- VI -

KỲ nghĩ hè đã qua. Ông Ký Thảo lại bắt đầu tính chuyện cho con đi học. Dù sao, ông cũng còn hy vọng ở thằng Đức. May ra nó tu tỉnh mà học được chăng? Vả lại, ông đã từ nó đâu, hết tình cha con chăng nữa thì nó cũng cứ lù lù ra đấy, phải tính sao cho xong chứ.

- Giá mày cứ ở nhà ông bà mục sư học ở trường Bưởi, có phải bây giờ đã lên năm thứ hai rồi không? Bây giờ tao cho mày tính, hỏi mày tính thế nào.

Nghe cha hỏi, thằng Đức đã trả lời ngay vì đã định sẵn từ trước.

- Thày hẵng để con đi Hà nội đã, đi con tìm một chỗ trọ. Mỗi tháng tiền ăn thày cứ cho con sáu đồng, còn tiền học, con học đâu thì thầy gửi vào trường.

Năm nay đáng lẽ con lên năm thứ hai, thì cũng phải ba năm nữa mới thi diplôme. Vậy con học cái lớp hai năm thi Brevet élémentaire, nghĩa là nếu đỗ được thì sớm hẳn được một năm mà không nữa, sang năm sau, con lại thi kỳ nữa hai năm thi, thế nào chẳng đỗ bấy giờ cũng vừa bằng đồng bạn của con. Brevet élémentaire và diplôme bây giờ giá trị cũng giống nhau. Thi vào các sở hay học cours Normal để đi học đều được cả.

Ông Ký để cho con được tự ý chỉ mỗi tháng gửi cho mười hai đồng, sáu đồng bạc ăn, bốn đồng bạc học và hai đồng bạc lặt vặt.

Nhưng cái việc làm lại cuộc đời của đứa trẻ mười sáu tuổi ấy lần này lại hỏng. Tóm tắt lại nó như sau này:

Ở nhà đi, đến Hà nội, thằng Đức đi tìm cái người bạn nó gặp cái hồi trong hè. Chẳng khó khăn gì cả, đến chỗ trọ cũ của cái anh chàng Mỹ ấy là nó gặp ngay đồrg thời với mấy người nữa là Phú, Thường và Văn, con bà cụ Ấm. Cả bốn người này đều học ở trường Bưởi: Mỹ bắt đầu học năm thứ nhất banTú Tài, Phú, Thường và Văn học năm thứ tư cuối năm đi thi diplôme. Đối với cả mấy người, thằng Đức thành thực coi là bạn rất thân, có thể là một người anh. Luôn luôn bao giờ nó cũng chịu nhún xuống một chút làm một kẻ đi theo. Bởi vậy không may cho nó, anh chàng Mỹ nó tin đã không dắt được nó, lại bỏ nó lửng lơ giữa quãng đường để nó đi lạc.

Đức không trách ai, nó chỉ giận mình đã nhẹ dạ, đã không tự chủ được lại còn bị hại vì những thối xấu gặp năm vừa qua ở ngoài đời. Có một người cha, nó thấy cách xa quá, đến không thể giãi lòng tìm một câu khuyên bảo. Và mỗi tháng về nhà, thấy cảnh buồn, óc gia đình dường như tiêu tan dần hết.

Gia đình ông Ký Thảo lúc ấy đã thiên từ ngoài phố vào trong làng. Đó là ý của bà Ký. Giá thực phẩm bắt đầu tăng, cuộc sinh hoạt bắt đầu đến lúc gay go.

- Thầy mày có định tính để cho tôi làm ăn gì không, lương như vậy thiếu lắm.

- U mày thì đừng tính làm ăn gì nữa, mỗi tháng có ngần ấy tiền tính làm sao cho đủ thì làm, thế là đủ rồi.

Hai vợ chồng lúc bình tĩnh lắm mới bàn được với nhau như vậy.

- Thầy mày bảo hà tiện thì hà tiện vào đâu được nữa, mỗi tháng thầy mày đưa ngần ấy tiền, thầy mày thử tính xem gạo bao nhiêu, củi lửa, dầu đèn, sà phòng- những thứ lặt vặt góp lại cũng nhiều, tiền chợ mỗl ngày, thầy mày thử đưa nó đi mua mà xem...

Ông Ký lắc đầu bảo vợ:

- U mày chưa biết cái cách hà tiện. Phải từ cái nhỏ trở đi. Nhất nhất cái gì cũng rút tự khắc tiền nó bớt.

Dọn cái nhà tức là việc hà tiện đầu tiên. Bà Ký vẫn định từ lâu hễ có nơi nào tiện là bà dọn. Mỗi tháng năm đồng rưỡi phí quá.

Căn nhà mới dọn tới có ba gian, ba gian thành một buồng kê được ba cái giường, vài cái hòm, vài cái bàn và một cái tủ buffet. Như vậy cũng khá chật nhưng so với số tiền thì thật rẻ. Cái bà chủ nhà là vợ một ông đội theo chồng đổi đi xa, cho thuê nhà chỉ cốt tìm được người tử tế có thể ở lâu dài, chứ không cần nhiều. Số tiền thuê đồng niên mới là mười tám đồng, tính ra có một đồng rưỡi một tháng. Lợi một điều nữa là ở gần trường, lũ trẻ đi học cũng tiện.

Nhà dọn được mấy tháng thì tới Tết Nguyên Đán. Cái Tết này là thứ bảy tính từ ngày bắt đầu rời cái làng Sắn hẻo lánh ấy. Cũng như mấy Tết trước, bà Ký buồn rười rượi. Cái Tết này không phải là cái Tết trong trí bà thầm ước. Trong nhà không có tang cũng như có tang, không có câu đối đỏ gián cột, không thủy tiên, cành đào, tệ hơn nữa là không có mấy nén hương trên cái bàn thờ gia tiên nho nhỏ. Từ ngày bỏ đạo Tin lành, luôn luôn bà bị ám ảnh bởi điều thèm muốn ấy. Bà thèm cúng và cúng ở nhà, cúng công khai, không phải giấu chồng như tất cả mọi người quanh xóm đã cúng.

Ba mươi tết, thằng Đức mới ở Hànội về. Tết này nó thêm một tuổi nữa là mười bảy, mười bảy tuổi còn non choẹt, nó đã bắt đầu có vẻ mặt ưu tư của một người ba mươi. Chán gia đình đã đành, lúc này nó lại bắt đầu chán cả nó nữa như tất cả những người làm điều lầm lỗi mà hối hận. Còn gần bốn tháng nữa thì nó thi Brevet élémentaire. Đầu năm học, nó bảo thầy nó đến sang năm mới thi nhưng ra học được một tháng, nó đổi lại chương trình. Trong lúc sốt sắng, nó định có bao nhiêu sức thả ra hết để làm một sự phi thường. Quả vậy, thực là phi thường nếu cuối năm học, trong khi các bạn nó mới lên năm thứ ba, nó đã đỗ và có thể vào học năm thứ nhất ban Tú Tài. Cả cái tỉnh Bắc giang trước kia coi thường nó bao nhiêu lúc ấy sẽ quay lại kính phục nó bấy nhiêu. Nhắc lại những sự đắc thắng ở học đường ngày trước, nó có ám thị:

Nhưng tất cả những hành động của nó, nó không biết rằng chỉ là mộc sự bồng bột nhất thời mà thôi. Còn bao nhiêu trở ngại giữa lối đường nhất là lối đường ấy là một lối đường tắt. Đầu tiên, sự chung đụng với mấy người bạn đã làm mất hơn một tháng trời. Cái anh chàng Mỹ trước kia nó tưởng có thể dẫn dắt nó trong sự học, giảng giải cho nó những quãng nào không hiểu cũng chỉ là một anh chàng nói phiệu. Chẳng ăn thua gì sốt cả, rút cục lại đến mình tự cứu lấy mình. Nó bắt đầu khinh thường sự học, chương trình bốn năm dài dằng dặc ấy, nó thấy rút lại một năm cũng đủ rồi.

- Còn có gì nữa. Tôi phác qua một cái thì anh thấy ngay nhé. Đi thi có một bài dicteé, một bài composition và hai bài tính là quan hệ, các bài khác như Histoire (môn lịch sử) Géographie(môn địa lý) hay Sciences (môn khoa học) chỉ cần có học kỹ là được. Programme Math (chương trình toán học) trong bốn năm, tôi dám cam đoan chỉ ba tháng là hết... Có nhà trường họ kéo dài ra.

Nói truyện với ai, nó cũng dám tuyên bố như vậy tưởng chừng mình sắp đỗ đến nơi. Nhưng thêm một ngày, lòng hăng hái của nó nhụt dần và đến lúc về ăn Tết, lòng tin đã gần như tắt hẳn.

Nhớ lại mấy tháng qua, nó chán nó lạ thường. Đáng lẽ với quãng thời gian ấy, nó phải học gần hết chương trình thi rồi, hóa ra một phần ba cũng chưa được kỹ. Gần hết thì giờ, nó đã phí đi vì những truyện lo tính tiền nong. Ở gần mấy người bạn, nó nhiễm phải tật xấu không biết tiếc tiền và tiêu không tính toán.

Có cái xe đạp của cha nó cho, cái xe mà ông em là ông Cai Mai mua hộ, nó phải bán đi để trang trải cho xong mấy món nợ. Mười hai đồng bạc nó chỉ được cầm nửa ngày. Mồng hai Tết, ông Ký về nhà quê chơi. Không phải vì người nọ người kia trong họ ông về, nhưng chỉ là để tránh cái khó chịu lâu ngày ở một chỗ ở. Cái gia đình ấy vắng một người cha đi ra lại vui. Chỉ có mấy mẹ con, mỗi ngày hai bữa cơm xong, hoặc ngồi nói truyện hoặc đánh tam cúc một trinh một cây.

Thằng Đức ngay đầu năm đã chán chường vì một câu nói chán chường của mẹ:

- Cứ thầy mày đi vắng thế này mà lại vui. Giá thầy mày ở trọ đâu, chỉ có mấy mẹ con như thế này tao lại thích lắm.

Thấy con không phát biểu ý kiến gì, bà Ký lại tiếp:

- Thầy mày vẫn muốn lấy vợ lẽ lắm đấy. Vẫn cứ nói đùa. ‘‘Giá nhà cô Vân cô ấy lấy mình thì mình lấy ngay’’. Giá lương thầy mày nhiều ra, cho mấy mẹ con ở riêng ra, tao bằng lòng ngay chẳng ghen tuông chút nào cả.

- Thầy con nói thế là nói đùa, chứ đã đi đạo rồi, còn lấy vợ lẽ làm sao được nữa... Mấy lại ngày trước thầy con cũng có hay chơi bời đâu.

Bà Ký lắc đầu cười:

- Mày không biết đấy, chứ thầy mày đã mê thì mê lắm kia. Ngày ở Dương Nham, thầy mày chẳng phải lòng mãi nhà cô Ký Lễ là gì. Mày không nghe ai nói truyện à?

Truyện vẩn chuyện vơ, bà Ký nhắc lại những nguyên nhân xui bà đã đi đạo Tin lành và những cớ gián tiếp và trực tiếp khiến bà đã bỏ:

- Cái ngày tao theo là cái ngày ở nhà bà cụ Điều. Kể ra tao dại quá. Giá không theo có phải bây giờ không phải khó chịu gì không. Mà không theo thì thầy mày cũng không bắt, nhưng bà mục sư dạo ấy bà ấy khéo nói quá, lại nhân việc bác Cựu ở nhà quê bác ấy nói tao chẳng ra quái gì, nhân thể tao tức nên mới theo... lúc ấy tao đã nghĩ đến chuyện bỏ rồi.

- Nhưng đã thế u còn làm phép bắp tem làm gì?

- Cũng lại là nể bà mục sư. Nhưng ba kỳ làm phép bắp tem ấy có phải mình tao bỏ đâu, bảy người tất cả họa chăng, còn thầy và bà Tiếp. Giá bà mục sư còn ở đây, tao cũng chưa bỏ, lại giá không có truyện lôi thôi với bà Minh Thịnh thì thỉnh thoảng tao cũng còn đến nhà giảng.. Nói cũng nhiều cớ chứ chẳng một cớ nào.

Nhắc lại chuyện cũ, bà càng buồn:

- Từ ngày bỏ đạo, thầy mày càng hay khằn khò, lại mày đi, thằng Tê đi, tao lắm lúc tưởng ở riêng ngay ra một mình cho nó đở khổ. Ngày mày ở Hànội đi, có người ở Lạng sơn rủ tao lên trên ấy buôn bán tao toan lên, nhưng chỉ thương chúng bay nên lại nán lòng ở lại.

Câu chuyện giữa hai mẹ con - chỉ hai mẹ con, vì những đứa kia còn nhỏ - bao giờ cũng hết ở cái chỗ dự định những việc tương lai:

- Thôi con chịu khó mà học đi, mấy tháng nữa tới kỳ thi may ra mà đỗ thì nhất, nếu không sang năm mẹ con ta lại bàn cách khác. Thằng Tề hết năm nay lên lớp nhất rồi, nó thi xong, u cũng phải tính ra Hànội chứ không thì hai anh em đi trọ, lấy tiền đâu?

Mồng tám Tết, thằng Đức đi Hànội trong lòng mênh mông buồn. Ngồi trên tàu, nó bất giác nghĩ rằng nếu cuộc đời của nó cũng nhất định được như một chuyến tàu: mười giờ ở Bắc giang đi, mười một giờ đến Bắc ninh rồi mười hai giờ đến Hà nội! Chuyến tàu đời nó nhỡ hai lần rồi: cái ga thi Sơ- học Pháp-Việt và cái ga thôi học trường Bưởi.