Đứa Con

Bắc Bẩu, ngày 27 - 3-40.

Minh,

Viết đến bà mẹ Bảo với hai đứa con kia, tôi lại phải nhớ đến bà cụ Tuyên. Ngày năm kia, Minh vừa ngỏ ý định xuống Phòng với bà, bà đã tức tốc lại đằng tôi, tìm tôi để khoe cái tin vui mừng này. Cái giường mới mà Minh nằm không phải là mua lại đâu, chính bà đo nhà rồi lên hiệu trên phố Ba Ty đóng những tám đồng đấy. Nếu còn tiền, bà còn sắm thêm cái bàn để Minh ngồi viết và xếp sách báo, nhưng vì không có, bà đành phải mượn của người em cái bàn nhỏ với chiếc ghế mây. Tuy biết Minh hễ nói với bà điều gì là chắc chắn điều ấy nhưng bà vẫn phân vân hỏi đi hỏi lại tôi rằng có thể vì lẽ gì hay việc gì mà Minh không xuống Phòng thì sao? Cho tới lúc tôi tiễn chân bà ra xe, bà còn căn dặn tôi mấy lượt phải viết thư giục thêm Minh để Minh mau chóng cho bà khỏi nóng lòng vì mong đợi.

Cách mấy năm hở Minh, từ dạo chúng ta và thằng Tuyên, con bà thuê nhà dưới Bạch Mai rồi lên Nam Tràng, rồi mỗi đứa mỗi ngả? Thời kỳ đó, tôi thấy xa lắc xa lơ, nhưng cảm động thay, bà mẹ này hễ gặp chúng ta lần nào cũng chỉ thấy bồng bột thêm, mặc dầu chúng ta ít đến với bà. Ngày tháng với những sự gay gắt của cuộc sống chỉ làm mòn mỏi cái thân thể mảnh dẻ kia chứ phá hoại sao được sự bền vững và nẩy nở của tấm lòng rộng rãi và đằm thắm? Bà mẹ Tuyên giờ đây càng thấy vui vẻ và hoan hỉ gấp bội, bà mẹ Tuyên hồi tóc còn đen mượt, đi mọi cho xa gần để nuôi ăn học đứa con đã lớn tướng. Ai gặp bà hay vào nhà bà một lượt mà có thể quên được bà, Minh nhỉ?

Thật chưa thấy một nơi nào dễ dàng và ấm áp đến như thế. Gặp bữa thì ăn; muốn ngủ thì giường màn đấy tha hồ mà lăn ra nằm chẳng đếm sỉa gì giờ giấc; mình mẩy bứt rứt vì quần áo nhớp mà chum vại không có nước, thì cứ việc gọi người gánh cho, rồi căng chiếu ra, sì sụp tắm giặt với nhau. Hơn nữa.... lại có cả thằng dẫn nhân tìnhđến và bô bô giới thiệu với bà. Đã không tỏ chút gì phật ý vì sự trai gái này, bà lại tươi cười mời mọc và khuyên chúng nên mau chóng lấy nhau đi, nếu thấy thật lòng thương yêu nhau và sau đấy dù khổ sở cũng quyết tâm chẳng quẳn ngại thương nhau làm ăn gây dựng hạnh phúc. Chẳng có thế mà mấy ả chỉ quen sơ Tuyên nhưng đến nhà chơi với Tuyên vài bận, đã dám gọi phăng ngay bà là mẹ và lăn vào bếp thổi nấu cho bà.

Mà bà cụ Tuyên thật xứng đáng cho tất cả chúng ta gọi là mẹ. Nếu không chan chứa những niềm thương yêu vong kỷ thì đâu một người đàn bà lại săn sóc trông nom những kẻ không phải con mình những khi chúng ốm đau trong túi một xu không có, không phút chểnh mảng, không phút ngần ngại, không một lời hé ra để người khác biết rằng mình vất vả.

Năm ngoái Minh vào Sài Gòn, bà lên Hà Nội có lại thăm tôi nhằm lúc tôi đương ốm. Bà ngồi trên ghế sát giường tôi nằm, nhai trầu trông tươi quá. Tuy tôi nhận ra tóc bà đã phớt bạc, gò má cao và hóp, quầng mắt thâm và sâu rõ hẳn, nhưng những gợn sáng trong mắt bà càng đầy nồng nàn, thiết tha với lòng mắt nâu trong và dịu. Lòng tôi nao lên vì tai tôi lại được nghe cái giọng nói chậm rãi như giọng ru thuần hậu cho con ngủ, và cảm giác tôi nở ra rạo rực trước mùi trầu cau đậm đà. Tôi thoáng tưởng đến cái thuở cùng Tuyên và Minh nghỉ học vì trời mưa bão, quấn quýt bên người bà, mê say nghe bà kể những chuyện "Thằng Cuội", "Gương vỡ lại lành", "Cờ lau dẹp trận", " Hùm trả nghĩa" mà thi vị chẩy đầm vào hồn ngây thơ, làm nó lâng lâng như có cánh, bay la cà vào những rừng rậm, núi sông, biển cả đầy những nhân vật kỳ dị.

Thỉnh thoảng bà lại kéo nhích cái khăn đắp ngực tôi lên rồi vuốt trán tôi:

- Trời lạnh đấy! Anh phải cẩn thận không đau ngực thì khốn! Mà người anh đương hâm hấp sốt đây này!

Thật ra trán tôi lúc bấy giờ một phần nóng rực bởi bệnh, một phần vì sự ủ ấp của tình mẹ con mà tôi thấy hiện ra với những cái nhìn và những nụ cười chỉ biết có mình tôi. Ôi, cặp môi không che nổi hàm răng thô, còn sót vài chiếc răng cửa khấp khểnh, to và nham nhở, và bà vuốt vén lên những sợi tóc thưa thớt phớt trắng rủ xuống vầng trán nhăn nheo.

Lần đó bà mẹ Tuyên nói rất ít về Tuyên, Minh ạ. Tôi có hỏi thì bà mới cho biết đã hơn tám tháng nó chỉ gửi cho bà ba bức thư với ba địa chỉ khác nhau ở Nam Kỳ và Cao Mên. Và một lần bà nhận được một colis recommandé trong đó có hai tấm lụa lào, một khăn bàn dệt bằng khung cửi, một bộ đĩa chén bằng bạc và rất nhiều bánh kẹo. Thì lụa bà đã bán lấy tiền làm cho nó hai tễ thuốc bổ huyết, còn khăn bàn và chén đĩa, bà cất kỹ chờ nó về dùng thì dạo nọ bà giở ra cho Minh đấy.

Bà mẹ Tuyên lắc đầu, cười rồi nói với tôi:

- Anh Xuân! Anh tính đến bao giờ nó mới đứng đắn được? Tôi già người đi chỉ vì nó thôi anh ạ. Tôi có mình nó là con trai mà nó cứ nay tỉnh này mai xứ khác, chỗ việc làm lương tháng năm bẩy chục cũng đùng đùng bỏ, đi đâu không đi cứ đâm vào những miền chỉ nói đến tên nghe đã ghê cả người. Rồi khi nào mẹ được thấy con về thì lại làm vú già sắc thuốc cho con, mang thêm ít công nợ vì những trứng gà, sữa, bồ dục, cam, chuối, thịt bò mua chịu ùn ùn của người ta.

Chợt tôi sực nhớ đến bức thư của Minh có nói đến Tuyên và một ả mà Tuyên dám giới thiệu với mọi người rằng là vợ. Không cần xem ả đó đẹp xấu và tính hạnh thế nào, mà chỉ biết một người đàn bà mà Tuyên phải đeo đẳng bên mình, thuê nhà cửa ăn ở với nhau hẳn hoi, thì Tuyên chắc đã thay đổi ghê gớm lắm mới có những chuyện như thế. Lúc đó lại vừa dịp bà cụ Tuyên khơi ra, tôi mới dám hỏi bà, để vừa an ủi bà vừa được hiểu Tuyên thêm chút nữa.

- Thưa bà, mới đây con được nghe Minh cho biết tin Tuyên lấy vợ và như sắp đưa vợ về với bà. Thôi, Tuyên đã biết nghĩ muốn nghĩ muốn lập gia đình thì dù người đàn bà ki thế nào bà cũng mặc, miễn là biết chịu thương chịu khó chăm lo cơm nước, bầu bạn nâng giấc bà.

Mẹ Tuyên yên lặng một lúc rồi mới phào tiếng:

- Phải, tháng tư vừa rồi tôi cũng được nghe người quen cho biết tin ấy, tôi đã mừng thầm. Người này là người Cao Mên anh Xuân ạ, đâu con một nhà cầy cấy khá lắm. Tôi đã hy vọng chuyến này nó bớt lông bông, bê tha để tôi bớt phần lo nghĩ. Tôi chẳng cần vợ nó phải đưa vợ nó về Bắc với tiền rừng bạc biển, mà chỉ mong nó ăn ở bền đậu với người ta, rồi cho tôi xin nó lấy một đứa con trai, để trông thấy có cái khí huyết nối dõi ông cha cho khỏi mang tội và cho khỏi tủi lòng, vì con nó là cái lãi của năm, sáu mươi năm trời tôi gieo neo vất vả hết vì bố nó rồi đến anh em nó.

Nước mắt mẹ Tuyên đã tràn ra, dòng ròng trên hai gò má. Sau đó bà nức lên mấy tiếng rồi gục mặt xuống dựa ghế, lặng đi. Tức thì lòng tôi thắt lại. Tôi nghĩ đến những khi mẹ Tuyên bế ẵm hộ con cho hàng xóm. Những đứa bé này đã được bà ru rất lâu. Bà vừa đi vừa ru rất lâu. Bà vừa đi vừa ru ở ngoài sân, những lúc bóng chiều đã mờ xám, người đi làm các ngả trên phố đã dồn về mà bố mẹ những đứa nhỏ vẫn chưa thấy. Và không thấy cả con bà nữa, cái thằng Tuyên giang hồ!

Đã một lần tình cờ tôi đến thăm bà vào buổi giỗ ông thân Tuyên. Đương lom khom trước bát nhang lấp lánh những đốm sáng và tỏa hương thơm man mác, bà như mê đi với với những cái vái mềm rẻo, nhịp nhàng, còn tôi trong cái giọng khấn thầm thiết tha của bà......... Tôi không dám lên tiếng, dừng bước lại. Trong cái cảnh yên lặng nao nao xa vắng đượm mùi huyền bí, tôi thấy người lành lạnh và như nghẹn ở cổ. Khi tiếng chuông vừa gióng lên vang lâng để gọi các âm hồn, thì cả giác quan tôi nổi gai, rùng giợn chạy suốt đến kẽ tóc. Bà mẹ Tuyên làm tôi giật nẩy mình vì những tiếng nói rồn rập qua những hơi thở không đều. Tôi hay bất kỳ ai quen với Tuyên đến lúc này mà chả làm bà xúc động như thế.

Nhưng Minh ạ, buông xong câu nói trên kia, sau một lúc lâu yên lặng, bà mẹ Tuyên ngước mắt lên, nhíu mắt lại, khóc rưng rức và lắc đầu:

- Anh Xuân ơi! Tôi đương mong mỏi thế có ngờ đâu, ngờ đâu lá thư mới đây nó đã trả lời bỏ người vợ Cao Mên ấy rồi. Vì nó thấy vợ con bận bịu lắm, nặng cái vai thờ của nó lắm, và nó sinh ra không phải để làm chân thư ký và giữ két cho nhà vợ. Nó còn nói thêm là mới thử đa mang một lần mà đã thấy khó chịu đến như thế, vậy có lẽ nó cạch đến già. Anh Xuân! anh xem tôi còn trông mong gì ở nó hở anh?!

... Sự xúc động dịu dần, bà mẹ Tuyên chùi xong nước mắt với vạt áo thì bảo tôi nhờ một đứa bé mua cho bà mấy xu trầu cau. Bà vừa ăn vừa đưa mắtt nhìn chỗ tôi ở. Thì khốn nạn! chỗ ở của chúng mình có bao giờ qua một gian nhà, hơn một cái giường và một cái ghế? Bà mỉm cười, lắc đầu:

- Đến nhà các anh vẫn chẳng thấy nhiều cái gì mà chỉ thấy ngổn ngang bề bộn những sách báo là sách báo.

Bà nhổ cốt trầu, đoạn cười,nói tiếp:

- Còn anh Minh và anh, đừng nên bắt chước cái thằng Tuyên bất hiếu nhà tôi! Các anh...

Không để bà nói nốt, tôi vuốt nhẹ lưng bà, đón lời:

- Chúng con chỉ cuối năm là có vợ và sang năm là vô số con, mẹ ạ.

Liền đó tôi cười mấy tiếng nhẹ, nhưng vừa dứt tiếng, tôi thấy trong lương tâm ran lên một sự hối hận. Tôi đã hèn hạ dám có cái vui vẻ giễu cợt trước cả mộtlòng thành thực của một người mẹ tha thiétt với cái rất thiết thực của cuộc sống, của hạnh phúc. Nhưng bà mẹ Tuyên đâu phức tạp như chúng mình, bà liền cười theo và nói tiếp:

- Phải đấy! Các anh chẳng ra gì cũng ngoài đôi mươi gần ba mươi, mà trai trẻ đến tuổi này là đủ tư cách lấy vợ, vậy các anh phải mau chóng thành gia thất đi. Tôi đây, khi nào các anh đến thăm chẳng quà gì tôi quý bằng được nhìn thấy các anh có con, mà con các anh nó rạng rỡ, thông minh.

Thành gia thất và gây dựng hạnh phúc gia đình, những sự tất yếu này đâu Tuyên không nhận thấy, mà sao Tuyên và cả chúng ta và rất nhiều trai trẻ khác nữa vẫn chưa nhất quyết? Thật là một sự mỉa mai và đau xót cho những sự ước mong tha thiết phải vấp ngã và nhiều khi tan nát nữa, trước những gay go của sự sống làm bại liệt cả tinh thần, làm thảm khốc cả một đời! Một đêm kia, Tuyên và tôi ngồi yên lặng trước vùng sáng hẹp và vàng nhờn của ngọn đèn dầu tây. Bao thuốc lá mới mua lúc chập tối mà đến giờ đã chỉ còn vỏn vẹn hai điếu. Tuyên rỗ cả ra, nện đi nện lị cho chặt rồi cười bảo tôi.

- Điếu cuối cùng này rồi thôi.

- Ừ thì thôi.

Tuyên ngậm điếu thuốc ghé vào đèn châm. Đốm lửa đỏ lập loè chạy gờn gợn trong mắt Tuyên lấp lánh. Khói thơm tỏa từng làn uốn éo. Vẻ mặt Tuyên càng chìm đắm. Tôi thấy giợn giợn vì biết rằng Tuyên mà ngồi yên và môi mím lại như thế tất sắp sửa trào ra những ý tưởng gì đây. Quả nhiên Tuyên bỗng buông thõng bên tay cầm thuốc lá xuống bàn rồi lắc đầu, cái đầu bơ phờ tóc rủ đầy trán:

- Xuân ơi! Phải rồi! phải rồi! chúng nó, nhất là tôi đã ích kỷ và hèn hạ quá! Chúng ta, gần hết một thời trai trẻ, chỉ biết tìm những khoái lạc cho mình. Để thỏa mãn những dục vọng tối tăm của mình, gót chân chúng ta đã xéo qua nhiều bổn phận, đã giày nát bao nhiêu sự tin cậy của những người chung quanh, nhất là những người gần ta bằng máu mủ. Những kẻ này tha thiết với chúng ta đến nỗi lúc nào cũng chỉ nghĩ chúng ta với bất kỳ sự gì có dính dấp nỗi vui buồn của chúng ta. Họ gieo neo khổ sở vì ta chừng nào nữa cũng cam tâm, miễn là chúng ta được sung sướng. Tôi có một người mẹ, người mẹ thế nào Xuân đã biết rõ chứ gì, bà yêu thương tôi đến độ coi cái sự ở với em gái tôi, để chồng nó trông nom đầy đủ ăn mặc là bà ruồng bỏ tôi, quên lãng tôi. Thế mà tôi, quái gở, Xuân thấy đó...

Tuyên ngừng lại, gục mặt xuống bàn như thiếp đi. Hồi lâu Tuyên mới ngước mắt lên, đưa cái nhìn xám nhợt lướt lên cao và tỏa rộng chung quanh:

- Chúng ta đã lầm lạc! Gia đình đâu phải sự giàng buộc nặng nề như gông cùm của tuổi trẻ. Chán ghét và giày đạp những cái gì là tàn khốc, là thối nát, là ghì giữ mình lại chứ?! Đây, chính trong sự gây dựng những êm ấm cho người ruột thịt, các tình cảm tươi sáng của ta chỉ càng nẩy nở thêm lên, đồng thời người thân ta giao cảm với ta một cách thiết tha hơn, nhận định sự hy sinh và tình thương yêu một cách sáng suốt và chặt chẽ hơn. Do thế lòng ham sống của ta càng bồng bột khi ngay bên ta ai nấy cũng thấy cuộc đời không phải chỉ có riêng mình, mà cố gắng làm việc với ta, khiến ta được khuyến khích và tăng sự tin tưởng bởi các không khí hòa hợp và vui tin bao phủ tim ta với những màu sắc tươi sáng của gia đình. Dưới cái bầu trời thở hít thoải mái này, con cháu ta vừa được mang theo trong người những di truyền tốt đẹp, vừa được thấm nhuần những sự rộng rãi êm mát cho tinh thần, những cái đưa tinh khí lên cao và rèn luyện con người trước những lôi cuốn tối tăm...

Nghe Tuyên nói, mê man trong cái giọng hổn hển làm nóng rát cả cổ người thốt ra ấy, tôi thấy tôi thở mạnh và không đều. Người tôi dần bứt rứt như sưởi lửa khá lâu trong một gian buồng kín. Tôi bồn chồn nghĩ đến nếu mẹ Tuyên có mặt không phải ngay bên Tuyên, mà núp sau bức vách, lúc này đây. Thấy không còn là thằng Tuyên bông lông, bê tha nay đây mai đó, lao mình vào mọi thú ăn chơi mới lạ không cần biết đến ai, được thấy như thế, hỏi bà còn quảm một sự gì, kể cả ự chết đi, được sống bên Tuyên. Thì chỉ ít lâu sau, bà mẹ này đã lại ngồi bên tôi, với đôi mắt đã mờ, u uẩn bao nhiêu đau thương khi nhắc đến thằng con trai hiện giờ xa cách mẹ hàng ngàn cây số, biền biệt không tin tức. Lần nào cũng thể phải không Minh, hễ trạnh cảm tới Tuyên, bà mẹ Tuyên sau những phút yên lặng đều tê mê như thế. Nếu tôi không lầm thì trong cái thời khắc tưởng nhớ Tuyên này, mẹ Tuyên tuy mênh mông đau khổ nhưng cũng lại man mác sung sướng.

Minh ơi! tôi viết câu trên đây, vì tôi nhớ đến một lần, không hiểu vì làm gì mà Tuyên bị khóa tay. Thì khi ở tòa ra, Tuyên ung dung nói với người giải mình hẵng gượm cho Tuyên giây phút. Được nhận lời, Tuyên gọi mẹ lại, từ từ ôm lấy sống lưng run bần bật của bà, nâng cao mặt bà lên, mắt sáng ngời chiếu xuống cặp mắt mờ nước của bà rất lâu rồi hôn không biết bao nhiêu cái lên trán, lên má bà qua những hơi thở hồng hộc.

Rời khỏi vòng tay Tuyên, người mẹ khốn nạn kia ngã dụi xuống đường, lặng đi hồi lâu như lúc trên kia tôi đã tả cho Minh nghe.

Ng-Xuân