- III -

THẦY mày lúc nào có đến chơi đằng nhà ông Lẫm, ông Oanh thì nói với ông ấy một câu để tôi đem dầu ra ông ấy cân ngay cho, không phải chờ đợi. Chả nhẽ có thầy mày quen...

- Thì lúc nào u mày ra chơi nhà ông ta mà nói. Mình không muốn dính vào những việc lôi thôi ấy.

Bà Ký Thảo cau mày:

- Tưởng có thầy mày quen thuộc, cùng là bạn làm việc với nhau; có gì mà lôi thôi, thày mày chỉ bảo với các ông ấy một câu.

Không cho vợ nói dứt, ông Ký gạt đi, giọng đã gay gắt:

- Người ta đã bảo người ta không muốn dính vào những việc ấy mà. Có mấy khi lại chơi đằng chúng nó đâu…

Cũng như mọi lần khác, hễ bàn đến việc làm ăn là ông bà Ký chỉ nói với nhau được ba câu. Hai vợ chồng dường như là xung khắc, bàn tính việc làm ăn cấm bao giờ hợp nhau. Cái câu thuận vợ thuận chồng tát bể đông cũng cạn có lẽ cả hai người cùng nhớ kỹ, nhưng họ cấm làm theo được. Từ trước đến giờ, hễ vợ nói một câu là у như chồng phản đối:

- U mày thì biết cái gì...

- U mày mà có làm ăn được cơ...

Những câu nói miệt thị của ông Ký chạm đến lòng tự ái của bà Ký nhiều quá. Nên cứ mỗi lần bàn nhau у như câu cuối cùng của bà Ký là câu:

- Tôi cứ muốn vứt cả ra đấy...

- Ở với thày mày tôi chẳng muốn làm cái gì cả.

Giá lương ông Ký được nhiều hơn chút nữa, bà Ký cứ việc ở nhà nuôi con thì yên một truyện. Khốn nỗi trong nhà, lúc nào cũng túng thiếu Những đứa con lại cứ thêm mãi ra, rồi chúng nó lớn lên, ăn với mặc, lo đủ cho chúng nó cũng chật vật. Đứa lớn nhất, thằng Đức lại sắp phải đi Hà nội học; năm vừa rồi thằng bé trượt, có lẽ cũng là may cho ông bà Ký, một năm nữa mới phải lo lương học của con.

Lần đẻ đứa con thứ tư, chẳng biết nghe ai xui khôn xui dại thế nào, bà Ký Thảo uống bao nhiêu thứ lá, lại cả thủy ngân nữa, hy vọng từ lần này trở đi khỏi phải sinh nở. Hai vợ chồng ở gần nhau, đã không cấm được những sự đi lại thì cũng chỉ có cách ấy.

Nhưng con Ân Điển, rồi thằng Hưng ra đời. Ông Ký nhiều lần vui vẻ đã nói đùa:

- Những u mày thì những đứa sau này không có, vậy từ thằng Vượng trở lên là con chung, còn con Ân Điển, thằng Hưng và một vài đứa sau này nữa là con riêng của mình.

Những lần ông Ký nói đùa như vậy thì ít, những lần khằn khò thì nhiều. Số lương lĩnh về ông giữ lại một phần, còn đưa cho bà Ký hạn rằng cái số tiền ăn chỉ có như thế. Tháng nào, bà Ký cũng tiêu thiếu. Một phần bởi bà hoang, trông thấy chồng con ăn khổ sở không đành lòng, một phần nữa, muốn hà tiện cũng không sao hà tiện hơn được, cái gia đình đông đúc ấy, cứ ăn rau ăn mắm cũng tốn, lại trăm thứ vặt vãnh, xà phòng, dầu đèn...

- U mày đã khỏe tiêu hoang thì làm ra mà tiêu…

Hơn một lần, ông Ký bảo như vậy. Thì từ ngày mới lên, bà Ký vẫn tính thế. Bà vẫn hy vọng mỗi tháng kiếm được một số tiền để tiêu pha được tự do không bó buộc lắm. Trông những người đàn bà biết buôn bán khác như bà Ký Thu chẳng hạn, bà them. Vợ chồng họ có bao giờ khằn khò nhau vì mấy đồng bạc đâu.

Nhưng nói đến truyện làm ăn mà bực. Lần đầu tiên thuê cái nhà bên cạnh nhà bà cụ Ấm mở cửa hàng, đã có chuyện khó chịu về mấy cái kẹo và mấy con chỉ rồi. Lần thứ hai, ở gần nhà bà Minh Thịnh mua mấy tạ lạc, ông Ký cũng lại nói lôi thôi...

Rồi lần này là lần thứ ba, bà Ký buôn dầu chẩu. Dầu mua của mấy làng gần đấy đem về bán cho nhà Băng đã có giá sẵn. Từng chuyến một, lãi thấy ngay trước mắt... Nhưng cái dễ cũng phải có cái khó đi kèm, cái khó ấy là làm sao người cân dầu cân ngay cho. Không phải chỉ có mình bà Ký buôn dầu, còn có nhiều người khác nữa, buôn bán là phải cạnh tranh. Bà Ký cũng muốn cạnh tranh nhưng lại không biết luồn lọt. Cái ông Lẫm và ông Oanh cân dầu ấy, giá bà cứ chịu mất ngay cho họ một ít tiền và vài câu nói là xong, là mọi việc suôi cả. Muốn bắt con cá rô thì cũng phải thả con săn sắt, lẽ thường là như vậy.

Bà Ký cũng hiểu đường lối là thế, nhưng bà không muốn làm, định nhờ ông chồng. Nhưng đã chẳng biết lại thêm bực mình. Một lần nữa, bà Ký nói:

- Ở với thày mày có bao giờ làm được cái gì cơ chứ.

Nói xong, bà buồn rầu nhìn ba gian nhà mới dọn được mấy tháng. Cái nhà cũ, có bốn gian rộng hơn lúc trước thuê có một đồng rưỡi, vì sau ông Minh Thịnh tăng lên một đồng nữa, cũng còn là rẻ. Nhưng một buổi kia, đâu có người đến để mặc cả thuê cả một khu bốn mươi lăm đồng một tháng gấp ba số tiền thuê của Hội Tin lành ngày trước, ông Minh Thịnh thấy vậy tham - mà cũng là thói thường của con nhà buôn bán – liền nói với ông bà Ký Thảo dọn đi, chính vợ chồng ông ta cũng dọn đi nữa. Ba gian nhà mới đã chật hơn lại đắt hơn. Trong khoảng đất hẹp ấy phô bầy tất cả cái nghèo của một tiểu công chức đông con lại - không biết nên gọi là lương thiện hay là khờ dại, không biết xoay. Đồ vật quý nhất là cái giường gỗ lát mua tám đồng ngày ở gần nhà ông mục sư và cái hòm đựng quần áo cũng mua hồi ấy, còn các đồ vật khác, vài cái giường mọt, bộ bàn ghế mốc, thực đáng làm tiêu biểu cho cái cảnh nhà thuê, gạo chợ.

Đứng trước cảnh ấy, ông Ký thản nhiên, có khi lại cho thế là mãn nguyện. Nhưng nói đến bà vợ là ông miệt hẵn. Người đàn bà ấy chỉ biết đẻ con, trông con và công việc trong nhà, những sự ấy không được ông coi trọng. Sống giữa cảnh thiếu thốn, hai vợ chồng lại chẳng kính mến nhau!

Hiểu rõ tâm lý chồng, bà Ký thường than thở với thằng con lớn:

- Thầy mày như vậy, u không thể nào ở gần được đâu. Ăn ở với nhau từ thủa mười bảy, giá trời để cho thì cũng được bảy mặt con mà vợ chồng chả bao giờ có điều gì vui. Các em nó còn nhỏ chứ không thì u về Kinh Môn ngay. Dù bữa rau bữa cháo cũng còn hơn…

Đến cái lần buôn dầu này, bà lại càng buồn hơn, nhủ con:

-Cái lão Lẫm với cái lão Oanh làm ở nhà Băng, ngoài giữ việc cân dầu, con đã biết đấy. Một câu tử tế với họ, thêm nữa cái quà gì mấy đồng bạc là cùng, công việc buôn bán của tao có phải dễ được bao nhiêu không? Tao thì tao không quen nhờ có thầy mày, mà thầy mày cũng nhăn mặt lại. Cái việc buôn dầu nầy cũng đến hỏng, mà rồi cũng chẳng làm được cái gì đâu! Từ giờ đến cuối năm có lẽ tao đến thu xếp về nhà quê, tao với hai em bé... Thuê cái nhà ở phố đồn, kiếm vài chục bạc là đủ rồi, không thì tao ở nhờ nhà bà Cử với bác Ba gái cũng được. Thì tao cũng cứ như bác ấy, chẳng trông vác số lương của thầy mày nữa xem sao. Nhưng tao chỉ thương chúng bay ở trên này, không có mẹ trông coi cho thì khổ, mà rồi hỏng cả…

Chẳng phải đợi bà Ký về nhà quê, lũ con mới khổ. Trừ vài đứa bé quá chưa biết gì còn hai đứa con lớn, thằng Đức mười lăm, thẳng Tề mười hai chúng sống giữa không khí nặng nề trong gia đình như hai cái cây non thiếu nhựa. Một chút ánh sáng, một chút khí trời cần lắm!

Nhiều buổi tối, bà Ký Thảo đã phải mắng con:

- Thẳng Đức hư quá, hôm nào cũng không về đúng bữa cơm, mẹ cứ phải để phần.

Câu mắng một ngày một gay gắt hơn.

- Như con nhà không có người dạy thôi!

- Như con nhà ăn cắp, tối nào cũng đi ngủ lang, thứ năm, chủ nhật chẳng lúc nào ở nhà cả. Cái mã mày rồi cũng chẳng ra gì đâu, con ạ,

Đầu tiên chỉ thằng lớn là thằng Đức bị mắng. Rồi cả thằng thứ hai là thằng Tề. Cả hai anh em, trừ những giờ học và hai bữa cơm còn thì biền biệt, chỉ đến nhà bạn. Chúng nó vẫn sợ cha mẹ, vẫn muốn vâng lời lắm, nhưng khó quá. Không khí gia đình dường như ép ngực xuống, chúng phải tìm nơi khác để thở.

Chiều nào cũng vậy, ở trường ra, thằng Đức và mấy bạn không về nhà, nhưng rẽ ngược lên phía cái hồ thùng Đấu để bơi. Mùa rét đến, chúng cũng không bỏ lệ. Đùa, nghịch, nói truyện vẩn, truyện vơ từ việc ông giáo trong lớp cho đến việc mấy cô bé mười lăm xinh xinh học lớp nhất trường con gái. Đi tắm về, và vội vàng cho xong bữa cơm, thằng bé lại cắp cặp đi:

- Con lại đằng người bạn, học ‘‘groupe’’ (nhóm).

Mang tiếng là học, mỗi buổi tối, chúng viết được một bài ám tả còn chỉ đùa. Nói truyện nhảm, hát cải lương, v.v... chán, đêm nào cũng đến mười một giờ khuya mới ngủ. Và thằng Đức ngủ luôn lại nhà bạn đẽ sáng hôm sau đi học một thể. Nơi nó hay lại là nhà thằng Định cùng học một lớp, ở đấy có cả thằng Lợi cùng học năm trước ‘‘đúp’’ lại ở trọ. Ngoài chúng nó, có một bà cụ già là bà ngoại thằng Định, một bà chị dâu và hai con, con bé lớn đã lên năm. Gia đình không có người đàn ông nào nhưng sao êm ái, thuận hòa đến thế! Lại đây, thằng Đức tưởng có một gia đình mới nữa. Cả mấy đứa xưng là ‘‘con’’ với bà cụ và xưng ‘‘em’’ với bà chị. Và hai người đàn bà này cũng tưởng như ba đứa đều là cháu, là em.