Truyện thứ ba Nam tư-Ông tòa … kỳ cục-
Đọc báo, theo dõi tin tức thế giới, chúng ta chỉ để ý đến Nam Tư là một nước cộng sản ở Đông Âu, với thống chế Titô ngự trị. Rất ít người biết Nam Tư là một nước hơi kỳ cục. Dân số chỉ bằng một tiểu bang của Mỹ mà cũng bày đặt chia làm 6 tiểu bang khác nhau. Đó là chưa kể 2 khu tự trị. Tiếng nói thì mỗi vùng một thứ. Phong tục, tập quán, thậm chí ăn uống hoặc nguồn gốc cũng vậy, mỗi tiểu bang là một thế giới riêng biệt. Do những trớ trêu lịch sử, các sắc dân hằm bà làng phải chung sống với nhau nên họ khôn khéo đáo để. Và một phần cũng do địa hình địa vật: Nam Tư nhỏ xíu, không bị kẹt giữa 7 quốc gia, dân chúng không ma…lanh thì chết sớm(1).
Trên cái xứ sở kỳ cục này có một ông chánh án cũng khá kỳ cục. Câu chuyện ông tòa kỳ cục xảy ra từ hơn 30 năm trước, từ ngày cộng sản chưa héo lánh đến chính quyền, tòa án chưa biến thành trò hề pháp luật. Ngày nay, thiên hạ còn kính sợ ông tòa thì hơn 30 năm trước, ông tòa kỳ cục của Nam Tư làm dân đen run như cầy sấy mỗi khi gặp mặt, không phải là việc lạ…
Ông tòa ban phát công lý tại Kikinda, một thị trấn dọc biên giới Lỗ ma ni. Thị trấn này không đông dân, hầu hết là chất phác, và rất tôn trọng phép nước. Họ trải qua quá nhiều thăng trầm nên không ưa lộn xộn, chỉ mong nhà cầm quyền phê cho hai chữ « bình yên ». Nhưng đôi khi họ cũng ma-lanh kinh khủng.
Nhân vật quan trọng bậc nhất trong thị trấn là ông tòa. Tên ông là Mikhailo Popovic. Ông cư ngụ trong ngôi nhà oai bậc nhất, tọa lạc trên con đường sang trọng bậc nhất Kikinda.
Trong nhiều năm liền, ông tòa giữ cán cân công lý ở địa phương. Ông tự nhận là Bao công nên mọi người đều sợ ông như cọp gấm. Đừng nói tới kẻ có tội, lương dân hiền hậu bước chân vào tòa án, ngó thấy long nhan ông Popovic cũng toát bồ hôi lạnh. Tòa án luôn luôn giữ không khí trang nghiêm. Khi ông tòa đăng đường thì chớ ho hen hoặc đằng hắng, người ta có thể nghe cả tiếng muỗi vo ve trong gian phòng rộng. Ông tòa ngồi xử sau cái bàn dài, kê thật cao. Mỗi khi tuyên án, ông có thói quen vung cánh tay lên cao rồi giáng xuống. Bàn tay ông to tướng, ngón như chuối mắn, thoạt trông đã khiếp, phương chi ông lại đeo cái nhẫn cũng to tướng, chễm chệ một hột kim cương to tướng không kém, tia sáng tỏa xuống vành móng ngựa bên dưới. Dân quê ở địa phương vốn mê tín, hễ trời mưa chớp lóe là tái mặt, cái nhẫn hột soàn của ông tòa Popovic nhiều lần làm tim họ đập thình thịch vì họ liên tưởng tới điện xẹt của nhà trời. Để trấn áp cơn sợ, họ thường nghiêng mình làm dấu thánh giá. Dân quê dị đoan sợ thiên lôi, ông tòa lại tưởng họ sợ ông…
Ông tòa mang tướng ngũ đoản, cái gì cũng ngắn và lớn. Mắt ông như hai đĩa đèn, sâu và sáng quắc. Người ta kháo nhau rằng mắt ông tòa có thể soi thấu ruột gan bị cáo. Trời tối đã đành, cả những buổi trời xấu, tuyết rơi lạnh buốt, hoặc gió thổi vù vù, ông tòa vẫn tản bộ ngoài đường. Ông bình thản đếm bước hàng giờ, luồng nhỡn tuyến luôn luôn phóng thẳng, bàn tay chắp sau đít. Dân chúng thấy ông vội đứng răm rắp, và không ai bảo ai, toàn thể đều ngả nón chào, giọng cung kính:
-Chào ngài chánh thẩm.
Nam Tư là nơi sản xuất la-ve ngon, người miền bắc uống la-ve như hũ chìm. Tuy vậy, rượu vang ở đó cũng ngon khác thường. Ông tòa Popovic cũng nhậu la-ve và rượu vang, nhưng không khoái mấy. Ông quả là sành điệu vì la-ve, rượu vang ngon thật song chưa ngon bằng rượu bồ đào (2).
Ôi chao, rượu bồ đào Nam Tư nổi danh khắp thế giới, đâu phải rượu hạng xoàng. Ông tòa lại mê rượu bồ đào thượng hạng chế tạo ở Zara.
Biết tính ông, các viên chức trong thị trấn đều nhớ đến rượu bồ đào Zara những khi tổ chức tiếp tân mời mọc. Rót rượu ra ly, họ không quên nâng cao, chúc mừng ông tòa được « ngọc thể an khang ». Dĩ nhiên, ngoài miệng ai cũng suýt soa cầu mong ông tòa có sức mạnh như vâm để điều khiển pháp đình, nhưng trong thâm tâm tất cả đều ao ước ngược lại. Bảo rằng họ muốn ông tòa chết nhăn răng thì hơi quá đáng (và hơi ác đức), song chẳng ai muốn thấy ông khỏe khoắn. Giá ông tòa bị đau, không phải đau sơ sơ dăm ba ngày, dăm ba tuần lễ bình phục …mà là đau lâu, càng lâu chừng nào càng tốt chừng nấy, để ông phải nằm liệt giường, không bò được ra tòa.
Không nói ra, nhưng người ở thị trấn Kikinda rủa ngầm ông tòa nhiều nhất và cũng khiếp ông tòa nhiều nhất là Peter Matchek, cảnh sát trưởng.
Matchek ngán ông tòa nhiều nhất là phải. Vì theo luật pháp, cảnh sát trưởng làm việc dưới quyền ông tòa. Và trăm dâu đổ đầu tằm, hễ có chuyện trộm cắp, gian phi, lường gạt…xảy ra mà cảnh sát rềnh rang chưa tóm bắt được thủ phạm là ông tòa cho gọi Matchek vào văn phòng. Matchek chưa kịp cất tiếng chào, ông tòa đã nổ:
-Tại sao, tại sao, yêu cầu thày cảnh sát trưởng trình bày lý do? Nhân viên của thày lười biếng, bê trễ, lừng khừng, không chịu làm việc hả? Hay là họ ngu đần chỉ biết lãnh lương, chẳng biết mô tê gì hết?
Lười biếng, ngu đần là những danh từ khả ái. Bữa nào ông tòa khó ở, rêm mình, sốt mẩy, là y như rằng ông đập bàn, giọng chua như dấm thanh:
-Thày cảnh sát trưởng, tại sao thày chẳng làm gì cả? Thôi, tôi hiểu rồi. Chúng nó đã dâng tiền cho thày. Thày nhận của chúng nó bao nhiêu đi-na (dinar, tiền Nam Tư) để ếm nhẹm?
Tội nghiệp Matchek. Ông cảnh sát trưởng chôn chân trên nền phòng, mặt tái mét. Ông ngậm miệng, không nói nửa lời. Chỉ khi nào quá uất ức, ông mới phát ngôn. Ông lúng túng biện hộ ông hoàn toàn trong trắng, ông không ăn của ai một xu teng.
Kể ra ông tòa sửng cồ cũng đúng. Ai đời nhà lao của thị trấn cứ tiếp tục trống hốc trống hác. Kikinda không phải là thiên đường. Kẻ cắp, kẻ trộm không hoạt động thường trực và qui mô như ở các thành phố lớn, nhưng lương dân bị móc túi, bị khuân đồ, bị lường gạt luôn. Sở dĩ ông tòa có quá ít việc làm là vì ông cảnh sát trưởng có tính dĩ hòa vi quý. Trừ phi lộng hành, coi trời và cảnh sát bằng vung, ông mới ra tay.
Tuy vậy, những lần ông bị ngài chánh thẩm Popovic kêu đến xài xể, ông đều có một phản ứng quen thuộc: từ tòa án về bót cảnh sát, ông kêu toàn thể thuộc viên lên trình diện ông, và ông lặp lại những hình dung từ nghe nhức đầu của ông tòa. Hừ…các anh là bọn vô tích sự, lười biếng, bê trễ, lừng khừng, không chịu làm việc…Các anh là bọn ngu đần, chẳng biết mô tê gì hết…Các anh đớp của chúng nó bao nhiêu đi-na rồi hả?
Nhân viên cảnh sát gia tăng nỗ lực để bảo vệ an nhữngcho dân chúng thị trấn. Và cũng để làm hài lòng ông cảnh sát trưởng. Nhất là ông tòa kỳ cục Popovic.
Rồi bỗng nhiên một loạt trộm bí mật xảy ra khuấy động bầu không khí trầm lặng cố hữu của thị trấn Kikinda.
Khổ chủ đầu tiên là luật sư Milan Vladic. Văn phòng ông nằm chềnh ềnh ở công trường lớn nhất, ngày cũng như đêm có nhân viên công lực qua lại canh gác. Vậy mà kẻ gian dám lẻn vào, bê luôn tiền bạc đựng trong tủ sắt. Luật sư khổ chủ lắc đầu không hiểu kẻ gian đã làm cách nào để đột nhập văn phòng ông, vì ổ khóa cửa vẫn còn nguyên, không hề bị nậy phá. Chắc chắn tên ăn sương có chìa khóa. Chỉ có 2 chìa khóa, ông luật sư giữ một, cô thư ký tốc ký của ông giữa một. Nàng không thể là trộm vì lẽ giản dị nàng là em vợ ông.
Cảnh sát trưởng Matchek đích thân xem xét ổ khóa, ông khám phá ra vết sáp ong. Điều này có nghĩa là kẻ gian đã dùng sáp ong lấy dấu để làm chìa khóa giả. Phương pháp lấy dấu bằng sáp ong quá xa lạ đối với bọn trèo tường khoét vách ở địa phương. Thế tất kẻ gian phải từ xa tới. Và nó phải có đồng lõa cừ khôi trong thị trấn.
Matchek tức uất người. Thiếu gì khổ chủ để ăn hàng, kẻ gian lại mò đến văn phòng luật sư, một ngành của pháp luật. Mà là luật sư Vladic mới chết chứ! Ông thày cãi này rất giỏi, ông sẽ làm ra chuyện. Và cảnh sát dưới quyền Matchek sẽ khó ăn no, ngủ yên. Ông thày cãi này còn là bạn nối khố của ông tòa Popovic. Ông tòa sẽ gọi cảnh sát trưởng Matchek đến sơi tái chứ chẳng chơi.
Vì vậy Matchek lẩn trốn ông tòa như trạch. Về nhà, ông sai gia nhân đóng cửa thật chặt, hễ tùy phái của ông tòa lại mời thì khai đi vắng. Thư ký ở văn phòng cảnh sát cũng phải luôn miệng « thưa, ông xếp đi vắng… ». Đi vắng…Đi vắng… Chiến thuật lánh mặt của Matchek chỉ có hiệu nghiệm phần nào. Vì ông tòa viết thư đến. Cũng may, ông tòa không dùng danh từ nặng nề. Ông tòa chỉ yêu cầu cảnh sát đẩy mạnh công cuộc điều tra. Kết luận, ông tòa viết « hừ…nếu lần này cũng như lần trước, kẻ gian vẫn tiếp tục cao bay xa chạy, chúng sẽ ăn quen bén mùi, và một ngày nào đó chúng sẽ có thể ập vào giường tôi, giết luôn cả tôi. Thày cảnh sát trưởng nghĩ sao? »
Nghĩ sao, Matchek còn biết nghĩ sao bây giờ?
Matchek chưa có thời giờ vén màn bí mật của vụ trộm tại văn phòng luật sư thì vụ trộm thứ hai xảy ra. Táo bạo, hiên ngang hơn vụ trộm thứ nhất.
Đúng một tuần sau, kẻ gian khuân một mẻ lớn tại cửa hàng của ông Daraza Stankovic. Khổ chủ bán đồ da, và là thương gia giàu sụ trong thị trấn. Kẻ gian lấy trộm khoảng 40.000 đi-na đồ vật, trong số có va-li, tép da thứ tốt, máy ảnh Đức, túi đựng thuốc lá, v.v.. Cũng như lần trước, kẻ gian hành nghề vào ban đêm. Nhân viên công lực đi tuần ngoài đường rầm rập, thế mà kẻ gian vẫn qua mặt cái vù…
Matchek mất công lục lọi suốt ngày trong cửa hàng mà không tìm ra manh mối. Ông chỉ biết một điều: kẻ gian là dân chịu chơi. Phải là dân chịu chơi mới biết chọn lựa tép da, máy ảnh…Đồ tốt nhất chúng mới thèm lấy. Còn đồ hạng trung, chúng vứt lại.
Ngay trong đêm Stankovic sạt nghiệp vì trộm, một tiệm sách lớn cũng bị kẻ gian đến viếng. Khổ chủ bị rinh khá nhiều. Mất sạch tiền trong tủ sắt. Những bộ sách quý cũng không cánh mà bay. Và cảnh sát trưởng còng lưng, mỏi gối, mờ mắt tìm kiếm vô ích. Kẻ gian không để lại một vết tích cỏn con nào. Tuy nhiên, Matchek biết rằng cả ba vụ trộm đều có sáp ong ở ổ khóa.
Lấy dấu sáp ong để làm chìa khóa giả thế tất không nhiều thì ít tên bợm phải toa rập với các thợ khóa trong thị trấn. Cảnh sát trưởng chong đèn nghiên cứu hồ sơ lý lịch của từng thợ khóa trong vùng. Trong số này chỉ có lão Branca là khả nghi. Lão khả nghi chẳng phải vì có tính gian giảo, mà chính vì lão khéo tay nhất. Trong thị trấn, ngoài lão ra không tiệm nào có thể rèn được chìa khóa theo dấu in sáp.
Trời chưa sáng Matchek đã sai nhân viên đến nhà Branca. Lão đang ngủ bị lôi cổ dậy, áp giải tới trụ sở cảnh sát. Matchek không ngủ cả đêm, mắt đỏ cành cạch, đĩa đựng tàn thuốc lá đầy ắp bốc khói nghi ngút bên phích cà phê đen đặc sệt. Thấy lão thợ khóa, Matchek tỉnh hẳn ra.
Nhưng chỉ mấy phút sau, ông lại xìu như cũ. Lão thợ khóa thề sống thề chết không liên hệ đến chìa khóa giả. Matchek trổ tài thẩm vấn điêu luyện, ngọt sẵng xen kẽ nhau, lúc dỗ dành, khi dọa nạt, nhưng trước sau lão thợ khóa vẫn một mực kêu oan.
Cảnh sát trưởng mệt nhoài, nằm lăn ra ngủ, các nhân viên phụ tá tiếp tục thẩm vấn Branca. Cuộc hỏi cung kéo dài từ rạng đông đến tối mịt, 14 tiếng đồng hồ trôi qua mà kết quả không khác ban đầu bao nhiêu. Branca đã khai sự thật. Matchek không thể ép lão thú nhận những việc lão không biết và không làm. Lương tâm con người bắt buộc Matchek trả tự do cho lão thợ khóa.
Branca là kẻ tình nghi duy nhất. Thả lão ra, Matchek chẳng còn biết bấu víu vào đâu nữa. Đêm cũng đã khuya, ông chỉ còn giải pháp duy nhất huy động toàn thể công an viên làm đêm, chia nhau đi tuần ngoài đường. Thời tiết khá lạnh, ai cũng oán ông cảnh sát trưởng.
Matchek đành giả điếc không nghe những lời than thở của thuộc viên.
Giả điếc vẫn chưa đủ, ông còn giả mù nữa. Hễ thấy ông tòa Popovic là Matchek phải giả mù, chuồn đi chỗ khác.
Tuy nhiên, ông cảnh sát trưởng không thể giả mù được mãi. Vô phúc cho ông. Ông vừa từ thủ đô Belgrade về thì chạm trán ông tòa. Ngay trên toa tàu. Con tàu đang lăn bánh trên đường sắt. Matchek không trốn đi đâu được nữa.
Matchek phải đứng lại chịu sấm sét.
Số là Matchek lên thủ đô Belgrade để dò la trong khu thợ khóa. Ông nghĩ rằng thợ khóa thủ đô mới rèn được những cái chìa khóa giống như thật. So với thủ đô thì Kikinda chỉ là ổ chuột chật chội. Do đó Matchek bở hơi tai luôn mấy ngày mới điều tra xong xuôi trong khu thợ khóa.
Nhưng sự cố gắng vượt bực của ông vẫn chỉ là xôi hỏng bỏng không. Kẻ gian gớm thật! Không nhờ thợ khóa thủ đô thì rèn chìa khóa ở đâu? Chẳng lẽ nó tự rèn lấy.
Mặt tiu nghỉu như mèo bị cắt tai, ông cảnh sát trưởng trèo lên tàu, dựa lưng vào ghế, cái lưng đau rừ sau nhiều đêm thức trắng, toan ngủ. Nhưng một tiếng kêu làm ông giật bắn người:
-Thày cảnh sát trưởng!
Chết rồi, đúng là ông tòa thiên lôi Popovic…Matchek choàng dậy. Ông tòa ngự trong toa tàu lúc nào mà Matchek không thấy. Có lẽ mắt Matchek bết quá nhiều ghèn vì đói ngủ. Ông tòa vẫn phương phi, vẫn bệ vệ, giọng nói của ông vẫn sang sảng như ông đang ở trong pháp đình:
-Chào nhà thám tử đại tài. Nhà thám tử đi đâu đấy?
Matchek đáp không ra hơi:
-Thưa ngài chánh thẩm, tôi lên thủ đô.
-Để tìm thủ phạm?
-Dạ, để tìm thủ phạm.
-Tìm ra rồi chứ? Tôi thành thật khen ngợi thày cảnh sát trưởng. Chừng nào thày bắt giam nó?
-Thưa…thưa ngài chánh thẩm…chưa thể bắt giam nó được ạ.
-Tại sao? Thày muốn điều tra thêm đồng lõa?
-Thưa không. Thưa…thưa ngài chánh thẩm…
-Yêu cầu thày vắn tắt hơn nữa. Thời giờ là vàng bạc. Những vụ ăm trộm giao thày điều tra đã đi đến đâu?
-Thưa, tôi lên thủ đô để thẩm vấn bọn thợ khóa.
-Đi đến đâu rồi?
-Dạ…dạ, chưa đi đến đâu cả.
-Trời đất quỷ thần ơi, thày cảnh sát trưởng có biết đồng bào trong thị trấn nghĩ gì về thày không?
-Thưa ngài chánh thẩm, có công mài sắt có ngày nên kim. Nếu được ngài cho phép, tôi sẽ đốc thúc nhân viên đến Zagreb hỏi cung bọn thợ khóa.
-Chừng nào đi?
-Thưa, khoảng cuối tuần này.
-Độ một tuần nữa mới xong. Nghĩa là nếu có kết quả cũng phải đợi trên 10 ngày nữa.
-Dạ.
-Nhưng nếu cuộc điều tra ở Zagreb không có kêt quả, thày sẽ cho nhân viên đi các thành phố khác trong nước.
-Dạ.
-Thày là người cảnh sát trưởng tận tụy với nghề nghiệp. Tôi đề nghị này nhé, giả thử các thợ khóa Nam Tư không giúp thày được gì, thày nên tìm hỏi thợ khóa các nước láng giềng. Mình có những 7 nước ở sát biên giới, phải không thày? Dân Kikinda đã chờ mấy tuần lễ, giờ đây có chờ thêm ba, bốn chục tuần lễ nữa cũng chẳng sao…
-Dạ…thưa ngài chánh thẩm…
-Matchek, thày chỉ có cái dạ và thưa là giỏi. Tôi làm quan tòa ở đây, tôi có nhiệm vụ bảo vệ công lý. Tôi ưa có thuộc viên tài ba, làm việc giỏi dắn, chứ tôi không ưa những kẻ dạ thưa luôn miệng…Thày Matchek, tôi chịu hết nổi, tôi không thể gượng nhẹ với thày thêm nữa. Một lần cuối, tôi thẳng thắn bảo thày biết thày là con người vô tài bất tướng, thày không xứng đáng với chức vụ cảnh sát trưởng thị trấn. Matchek, thày biết tôi lên thủ đô Belgrade làm gì không?
Cảnh sát trưởng Matchek đâu phải là ma xó để có thể bám sát ông tòa. Matchek ngồi yên, thu sát vào góc như cố trốn luồng nhỡ tuyến tóe lửa của ông tòa Popovic. Ông vung cánh tay, những tia sáng của cái nhẫn kim cương lại múa nhảy làm Matchek sợ muốn đứng tim. Ông dằn từng tiếng:
-Matchek, Matchek, thày mở rộng tai mà nghe. Tôi lên thủ đô gặp ngài tổng trưởng Tư pháp. Hẳn thày đã nghe danh ngài tổng trưởng Tư pháp. Ngài rất tốt mà cũng rất ác. Tốt là tốt với công bộc đàng hoàng, trong sạch. Còn đối với bọn lười biếng, bọn xuẩn ngốc, bọn tham nhũng lút mồm lút miệng thì ngài tổng trưởng rất ác. Ngài thường đánh chết không tha. Thày Matchek chắc biết mấy cảnh sát trưởng bị ngài tổng trưởng mời vào nhà đá ăn bánh mì khô uống nước lạnh? Riêng tôi, tôi vẫn có thiện cảm với thày, thày Matchek nhớ không?
-Dạ nhớ.
-Hừ, ngài tổng tưởng hỏi tôi về tình hình an ninh trong thị trấn, tôi đã trình ngài những vụ lộn xộn, ngài tỏ vẻ không vui. Ngài yêu cầu tôi cho biết ý kiến về thày.
-Cám ơn ngài chánh thẩm.
-Thày đã biết tôi báo cáo những gì với ngài tổng trưởng mà đã vội cám ơn cám nghĩa rối rít. Coi chừng đấy, Matchek…Nếu thày cứ vừa làm vừa chơi, vừa lãnh lương Nhà nước, vừa chia tiền với quân gian thì bất đắc dĩ tôi phải kiếm cảnh sát trưởng đứng đắn hơn, đắc lực hơn, cần mẫn hơn. Thày hiểu chưa?
-Dạ hiểu.
Ông tòa Popovic còn nói nhiều, nhiều nữa. Nhiều đến nỗi tai Matchek ù hẳn. Ông nín khe suốt từ Belgrade về đến thị trấn Kikinda.
Đêm ấy, Matchek lại mất ngủ. Tuy vậy, lý do làm ông mất ngủ không giống những lý do đã qua. Ông không lôi hồ sơ ra đọc từng chữ như trước nữa. Ông vứt cả đống vào trong tủ. Ông gác chân lên bàn, hút thuốc liên miên. Ông vẫn khỏe như vâm thế mà áo ông toát đẫm bồ hôi trong khi bên ngoài tuyết lạnh rơi xuống như mưa.
Chốc chốc ông lại thở dài. Nhân viên phụ tá xin lệnh của ông để tăng cường các toán tuần cảnh thì ông chắt lưỡi:
-Ừ, thì gác.
Viên phụ tá ngạc nhiên:
-Em muốn tăng gấp đôi số lính gác, xếp đồng ý chứ?
-Đồng ý cái gì?
-Tăng gấp đôi số lính gác.
-Thôi, trời lạnh, cho về đi ngủ.
-Cách đây 2 đêm, chính xếp nhốt em và xà lim một tiếng đồng hồ về tội cho lính về ngủ. Thật oan cho em, trời lạnh như cắt ruột, chúng nó chia làm hai toán, toán đi tuần, toán về nghỉ. Em nghĩ chúng nó nói đúng, nhưng xếp…
-Ừ, tôi quên. Chú đừng giận nhé.
-Chết, em đâu dám giận xếp.
-Vậy chú cho chúng nó về.
-Về một nửa hay là…
-Tất cả.
-Không gác đêm nữa.
-Không.
-Quân gian làm thêm vài ba mẻ nữa thì khổ.
-Kệ nó. Đã xảy ra 5, 7 vụ, đêm nay có xảy ra thêm vài vụ nữa cũng chẳng sao.
-Xếp nói rỡn em.
-Nói thật. Chú em cho chúng nó về, dặn chúng nó là tôi gánh hết trách nhiệm.
Viên phụ tá trố mắt nhìn ông cảnh sát trưởng. Matchek lại bâng khuâng đốt thuốc lá. Ông có vẻ mơ màng như thi sĩ gieo vần thơ. Viên phụ tá chầu chực một lát không thấy Matchek có phản ứng nào khác bèn lẳng lặng mở cửa lùi ra sân. Y bàn với các cảnh sát viên tập hợp trong phòng trực:
-Không khéo xếp mất trí rồi chúng mày ơi. Xếp còn trẻ mà điên thì tội nghiệp quá…
Mọi người chen chúc nhau nhìn trộm qua khe cửa. Bên trong, Matchek vẫn gác chân lên bàn, toàn thân bất động. Bỗng Matchek lẩm bẩm một mình:
-Vô ích, vô ích. Canh gác làm gì vô ích.
Sáng hôm sau, nhân viên cảnh sát đều bật ngửa. Một cửa hàng bán mũ bị mất trộm. Viên phụ tá hớt hơ hớt hải trình báo với cảnh sát trưởng Matchek, nhưng ông chẳng nói gì. Đến tối, ông lại cho phép các toán canh gác về nhà nghỉ. Và như mọi người tiên đoán, đêm ấy kẻ gian lại đột nhập một tư gia có máu mặt. Lần này nạn nhân là chủ tiệm bánh. Số tiền bị trộm khá quan trọng.
Bầu không khí kinh hoàng trùm khắp thị trấn. Dân chúng tụm năm tụm ba bàn tán. Người ta càng lo ngại hơn khi thấy ông cảnh sát trưởng đóng chặt cửa, ngồi cấm cung trong phòng giấy với tút thuốc lá, phích cà phê và chai rượu mạnh.
Ông tòa Popovic nổi cơn thịnh nộ khi được nghe báo cáo về thái độ phớt lờ một cách vô lý của ông cảnh sát trưởng. Ông tòa tức tốc cho kêu Matchek đến nhà riêng. Tư thất của ngài chánh thẩm có khác, phòng nào phòng nấy được sơn phết sạch sẽ, mát mắt, đồ đạc toàn loại sang trọng đắt tiền. Khác những lần trước, Matchek không tỏ ra sợ hãi. Ông kính cẩn chào ông tòa Popovic rồi bình tĩnh lắng nghe những lời trách mắng đầy tức giận của ngài phụ mẫu chi dân. Thôi thì ông tòa không hà tiện ngữ vựng nữa. Mở miệng ra là ông tòa xài xể bằng những danh từ chói tai và nặng chình chịch. Ông đập bàn làm ly rượu bồ đào bất hủ của ông suýt lăn tòm xuống đất:
-Thày cảnh sát trưởng, thày đùa với pháp luật hả?
Matchek đáp:
-Thưa ngài chánh thẩm, tôi luôn luôn cố gắng để bảo vệ pháp luật, giữ gìn an ninh trong thị trấn
-Thày nói hay lắm. Hoan hô thày. Nếu quả thật thày cố gắng như vậy, tại sao các vụ mất trộm cứ xảy ra đều đều?
-Tôi xin hứa tìm ra thủ phạm.
-Thày đã hứa nhăng hứa cuội nhiều lần. Lần này, tôi không tin thày nữa.
Cảnh sát trưởng Matchek nhún vai ra vẻ mệt mỏi. Ông đã đến lúc bất cần. Ông tòa cúi xuống đống hồ sơ rồi rút ra một tờ giấy đánh máy, giọng ông đanh lại:
-Đây là công văn tôi vừa ký, một công văn hỏa tốc. Chỉ nội ngày nay nó sẽ đến bàn giấy ngài tổng trưởng Tư pháp. Hẳn thày đã có dư trí khôn để đoán biết nội dung của nó. Thành thật mà nói, tôi không muốn bộ Tư pháp có biện pháp quá nghiêm khắc với thày, nhưng việc nước là việc nước, tình cảm cá nhân không thể dính vào. Tôi cho thày một giờ đồng hồ để suy nghĩ.
-Thưa, suy nghĩ gì ạ?
-Thày phải lựa chọn một trong 2 điều, hoặc đệ đơn từ chức tức khắc, tôi sẽ cử người khác thay thế, hoặc cam kết công khai lôi cổ thủ phạm ra ánh sáng trong vòng 48 giờ đồng hồ, nghe rõ chưa? Giờ thày trở về văn phòng, tôi ngồi chờ quyết định của thày. Chào thày cảnh sát trưởng và chúc thày can đảm.
Can đảm…can đảm…cảnh sát trưởng Matchek lầm bầm trong miệng hai tiếng « can đảm » khi từ tư thất ông tòa bước ra. Vợ ông đợi ông trước cửa, vẻ mặt ái ngại:
-Mình mệt lắm không?
Matchek lắc đầu:
-Không. Em hầm xong thịt gờ-ru-dét cho anh ăn chưa?
Bà vợ hơi giật mình. Gờ-ru-dét là món ăn ruột của chồng. Nó là một thứ tả-pín-lù Nam Tư gồm thật nhiều thịt, đặc biệt thịt heo vai và thịt đùi cừu ninh rừ với gạo, đậu, cà chua, tỏi, mỡ, và…tiêu ớt. Dân địa phương khoái ăn cay. Matchek lại khoái ăn cay hạng nhất nên bà đã tìm mua kỳ được những trái ớt cay chảy nước mắt để phụng sự thần khẩu của chồng. Mấy tuần nay, Matchek hầu như bỏ ăn, mỗi bữa chỉ nhấm nháp qua loa rồi mặc áo đi, tâm thần ông luôn luôn bị các vụ trộm bí mật và nét mặt cau có của ông tòa Popovic ám ảnh. Nhiều lần bà ninh gờ-ru-dét thật ngon để tẩm bổ cho chồng song ông không ăn. Lần này bà tưởng ông chán gờ-ru-dét nên bà nấu món khác.
Đột nhiên ông cảnh sát trưởng vui rộn như trẻ nít được quà. Vợ ông sửng sốt:
-Mình được thăng chức hả?
Matchek cười:
-Không. Anh định nộp đơn từ chức.
-Ông tòa bắt buộc mình hả?
-Ừ.
-Tại sao?
-Vì các vụ trộm.
-Lạ thật, đêm qua từ thủ đô về, mình lại báo tin mừng với em là chẳng bao lâu nữa mình phăng ra manh mối.
-Chẳng có gì lạ cả, em ơi.
-Mình nói gì, em không hiểu.
-Thú thật với em, chính anh cũng không hiểu anh nữa.
-Em có cảm tưởng anh giấu em một bí mật quan trọng nào đó. Anh Matchek, từ xưa đến nay anh chưa hề thua ai. Những vụ án rối rắm nhất anh cũng phanh phui ra, ấy thế mà chuyến này anh lại đầu hàng vô điều kiện. Anh nói cho em nghe đi. Chẳng lẽ anh giấu cả người vợ đầu ấp tay gối yêu quý của anh?
Matchek há miệng toan đáp thì bên ngoài có tiếng ồn ào, rồi cánh cửa được đẩy vào. Cảnh sát trưởng Matchek đứng dậy. Ông vừa nhận ra nhiều khuôn mặt quen thuộc. Họ là khổ chủ những vụ trộm vừa xảy ra. Đứng lố nhố sau họ là hàng chục người khác.
Luật sư Vladic rẽ đám đông bước tới. Matchek đã biết dân chúng thị trấn đến nhà ông với mục đích gì. Luật sư Vladic nói:
-Đồng bào vừa nhóm họp bầu ra một ủy ban gọi là ủy ban bảo vệ quyền lợi nhân dân, tôi được hân hạnh chọn làm chủ tịch. Ủy ban ra lệnh cho tôi đến tiếp xúc với ông.
Matchek khoát tay:
-Rất vinh dự được đón tiếp luật sư chủ tịch và quý vị trong ủy ban. Xin mời quý vị ngồi.
Luật sư Vladic vẫn đứng sừng sững:
-Chúng tôi không có thời giờ, xin ông cảnh sát trưởng cảm phiền. Nhân danh ủy ban, tôi yêu cầu ông trả lời: cuộc điều tra về các vụ trộm đã diễn tiến đến đâu?
Matchek đáp:
-Nó sắp dẫn đến kết quả.
Mọi người lao nhao phản đối. Luật sư Vladic lớn tiếng bảo im, đoạn nói:
-Ông đã nói nhiều lần như vậy. Ủy ban không thể tiếp tục khoán trắng cho ông. Ngay bây giờ, phải, ngay bây giờ ông phải cho biết tên trộm là ai, nếu không ủy ban sẽ đến gặp ông tòa. Ủy ban cũng xin báo ông rõ là ủy ban sẽ đòi ông tòa cất chức ông, đồng thời tống giam ông về tội bất lực.
-Tôi không tham nhũng.
-Lát nữa, ông cảnh sát trưởng sẽ cãi với ngài chánh thẩm.
Matchek lại thở dài:
-Vâng, thì tôi sẽ cãi với ngài chánh thẩm…
Cảnh sát tưởng ngẫm nghĩ một phút, đoạn lục ngăn kéo lấy ra một tờ giấy đánh máy sẵn. Ông quay lại hạ lệnh cho 4 cảnh sát viên thân tín cùng đi. Vợ ông chạy theo, ôm hôn, và dặn dò:
- Mình nên giữ mồm, giữ miệng…
Cảnh sát trưởng Matchek cười xòa không đáp. Ủy ban bảo vệ quyền lợi nhân dân và rất đông đồng bào rầm rộ tháp tùng Matchek đến tư thất của ông tòa Popovic. Ông tòa trầm ngâm bên ly rượu bồ đào, thấy Matchek không buồn ngẩng đầu lên. Luật sư Vladic trình bày lý do, ông tòa bèn chỉ Matchek:
-Đầu mối của tình trạng bất ổn trong thị trấn là người này. Nếu cảnh sát trưởng Matchek làm tròn nhiệm vụ thì đồng bào đã không phải đến gặp tôi.
Luật sư Vladic nói:
- Ông cảnh sát trưởng tuyên bố không hề bất lực, không hề tham nhũng.
Ông tòa tợp ngụm rượu bồ đào đỏ tươi rồi cười gằn với Matchek:
- Vậy thày thộp cổ thủ phạm cho tôi.
Matchek đứng thẳng người, chìa tờ giấy đánh máy trước mặt ông tòa, giọng trang trọng:
-Xin tuân lệnh ngài chánh thẩm. Nếu ngài ký vào giấy phép này, tôi xin cam kết là thị trấn sẽ trở lại hoàn toàn an ninh trong vòng nửa giờ đồng hồ.
Ông tòa giật tờ giấy khỏi tay Matchek, mặt bán tín bán nghi:
- Giấy khám nhà hả? Ha ha…thày cảnh sát trưởng đã bắt đầu làm việc rồi đấy. Nào…thày định xét tư gia của ai? Coi chừng lộn nhà thì khốn.
Luật sư Vladic và nhiều thương gia trong ủy ban có mặt trong phòng cũng xôn xao « đâu, ông cảnh sát trưởng định xét nhà ai? ».
Nhưng ngay khi ấy ông tòa đã buông tờ giấy xuống bàn, ngước nhìn Matchek bằng cặp mắt tức giận, giọng ông thét vang như sấm:
- Matchek, thày dám đùa dai với tôi hả? Thày định khám nhà ai mà không ghi tên vào đây. Hừ hừ…ai lại ký giấy phép trắng bao giờ…
Cảnh sát trưởng Matchek nghiêng mình, bộ điệu thiểu não:
- Dạ, thưa ngài chánh thẩm, sở dĩ tôi chưa thể điền tên vào giấy phép trình ngài ký là vì…là vì…
Luật sư Vladic cướp lời:
-Hiểu rồi, là vì ông sợ bại lộ. Thủ phạm biết ông sửa soạn khám nhà hắn, hắn sẽ cất giấu hết tang vật.
Matchek nói:
-Vâng, ông luật sư nhận định rất đúng.
Ông tòa không bằng lòng:
-Về tình thì đúng, nhưng còn về lý. Tôi không muốn làm điều gì trái luật. Ký trắng như vậy là trái luật.
Matchek năn nỉ:
-Sau đó tôi sẽ trình tên của thủ phạm cho ngài thẩm xét.
Ông tòa vẫn ngần ngừ, luật sư Vladic và ủy ban hiện diện bàn ra tán vào một lúc ông tòa mới chấp thuận. Ông ký tháu dưới tờ giấy phép, trao cho cảnh sát trưởng Matchek:
-Thày đòi gì được nấy. Thày phải làm cách nào để khỏi phụ lòng của tôi và của đồng bào trong thị trấn. Đã có giấy phép rồi đó, hãy thi hành bổn phận đi.
Matchek cẩn thận cất giấy phép vào túi, đoạn từ từ quay lại phía 4 nhân viên cảnh sát đang đứng vây quanh, giọng dõng dạc như ông đại tướng giữa ba quân:
-Tuân lệnh ngài chánh thẩm, các anh hãy lập tức khám xét căn nhà của công dân Popovic.
Ông tòa Popovic chồm dậy như thể ông vừa ngồi trên ổ kiến lửa:
-Cái gì thế, thày cảnh sát trưởng? Thày dám sai họ xét nhà tôi hả? A, thày dám xét nhà ông tòa? Xét nhà ông tòa để làm gì?
Matchek lễ phép đáp:
-Yêu cầu công dân Popovic không được chống lại nhân viên công lực. Ngài chánh thẩm Kikinda đã ký giấy phép. Anh em cảnh sát chúng tôi cần lục soát căn nhà này để thu thập những tang vật chứng tỏ Popovic đã ăn trộm của dân chúng thị trấn…
Trong phòng có nhiều tiếng « trời ơi » cùng nổi lên một lượt. Ông tòa hách dịch béo phì thở phào rồi xụi luôn xuống ghế bành.
Thế là ngài chánh án bị bắt. Bị bắt quả tang về tội trộm. Sự đời oái oăm, ông tòa chuyên bỏ tù kẻ trộm lại chính là kẻ trộm đáo để nhất trong vùng.
Cảnh sát trưởng Matchek không quá bết bát như ông tòa tưởng. Matchek không muốn làm to chuyện, thế thôi. Hôm đi Belgrade chạm trán ông tòa trên xe hỏa, Matchek đã nẩy ra sự hoài nghi. Cái va-li của ông tòa quá đẹp, và quá mới, gồm những đặc điểm được mô tả tại cửa tiệm của Stankovic. Ông tòa đinh ninh Matchek là anh cảnh sát trưởng lười biếng. Ông tòa không ngờ Matchek khôn như ranh. Matchek chậm thật đấy, nhưng chậm mà chắc. Thấy cái va-li đắt tiền, Matchek liền để tâm theo dõi. Ngày hôm sau, trời mưa lâm dâm, ông tòa vượt qua ngã tư với cái áo tơi bóng loáng. Cũng là cái áo tơi trong số hàng hóa bị trộm.
Matchek bàng hoàng. Song ông chưa dám nghĩ rằng tên trộm là ông tòa khả kính. Tuy nhiên, khi đến trình diện ông tòa tại nhà riêng, Matchek không còn rụt rè nữa. Ông đã phăng ra sự thật chua chát. Trên bàn giấy ông tòa nằm chễm chệ cái máy hình tối tân do Đức chế tạo. Trong số đồ vật bị trộm, cái máy ảnh Đức là tang vật dễ nhận diện nhất.
Đến khi khám phá ra ông tòa ăn trộm, cảnh sát trưởng Matchek lại đâm lo. Cho nên ông nẩy ra ý định từ chức. Vì bị ông tòa và đồng bào trong thị trấn thôi thúc, Matchek mới phản ứng quyết liệt. Muốn tóm Popovic phải có giấy khám nhà. Nếu không tìm được tang vật thì đừng hòng kết tội ông tòa. Giấy phép khám nhà do ông tòa ký. Trong trường hợp ông chột dạ, ông sẽ viện cớ này cớ nọ để không ký. Và một khi ông tòa quật ngược lại thì cảnh sát trưởng Matchek sẽ ngồi tù như chơi.
Dân Nam Tư khét tiếng ma-lanh. Matchek biết trước ông tòa sẽ từ chối. Trừ phi dân chúng thị trấn gây áp lực. Matchek bèn ném đá giấu tay, ngầm súi giục dân chúng nhóm họp bầu ủy ban bảo vệ kéo đến nhà ra tối hậu thư…
Mọi việc diễn ra đúng như ông dự tính. Ông tòa Popovic phải cởi áo choàng đen oai vệ, đút tay vào còng sắt để vào nhà đá.
Kể lại giai thoại này, người ta không nói rõ ông tòa ăn trộm lãnh bao nhiêu năm tù. Tuy nhiên, điều được nói rõ là ông cảnh sát trưởng ma-lanh tiếp tục phục vụ ở Kikinda và ông tòa đến thay Popovic sợ ông như sợ cọp. Chẳng bù với trước kia, ông xanh máu mặt, đổ bồ hôi lạnh một khi trình diện « ngài chánh thẩm ».
Chú thich:
(1) hiện nay Nam Tư có 20 triệu dân, gồm 6 tiểu bang là Serbie, Slovénie, Monténégro, Croatie, Bosnie-Herzégovine và Macédoine, với 2 tỉnh tự trị Kosovo và Vojvodina. Nam Tư kế cận các quốc gia Áo, Ý, Hung, Lỗ, Bảo, Hy lạp và Anbani. Nam Tư quả là nước kỳ cục, vì tuy theo cộng sản, lại chống Stalin. Và ngày nay tuy là đệ tử của chủ nghĩa Marc lại tự nhận mình là xếp sòng trung lập.
(2) rượu bồ đào này người Pháp gọi là Marasquin, người Anh gọi là Plum Brandy.