- V -

U mày rồi về sau ở với thằng Đức, mẹ con giống nhau ở với nhau.

Ông Ký Thảo bĩu môi bảo vợ như vậy. Trước kia, ông chỉ khó chịu vì vợ, bây giờ lại khó chịu vì con nữa. Bởi vậy trong cử chỉ trong lời nói thường tỏ ra nhiều thái độ đáng bất bình. Cái gia đình đã bất hòa lại bất hòa thêm chút nữa.

- Mình bảo là có sai đâu, cứ nghe mình ở nhà ông mục sư ngay từ đầu và đừng bỏ đạo, có phải chẳng xảy ra chuyện gì không.

Bà Ký phát khùng lên cãi lại:

- Phải rồi cứ cái gì xấu là giống mẹ, còn bố nó thì tốt, tốt lắm. Còn thằng Tề nữa, nó cũng hay đi là giống tôi đấy. Thì rồi nó ở với tôi. Nhưng thày mày đừng nói những câu nói khó nghe nữa. Khối gia đình người ta không có đạo, hỏi người ta có thế không, tôi thì tôi cho nó sở dĩ bỏ đi là vì đến ở đằng ông mục sư đấy. Không có chỗ nào ở nữa, bất đắc dĩ nó phải đến đấy, ông bà ấy tốt thực nhưng nó không chịu được cái đạo ấy thì nó bỏ đi chứ chẳng sao cả.

- Không chịu được cái đạo ấy thì chịu được cái ăn mày... đã ngu không biết người ta bảo lại cứ ương. Muốn ăn mày rồi thì được ăn mày.

Cái mầm chia rẽ bắt đầu nẩy ra một cái lá. Khằn khò với chồng xong, bà Ký Thảo bàn với con, cái thằng Đức sau hai lần bỏ đi ở Hà nội đã trở về nhà:

- Còn mấy tháng nữa hết hè, thế nào rồi con cũng phải đi Hà nội học chứ cũng chẳng ở nhà được. Làm thế nào tính được cách để u cũng ra ngoài ấy đây, chứ không một mình mày thì con cũng khó điều mà học được.

Thấy con lặng im chưa trả lời, bà lại tiếp:

- Con cứ xem thầy con thì biết đấy. U cứ ở gần một ngày là một ngày u bực. Rồi khổ lây đến cả lũ em nữa. Từ ngày lên đến giờ, u chưa lúc nào được vui, chỉ những tính chuyện đi chỗ khác hay về nhà quê. Về nhà quê thì không về được rồi, thế nào u cũng phải đem theo vài đứa em mà lương chắc là thầy không gửi, buôn bán phần không quen, phần vốn không có, khổ lắm con ạ.

Thằng Đức chép miệng bàn một câu:

- Vâng, kể ra cũng chỉ có một đường là sang bên ấy. Một vài năm nữa, thằng Tề thi đỗ, rồi con Dung, u không sang thì chúng nó học làm sao được. Nhưng sang cũng phải có đường có lối, chứ có phải sang bừa được đâu. Còn phải thuê nhà, còn phải sắm sửa cũng tốn nhiều, u ạ. Mà sang bên ấy làm cách nào cho đủ, lương thầy gửi chắc chẳng được bao nhiêu đâu.

- U đã tính rồi con ạ, u hỏi bác Phán, bác ấy bảo ở chỗ Ngọc Hà, thuê cái nhà bốn năm đồng cũng đã rộng, cũng có thể thổi nấu cho mấy người học trò được. Cứ có được bốn người là thêm được miệng u và một em rồi. Đồ đạc sắm sửa cứ cho là mất năm sáu chục gì đó.

- Thôi hẵng để về sau hãy bàn. Nghỉ hè đã hết đâu, vả lại thằng Tề nó cũng lên lớp nhì trên. Còn hai năm nữa nó mới thi. Hay là u để đến lúc ấy sang cũng được.

- Hai năm nữa thì lâu lắm. Ở gần thầy mày hai năm nữa cũng bực.

Hai mẹ con bàn tính với nhau rút cục vẫn không giải quyết ngay được điều gì. Những ngày hè dài dằng dặc chán nản quá chừng. Thời gian như không đi nữa. Cái gia đình có những người sống bên nhau một cách bất đắc dĩ ấy vẫn ở cái nhà phố Nghĩa Long. Có một sự may: lương ông Ký Thảo lên tới quãng bốn mươi đồng; không như vậy thì không đủ được, nguyên một khoản tiền nhà đã năm đồng rưỡi.

Ông Ký vẫn theo đạo Tin lành nhưng tối vẫn đi đánh tổ tôm. Bước đường tiến của gia đình, hồi sáu năm trước, ông nghĩ đến một cách thiết tha thì bây giờ nhạt hẳn. Dần dần ông trở nên lãnh đạm, thằng Đức bỏ học trường Bưởi ông không quan tâm nữa; song hè nó muốn học đâu thì học; chỉ thỉnh thoảng nhắc đến, lấy làm khó chịu thì ông nói mấy câu cho hả. Làm ở nhà Băng hết năm nay là sáu, công việc ông không vất vả như trước nữa. Cái ông Chánh chăm chỉ đổi đi đến ông này là thứ ba, ông này thì dễ chịu lắm. Câu truyện phải đi làm chủ nhật - ngay chiều thứ bảy nữa - trở nên khôi hài.

Nói truyện với người nọ người kia, đến chuyện gia đình, ông Ký đã có một câu:

- Vợ với con, chán chết, không nghĩ đến nữa, nó đỡ bực.

Người đàn ông ấy đã có cái thành kiến về vợ và con như thế này: vợ ông là một người đàn bà dốt nát, vô học, không biết làm ăn gì cả, đã thế lại ương, con ông là một đứa trẻ hư, hèn yếu, không đủ nghị lực, đã thế lại không vâng lời. Điều nhận xét của ông không phải là không đúng, nhưng tệ một điều, ông chỉ nghĩ đến tật xấu của vợ con, ông không nghĩ đến đức tốt, và cái hoàn cảnh nó đào tạo ra con người nữa; bởi vậy đối với vợ con, ông coi rẻ hẵn đi.

- Hừ cứ nghe theo mình thì chẳng bao giờ có chuyện gì.

Nghe theo ông tức là bà Ký phải theo đạo Tin lành, giáo dục lũ con theo một cái khuôn khổ của đạo, thằng Đức phải ở nhà ông mục sư ngay từ đầu; đã có ý thiên hẳn về mình rồi, ông Ký không chịu trách nhiệm về mọi sự xảy ra. Tại vợ, tại con nên nó mới như thế đấy mà! Còn kêu ca gì nữa!

Ông chồng ấy không hiểu rằng chính bà vợ của mình cũng kêu ca về mình nhiều không kém. Bà Ký bảo con như thế này:

- Gia đình có sinh ra nhiều truyện không vui cũng là ở tại thày mày. Nhưng tao thì còn có việc gì. Tao chỉ có một tội là không biết buôn biết bán, nhưng mày thử nghĩ mà xem, từ thuở bé ở nhà quê, có buôn bán bao giờ đâu. Ví với bà cụ Ấm, bà Ký Thu, bà giáo Tưởng làm sao được. Người ta sinh vào cái nhà nó như thế từ thuở bé rồi, mà cũng phải bao nhiêu lần lỗ vốn chứ, còn tao chưa sắp buôn đã sợ lỗ vốn rồi, mà mình cũng có vốn đâu! Tao phải mỗi cái tội là hèn là không biết làm ăn. Nhưng không phải bởi thế gia đình bất hòa. Đầu ở tự thày mày cả cái độ mới lên, tức mình tao đã về nhà quê mấy tháng, mày cũng biết đấy. Ai lại đưa một tháng vài chục đồng bạc, nhà dắt ngần ấy miệng ăn, có thiếu hỏi thày mày lại nhăn nhổ bảo tao hoang... Rồi lại cái đạo Tin lành nữa, từ ngày thày mày đi, thày mày nói nhiều câu khinh bạc chẳng ra gì cả, thày mày như khinh tất cả các bác, các cậu, ngay ông nhà tao là ngu, là không biết gì. Thì thầy mày đi đạo đã hơn ai, tối cũng vẫn tổ tôm. Lương có thế, vợ con bên cạnh bỏ không nuôi không được chứ không thì thày mày lại không thuốc phiện, cô đầu đủ cả rồi ấy à...

Người đàn bà ấy nói nhiều, nói dài lắm dường như để cho hả hết những nỗi uất ức trong đời làm vợ:

- Thày mày cậy mỗi tháng làm được mấy chục đồng bạc, thày mày miệt tao quá lắm, không chịu được. Mày thử nghĩ mà xem, tao ở với thầy mày chẳng qua chỉ được hai bữa cơm chín, cũng như một con vú chứ hơn gì. Được một lũ chúng mày ra đấy, hỏi đã được cái gì chưa.

Thằng Đức vừa giận mẹ lại vừa thương. Nó biết rằng mẹ nó khổ vì bố nó lắm, nhưng không phải vì thế để mẹ nó có những ý nghĩ riêng tây. Ở với chồng với con, mà bảo không được như con vú, với như con vú, còn có nghĩa lý gì không! Nếu thế thì cứ ở một mình cho nó nhẹ. Giận mẹ chán, nó giận đến bố, sao bố nó không biết cư xử thế nào cho vui lòng người bạn trăm năm của mình, sao bố nó quên được rằng bên cạnh mình cũng có một người sống, người ấy có quyền được sống, có quyền được vui. Ông Ký đã lấy làm bực mình vì vợ con không chịu theo lời ông nhưng sao ông không trách mình vụng, không biết cách bảo. Ừ, nếu ông khéo ra một chút, chỉ ở một vài lời nói, một vài cử chỉ thôi thì ông bảo gì vợ con ông chẳng nghe. Một mình ông cũng đủ khiến gia đình hòa thuận rồi.

Ba người vợ, chồng, con đều trông thấy lúc sụp đổ của gia đình nhưng không ai tìm cách cứu vãn cả. Chính ra có tìm chưa chắc thấy. Rồi đến lúc thấy, đã vững làm theo được đâu!

- Bây giờ thầy mày chỉ khéo cư xử cho cái gia đình được vui vẻ một chút là đủ rồi. Tự khắc trong nhà thịnh vượng hơn lên.

Một mìnhbà Ký nói ra miệng như vậy, còn ông Ký và thằng Đức mỗi người giấu một ý nghĩ.

-Bây giờ u nó cứ theo đạo như trước, chủ nhật bắt các con cái đi nhà giảng đứa nào lớn lên đến tuổi cho đi học, như thế thì chỉ mươi năm là khá...

- Giá thầy u cứ hòa thuận, bàn tính việc làm ăn với nhau cho trong nhà phong lưu lên một chút, theo đạo hay không cũng không quan hệ lắm nhưng cần nhất là theo thì theo cả nhà, mà không theo thì không theo cả nhà...

Mỗi người có một ý riêng, không ai bắt được ai cả, trong nhà vẫn lủng ca lủng củng. Ý nghĩ chia rẽ, tưởng chỉ ở một bà Ký, không ngờ có cả ở ông Ký nữa.

- U mày rồi thì ở với thằng Đức. Mẹ con giống nhau ở với nhau.

- Về sau, u mày ở với đứa nào thì ở.

Hai vợ chồng sở dĩ còn ở với nhau cũng bởi hoàn cảnh. Bà Ký thì do sự chưa làm ăn gì được. Ông Ký bởi cần phải có một người vợ ở bên như tất cả các người đàn ông khác.