Dưới Chân Cầu Mây I

Người mẹ đang khom khom bưng chậu nước gạo vào bếp để nấu cám lợn thì Giang và anh bộ đội bước vào đứng ở ngay trước mặt bà. Bà đã kêu lên "Các anh mua gì thế?" và khi nhận ra, bà luống cuống đặt vội cả chậu xuống mà rú hẳn lên:

- Giời ơi thằng Giang... Bố nó ơi thằng Giang, thằng Giang đã về... chúng mày ơi thằng Giang...

Những tiếng rối rít cứ thế mà kêu lên, nổi lên quấn quýt lấy Giang và anh bộ đội cứ đứng thần người ra.

Buổi tối sáng trăng và có gió mát. Hàng xóm và những khách hàng ở hai bên đường đều đổ xô lại. Bố Giang đi củi về nằm trong buồng lập cập trở dậy. Ông bàng hoàng không thể sao chen được chân ra với con. Hai em giai Giang thì bám lấy Giang mà reo gọi tíu tít với các bạn.

Giang đã bớt thở. Giang kéo cánh tay anh bộ đội bảo ngồi xuống ghế bên chõng hàng cho đỡ mệt. Rồi Giang quay ra hỏi mẹ:

- Nhà dọn hàng mà không thắp đèn đóm gì cả à? Bu để con đổ nước gạo vào nồi cám cho mà cũng ngồi xuống đây. Thầy con đã ngủ rồi cơ à? Chị Tre đâu? À nhà có nước nóng không để con đi lấy cho anh Chí uống.

Có tiếng thở phì phào và hỏi khe khẽ. Ông bố Giang gầy yếu dút dát và rất ít nói đã lần ra được ngoài cửa:

- Tao tưởng chúng nó đưa mày đi những đâu rồi. Làm sao mày lại tìm về được đến cửa đến nhà thế này? Anh nào đi với mày kia? Tay anh ấy làm sao thế kia?

Đến đây thì người mẹ vừa ngượng vừa cảm động quá không giữ nổi nữa, tu tu lên khóc. Bọn trẻ con xúm xít chung quanh huých huých, đẩy đẩy vào người nhau. Chúng nó càng trố mắt ra nhìn. Ở gian đầu đằng kia, ông cụ Tám tra xong cái gióng chuồng trâu, quay ra bảo bà cụ:

- Cái thằng con lớn nhà bác Tre đã về à? Thôi hãy lấy cái rổ đậy mâm cơm lại, tôi sang xem nó một tí cái đã...

Mâm cơm dọn ra. Một nồi to cơm gạo mới. Hai bát canh cà chua. Một đĩa đầy đậu phụ om. Bao lâu nay mới lại được bữa cơm quý hóa này. Chí và Giang ăn như người nằm mơ ăn cỗ. Suốt bữa cơm cho đến khuya câu chuyện không một lúc nào ngừng. Chí cũng nói nhiều như Giang. Chí nói khản cả tiếng và thở thấy mệt mà vẫn không chịu nghỉ. Thật là Chí đã say lên trong cái vui bàng hoàng vô cùng này.

Chí bị Pháp bắt đúng nửa năm nay, gần đây mới được gặp Giang. Sáng sớm hôm ấy, tiểu đội Chí bố trí một trận phục kích để tiêu diệt và cướp súng của bốn thằng da đen thường lệ đi dò mìn ở đường đê. Bọn Chí để chúng nó đến cái cống bố trí, nhẩy xổ lên, rút dao đâm. Không may hôm ấy một trung đội Pháp đi xe Dép ở cầu Đuống xuống, thấy động liền nhảy cả xuống đường xả súng máy bắn. Chí đã vùng xuống sông bơi nhưng bị một phát đạn vào đùi và cánh tay phải mới đành vùi súng xuống bãi ngô và chịu để chúng bắt. Buổi sáng hôm ấy Chí đã tưởng chết. Thường bộ đội và du kích sa vào tay chúng là bị bắn ngay nếu không bị chọc tiết hay thắt cổ cho vào bao tải trôi sông. Chính tay Chí đã vớt và đã chôn cất nhiều đồng chí của mình ở cánh đồng bên này sông, dưới cái gốc gạo kia cứ đến mùa xuân là đỏ rực lên ở trên cao mà dạo còn nhỏ Chí vẫn thả trâu chơi, rồi ngủ ngay ở đấy. Đêm hôm ấy chúng đã bịt mắt Chí lại, dí súng vào sườn bảo đi. Chí đã chửi và tìm hết cách để dựt dây trói. Không! Không thể nào Chí lại bị cái chết đau đớn như thế được. Chúng nó đã không đưa Chí ra bờ sông, mà ẩy Chí lên xe Dép đánh về cầu Đuống.

Sáu tháng giam cầm của Chí là trăm tám mươi hơn ngày dụ dỗ, tra tấn, ăn đói và bị trói. Chúng đã quấn dây điện vào cổ Chí, hiện giờ vẫn còn thối. Chúng đã ấn đầu Chí vào thùng vôi, vào cả cứt đái. Bàn tay phải bị đạn của Chí đã nát hết mười đầu ngón tay vì kìm và lưỡi dao lạch vào. Cuối cùng, chúng đã lấy búa dằn nát cái bàn tay cầm súng ấy. Và đe nếu không khai ra những cán bộ, những ủy ban và nơi nào đơn vị thường đi về, trốn tránh thì bàn tay trái kia cũng mất nốt.

Một hôm, Chí đương thỉu đi, mồm mép ứ máu thì thấy ngòn ngọt ở miệng. Trong bóng tối của gian buồng tra tấn, trước cặp mắt mờ mờ của Chí, đôi mắt xếch và sáng quắc của Giang trên một vầng trán nhăn nhăn hiện ra. Giang ghé vào tai Chí nói khe khẽ:

- Anh Chí ăn mấy cục đường này đi... ăn mau đi... Chúng nó sắp về đấy! Anh cố mà chịu ít lâu nữa... anh em ta sẽ cùng trốn ra... Nhất là anh đừng nên liều... Nó có giết mình thì mình mới chịu chết... còn thì đừng nên liều. Ở Đáp Cầu mấy anh cán bộ, anh bộ đội còn bị tra tấn giam lâu hơn anh nhiều... các anh ấy cũng cố chịu được... các anh ấy đã bắt được liên lạc trốn thoát hết...

Mắt Chí đã giần giật lên như lửa. Trong người anh nóng bừng, run không thể nào tưởng tượng được. Cái thằng bé con, rạng rũa nhanh nhẹn vẫn bưng rượu, bưng sữa, quét nhà, đánh giầy cho thằng xếp Xồm "đơ bê" kia mà lại cứu anh cơ? Hay là mưu chước của thằng Xồm nham hiểm? Mệt quá, Chí đã lại lả đi dưới cái chân bàn mà chân tay Chí bị xích.

Một tuần lễ sau thì Chí vững lòng lắm. Chí đã được biết bố mẹ Giang trước cũng ở Từ Sơn, từ ngày Pháp tràn đánh Trung du phải tản cư lên Thái Nguyên. Lên tới đây, Giang gặp một anh cán bộ trước có bà mẹ cũng tản cư cùng làng với nhà Giang. Giang nói ngay với anh xin cho làm liên lạc ở Huyện bộ Việt Minh đóng ở gần nhà Giang. Giang bị bắt dạo quân Pháp mở trận nhảy dù lên Thái Nguyên để giữ tiếng cho trận thua khủng khiếp của chúng nó ở biên giới. Cũng trong một trường hợp nguy hiểm như của Chí. Hôm đó đạo quân chúng nó vừa bị bộ đội chặn đánh xong đương lễ mễ khênh những xác chết thì Giang sa vào tròng vây của chúng, giữa lúc đi lấy công văn khẩn ở trên tỉnh về. Giang cũng đã bị chúng đưa ra bắn với mấy thanh niên chúng càn được ở dọc đường. Một thằng Tây trẻ, rất thạo tiếng Việt Nam, đã ra lệnh tha cho Giang. Chính thằng này đã dụ dỗ Giang và tra tấn Giang luôn hai tháng ròng cho tới ngày gần đây nó về chơi với thằng Xồm đơ bê giao lại Giang cho nó.

Thế rồi một đêm mưa, thằng Xồm đi ra Hà Nội nhảy đầm ăn tiệc, Giang tháo khóa buồng giam đặc biệt của Chí và hai anh cán bộ, đưa ba anh đi. Hai anh nọ đã lên ngay tỉnh để lại công tác. Còn Chí, đã được Giang đưa đi mấy ngày liền tìm liên lạc nhưng chưa tìm được. Đơn vị anh đã đi bổ sung và chỉnh huấn ở một vùng rất xa đấy, vả lại Chí cũng còn đau quá, vừa phần thấy không thể nào dứt khỏi Giang ngay được, nên theo về nhà.

Tám ngày thoát khỏi tay giặc, đến tối nay Giang mới về đến nhà. À! Vui quá cái quán bún bánh của nhà Giang vẫn còn đây, bên dòng sông máng nước xanh rào rạt. Con đường phá hoại lấp lại rồi, luôn luôn vang tiếng chuông xe đạp. Cái cầu sắt chơi vơi giờ cao một khúc cầu lên để lấy lối đi cho những chuyến đò Bắc Giang - Thái Nguyên vẫn nguyên vẹn, âm âm tiếng gió như tiếng sáo diều. Những nhà cụ Tám, bác Tài, anh Bình, chị Lành cũng vẫn còn cả, đèn và lửa bếp sáng phấp phới cả một mé sông. Lại thêm bốn nhà nữa ở bên cái ụ phá hoại tre mọc rườm rà ở cuối phố. Càng về khuya, giăng càng sáng. Đêm ấy Giang và Chí hai anh em nằm ở cái chõng trông ra sân...

II

Cũng như các hàng ở phố, hàng nhà Giang thu dọn rất sớm. Mọi khi Giang còn phải rửa bát đĩa, lau láy chõng ghế, cất thịt đậu, và xếp bánh kẹo lại mất hàng giờ. Nhưng dạo này hàng ế quá, ngoài món bánh cuốn ăn với riêu thịt, bán thêm ít kẹo bột, còn chẳng có quà bánh gì cả. Lộng gió, Giang hạ nốt cánh phên cửa xuống. Ngọn đèn dầu chầu thắp lên, loi nhoi ở một góc nhà gần chỗ bố Giang nằm.

Chí lại đằng nhà cụ Tám chơi sau đó thì đến dạy ở lớp Bình dân học vụ phố trong khi Giang vào trong làng họp. Hai thằng em Giang đều đi học cả. Trong nhà chỉ còn tiếng xay bột rì rì với cái bóng lúi húi của người mẹ.

Giang gánh gánh củi của bố và của Chí ở ngoài sân đưa vào xếp ở dưới mái hiên rồi quay vào nhà bảo mẹ:

- Bu để con xay bột cho mà đi gội đầu, lau mình đi. Chậu bồ kết ngâm kia lại đến chị Tre gội thôi. Bu cả ngày mồ hôi mồ kê mà ban nãy cũng chả chịu đi tắm. Ốm rức đầu vì thế đấy!

- Được! Mặc tao... À mày đi họp có tin tức gì mới không? Bộ đội vẫn đánh ở mạn dưới Bắc Giang, Hồng Gai đấy chứ? Lại thấy nói nó đóng thêm quân ở Mỏ Thổ, Núi Con Voi và ở cả Núi Đôi nữa. Chúng nó lại rục rịch đổ bộ lên sông Cầu đây chắc.

- Tin... tin thì nhiều tin vui lắm. Ở Hồng Quảng nó lại mất hàng bốn tiểu đoàn, bị tiêu diệt hàng chục vị trí này! Thằng tướng to nhất của nó lại phải đâm bổ ra đây diễn thuyết này. Mà ở Mỏ Thổ, Con Voi, Núi Đôi, nó cũng lại đóng thêm quân này... Nhưng những tin ấy cũng chỉ là đặc biệt vừa vừa, mà còn tin này mới thật đặc biệt đặc biệt... Tin dân càng thi đua tăng gia nữa, càng tiết kiệm nữa, để kháng chiến mạnh nữa, mà nhà ta và hàng phố cũng phải thi đua đấy... Nhưng thôi bu đi gội đầu đi... rồi vào con kể nhiều tin hay nữa cho mà nghe. (Vừa nói Giang vừa ngồi vào chỗ ngồi của mẹ, đón lấy tay cối).

Người mẹ mắng yêu Giang một câu rồi đứng dậy.

- Dạo này nó lại càng diễn thuyết với mình tợn. Đây không chính trị, không thi đua tăng gia, không cố gắng đóng góp, không ủng hộ bộ đội dễ thì trên huyện gửi giấy khen về là cấp cho bằng phí đấy...

Giang nhìn theo cái bóng lếch thếch lôi thôi của mẹ. Bao giờ mẹ Giang cũng nhẹ nhàng, dễ dãi như thế. Trong nhà dù thiếu thốn đến đâu, mẹ Giang cũng chạy vạy xong xuôi bằng hết, không có vẻ gì là nặng nhọc, khó khăn cả. Lòng thương chồng con đã làm người mẹ này như không còn biết gì là khổ sở ở cuộc đời. Không còn biết cả thân mình nữa! Nhất là từ ngày kháng chiến, tuy bà gầy sút hẳn đi, ốm no bò dậy, thì bà lại càng bộc tuệch hộc tòa, chẳng coi đói rách, đồng tiền nong có nghĩa lý gì cả.

Được người mẹ chịu thương chịu khó và tháo vát như thế Giang chỉ có việc ăn, học, chơi và đi họp. Nhưng sau những ngày bị giặc bắt xa cha, mẹ, chị em, Giang đã suy nghĩ, thấy thương nhà vô cùng, nhất là người mẹ. Giang thấy không thể nào nhởn nhơ mà để mẹ, để bố làm ăn chạy vạy như trước... Cùng với Giang có một người nữa áy náy, bứt rứt vì sự sống của nhà Giang. Đó là Chí.

Chí đã ăn được. Người trông đã có da, có thịt. Cái anh bộ đội vậm vạp ấy sắp lại khỏe như trước, chỉ phải tội bàn tay phải đã quắt lại lèo nhèo như cái chân gà rút xương. Phiên chợ trước và phiên chợ này. Chí theo bố Giang đi vào rừng bên kia sông lấy củi. Bố mẹ Giang và Giang nói thế nào cũng không được. Ngoài ra Chí còn vun lại các gốc chuối, sới lại cái bãi sắn ở chân đồi đằng sau nhà, và cắt danh về lợp lại bếp.

- Nếu ông bà, chị Tre, cùng các em không để con đỡ đần cất nhắc làm việc thì con xin phép lên tỉnh ở với cơ quan. Con còn ở đây chờ liên lạc đơn vị ngày nào thì con xin ông bà cứ coi con như là người nhà, mà thật lòng con đã làm con cái của ông bà rồi từ ngày được biết em Giang...

Chí thấy hơi nghẹn nghẹn trong lòng. Bố mẹ Chí, anh em Chí đều không có. Chí mồ côi từ thuở nhỏ, đi ở cho lão quản lý ở đồn điền Gia Lâm cho đến ngày Tổng khởi nghĩa. Chí đã được đoàn thể thanh niên ở đấy xin cho làm mấy mẫu ruộng, nhưng sau khi nổ tiếng súng toàn quốc, Chí nhường lại cho một người bạn, gia nhập bộ đội địa phương huyện. Năm ngoái, phong trào đỡ đầu bộ đội lên cao, hầu hết các anh em của đơn vị Chí đều có bố nuôi, mẹ nuôi, nhà thì ở ngay trong vùng tạm chiếm, nhà làm ăn ở ngoài vùng tự do. Riêng Chí và một anh nữa chưa có. Chưa có không phải vì không có. Mà vì ngượng. Cả hai người cùng cảnh mồ côi như nhau, không vợ con gì cả, giờ bỗng chốc đi về một nhà đủ cả ông bà, chú bác, bố, mẹ, anh em rồi ăn giỗ ăn tết, và được các bà cô, các chị gái sắm sửa lo cho cả từ cái khăn mặt, cái quần đùi, đôi dép, lọ dầu bạc hà, ống ký ninh, hai anh thấy thế nào ấy...

Từ ngày bị bắt, nhiều lúc chợp chờn Chí đã nghĩ đến dân chúng ngoài kia. Ngoài kia có những ông cụ, bà cụ, ốm yếu, chậm chạp nhưng rất vững vàng, cam đảm. Có những vợ chồng nhà đông con rất nghèo mà vẫn thổi hàng nồi cơm nắm cho bộ đội. Có những người con gái xấu xí mò cua bắt ốc rất vất vả nhưng chết thì chết không bao giờ chịu gồng gánh cho Pháp, rồi lại còn ủng hộ bộ đội, ủng hộ đoàn thể cứ tiền trăm. Những lúc nghĩ đến đồng bào dân chúng che chở, giúp đỡ, quây quần lấy mình và cùng mình chiến đấu với giặc ấy, Chí nhớ tiếc như nung như nấu cả ruột gan. Cái cảnh nhà bố mẹ nuôi người bạn hôm Chí đến ăn giỗ thật là một cảnh tưng bừng.

Những người con gái ríu rít gọi người bạn Chí nào bằng chú, bằng anh, bằng em ấy thật là quý như ruột thịt của chính Chí vậy. Và mấy hôm nay thì Chí thấy thật gia đình Giang là gia đình mình rồi. Vì thế mà Chí lo. Chí lo cho tương lai nhà Giang.

Nhà Giang không cày cấy gì cả. Dạo này thóc lúa ở các vùng dưới bị giặc đốt phá, cướp bóc thật tàn hại, rồi phần vì nhân công khan hiếm, gạo giá mỗi ngày một cao, như thế nhà Giang làm sao mà đủ ăn. Làm bún bánh, thổi xôi nấu chè, bán chuối, bán kẹo... Mẹ Giang có chịu khó và có được lãi đến đâu cũng chỉ là trợ thời. Còn bố Giang đi rừng lấy củi buổi đực buổi cái, đỡ việc nhà đã chẳng được bao nhiêu, lại còn ốm luôn nữa. Chị Giang, chạy chợ nhàn đấy, nhưng nay về tề, mai về tề, nay mấy thước phin, chiếc khăn len, đôi săng đan, bộ cốc, mai tá bài chải, hộp xà phòng Díp, rồi thành ra lười biếng mụ mị, bỏ cả công việc chính cày cấy giồng giọt, làm thua thiệt cho kháng chiến mà làm giầu cho giặc.

Muốn thay đổi tình trạng này chỉ có thể thay dần dần từ gốc thay đi. Nhà Giang phải làm ruộng. Không có ruộng phải xin ruộng mà làm. Chị Giang, cả Giang nữa phải học cày học cấy. Nhất là phải vào đoàn thể mà sinh hoạt. Bố Giang trước kia làm phu than ở mỏ Vàng Danh có nghề đốt than đấy, nên xin vào một công xưởng nào mà làm, ở đấy ông sẽ được làm việc có giờ giấc, ông được sự săn sóc sức khỏe đỡ phần đau ốm, nhất là bỏ được cái tính rút rát buồn bã đi, và được giảng dạy học hành hiểu biết rộng ra. Rồi cả mẹ Giang và chị Giang cũng phải vào hội liên hiệp phụ nữ và cố thu xếp công việc để cũng được học hành thêm. Chịu thương chịu khó như mẹ Giang và dân phố đây không thể nào không tiến được, một khi được tổ chức vào những đoàn thể căn bản như thế...

Giang tinh ý lắm. Giang nhận thấy ngay sự lo lắng của Chí. Những ý nghĩ sửa chữa cho nhà Giang, tuy Chí chỉ nói nhẹ nhàng một đôi câu với bố mẹ Giang và Giang thôi, Giang cũng thấy hết cái quan trọng của nó. Chính Giang cũng khổ sở vì sự làm ăn của nhà Giang nhất là của chị Giang. Giang không thể nào nén được sự bứt rứt, đã đi tìm Can phụ trách đội Thiếu niên tiền phong của Giang ngay tối chủ nhật tuần trước. Giang bày tỏ tình cảnh nhà và báo với anh sự hoạt động của hàng phố.

Chiều hôm nay, Giang cùng Can chuyện với nhau từ lúc ăn cơm chiều cho đến lúc tối mịt, mọi người rũ giường rũ chiếu đi ngủ, hai anh em mới đưa nhau ra về.

- Giang cứ yên trí lại về học hành và nhất là sinh hoạt chặt chẽ với các thiếu nhi và đồng bào trong phố. Giang nói với anh muốn đi làm liên lạc cho bộ đội, cho du kích hay ở các cơ quan, nhưng Giang còn đương tuổi đi học, tập tành và công tác đoàn thể thì Giang phải đi học, phải tập tành rồi sang năm nữa, Giang sẽ làm những công tác trên đây hoặc xung hẳn vào bộ đội chiến đấu.

Giang dùng dằng không muốn rời bàn tay chặt chẽ của Can ra. Giang chớp chớp mắt nhìn lên gương mặt tròn tròn trắng xanh của Can, nhìn đôi mắt của Can, bao giờ cũng lấp lánh những thân mến, nhất là với các em nhỏ đội viên của Can thì thật là những nụ cười ấm áp, tin cậy, thương yêu vô cùng.

Giang đã đi được một quãng, Can còn chạy theo, choàng vai Giang nói như chị dặn em:

- Giang nhớ nhé! Phải sẽ sàng lựa nhời mà nói chuyện với thầy Giang và chị Giang. Anh tin chắc thế nào thầy và chị cũng nghe ra. Đó là một điều. Còn điều này nữa là Giang về tập hợp ngay lại với thiếu nhi hàng phố, làm những việc anh và Giang đã bàn định với nhau. Anh lại cũng tin chắc rằng thiếu nhi ở phố Cầu Mây do Giang phụ trách thế nào cũng thành một đội kiểu mẫu... Giang của anh cố lên..

Cối bột đã xay xong. Giang rửa cối, đậy điệm chậu bột cẩn thận rồi đứng dậy đến kèo nhà lấy chiếc sà cột xuống. Bố Giang lại rên, vật vã chuyển cả chõng, cả vách. Giang nhấc đống chăn chiếu lòa sòa trên người bố ra, lay lay vai gọi:

- Thày ơi! Thày dậy uống thuốc này...

- Thuốc gì thế? - Ông mở mắt ra ngơ ngác nhìn, ú ớ nói tiếp: - Đương cơn cũng uống được à?... Tao chẳng phải thuốc men gì đâu!... Mai xông nồi nước lá tre nữa là khỏi thôi...

- Không! Sốt rét thì xông sao khỏi. Thày phải uống ký ninh mới khỏi. Rồi mai anh Can lại nhờ y tá đến tiêm cho.

Giang bưng chén nước, lần lượt đưa bố uống viên thuốc cảm và ba viên ký sinh vàng của Can cho. Ánh giăng soi vào tận chỗ bố con Giang. Cái thân hình còm cõi, đầu tóc bù sù của người bố nổi rõ với gương mặt bợt nhợt, đôi mắt sâu trũng.

- Thầy đừng đi rừng nữa. Thầy ốm quá rồi...

Câu nói trên đây, Giang chỉ nghĩ mà không dám nói. Giang lau mặt, lau lưng cho bố rồi đỡ bố nằm xuống. Giang ra bực cửa ngồi. Im lặng. Gió sông ù ù. Tiếng xay thóc đằng cụ Tám rõ mồn một. Trống ngực Giang đập thình thịch. Mẹ Giang đã gội đầu, giặt rũ xong sắp vào đây. Giang sẽ nói gì với mẹ về chuyện nhà cửa và tình hình kháng chiến nhân lúc vắng vẻ này đây?

Mẹ Giang rũ rũ quần áo phơi ở cái dây dưới mái hiên. Bà cũng ngồi xuống bực cửa sõa sõa tóc ra chải lại đón những làn gió ở sông thổi vào. Giang thấy da thịt rồm rộm. Chợt Giang vén đằng sau áo lên gọi mẹ:

- Bu ơi!... Bu gãi con cái nào!...

- Gãi!... Lại gãi.. Bé bỏng lắm đấy. Anh em nhà mày lúc còn bé đứa nào cũng vậy cứ hễ nóng cái là phát ban, phát hạch, làm khổ tao cả đêm...

- Bu gãi quá lên vai con ấy! Bu gãi mạnh vào chứ! Bu rần rần cho con mấy cái nữa. Bố thằng đơ bê tóc quăn, nó cứ nhè chỗ vai ấy mà dọt ông nó hàng trăm thước đồng ba cạnh đấy...

Câu chuyện của hai mẹ con bắt đầu. Những câu nói ngập ngừng, dành dẽ, ngọt ngào và cương quyết của Giang. Trước người mẹ còn đối đáp lúc cả câu, lúc từng đoạn, từng việc, sau bà im dần, nghe Giang nói. Một lúc sau, thấy tiếng thút thít của người mẹ và cả Giang nữa khóc... Ngoài đường bỗng ran ran tiếng trẻ con đi học bình dân về. Có cả tiếng hai thằng em Giang loáng thoáng tiếng cười hị hị của Chí.

Giang vội chùi nước mắt, chạy thoắt ra đường. Giang, một tay nắm bàn tay thằng em út, một tay khoác lấy cánh tay Chí.

- Anh Chí!... Cụ Tám bằng lòng để thằng cu Nứa nhà em chăn hộ bò cho rồi chứ! Các cụ cũng đồng ý để thiếu nhi phố vỡ cái miếng đất chung quanh chòi phát thanh giồng sắn và đào thêm mấy hố chuối chứ?... Anh Can mai ra phố chơi với anh đấy! À... Anh ấy sẽ hỏi chuyện anh rồi viết bài báo gửi cho báo Thanh niên, anh Chí ạ...

- Viết chuyện tôi đăng báo ấy à! Ấy chết đừng! Nhỡ lộ bí mật hay sai chính trị thì chết!...

Giang phá lên cười:

- Vậy từ hôm anh về đây anh nói lộ bao nhiêu chuyện bí mật và sai chính trị rồi?...

Có mấy dáng người gồng gánh ở con đường rẽ đi đến. Những tiếng cười nói ròn rã. Tre đi chợ về, một tay nải nặng sệ ở bên vai. Thoáng thấy cánh tay áo lòng thòng co ro của Chí, mấy cô nọ hỏi ngay:

- Anh ấy là anh Chí và em mày đấy à?

Tre không đáp, đi dấn lên gọi:

- Giang ơi! Nứa nhớn, Nứa út ơi!...

Rồi Tre đến bên Chí, ngượng ngập:

- Anh Chí vừa mới sốt khỏi đã đi dạy học bình dân học vụ cơ à? Hôm nay em mới nhớ quà của anh Chí... Em nhờ mua cho anh một hộp phấn ướp bạc hà của hiệu thuốc tây và cả po mát, bông băng để anh buộc tay...

Một gói to gói bằng chiếc khăn mặt bông trắng nõn đưa vào tay Chí. Đằng sau Tre những tiếng cười hớn hở:

- Chúng em rồi cũng có quà cho anh Chí đấy. Rồi anh Chí dạy cả chúng em học thêm và kể chuyện chiến đấu Nam phần cho chúng em nghe nhé?

Giang đón cái gói cho Chí. Một cái gì như làn nước mát dưng dưng lên trong người Giang.

- Sao chị Tre lại không thể noi gương những chị Trương Thị Xin nữ anh hùng sản xuất ở công xưởng khu Bốn hay chị Dậu, chị Hồng nữ chiến sĩ dân công Cao Lạng?

Ý nghĩa thoáng qua tâm trí Giang, Giang lặng đi, Giang phút quên cả mấy người con gái bạn chị xúm xít chung quanh Chí mà Giang bước xéo cả lên chân họ.

III

Ven chân những đồi ở bên đường Cầu Mây đã giồng hết sắn. Sắn xanh vồng vồng lên mãi tới lưng đồi đất đỏ, sỏi lạo sạo ánh như son, như bạc. Ở đằng xa sau nhà và ở hai đầu nhà nào cũng giồng chuối. Toàn chuối tiêu. Những hố chuối đã rườm rà lại còn thêm những dàn bí, dàn mướp và cả thiên lý nữa, che rợp cả mặt đất.

Quãng đường chạy qua phố Cầu Mây lại còn sửa thêm thật là phẳng phiu, hết cỏ rác. Từng quãng, lại có hố cá nhân. Mỗi một nhà còn đào thêm mấy chiếc hố nữa khoét sâu thêm những lỗ hàm ếch, để đặc biệt cho các trẻ con, các cụ già và đàn bà con mọn khi tàu bay sập đến. Quán nào cũng gọn ghẽ; tờ mờ sáng quang gánh đồ đạc đưa hết ra những hố có mái che ở ngoài chân đồi.

Đây cũng là chỗ hầm trú ẩn cho cả dân phố và khách qua đường.

Chòi thông tin làm lại ở dưới gốc cây mít mé đường đi vào trong làng. Vừa râm mát, vừa không lộ liễu. Tấm biển cót quét màu đất, luôn luôn có báo mới, bản tin mới và những tranh ảnh, ca dao của các cụ và của cả trẻ em làm sát từng công việc đề ra: mua công trái quốc gia, ký bản tuyên ngôn Bảo vệ Hòa bình thế giới, hoan nghênh đảng Lao động, Mặt trận Liên Việt, cho Chính phủ tạm vay. Riêng việc lấy chữ ký Bảo vệ Hòa bình, ở đây toàn thể dân phố hơn ba trăm người và hai trăm đồng bào qua đường đã ký gửi lên báo Cứu Quốc. Lớp bình dân học vụ tối mở ở ngay gian nhà dưới cụ Tám đã một dạo mưa bão dột nát nhưng vì neo người cụ đành chịu. Từ những tranh ảnh, cánh cửa làm bàn, ghế ngồi đều tối đến mới bày biện. Ba gian nhà sửa sang lại, vách chát mới, liếp che mới, dàn lý mới bắc ngoài hiên, rộng là thế mà sắp chật rồi vì số người đi học từ mười người trong vòng một tháng tăng lên hai mươi. Gần đây thì tất cả những cụ già, đàn bà con mọn còn lại không biết chữ đều đi học hết. Một chị trước đi theo quân y, giờ có mang về nhà nghỉ, và Chí trông coi, đặc biệt lớp này mà mẹ Giang và bà cụ Tam là hai học sinh chăm chỉ nhất.

Tất cả đó là công trình của đội thiếu nhi phố Cầu Mây Giang phụ trách, và của các cụ Liên Việt, các chị Liên hiệp phụ nữ trong phố chỉ bảo, ủng hộ thêm vào. Và cả công của Chí nữa. Thiếu nhi Chí không một việc nào không làm với Giang và đội thiếu nhi trong phố, mặc dầu lên đây bị sốt luôn. Tất cả giờ giấc của các chú bé ấy là giờ giấc của anh bộ đội tàn tật nọ.

Sáng tinh mơ giờ máy bay địch lên săn đuổi bắn phá những thuyền đò trên sông và những dân chúng buôn bán đi lại đường trường. Giờ từng đợt khu trục, bê vanh xít nối tiếp nhau, dội bom xuống các làng, các thôn ấp. Cũng là giờ đội thiếu nhi phố đã dậy rồi. Các em giúp cha mẹ và hàng phố chuyển đồ đạc ra ngoài đồi. Các em chia nhau từng tốp ra làm ở các bãi sắn, bãi khoai và các hố chuối. Các em vun sới lại; các em tưới tắm cho các dàn bí; các em làm thêm những luống rau mới, sửa soạn cho vụ giồng rau thắng lợi sắp tới. Những ngày giờ đằng đẵng nghỉ ở nhà hay chơi bời lêu têu để chờ tối đến đi học không còn nữa... Lúc nào cũng có việc làm rồi từng tốp một, không đọc truyện, đọc báo thì tập hát, tập nhảy múa.

Tiếng hát đã thỉnh thoảng vang lên nhịp với tiếng cuốc sới, đào hố, đập đất... Cả hàng phố, trừ những ai phải đi chợ hay làm hàng, đều gia tăng ra với các em. Và hát cả với các em nữa.

Một quang cảnh mới, mỗi ai đi qua Cầu Mây lúc sớm hay lúc tối đều phải vui sướng. Cái quang cảnh ngày đầu năm, mưa dầm gió bấc, hàng quán lèo tèo sơ xác vì gạo kém, trong nhà bộn những người mà như chẳng có công việc gì, trẻ con khóc quấy, đồ đạc ẩm sì, lổng chổng, ngổn ngang, rác rưởi ùn lên ở bờ bãi sau nhà, cỏ gianh và giàng giàng mọc um tùm, cái quang cảnh buồn, đói và nhếch nhác ấy như của tự bao giờ, không còn thể tưởng tượng được...

Nguyên nhà Giang bắt đầu xin cấy được mẫu bảy ruộng. Bố Giang đã vào làm ở một công xưởng, tuy thế công việc nhà cũng không bận quá. Tre không đi về tề chạy chợ nữa. Đôi hoa và chiếc nhẫn của Tre đã bán đi, tậu một con bò và gây thêm một con lợn nái. Tre đi cấy, tát nước, làm cỏ quần quật cả ngày, không những việc nhà mà còn cho cả hội hợp công nữa. Thằng Nứa đi chăn con bò của Tre tậu và con bò của cụ Tám mà hai ông cụ bà cụ có mình anh Tám thì anh đi bộ đội từ ngày kháng chiến. Những Minh, Hùng, Tý, Xim, Lan của đội ban ngày không đi học thì cũng đi trâu hay đi cỏ đỡ cho những nhà bác Tài, bác Hồng, cụ Huấn tản cư nhà thì đông con, nhà thì con trai, em giai đi công tác cơ quan và đi làm ở công xưởng hết... Riêng Giang và một em gái thiếu nhi trông coi tám đứa cháu của ông cụ Tín. Anh Tín làm ở nhà in nghe đâu mãi ở trên cùng Việt Bắc, còn mình chị Tín chạy chợ nuôi cả nhà.

Vụ chiêm đã qua. Tính ra đội thiếu nhi Cầu Mây đã giúp các nhà gặt lúa, được hơn năm mươi công, và thu vào quỹ ủng hộ thương binh và bảo vệ thiếu nhi xã gần tám nghìn đồng. Hội hợp công, hàng xã đã tính cứ được cái đà giúp đỡ này của các đội thiếu nhi của hàng xã mở rộng nữa thì vụ làm cỏ và gặt hái mùa tới, số nhân công thuê mướn sẽ bớt được hàng trăm và tiền ủng hộ còn thu hai ba vạn là ít.

- Thiếu nhi của bác Hồ đấy!

- Thiếu nhi của bác Mao đấy!

- Thiếu nhi của ông Xít-ta-lin đấy!

Trong lúc những nhịp hát cất lên, những tiếng chỉ chỏ trên đây đã cất lên theo.

Trên đồi, lúc trưa nắng, dưới những gốc thông cao vút loang loáng gió và ánh nắng, trẻ em giai gái hàng phố lại tay nắm tay, soay chung quanh Chí ngồi ôm hàng năm, sáu em bé trên đùi, trên vai mà hát cho Chí nghe và bắt Chí dạy những bài hát của đơn vị.

Có lúc điệu hát còn thay cả lời do Giang thêm vào.

- Ai yêu bác Mạo Trạch Đông hơn chúng em nhi đồng.

Thương yêu và xa rộng nữa:

- Ai yêu ông Xít-ta-lin hơn chúng em nhi đồng...

Tiếng hát vẳng xuống đường. Bà cụ Tám, chị Lành nhiều lúc ngừng hẳn tay cuốc đất lại, lắng nghe rồi lại bảo nhau:

- Anh Chí mà đi nhận công tác thì nhi đồng chúng nó nhớ lắm đấy!

- Cụ Tám ạ, cụ cố giữ anh ấy ở với cụ thì thế nào cũng được. Mà lạ thật! Trông anh ấy nhiều lúc sao mà giống anh Tám thế. Nhất là cái cười hị hị bẽn lẽn như con gái thì thật hệt như nhau.

- Trên làng gì ấy họ tổ chức đón được hai anh thương binh về rồi đấy!... Phố ta có thì cùng với ông cụ Giáo cố đón lấy anh Chí về cấy cho anh ấy một mẫu, để anh ấy may mặc thêm... Anh ấy đến quý, cụ Giáo thấy rách may biếu bộ quần áo mới mà anh ấy lại còn cho lại anh đồng chí hôm hành quân qua đây...

Một buổi tối, trên đồi thông bên đường vào trong làng, một cuộc lửa trại nhóm lên, đông đủ cả dân phố và đại biểu các giới rất đông trong làng ra... Đó là buổi tiễn chân Chí và Giang lên đường. Chí đã được liên lạc của đơn vị. Chí đã yêu cầu lại được theo đơn vị chiến đấu. Nhưng giấy trên Khu bảo cứ lên Khu xem công việc và sức khỏe thế nào hãy hay. Giang cũng lên tỉnh. Giang đi dự hội nghị thanh niên tỉnh với Can và hai thiếu nhi gương mẫu của hàng huyện...

Đúng mười giờ hôm ấy thì đò ngược lên. Cũng vào một đêm giăng sáng như đêm Giang trốn thoát tay giặc về nhà. Chí và bọn Giang và Can đã xuống đò rồi mà lớp lớp tiếng hoan hô còn vang theo...

Cầu Mây mờ mờ chơi vơi dưới khoảng giời xanh sáng bao la. Những nhịp đồi thoáng hơi sương và những chòm thông xa dần, bên dòng sông gió rào rạt. Chí nhìn lại đằng sau, phố Cầu Mây phấp phới ánh lửa. Cánh tay bị tàn phế của Chí càng ôm chặt lấy vai Giang:

- Nếu anh công tác trên Khu thì tết năm nay thế nào anh cũng xin phép về Cầu Mây ăn tết với thầy mẹ và Giang nhé... Mà thế nào Giang cũng phải là thiếu nhi danh dự của hàng tỉnh trong kỳ tổng kết thi đua thiếu nhi làm công tác Trần Quốc Toản 19 tháng chạp đấy!...

IV

Nửa tháng sau, chuyến đò xuôi tờ mờ sáng đã đến Cầu Mây. Chẳng đợi bắc ván cầu, Giang nhảy tót lên bờ và reo lên:

- Các em ơi! Anh Chí được Khu cho về đây công tác rồi... Cụ Tám ơi! Chị Lành ơi! Chị Bình ơi... Anh Chí về ở hẳn Cầu Mây rồi...

Tất cả hơn chục em đương lễ mễ mang những đồ đạc và xẻng cuốc ra ngoài đồi và tất cả hàng phố đều đổ xô ra cầu. Bà cụ Tám, lếch thếch dắt cả bò ra. Còn chị Lành, chị Tín thì cứ díu líu reo tên Chí lên mà gọi, mà hỏi.

Chí lũng lẵng chiếc ba lô nhỏ vải nâu của chị Lành may cho đi lên với Can và hai em đi dự hội nghị về. Cả miệng, mắt, mũi, trán Chí là một nụ cười díp lại. Chí đón lấy đứa con nhỏ của chị Lành vừa quay ra chào lại mọi người. Chí luống cuống, mặt mũi cứ đỏ ửng lên chưa kịp nói hết câu này đã phải giả nhời câu khác.

- Con về ở hẳn với cụ Tám, cụ Tre, thầy mẹ con đây!...

- Con lại về dạy Bình dân học vụ và tăng gia với thiếu nhi Cầu Mây đây.

3- 1951