống và cái đêm thẳm Thanh đã qua kia! Cái ban ngày do bàn tay người mở ra, cái đêm thẳm cũng do bàn tay người xóa đi. Rồi cũng do bàn tay người sẽ dựng lên một thiên đường không còn đói rách, không còn nô lệ, thi đua nhau mà làm việc, phát triển những sức sáng tạo. Bàn tay của con người lao động, chiến đấu. Tương lai thuộc về những con người lao động, chiến đấu, về Cách mạng, về giai cấp vô sản lãnh đạo cách mạng.

Thanh thấy nước mắt rưng rưng trong tâm trí. Thanh lại hồi tưởng đến những ngày đã qua. Thanh lại nghĩ đến những khao khát mà Thanh đêm ngày nấu nung trong đầu óc. Thanh lại nghĩ đến tình nghĩa của bao nhiêu người đã đùm bọc lấy Thanh, giúp cho Thanh như con cá thoi thóp quẫy ở lưới ra mà được một làn nước tốt. Những Dâng, Gái đen, bà Gái, bà Nghĩa, cụ Cam, cụ Ước... Cụ Ước ơi! Sao cụ không sống đến ngày nay với cháu mà trông xem những cảnh này?! Không phải có tiên hóa làm người vàng mới lấp được biển dữ. Chính con người là vàng. Bàn tay và ý chí của con người sẽ lấp được mọi cảnh thống khổ. Bàn tay và ý chí của những con người hiền lành, trung hậu, chịu khó mà cụ Ước đã hỏi cháu Thanh đấy! Cụ Ước ơi! Cả những ước mơ của cụ cũng không mất đâu! Những ước mơ còn long lanh sáng láng trên trán, trên gương mặt của cụ khi cụ hai tay buông xuôi...

Thanh choàng người lên. Ban tổ chức đã ra trước mét tinh tuyên bố chương trình... Tiếng hát bài Quốc tế ca đã nổi rền rền lừ lừ và cất lên như sóng cồn, như bão lửa.

***

Tám giờ tối.

Giữa lúc Hà Nội vẫn còn cuồn cuộn một không khí chưa bao giờ thấy và lan tràn thêm ra khắp hang cùng ngõ hẻm không biết bao nhiêu chuyện, bao nhiêu tin, thì mẹ con bà cháu cụ Xim lại đội thúng, xách làn, líu ríu đưa nhau ra ga. Thanh và Cam cũng về nhưng ngồi toa khác. Một số đại biểu thợ và thanh niên ở Hòn Gai, Uông Bí cũng vội vã ra về. Phần đông nhất định ở lại. Đó là những anh chị em nông dân ngoại thành và ở các tỉnh, và những thanh niên. Thanh lên tàu liền giở sổ nhật ký ra ghi. - Cam cứ đứng ngoài cửa toa mà trông lại Hà Nội, càng hối hận vì nể Thanh không có Cam cũng ở lại. Chấn không biết có về hay không. Sáng nay, Chấn dặn dò anh chị em xong, mua xôi bắp về ăn với anh chị em rồi ra đi. Trong cuộc mét tinh, bọn anh chị em Hải Phòng đã chú ý xem Chấn ở đoàn nào nhưng không thấy đâu cả.

Lương, Sấm ở lại nhà đều mong bọn Chấn, Cam, Xim về. Cả ngày hôm nay Sấm không ăn cơm nhà mà ở liền bên Xi măng. Chập tối, Lương và Sấm ở nhà đám con giai làm Máy đá đi ra. Hai người đi quanh co vừa chuyện về bọn đi Hà Nội và không khí Hà Nội ngày hôm nay. Chợt Lương đứng lại, kêu "ái" một tiếng, cúi xuống gại gại chân như bị gai hay mảnh chai. Thật ra, Lương không vấp váp gì hết. Lương dừng lại để cúi nhìn thằng Ba lé cháu đội Nhị cũng vừa ở ngõ nhà cụ Vy đi ra. Cái mặt thằng này xanh mướt nhưng cặp mắt lại sắc hơn dao. Cái dáng nó đi lù khù giấu giấu mặt nhưng mũi nó vẫn hếch lên nhấp nháy như mũi chó săn hít hít các hơi hướng. Lương tạt ra cái ngõ cạnh đường, tắt qua đấy sang xóm khác. Lương cau trán tự nhủ:

"Thằng này có việc gì mà lại sang đây? Nó sục đánh xóc đĩa, mò gái hay theo dõi bọn mình?"

Lương cố nhớ lại thì thấy lúc Lương và Sấm hẹn nhau đến nói chuyện với bọn anh em làm Nhà điện ở trong xóm thì Ba lé phật phờ ở hàng thịt chó ngoài đường. Lương hỏi Sấm, Sấm cũng băn khoăn. Ba lé dạo này càng trần trụi vì xóc đĩa. Hôm kia nghe đâu nó ăn cắp tiền của mụ đội Nhị bị lão đội Nhị vác ba toong quật bươu cả đầu. Chắc hết đất xoay xỏa ở Sáu Kho, ở Cấm thì lần sang đây để gỡ gạc kiếm chác bọn anh em làm đất làm đá dưới thuyền lên. Vừa kiếm chác vừa kiếm chuyện nữa! Có hóng được chuyện để bô báo mới hòng các bố nó cho tiền, và có thế mới ăn cắp ăn nẩy bấu sấu được món hàng nọ hàng kia. Nhưng hàng lậu ngoài Sáu Kho không có, cờ bạc đen đủi, thua tháy, cái mặt choắt của nó càng ngày càng bủng bớt vêu ra vì đói thuốc phải hút xái xảm và vì chầu hẫu cả đêm ở các sòng, thì Ba lé còn là phải xoay. Đến các chó bố nó còn phải tranh nhau cứt nữa là các chó con, các cún ghẻ! Nhất là dạo này sú doóc lại đông như dòi.

Nhưng dù thằng này sang đây gỡ gạc cờ bạc hay mò mẫm gì thì cũng phải cẩn thận. Lương, Sấm bảo nhau chốc nữa đến nhà cụ Vy phải dặn ông cụ và bảo ông cụ dặn các anh em khác. Qua những ngõ vừa hôi thối cống rãnh, vừa tối và rười rượi những tiếng trẻ khóc quấy, hai người lại yên lặng. Lương lại nghĩ đến ngày Một tháng Năm năm nay ở Hải Phòng. Dù ý kiến của Lương bị thiểu số và Lương đã chấp hành nghị quyết, nhưng vẫn cứ thấy bực dọc, tiêng tiếc. Ừ thì cứ mét tinh lớn ở Hà Nội, nhưng ở Hải Phòng thợ thuyền nhiều, tinh thần đấu tranh đương lên, tổ chức mét tinh to cũng được chứ sao. Về phần số lượng và chất lượng quần chúng thế là nắm chắc rồi. Còn điều kiện khách quan của hoàn cảnh tuy khó khăn đấy nhưng cũng khắc phục được. Địa điểm như khu chợ Vườn hoa đưa người rất thuận tiện với bốn mặt là đường phố, từ các ngã tư Cầu Đất, Nhà hát Tây, phố Khách, ngõ Nghè đổ đến được rất nhanh và tản đi cũng rất gọn; địa điểm ấy dù có bị canh gác ráo riết thì đã có những địa điểm khác. Ngã tư An Dương, vườn hoa đầu cầu Tam Bạc, bãi đá bóng Sông Lấp... hàng nghìn quần chúng đến đây mét tinh rồi biến thành biểu tình thị oai cũng vẫn đủ các ngả đường cho khi đến tập trung cũng như khi giải tán được nhanh chóng, và đủ cả lực lượng tự vệ nữa!

Tổ chức được cuộc mét tinh này, phong trào còn là lên nữa. Ý nghĩ đó cứ quấn lấy tâm trí Lương. Và Lương lại tiếc cho bài diễn thuyết của Lương. Lịch sử ngày Một tháng Năm, hồi ở Côn Lôn, Lương đã thuộc lòng. Qua mấy năm làm kỷ niệm ở trong tù ôn đi ôn lại, rồi về đất liền lại được tham khảo nhiều tài liệu mới, bài soạn của Lương kỳ nào đem ra huấn luyện công nhân hay đem nói với cả những học sinh, những trí thức cũng đều được nhiều kết quả. Cụ thể nhất là mấy buổi tổ chức cho những thanh niên ở nhà máy Carông và Xi măng. Họ chỉ nghe Lương trình bày có một lần mà nhớ ngay được những nét chính. Rồi Lương chỉ bồi dưỡng thêm mấy lần nữa là tất cả đều có thể đứng lên nói ở các cuộc mét tinh, đầy đủ, gọn ghẽ, rất lôi cuốn... Ngay cả đến trên báo Le peuple, báo Tin tức, bài chúng nó cũng chỉ tóm tắt cô đúc và hay như bài của mình là cùng! Lương tự nhủ, nói hẳn lên thành tiếng. Chợt một cái ợ đưa lên tức cả ngực Lương. Lương vội xoa xoa bụng.

- Anh lại đau đấy à? - Sấm hỏi.

- Không việc gì! Sáng nay ăn cơm tẻ ngon miệng đánh những ba bát, nó lại ợ đấy thôi! Cậu Sấm này! Cụ Vy có người nhà làm lang có tiếng lắm phải không? Có gì mình nói với ông cụ đi xin cho mình một cái đơn. Tây chữa chỉ mổ! Chỉ cắt! Còn được cái dạ dày để tiêu cơm mà xẻo bố nó đi hai phần ba thì là bằng xử tử giam hậu chứ gì!

Lương vừa càu nhàu vừa nhăn nhó bực cho cái thân cái đời mình. Đã ho lao, tam tứ phen ho ra máu, ở tù ra nhờ em gái chữa chạy, những tưởng hai mùa rét nay không ho nữa ngờ đâu lại phát cái bệnh quái quỷ này!

Nhà cụ Vy ở ngõ trong. Ở cái bãi than đang lấp để mở rộng lối vào ngõ, bọn các mẹ cai, mẹ xếp lập một đàn lễ cầu mát đèn nến sáng choang, người cúng bái, kép đàn hát chầu văn, trẻ con xem và hàng quà đông nghịt. Gần nhà cụ Vy, cái miếu dưới gốc cây đề cũng inh ỏi tiếng chũm chọe, tiếng đàn, tiếng hát, cũng khói hương và hơi người mù mịt, cũng trẻ con vòng trong vòng ngoài cãi nhau chí chóe. Lương sợ quá, thấy những hàng nộm hoa chuối và sứa mắm tôm đã là nhiều ruồi vậy mà cũng không bằng những nia chuối, bỏng, bánh đa, khoai lang, ngô luộc ở chỗ đàn cầu mát. Ruồi cứ đen ngòm. Nhặng xanh đậu còn chi chít dày hơn rắc bỏng và thành từng đám, từng cục to hơn cả những bánh đa và ngô khoai luộc.

Sấm đã gọi mấy đứa cháu bé cụ Vy và mấy đứa cõng em con của mấy người quen làm nhà máy mà chúng nó vẫn cứ đứng chầu. Lương và Sấm vừa đến nhà cụ Vy, còn đương chào hỏi bà cụ, thì ông cụ đã bưng lên một nồi tướng chè đỗ đen, trong khi ấy ở tấm phản giữa nhà đã sắp sẵn một mâm bát.

"Để lão này chờ mãi! Chỉ muộn tý nữa là các tướng cháu nhà này, mỗi đứa chỉ ra một môi vào một môi là chỉ còn nồi không!"

Hôm nay ông cụ bỏ hẳn tấm liếp cửa ra, kê cái chõng ra mấp mé vệ đường. Mặc dầu mặt đường vẫn hắt hơi nóng lên hầm hập, ông cụ cứ lồm cồm ôm chiếu, đèn điếu, giành tích ra chõng, mời Lương, Sấm ra ngồi hút thuốc, uống nước cho mát. Trước sự kê dọn mới của gian nhà, Lương lại phải nghĩ ngợi. Nhà ông cụ có: vợ chồng ông cụ, vợ chồng bác Vy, thằng Vy và bốn đứa bé, thế mà chỉ có hai cái giường và cái chõng kia. Lối từ trong nhà ra cầu rửa đằng sau chỉ vừa một người đi. Không còn chỗ nào để không. Kèo cột thì gác chăn chiếu, hòm, thúng và vắt quần áo nữa. Vách thì treo nón mũ, sách báo, dán tranh ảnh và có cả ban thờ. Gầm giường xếp các thứ đồ ăn thức dùng và xích một con chó. Từ lúc Lương, Sấm vào chỉ thấy tiếng thở ậm ạch của con chó ở mãi vách trong cùng. Đôi lúc con chó còn nhổm hẳn lên, gãi sồn sột lục cục dưới giường.

Bên xóm nhà bà cụ Xim, nhà ông cụ Cam và cả cái xóm của Lương nữa, ăn ở đã chật chội nhưng cũng không ghê quá như xóm thợ này. Bao nhiêu đất của mấy làng nọ nhà máy cắm hết. Còn lại những đầm, bãi lầy và nghĩa địa thì nghĩa địa cũng bạt dần lên trên đường xe lửa; còn đầm, bãi lầy thì đổ than xỉ đổ rác để làm nhà. Người làng xiêu tán đi còn lại mấy xóm xúm xít quanh cái đình nhỏ, cây cối chẳng còn gì, than bụi đen thủi. Người thiên hạ làm ở nhà máy Xi măng lại cũng cố bám lấy những mẻo đất chung quanh xóm đình và ở ven các đầm các bãi mà làm nhà ở.

Cũng như tất cả mọi nhà nghèo túng trong xóm, nhà cụ Vy, cũng lợp cả bằng lá, mái tôn và thùng hắc ín, tuy có đắp lên nóc những bao tải, chiếu rách, lá chuối, cành dâu nhưng trong nhà vẫn ngột ngạt như cái lò. Bà cụ Vy cứ vừa chuyện vừa quạt cho khách. Thỉnh thoảng được trận gió thì bụi than và khói ở nhà máy tạt xuống làm mọi người nhắm mắt nhắm mũi không kịp. Giời mùa hè, trên giời sao chi chít mà khi ở trong nhà trông ra cứ tưởng như nổi dông và có sa mù.

Lương cũng quạt không ngơi tay. Lương càng băn khoăn. Thành ủy bảo Lương bố trí cho một "thằng" đến ở nhà ông cụ thì "thằng" nào được điều động về đây thế? Nhà ông cụ đã như hũ nút thế kia mà lại thêm người thì lấy quang mà treo lên à? À mà còn chỗ kê bàn! Bàn kể ra thì cũng nằm được! Nhưng mà thôi! Đã ở được xà lim mật thám Hà Nội, đã ở được ca xô Côn Đảo thì chật chội bức bối thế này chứ hơn thế nữa, "thằng" ấy cũng chịu được! Cơ sở gia đình ông cụ tốt ít nơi bằng, chung quanh toàn quần chúng công nhân có tinh thần, chó má gần nhà lại không có, phong trào trong nhà máy đương lên, được điều động, bố trí về đây là phúc rồi!

Cụ Vy tự đơm chè ra bát. Toàn những bát chậu, mỗi bát múc hàng năm môi dừa mà vẫn chưa đầy.

Chờ giây lát nữa chè bớt nóng, ông cụ đưa thìa giục Lương và Sấm:

- Bác và anh ăn chè đi! Đáng nhẽ thì phải giết gà ăn mừng ngày hôm nay. Thôi nắng bức ta làm nồi chè đỗ đen vậy. Ở Hải Phòng tiếng thế còn có cái gió bể đỡ bức, chứ như ở Hà Nội thì nắng này phải biết... Không hiểu mét tinh như hôm nay thì chứa làm sao hết người? Ở bến ô tô người ta đi về kháo chuyện với nhau lắm cái lạ lắm! Cờ đỏ kéo rợp cả khu Đấu xảo. Mét tinh hô khẩu hiệu, người bên Gia Lâm nghe cứ tưởng súng thần công bắn. Mật thám đội xếp cứ đứng trơ mắt ra như mắt chó giấy cả với nhau. Chuyến tranh nhau nghị viên này ở Hà Nội người của Bình dân ta cử ra phải được hết!

Ông cụ Vy không đợi khách ăn trước, chẳng thìa chẳng xúc gì cả cứ húp soàm soạp. Nước và đỗ bám ra cả râu ria.

- Chẳng ai như bà nó nhà này! Cứ làm cái chuồng ngoài mé đầm nuôi lấy con lợn bột có phải bây giờ vừa có lợn đánh đụng vừa có tiền tiêu không?!

- Khốn nhưng mà không đi cãi nhau và nghe chửi vì cứt được! Rồi lại còn phải đi lạy dái những thằng cút lít, mỗi năm cung tiến cho chúng nó hai cái phạt để... chúng nó đút túi.

- Bà mày nói đến thế thì tôi xin... chịu ịu...ịu...

Ông cụ nhệch cái miệng ra nói. Hết bát ấy luôn bát khác. Ông cụ húp xong, ghé ngay vào mặt Lương, hơi đường hơi đỗ phào phào:

- Anh Lương này! Sang năm Băm chín thì phải ở Hải Phòng mình chứ. Tôi tính cứ nguyên sở Xi măng mình đã hơn sáu nghìn, lại Máy tơ bốn nghìn, lại Sáu Kho cũng hơn bốn nghìn... chà chà... phải đến bãi Quần Ngựa chứ bãi Sông Lấp thì chỉ tang thợ nhà ta cũng đã không đủ rồi!

Lương phải cố ăn bát thứ hai cho ông cụ bà cụ bằng lòng. Lương hỏi thêm về những nhà chung quanh, đặc biệt là mấy nhà không phải là công nhân trong nhà máy. Lương bàn tính thêm với ông cụ việc thu xếp chỗ ở cho cái người quen của mình làm thợ điện ở bên phố sang trọ. Lương dặn dò thêm công việc cho ông cụ rồi cùng Sấm đi về. Sấm vào sở để làm tầm đêm. Lương lại lẽo đẽo cuốc bộ về chợ Con. Lương phải đi thong thả và chỉ lo đêm nay

lại đau.

- Cứ nể là khổ!

Lương càu nhàu với mình. Rồi nghĩ đến những câu nói của ông cụ khẩn khoản về việc tổ chức ngày Một tháng Năm sang năm Lương lại phải nghĩ đến bài nói chuyện của mình soạn.

- Thôi sang năm mình huấn luyện cho cậu khác nói cũng được. Và nhất định phải bảo báo Tin tức đăng hay gửi vào Sài Gòn cho chúng nó đăng ở báo Dân chúng vậy. Nhưng đến sang năm tình thế biến chuyển, không biết mình có đậu được ở đất Hải Phòng với cái Sở mật thám này không?! Thằng Chấn lại bị gọi lên dọa trục xuất, không những thế lại còn bị chúng nó nhắc đến án quản thúc nữa. Mấy thằng khác thì bị dỗ dành đi làm vé chợ, làm Sở dây thép và cho thầu cả thuế đò nữa!

Lương lại ợ, bụng vừa đau quặn vừa nhói cả ngực. Lương vừa khổ sở vừa bực dọc vì bệnh tật của mình và vì cả những tiếng thì thào mai mỉa về một số những thằng đồng chí. Chúng mày chết đói thì chết chứ sao lại đâm đầu vào nhận những việc kia! Cái câu hỏi hàng ngày vẫn xoáy trong đầu óc Lương lại cất lên.

"Thế còn mày cũng phải làm gì mà sống chứ Lương! Đi bán than bán củi cho mấy quần chúng cảm tình lấy mỗi tháng mấy đồng bạc cũng không thọ đâu! Làm như thế mày chỉ càng ngày càng ốm thôi!"

Lương không xoa bụng nữa. Hình ảnh đứa con gái của Lương lại xoắn lấy tâm trí Lương. Con bé mùa rét cũng chốc đầu. Nó bịt một cái khăn mặt đỏ dày cộp những mũi dãi để che ruồi bâu. Có những buổi chiều Lương đi làm đi hoạt động về thấy nó ngồi ngủ ngay dưới chân cột đèn, tay vẫn cầm cái gốc mía đen thủi. Nó lên ba thì Lương đi tù... Đầu năm nay mẹ nó lại nhắn người đến bảo Lương đón nó về. Có lần lại nhắn cả em gái Lương nữa. Lương như quên cả cơn đau, bước nhanh. Đến ngã tư chợ Cột đèn Lương rẽ vào trong xóm đến nhà một thằng đồng chí hỏi mượn nó mấy cuốn sách mới gửi ở Pháp về, và hỏi thăm mấy anh em thợ xẻ mà Lương nghe nói họ rục rịch đi làm nơi khác sau khi bị gọi lên Sở mật thám. Nhân thể Lương đến nhà em gái lấy hai cái rau bà đẻ, lần này Lương chỉ cho Chấn một còn cũng phải ăn.

Về đến nhà, Lương không kịp rửa mặt rửa chân, lên ngay giường, tung chăn chiếu ra đắp. Cơn sốt rét kinh niên đã lại giở chứng. Nếu cặp ống thủy thì độ nóng trong người Lương lại lên 39 độ 5 hay 40 độ. Còn không khí gian nhà người anh họ mà Lương ở nhờ thì phải đến 37 độ. Nhà cũng chật một cách ghê gớm. Chỗ giường Lương ở sát gian buồng, không có một cái ô cửa nào cả. Đêm khuya, thằng con lớn của người anh đi làm ở Sáu Kho lại ngủ chung với Lương.

... Khi khách vừa đi khỏi, ba đứa cháu bé cụ Vy ở đám cầu mát kéo về.

- Ông ơi! Chè đâu?

- Chè đâu? Bà ơi!

- Chúng nó ăn cướp mất củ khoai của cháu rồi!

- Chúng nó lấy mất củ khoai của cháu rồi!

Mấy đứa khóc khóc mếu mếu, mặt mày nhem nhuốc mồ hôi nhễ nhại, quờ ngay vào mâm chè. Bà cụ mắng, định lấy bát con sẻ. Ông cụ hừ một tiếng:

- Cứ để chúng nó ăn cả bát cho thích khẩu! Còn các cháu từ rầy thì đấm dái vào những khoai, những bắp cúng ấy nhé. Đây ăn hết bát ấy đi rồi còn hai bát nữa sẻ với nhau mà ăn.

- Ông ạ! Xe ô tô lại về đổ xỉ ở ngoài bãi ấy. Người ta đương hôi đông lắm. - Con bé cõng em đã ráo hoảnh nước mắt, vừa ăn chè vừa khoe ông.

- Thằng bố mày! Xe về đổ từ bao giờ mà đến bây giờ mày mới về phô nhà!

Bà cụ thấy ông cụ cuống lên thì gắt:

- Có phải cái tội mà đi hôi bây giờ! Ông để mai mẹ nó ở nhà đi gánh cho.

Ông cụ không nghe, lại khoác cái áo tây cà cộ, gổng quang gánh ra bãi. Ông cụ vừa đi vừa lẩm bẩm:

- Việc gì cũng chỉ gàn! Để ngày mai mới lấy, cút lít nó ra nó bắt, n