- III -

BÀ Ký, thế ra bà đi đạo thực đấy à, sao lại như thế được?

Bà cụ Ấm với cái ống nhổ, nhổ quét trầu rồi chăm chăm nhìn bà Ký đợi câu trả lời. Bà Ký có vẻ thẹn. Cái việc bà đi đạo Tin Lành tuy đã công khai rồi đấy, nhưng

bà vẫn có ý muốn dấu diếm. Nay bà cụ Ấm hỏi, biết trả lời ra sao? Có hay không? Bảo rằng có thì bà không có can đảm. Tiếng ‘‘vâng’’ thú tội - bà cảm thấy việc ấy quả là một tội- không sao ra khỏi được miệng bà.

Mà tiếng ‘‘không’’ - bà có thể trả lời một cách ngoa ngoắt những người đàn bà mỏng môi: thưa cụ người ta đồn thế phải không? ấy thiên hạ họ cứ hay thêm truyện thế đấy - cũng không sao ra khỏi được miệng bà. Vốn dĩ và ngươi thực thà, câu nói dối đã đến lúc bất đắc dĩ đâu mà phải dùng. Bà Ký Thảo phân vân, do dự một chút rồi đáp, kể cũng đã khéo.

- Vâng, thưa cụ, quả có thế. Nhưng bây giờ cháu còn ở đây thì cháu theo. Được ngày nào biết ngày ấy. Cho nó vui nhà vui cửa. Con cái nó lớn lên nó còn đi học đi hành, chứ cháu không theo, cháu lại về quê thì chẳng ra sao...

Bà Ký nói thong thả, từng câu ngắn, rõ ràng mà rành mạch lắm, đủ để bà cụ Ấm hiểu rằng việc bà theo chỉ là bề ngoài thôi. Như vậy hẳn bà cụ không nói vào đâu được - bà Ký sợ nhất những lời nói.

Việc không ra ngoài ý định, vì bà cụ Ấm vừa bỏm bẻm nhai trầu vừa nói:

- Ừ như thế thì cũng phải đấy, tôi cứ tưởng bà lại lẩn thẩn như ông ấy. Thôi thì hẵng chịu khó nhẫn một tí bà ạ. Ông ấy thế nào chẳng có lúc phải tỉnh ngộ, lúc ấy mình lại không theo. Các cụ ở dưới âm có biết, các cụ cũng chẳng nỡ trách.

Sau lần gặp bà cụ Ấm, gặp mấy bà Thừa bà Phán khác, bà Ký vẫn dùng một câu trả lời trên. Như vậy yên ắm, không còn ai chê trách, mỉa mai vào đâu được, người ta lại còn phục là khác - Vâng bà làm như thế là phải, vâng, không còn chỗ trách. Vâng, ông ấy không nói vào đâu được, mà các cụ, các ông bà người nhà cũng chẳng tìm chỗ nào được!

Bà Ký Thảo là người nhẹ dạ. Tật đó do ở tính cả nể của bà mà ra. Đối với tất cả mọi người sống ở chung quanh, bao giờ bà cũng chịu nhượng bộ một chút. Không hay nghĩ ngợi nhiều nên chính bà, bà không tự biết. Tại làm sao bà lại theo đạo Tin lành? Người ta đã hỏi và bà đã trả lời, nhưng câu trả lời ấy có thực như trong lòng bà đâu. Bà không muốn dối người, nhưng chính bà đã tự dối mình.

Trong số những người theo đạo Tin lành, có những người theo vì nhẽ lý theo đạo Tin lành để sống làm người tín đồ thanh sạch cũng như theo Khổng giáo để làm người quân tử. Trong những người đó có ông Ký. Có những người khác theo vì lòng tin. Họ tin rằng phải tin Chúa Jésus mới được cứu rỗi, mới được lên Thiên đường.. Lại có những người khác - trong đó có bà Ký - theo đạo Tin lành vì đã bị một người khác lấy cảm tình mà cảm hóa-Thì chính bà Ký đã bị bà mục sư cảm hỏa. Bà theo đạo chẳng qua là từ sự nể nang này đến sự nể nang khác, như hầu hết những người đàn bà đã theo đạo, những bà Thông bà Phán ở Hà nội về chơi. Lý thuyết của đạo, họ chỉ biết đại khái. Quyển Kinh Thánh dầy hơn một nghìn trang, đọc hết làm sao được! Lại những câu nói ngô nghê, tối nghĩa, hiểu làm sao được! Thôi thì có mấy ông mục sư thầy giảng đó, họ đọc từng đoạn, có khi từng

câu rồi tán rộng nghĩa ra, nói làm sao cho khéo thì nói.

Vì tiền công của Tội lỗi là sự Chết, nhưng sự ban cho của đức Chúa Trời là sự sống đời đời trong Đức Chúa Jésus Christ, chúa chúng ta...

Vì Đức Chúa Trời yêu thương thế gian đến nỗi đã ban con của ngài, hầu cho hễ cho ai tin Con, ấy không bị hư mất mà được sự sống đời đời.

Bà Ký cứ nghe, bà Ký lại học thuộc cả những câu ấy, nhưng chính nghĩa của mỗi câu thì bà có hiểu đâu. Lại Ba ngôi hiệp một Đức Chúa Trời, Đức Chúa Jésus là con một của Đức Chúa Trời, Đức Chúa Jésus chịu đóng đinh trên cây thập tự để chịu thay tội cho thế gian - bao nhiêu điều rắc rối!

Sáng chủ nhật, tối chủ nhật, tối thứ tư, tối thứ năm, không buổi nào thiếu mặt gia đình ông Ký Thảo. Nghe giảng Kinh thánh cố nhiên là không vui, nhưng hai nhà gần đấy không lẽ nào không sang. Có hôm bà Ký lấy cớ là nhức đầu-sang mãi nó cũng chán. Mà đến cuối cùng lại phải sang, sang là sang vậy.

- U mày không sang nhà giảng à.

- Thầy mày sang đi, hôm nay tôi nhức đầu.

- Thôi u mày chịu khó sang một tí, có gần một giờ thôi mà. Ngồi dậy có lẽ lại khỏi nhức đầu.

Bà Ký ngần ngừ một chút rồi đành mặc áo. Có hôm chồng bảo, bà vẫn không sang chỉ một lúc rồi bà mục sư cũng sang kéo sang. Thành ra đến mấy tháng bà Ký vẫn theo một cách miễn cưỡng.

Được ông bà mục sư là người khéo léo. Họ đối với ông bà Ký như người thân thích. Thường thường đi quá cái giới hạn là hai người bạn mới quen, họ bàn tính giúp cả những việc trong gia đình:

- Anh Đức năm nay học lớp nhì dưới rồi đấy nhỉ. Còn hai năm nữa thôi là phải cho đi Hà nội học. Ông bà hẳn túng thiếu lắm nhưng đến lúc ấy cũng phải cố chứ sao Các ông các bà tín đồ ở Hànội nhiều người tốt lắm. Có thể gửi anh ấy một nơi nào được.

- Bà Ký cũng phải ăn mặc một chút chứ. Cứ xềnh xoàng như thế sao tiện. Để tôi gửi mua giúp bà một tấm lãnh Sông Hương mới được.

Ngoài giờ nói chuyện về đạo lý, không bà mục sư sang bà Ký thì bà Ký sang bà mục sư. Hai người đàn bà cùng đi chợ, cùng đi chơi nhiều lần và dần dần - cái gì lâu cũng thành quen - bà Ký đã quen với việc đi đạo.

Trước kia tuần rằm, mồng một, bà Ký thỉnh thoảng còn mua nải chuối, thổi chõ xôi thắp hương, nhân tiện cho con cái nó ăn, nhưng từ bấy giờ thì thôi hẳn. Cả những ngày giỗ Tết, họ nhớ ngày tháng đấy nhưng nhớ chỉ để mà nhớ. Chính bà Ký nói ra miệng:

- Bày vẽ ra cúng với bái, chứ các cụ nào về ăn được!

Còn ông Ký thỉnh thoảng cũng nói đùa:

- Nào hôm nay, u mày làm con gà và thổi chõ xôi ăn nào, Lúc nào mình muốn ăn thì cứ ăn, chứ việc gì phải dựa vào các cụ mới ăn được.

Ngày này theo ngày khác, họ sống cuộc đời của những người tín đồ chân thành nhất. Buổi sáng buổi tối, lúc sắp ngủ và lúc sắp trở dậy, cả ông Ký, bà Ký đều quỳ lâm râm cầu nguyện. Và bữa ăn nào họ cũng bắt con cái cúi đầu để hoặc chồng, hoặc vợ cám ơn Chúa đã ban cho thực vật này. Lời cầu nguyện cám ơn vừa dứt, cả mấy đứa trẻ đều phải đồng thanh nói: Muốn thực hết lòng tức là cái câu ‘‘a-men’’ dịch sang quốc ngữ.

Còn nhớ lần đầu tiên, một buổi nhóm họp tối thứ tư, bà Ký bắt đầu cầu nguyện. Tuy đã theo nhưng mãi hôm ấy bà mới học cầu. Lúc buổi tối, bà mục sư bảo thì bà đã muốn dẫy nẩy lên:

- Tối hôm nay, bà Ký cầu nguyện đấy nhé!

- Thưa bà thôi ạ, tôi vụng mồm, vụng miệng không biết cầu đâu ạ.

- Bà dở quá, cầu nguyện thì được phước chứ. Bà cứ xem có điều gì muốn xin Chúa ban cho thì bà cầu và cuối cùng thì bà xin nhân danh Chúa Jésus Christ. Thế thôi, có gì mà không được.

- Kể ra thì cũng chẳng khó gì, bà Ký tự nhủ vậy nghe qua một vài bận là nhớ ngay.

Nhưng bà ngượng. Bắt bà cầu nguyện cũng như có lần mới lên Bắc giang, bắt bà bỏ cái váy, mặc cái quần. Thói quen chưa ăn nhập, lúc bắt đầu nó cũng khí lúng túng. Buổi tối đó bà Ký nể quá, nên cũng cầu nguyện nhưng chỉ ngập ngừng được mấy câu rồi: chúng con cầu xin Chúa bấy nhiêu lời, xin nhân danh chúa Jesus Christ.

Muốn thật hết lòng.

Từ ngày theo đạo Tin lành, ở gần nhà ông bà mục sư, gia đình ông Ký nghe chừng cũng dễ chịu. Nguyên nhân sự dễ chịu ấy do ở sự hòa thuận trong gia đình. Ông Ký bỏ hết mọi cách chơi bời. Trước kia, ông tổ tôm được, tài bàn được, rượu chè được, giá phong lưu chút nữa thì có lẽ thuốc phiện, cô đầu cũng được. Thế mà nay, nhất đán ông bỏ cả. Đi đến đâu, ông cũng chỉ đem một câu chuyện đạo Tin lành ra nói. Ai phản đối ông cãi kỳ cùng cho đến lúc nào người kia phải chịu mới thôi. Bà Ký không lý sự được như chồng thì bà không đi chơi đâu nữa. Trừ vài nơi thân là đằng bà cụ Ấm và đằng bà Thừa.

Người đàn bà vẫn dễ tin. Lòng tin của bà Ký nhiều khi hơn ộng Ký. Trước kia bà tin Phật Thánh, Quỷ Thần thì nay bà tin Chúa. Ngày ở nhà quê bà đội tám bát nhang đến lúc này, bà lý Cam, chị bà vẫn trông coi và góp cho. Nghe tin em đi đạo bà Lý nhắn người lên hỏi.

- Dì đi đạo, thế còn những bát nhang dì tính làm sao?

Bà Ký dám trả lời một cách báng bổ:

- Những bát nhang ấy, thôi thì bác cứ để múc canh cũng được.

Rồi ngày lễ Noël đến.

Ấy là lần đầu, ông bà Ký Thảo dự một lễ đạo. Bà Ký nhớ lại ngày còn ở nhà quê, mỗi năm mấy lần cụ đạo ra mùa, vào mùa, thì nào bà cũng sang cái làng bên cạnh xem rước. Vui lắm, cũng như tất cả những đám rước thần. Bao nhiêu là người đi xem, già trẻ lớn bé có. Bà đã hỏi bà mục sư xem kỳ lễ này có rước không. Bà mục sư người xứ Huế ấy đã mỉm cười cho cái bà Ký người quê mùa thực thà, rồi giảng giải:

- Ngày lễ này là để kỷ niệm ngày Chúa giáng sinh xuống thế gian. Bầy ra trò này trò khác cốt để cho các em... Chúa Giáng sinh thì lạ lắm, bà Marie là người nữ đồng trinh chịu thai bởi Đức Chúa Thánh Linh sanh ra Chúa Jésus. Việc Chúa giáng sanh thì lạ lắm... Đến hôm ngày có giãng kỹ, bà để ý mà nghe. Đây này, hay tôi giở Kinh Thánh chỉ đoạn ấy cho bà đọc nhé.

Bà mục sư cầm quyển sách dầy, giở ra đưa cho bà Ký. Đến lúc này bà Ký đã không lấy việc cầm quyển Kinh Thánh làm bất đắc dĩ.

Buổi trưa hôm đó, còn đương nghĩ chuyện lể Noël thì ông Ký đi làm về lại đem cho một tin khác. Ấy là bức thư của ông giáo Chi.

- Thư của chú Chi đấy, thằng Đức đem đọc cho u mày nghe.

Thằng bé cầm lấy cái thư gập đôi đã bóc rồi, rút tờ giấy ra đọc. Không có gì dài dòng chỉ năm sáu hàng ngắn ngủi đủ để ông bà Ký hiểu rằng ông giáo Chi sắp cưới vợ. Lễ cưới đúng vào ngày nghĩ Noël.

- Chú ấy cưới cái cô giáo, lần trước về đây. chú ấy cho xem ảnh đấv, thầy đó nhỉ.

Ông Ký sẽ gật đầu rồi mỉm cười:

- Chú ấy thế mà khôn. Chúng nó sau này cũng bắt chước như chú ấy. Kiếm một con vợ không cần giàu, miễn là nó có nghề nghiệp, chữ nghĩa.

Bà Ký nói có giọng bùi ngùi:

- Chú ấy lấy vợ mà mình chẳng giúp được cái gì, cũng chẳng có gì mừng.

Ông Ký không đáp chỉ lặng im ngẫm nghĩ. Thằng Đức và thằng Tề xúm lại bên cha:

- Đến hôm ấy, thầy u cho chúng con về ăn cưới chú nhé, chúng con chưa được đi ăn cưới bao giờ.

Hai đứa nói xong mới xực nhớ rằng chúng chưa có quần áo. Từ ngày lên đây đến giờ, mỗi đứa chỉ có một cái áo dài bằng chéọ go đen để đi học. Cái áo dài ấy - thằng Đức nhớ lắm - đã rách mướp và nhân kỳ Vua ra mới được thay bằng cái áo mới khác. Đến bây giờ cái áo mới ấy đã thành cũ.

- U may cho con cái áo mới. Áo con rách cả hai tay, cả vạt nữa, ai lại mặc cái áo ấy đi ăn cưới bao giờ.

Bà Ký gạt lời con:

- Hai đứa đi ra kia chơi. Để thầy u còn tính chứ, làm gì mà ồn lên thế.

Hai đứa trẻ còn xê quanh chưa chịu ra ngay. Mãi sau thấy cha mẹ cùng lặng im không ai bảo gì mới đành rủ nhau ra.

- Thầy nó có tính giúp chú cái gì không? Chú ấy dạy học lương có khá đôi chút nhưng đến lúc này, chắc cũng thiếu. Giá mình có năm bảy chục một trăm cho chú mượn nhỉ. Hay thầy nó liệu hỏi đâu được giúp chú chăng?

Ông Ký cười:

- Việc chú ấy, chú ấy tính cả rồi chú đợi đến mình nữa thì vừa. Mình thì có gì. Mượn đâu người ta cũng trông vào số lương, khó lắm...

- Nhưng mình cũng kiếm cái gì mừng chú chứ. Có nên để tôi và trẻ về không? Tôi thì tôi nghĩ rằng dù sao về được cũng vẫn hơn. Chỉ phiền một cái mình thiếu quá. Đi về bây giờ ít nhất cũng mất mươi đồng...

Hai vợ chồng lặng im. Ông Ký ngồi trầm ngâm chán rồi đi ngủ trưa. Như bao nhiêu lần khác, mỗi lần bàn một việc gì có dính đến tiền là у như cả hai vợ chồng cùng phân vân.

Cho đến chiều hôm sau, câu trả lời về hay không vẫn chưa nhất định. Ông Ký đem kể cho ông mục sư nghe, bà Ký đem kể cho bà mục sư nghe. Nhân tiện hỏi ý kiến:

- Chú nó nhà tôi làm giáo học ở Nam định, đến kỳ nghỉ lễ này thì cưới vợ. Tôi cũng định cho các cháu về chơi, ông bà bảo có nên không?

Cố nhiên là cả ông bà mục sư cùng khuyên đừng về, ở ngoài bao giờ người ta cũng sáng suốt hơn. Lấy chỗ thân tình, ông mục sư khuyên ông Ký và bà mục sư cũng khuyên bà Ký tương tự:

- Ông bà ít lương chứ nhiều nhặn gì, mỗi lần đi về như thế này hẳn cũng tốn. Vậy tốt hơn hết là đừng về, viết một bức thư cũng đủ rồi. Ông giáo ông ấy cũng thừa hiểu... Lại nhân kỳ lễ Chúa gíang sanh tới này, tôi tưởng ông cũng nên để các em ở nhà dự cho vui...

Đến đây câu chuyện lạc vào cách tổ chức lễ Noël. Ông bà Ký nghe, cũng lấy thế làm phải. Вố mẹ phải thì các con cũng phải. Hai đứa trẻ hỏi lại một lần nữa xin về ăn cưới chú. Ông Ký thong thả bảo các con:

- Thôi chúng bay trẻ con thì về làm gì, ở lại dự Noël hơn.

Bên nhà ông mục sư đã bắt đầu thấy có sửa soạn. Ông mục sư và cái ông thầy giảng mới ở Hà nội về giúp việc, cả ngày cắt giấy xanh đỏ, dán thành những tràng hoa dài. Lại bao nhiêu là đèn xếp xanh đỏ, trông các mầu lẫn lộn vui mắt đáo để. Còn độ ba hôm nữa tới ngày lễ, chẳng biết ông mục sư xin đâu được một cành thông to tướng. Cắm vào cái thùng gổ to chèn chặt, ngọn thông cao gần tới trần nhà, thực là một cây thông con.

Trên cây thông, ông mục sư và ông thầy giảng đính bao nhiêu là trang kim và ngôi sao cắt bằng giấy thiếc. Thắp nên lên, đứng bên ngoài trông ánh sáng lấp lánh vì ánh phản chiếu các miếng giấy kim, bà Ký và mấy con lấy làm một sự lạ lùng.

Ông mục sư quay ra thấy thằng Đức và thằng Tề đương đứng ngắm cây thông Noël có vẻ thích lắm liền mỉm cười hỏi đùa:

- Các em muốn về ăn cưới chú hay ở đây dự lễ Chúa giáng sanh nào?

Hai đứa bé cùng có vẻ thẹn. Chính chúng nó vừa có ý so sánh, cân thử xem về ăn cưới chú và không về đằng nào hơn. Giá không có kỳ lễ vui vẻ này thì chúng đã hậm hực mãi vì không được về đấy.

- Đến tối ngày kia thì các em đứng ở đây hát.

Ông thầy giảng chỉ cái bực đằng trước cây thông. Thằng Đức dắt em ra thử đằng trước. Nó tưởng tuợng đằng trước mặt có bao nhiêu người lạ đương chăm chăm nhìn anh em nó đứng sau những đứa trẻ khác. Từ ngày cha mẹ chúng theo đạo Tin lành, chúng bị bao nhiêu bạn học chế giễu. Trẻ con nghịch ngợm đã đành, lại cả những người lớn, họ cũng ác lạ. Gặp chúng là họ chỉ trỏ:

- Kia kìa hai đứa con ông Ký Thảo đi đạo ‘‘tin dữ’’ đấy.

Thằng Đức cứ nhớ lại mà khó chịu. Nó muốn không đứng lên hát làm gì và bỏ phất cái Tin đạo lành này cho xong. Nhưng thằng bé lại sực tỉnh nhìn cây thông rực rỡ ở trước mặt và nhớ những lời hứa hẹn của ông bà mục sư:

- Hôm ‘‘Nô ên’’ này, các em sẽ có kẹo bánh.. Tôi đã dành cho hai em một thứ quà.

Suốt ngày trước hôm chính lễ, cả mấy người đàn bà: bà mục sư, bà Ký Thảo và mấy bà tín đồ khác họp nhau gói kẹo lại từng gói. Đến một dành kẹo chứ không ít, lại một sọt cam Bố-Hạ nữa. Ngày lễ này kể cũng đã khá tốn tiền. Mấy bà vừa làm vừa nói chuyện riêng bà Ký vẩn vơ nghĩ đến đám cưới của ông em chồng, lắm lúc các bà kia hỏi mà bà không nghe tiếng. Tưởng tượng lúc này tất cả các cô em chồng đương ngồi làm cỗ, câu chuyện vui vẻ đậm đà, bà Ký muốn thở dài một cái cho nhẹ bớt. Con người mới phiền phức làm sao! Mãi đến lúc này mà bà cũng chưa vui đạo được. Lễ Noël đối với bà chỉ lạ chứ không vui. Chao ơi, sao bà chẳng bắt chước chồng ; ông Ký Thảo lúc này đương cùng mấy đứa trẻ con nghêu ngao hát:

- Mừng thay Noël, đêm thánh đấng Christ giáng sinh...