Hồi thứ ba Xuống đò - Sắc không

Tiếng đọc hoặc ngâm thơ từ trong hậu đài:

“Cùng sang một chuyến đò ngang,

Kẻ thì sang bến, người đang trở về,

Lái đò lái mãi thành mê,

Sang về chẳng biết mình về hay sang...”

Hồi kịch này kể về câu chuyện của 20 năm sau trên bến đò xưa.

Sân khấu mở ra với cảnh một cây cầu bắc ngang trên nền sân khấu. Dưới cầu là một con đò úp ngược để ở góc sân khấu. Bên cạnh có đống sọ người. Bầu trời mây trôi cuồn cuộn. Ánh sáng khác hẳn hai hồi kịch trước.

Nhà thơ: (ra, râu bạc, tóc bạc, không đeo mặt nạ): Bến sông đây rồi! Không biết đây có phải bến đò Cỏ Trâu, bến đò Giời Ơi ngày trước hay không? Đúng rồi... (xem xét con đò) Con đò cũ còn đây... Lạ nhỉ? Kìa ai khắc dấu mạn thuyền... (quay lại chỉ tay) Kìa! Cây cầu đã bắc... (ngơ ngác) “Thương hải tang điền”, bãi bể nương dâu... Quang cảnh nay đã khác xưa! Hỡi ơi! Hỡi ơi... Đâu còn tiếng gọi đò xưa nữa?

Tiếng vang khẽ như từ trong hang núi vọng ra:

Đò ơi! Ơi đò! Đò ơi! Ơi đò!

Nhà thơ: (bàng hoàng, giật mình, lùi lại): “Vẳng nghe tiếng ếch bên tai. Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò!” Chết thật! Không biết có phải là tiếng gọi đò ngày trước hay không? (chụm tay gọi) Đò ơi! Ơi đò! Đò ơi! Ơi đò! (im lặng đáng sợ, không có tiếng đáp lại. Nhà thơ gọi lại lần nữa nhưng lần này như nói) Đò ơi! Ơi đò! Đò ơi! Ơi đò!

Cô lái đò: (nay là một bà cụ già, tóc bạc, lưng còng, không đeo mặt nạ, lúi húi đi ra dọn hàng. “Hàng” của bà cụ là một nồi cháo đựng trong thúng và vài chiếc ghế gỗ như vẫn thường thấy ở chợ nhà quê): Đò đây! Đò đây! Ai gọi đò đấy? Nghe như tiếng ai quen quen quá nhì?

Nhà thơ: (mừng rỡ): Chào cụ! Cụ ơi... Đây có phải là bến đò Cỏ Trâu, bến đò Giời Ơi hay không hả cụ?

Bà cụ: Không... Ông ơi! Chả phải! Đấy là ngày trước! Bây giờ ở đây họ gọi là bãi Sọ Dừa... Thế ông là ai, ở đâu đến đây... Từ khi có cây cầu này, có ai đi đò nữa đâu mà lại gọi đò?

Nhà thơ: Cụ ơi... Tôi là khách sang sông trên bến đò này 20 năm trước... Quang cảnh đổi thay hết cả... Thế cụ có phải là người lái đò ngày trước hay không? Mà sao bây giờ lại đi gọi đây là bãi Sọ Dừa?

Bà cụ: (nghễnh ngãng, che tai): Ông hỏi cái gì? Hỏi gì mà hỏi... Lão già rồi, lẩm cẩm rồi, lú lẫn rồi... Lão chả biết đâu... Lão ngồi bán cháo ở chỗ này này, dưới chân cầu này... Năm ngoái, ông ạ, cũng có một ông hay hỏi như ông, ông ấy quẫn trí đã nhảy từ trên cầu xuống sông tự tử... Ôi dào! Thế là lại thêm một cái sọ dừa... (chỉ đống đầu lâu bên cạnh).

Nhà thơ: (lại gần đống sọ, hốt hoảng): Ôi giời! Toàn đầu lâu người... Có phải đầu lâu đấy không hả cụ?

Bà cụ: Chết chết... (xua tay) lão chả biết, lão chả biết đâu... (cầm một cái đầu lâu đưa cho nhà thơ) Ông ơi, ông tinh mắt, ông thử xem xem... Cái này, lão nhặt ở dưới sông lên... Thỉnh thoảng lại có một cái trôi dạt vào bờ... Có phải là sọ dừa không?

Nhà thơ: (cầm đầu lâu xem): Cái này... Cụ ơi... Không phải sọ dừa! Sọ dừa là cái kia cơ... Còn đây đích thị là đầu lâu người (xem xét cái sọ)... Đây này, mắt này, mũi này, lại có cả hàm răng nữa... Cụ ơi (khẳng định)... Đúng là đầu lâu người đây!

Bà cụ: Ôi dào... Đừng tin ở mắt nhìn... Lão chả tin đâu... Năm ngoái... Đây là lão nói chuyện cái ông nhảy xuống dưới sông tự vẫn ấy... lại bảo là cái sọ dừa... còn cái ông bảo sọ dừa lại bảo là cái đầu lâu... lẫn lộn hết rồi... Ông ấy lại bảo lắng nghe thì biết... chứ nhìn thì chẳng biết đâu...

Nhà thơ: Phải lắng nghe ư... (giật mình) Cụ ơi, ông ấy bảo sao? Ông ấy bảo phải lắng nghe hả cụ?

Bà cụ: Đúng đúng... Ông ấy bảo phải lắng nghe... Lão chả biết lắng nghe gì! Có thấy ai nói năng gì đâu mà nghe với ngóng...

Nhà thơ: Lắng nghe ư? (băn khoăn) Hay nhỉ? Nam mô A di đà Phật! Chắc phải lắng nghe... Chắc phải quán tường âm thanh từ trong đống sọ này đây... (lần lượt xem xét từng cái sọ, đưa lên tai nghe rồi bỏ xuống) Ừ... Ta phải lắng nghe... Cái này... không phải sọ dừa... Cái này... không phải đầu lâu... Ừ... mà sao giống nhau hết cả... Tất cả giống nhau như thế là sao? Giống nhau như đúc! Nào ai biết được cái nào vào với cái nào? Tất cả đều giống hệt nhau... Tất cả thảy đều trống rỗng... (quay sang bà cụ) Cụ ơi, tất cả đều giống hệt nhau, tất cả thảy đều trống rỗng... Có phải thế không hả cụ?

Bà cụ: Ừ... giống nhau... Cái ông năm ngoái cũng bảo là nó giống nhau hết cả!

Nhà thơ: Ừ giống nhau, giống nhau hết cả! Không thể phân biệt cái nào vào với cái nào! Cái nào giàu sang? Cái nào nghèo khó? Cái nào thông thái? Cái nào ngu đần? Nào! Hãy lắng nghe xem (cầm một cái sọ ghé lên tai)... Mi nói cái gì... Có phải mi nói thế không? (băn khoăn) Ừ... tôi cần một chút hèn yếu để tránh cạnh tranh... Tôi cần một chút trống rỗng để tránh căng thẳng... Tôi cần một chút dại ngu để tránh đối đầu... Tôi cần một chút ngây ngô để tránh ghen tuông... Tôi cần một chút mất mát cho lòng độ lượng... Tôi cần một chút nghèo khó để tránh xa nhau... (cầm một cái đầu lâu khác) Còn mi, chắc đây đã từng là một cái đầu thông minh sắc sảo lắm đây... Hãy lắng nghe xem, mi nói cái gì? Có phải mi nói thế không? (chậm rãi) Ừ... Tôi đã tính toán quá kỹ nên ít bạn bè... Tôi đã nghi ngờ quá nhiều nên trái tim tôi luôn đau khổ... Tôi đã âm mưu nên cuộc sống tôi chẳng bình an... Tôi đã lý lẽ quá nhiều nên thiếu lòng thương xót... Tôi đã xét nét quá nhiều nên đâu đâu cũng thấy màu đen... “Thương hải tang điền”, bãi bể nương dâu... Tất cả là lẽ vô thường... (ngâm nga):

Dưới bầu trời này

Mọi việc đều có lúc, mọi sự đều có thời

Một thời để chào đời, một thời để lìa thế

Một thời để kiếm tìm, một thời để đánh mất

Một thời để giữ lại, một thời để vứt đi

Một thời để trồng cây, một thời để đốn củi

Một thời để ôm hôn, một thời cho xa cách...

(Quay sang bà cụ) Cụ ơi! Tất cả là lẽ vô thường! Nam mô A di đà Phật! Kể từ ngày tôi sang sông trên bến sông này, thế mà thoắt cái đã 20 năm rồi đây!

Bà cụ: Ông ơi... Ông ngồi xuống đây... Mời ông mở hàng cho lão! Mời ông ăn cháo... Ông ăn đi... rồi lão kể chuyện sự tích bát cháo lú cho mà nghe...

Nhà thơ: (ngồi xuống, đón bát cháo): Vâng... tôi xin cụ. Đây là cháo gì hả cụ?

Bà cụ: Ông cứ ăn đi... ăn đi! Ngày xưa, ông ạ... Mỗi khi người ta chết đi để chuyển sang làm kiếp khác, tức là kiếp luân hồi ấy... ông có biết không?

Nhà thơ: Vâng, vâng... kiếp luân hồi! Chết đi đầu thai để sống một cuộc đời khác phải không? Tôi nghe người ta nói rằng chết đi là chết đi cái xác phàm. Linh hồn bất diệt. Cái xác phàm này giống như cái áo đang mặc trên người. Áo cũ thì phải thay áo. Chuyển kiếp luân hồi cũng giống như chuyện thay áo mà thôi, đúng không hả cụ?

Bà cụ: Đúng rồi! Khi chết, sang đò Âm phủ thì vào đến cửa Diêm Vương, ở đấy có đám quỷ dữ với đàn chó ngao canh giữ...

Nhà thơ: Sợ lắm... đúng không hả cụ?

Bà cụ: Ừ, sợ lắm... Đến đấy quỷ sứ vẫn bắt mỗi người phải ăn một bát cháo lú để cho quên đi hết thảy mọi chuyện trên cõi nhân gian rồi mới được đi đầu thai sang làm kiếp khác...

Nhà thơ: Cháo lú ư? Giống như cái bát cháo này hả cụ? (chìa bát cháo ra)

Bà cụ: Ừ... giống y như thế...

Nhà thơ: Kể cũng buồn cười... Thế rồi ra sao hả cụ?

Bà cụ: Ra sao ư? Bấy giờ mới có một ông, khi sống làm nghề nuồi chó vẫn hay thương chó. Chết xuống Âm phủ thì bọn chó ngao mới cảm ơn đức của ông với loài của chúng nên mới bàn với nhau ăn hộ bát cháo lú ấy...

Nhà thơ: Chắc là rắc rối ghê lắm phải không?

Bà cụ: Ừ... rắc rối ghê lắm! Ông kia đến khi đầu thai trở lại làm người sống ở trên trần, ông ấy nhớ hết, thấy gì ông ấy cũng chẳng bằng lòng. Gặp người già cả, ông ấy cũng bảo là bạn ngày xưa nhưng chẳng ai tin! Mọi người cứ bảo ông ta gàn dở, chẳng ai dám gần ông ấy. Ông ấy sống khổ sống sở, cuối cùng đành phải tự tử. Lần này, bọn chó ngao thương tình đành phải cho ông ấy ăn bát cháo lú để giống như mọi người đời...

Nhà thơ: Ô, cụ ơi... câu chuyện của cụ hay quá... Tôi hiểu ra rồi cụ ạ... Bát cháo của cụ bữa nay ngon tuyệt, nó làm cho tôi ngộ ra được rất nhiều điều... Cuộc sống vẫn cứ vô minh, vô thường như thế... Cũng là một lẽ tự nhiên...

Âm nhạc bắt đầu cất lên khe khẽ để dẫn tới kết thúc vở kịch.

Bà cụ: Này ông, ông thính tai tinh mắt... ông thấy có phải ở trên cầu kia... (chỉ tay) người ta đang đi rầm rập đấy không... (lắc đầu) Khổ! Đã bảo cứ chen lấn nhau rồi nhỡ có ngày lại lăn xuống sông mất xác...

Nhà thơ: (đỡ bà cụ dậy): Cuộc sống vô minh, vô thường... để tôi đỡ cụ... Cụ ơi, để tôi đỡ cụ...

Nhà thơ nói hết câu thì đỡ bà cụ đi vào góc trong sân khấu, nhường chỗ cho các vũ công đi ra, vừa đi vừa hát giống như một ban nhạc Pop bài hát sang sông như ở hồi thứ nhất.

Lời hát:

“Nào chèo nào!

Dô hò dô...

Nào ta chèo nào,

Ta đi sang sông!

Nào chèo nào! Dô hò dô!

Kìa sóng dập dồn,

Kìa sông mênh mông!

Này hỡi sông, hỡi sông, hỡi con sông dài...

Duyên nợ trần ai!

Đời người như sông, hỡi con sông dài, duyên nợ trần ai

Này hỡi sông, hỡi con sông dài

Đời người giấc mộng, duyên nợ trần ai

Nào chèo nào!

Dô hò dô...

Nào ta chèo nào, ta đi sang sông

Dòng sông mênh mông...

Trời mây mênh mông

Ta chèo nào,

Ta đi sang sông...”

Màn hạ