- 13 - NHỮNG NGƯỜI HÀNG XÓM

Trích từ nhật ký của luật sư tập sự

Ngày hôm qua, tôi đã tròn ba mươi tuổi. Tôi cảm thấy mình thành một người khác hẳn. Bắt đầu từ ngày hôm qua, tôi mới thực sự là người đàn ông. Máu tôi chảy theo nhịp đập chính xác, mỗi dây thần kinh của tôi như một sợi dây thép, suy nghĩ nào của tôi cũng chín chắn. Thật là kỳ diệu, khi mà người đàn ông trưởng thành qua một đêm, thậm chí qua một khoảng khắc, và cái ý thức “Bây giờ anh ba mươi tuổi rồi” có sức mạnh đến nhường nào! Tôi thật sự thấy thích mình, tôi đã cảm thấy rằng tôi có thể làm được một cái gì đó và dứt khoát tôi sẽ làm. Tôi nhìn tất cả mọi thứ bằng một vẻ bình thản cao siêu. Bây giờ,...vâng, bây giờ tôi sẽ lại say mê viết nhật ký, để sau này tôi thấy mình được mô tả như thế nào, hình dạng tôi ra sao. Tôi biết là sau này tôi sẽ giở đọc lại các trang nhật ký của mình một cách tự hào. Người nào khác đọc nó sau khi tôi qua đời cũng sẽ thốt lên: Ôi, đây đúng là người đàn ông thực thụ!

Tôi đột ngột trở thành một người khác hẳn, khác đến mức mà tôi có cảm tưởng rằng chỉ ngày hôm kia thôi cũng đã là dĩ vãng xa xôi. Tôi cũng cảm thấy không thể hiểu được quá khứ của mình. Mặc dù hầu như ngày nào cũng có ghi chép, nhưng bây giờ khi đọc lại, tôi không hiểu hơn được chút nào những gì tôi đã viết. Tôi lắc đầu ngạc nhiên: vì sao tôi lại viết như thế kia chứ? - “Lý tưởng để làm cái gì? Chúng ta học về lý tưởng để làm gì?” - “Mặt trời nguội lạnh - đại dương băng đá” - “Tôi buồn, không phải là cái buồn đến chết, mà là cái buồn đến mức tự ti.” - “Đám mây bất hạnh lớn đe doạ, hay là cảm giác rằng thế giới đã sụp đổ.” - “Có thể là tôi đã nhầm.” - “Xung quanh nghĩa vụ cuộc đời; vấn đề buồn rầu chứ không phải là cảm giác sung sướng.” Thật đúng là những điều vô cùng ngu xuẩn! Cái cảm giác không lành mạnh! Qua đó, đủ thấy là tôi đã không có mục đích rõ ràng và ý chí kiên cường, là tôi đã rơi vào vòng quay của một cuộc sống tầm thường nhất và của các thói quen mê muội. Nhưng bây giờ thì tự nhiên, tôi đứng vượt trên tất cả!

Bây giờ, điều trước hết là tôi phải thi cho xong kỳ kiểm tra kết thúc tập sự hành nghề luật sư, và tôi sẽ thi cực kỳ nhanh. Điều thứ hai là tôi sẽ hoàn toàn tập trung vào việc học thi. Tôi sẽ không đến văn phòng, chừng nào còn chưa thi xong. Sếp của tôi sẽ không gạch tên tôi khỏi danh sách nhân viên văn phòng, vì nếu gạch thì tôi sẽ mất đi một quãng thời gian của thời hạn bảy năm thực tập bắt buộc. Điều thứ ba là tôi sẽ chỉ ở trong phòng chứ không ra quán, kể cả buổi chiều cũng không ra; tôi đã đánh bài và thua biết bao nhiêu tiền, và đó là điều tội lỗi. Cả vào ngày chủ nhật tôi cũng sẽ không đến phố Příkopy, cũng không đi nhà hát, tôi sẽ không đi đâu cả, mặc cho cô Františka ngạc nhiên lắc đầu đến ngoẹo cổ! Cô ấy đã nói ở nhà ông bà Loukota, rằng trông tôi rất lôi thôi luộm thuộm - nói năng cho cẩn thận đấy cô nhé!

Thật là một ý tưởng tuyệt vời! Tôi tự khâm phục mình. Vâng, tôi sẽ chuyển nhà sang Malá Strana, sang khu Malá Strana yên tĩnh và nên thơ, đến một góc phố hẻo lánh nào đó để sống giữa những người hàng xóm yên lặng và đáng yêu. Thậm chí, một chỗ ở nên thơ là hoàn toàn cần thiết cho trạng thái tinh thần cao siêu hiện nay của tôi. Ôi, tôi sẽ sung sướng biết bao! Một ngôi nhà yên tĩnh, một căn hộ rộng rãi thoáng mát với cửa sổ nhìn sang đồi Petřín đầy tư duy, với cửa sổ nhìn ra những cái vườn nhỏ yên tĩnh của các gia đình... ở đây nhà nào cũng phải có vườn, vì nó mang lại công việc và sự bình an. Tôi cảm thấy ngực mình nở căng ra.

Tôi bắt tay ngay vào việc tìm nhà. Bây giờ sắp là giữa tháng tư, sắp đến ngày Thánh Jiří rồi! Nếu nói là ở đồi Petřín có chim họa mi thì tôi có nhầm không nhỉ?

Rất may, tôi tìm được một căn hộ ở phố Oujezd yên tĩnh mà tôi chắc không thể cầu mong có được căn hộ nào tốt hơn. Tôi sẽ giấu mình như một đứa trẻ vào cái góc bí ẩn ấy và sẽ không ai biết về tôi, vâng, không một ai!

Chỉ nhìn bề ngoài, tôi đã thích ngôi nhà ba tầng ấy. Có điều tôi không thuê được cả căn hộ, mà chỉ thuê được phòng trọ trong một gia đình ở nhà ấy, nhưng có hề gì! Cô chủ căn hộ cho tôi thuê phòng là cô Vilhemová, vợ của anh Vilhem, một nhân viên đường sắt chuyên phục vụ trên tàu hỏa. Tôi vẫn chưa gặp chồng cô vì anh ấy hầu như đi suốt. Hai vợ chồng cô có căn hộ rất rộng trên tầng hai, nhưng họ ở không hết. Vì vậy, họ cho tôi thuê một phòng lớn nhìn ra đường, tiếp đó là phòng bếp, rồi hai phòng nhỏ ở cánh phía sau. Từ các phòng có ba cửa sổ trông ra sân, một cửa sổ của phòng nhỏ phía sau trông ra vườn và ra đồi Petřín. Cái vườn ấy khá xinh xắn, cô chủ hộ nói là ai cũng có thể ra đấy được. Không, tôi sẽ không ra đấy vì tôi sẽ học, nhưng tôi thấy cái vườn ấy trông rất thoải mái. Ngôi nhà ấy đứng dưới chân đồi Petřín nên sân và vườn ở độ cao như tầng hai, thành thử cửa sổ phòng tôi thấp gần như là ở tầng một. Khi đi đến bên cửa sổ, tôi nghe thấy tiếng chim sơn ca hót. Mới khoái làm sao! Tôi hỏi ở đồi Petřín có chim họa mi không. Cô nói có chứ!

Cô Vilhemová là người còn trẻ, mới hai mươi hai tuổi. Cô ấy đẹp, và đẹp một cách khỏe mạnh. Khuôn mặt tuy không đều đặn một cách cổ điển, cái cằm hơi rộng, nhưng đôi má hồng mịn như nhung và cặp mắt xanh đậm, mặc dù có hơi bị lồi một chút. Cô đã có con - một bé gái bảy tháng tuổi, tên là Kačenka - những người như cô thường kể ngay toàn bộ tiểu sử của mình khi gặp ai lần đầu. Kačenka trông rất buồn cười. Cái đầu nó tròn như quả cầu, hai con mắt lồi giống mẹ cứ nhìn chăm chăm và hết sức ngờ nghệch. Nhưng nếu được ai tỏ ra trìu mến thì cái quả cầu ấy toét miệng cười, đôi mắt ngờ nghệch lập tức sáng lên, và tự nhiên trông rất đáng yêu, rất... (tôi sẽ viết sau, bây giờ không nghĩ ra được cái gì hay). Tôi vuốt má Kačenka và nói: “Cháu kháu khỉnh quá!” Khen trẻ con để lấy lòng các bà mẹ bao giờ cũng là chiến lược tốt. “Cháu ngoan lắm, hầu như không khóc bao giờ,” bà mẹ trẻ khen con gái. Tôi rất lấy làm phấn khởi, vì tôi cần yên tĩnh để học.

Khi tôi nói tôi là luật sư, cô chủ hộ tỏ ra rất hài lòng. Và khi tôi nói tên tôi là Krumlovský, cô thốt lên: “Ôi, cái tên đẹp quá!” Những người như cô bao giờ cũng nói ngay mọi chuyện một cách chân thành như vậy. Chúng tôi thỏa thuận với nhau về tiền phòng, về việc dọn dẹp và bữa ăn sáng. Cô chủ hộ sẽ giặt quần áo, dọn dẹp phòng và chuẩn bị các bữa ăn sáng cho tôi. Ở tầng một, bên phải cửa chính vào nhà, có một quán ăn sạch sẽ, tôi sẽ mua cơm trưa và cơm chiều ở đó. “Lúc nào nhà tôi ở nhà thì chúng tôi cũng mua thức ăn ở đấy; họ nấu món ăn bình dân mà!” Thế thì tuyệt vời, tôi yêu món ăn bình dân ngày thường. Tôi hoàn toàn không ưa thức ăn nêm đầy gia vị của cửa hàng ăn, tôi thấy bánh khoai tây, bánh hạt kê và mì sợi rưới nước bơ ngon gấp trăm lần thịt viên rán. Bên trái cửa chính là cửa hàng của ông thợ giày, ở tầng ba bên trên phòng tôi là căn hộ của một ông thợ may, tôi còn muốn gì hơn thế nữa? Tôi cũng phải nói thêm rằng cách nhà tôi trọ một đoạn là ngôi nhà nơi thi sĩ Mácha[34] chào đời. Nhưng thơ ca bác học là cái mà tôi hoàn toàn không quan tâm, tôi thấy thơ do cuộc đời viết nên còn đáng yêu gấp trăm lần, vì thế tôi cũng chỉ nhắc qua đến Mácha vậy thôi. Tôi chưa bao giờ làm thơ - à không, hồi còn là học sinh tôi có thử làm thơ. Có thể là tôi có năng khiếu. Ít ra thì tôi cũng còn nhớ một bài thơ khá hay tôi đã viết, đó là bài ballad, viết theo kiểu điệp vận[35] mẫu mực. Nhưng tôi không nhớ được nhiều, ngoài cái điệp vận ấy:

Dọc bờ sông mát

chó sủa như hát ca

Cẩu của cậu ca.

Khi tôi đọc bài thơ ấy ở lớp, lũ bạn cùng học lăn ra cười chế nhạo. Tôi cãi lại và chỉ ra chỗ điệp vận, bọn nó lại càng cười nhiều hơn và từ đó, chúng luôn luôn nói “cẩu của cậu ca” thay cho từ “điệp vận”. Thật là đồ con bò!

Trong khi tôi và cô chủ hộ còn đang thỏa thuận với nhau thì một người đàn ông miệng ngậm tẩu vào đến cửa bếp. Đó là người hàng xóm, anh ta mặc quần áo trong nhà. Anh ta dừng lại, đứng tựa vào khung cửa và hút thuốc.

“Đây là luật sư Krumlovský,” cô chủ hộ giới thiệu và cố ý nhấn mạnh vào từ “luật sư”.

Người đàn ông nhả khói. “Vâng, tôi rất hân hạnh. Xin chúc cho quan hệ láng giềng của chúng ta tốt đẹp, thưa luật sư!” Anh ta đưa bàn tay mập và mềm về phía tôi. Chúng tôi bắt tay nhau. Với láng giềng ta phải biết cư xử, chẳng gì thì chắc hẳn mọi người ở đây đều tốt bụng cả! Người đàn ông ấy có khuôn mặt đỏ béo tròn, đôi mắt xanh mọng như thể bơi trong nước mắt. Lại một đôi mắt trung thực! Nhưng mà cái trung thực trong cặp mắt mọng nước như thế cũng thường là biểu hiện của bia rượu - tôi am hiểu con người mà! Môi trên của anh ấy dày, kẻ nghiện rượu nào cũng có cái môi trên dày.

“Anh có chơi šístka[36] không?”

Tôi rất muốn nói là bây giờ đang học thi nên tôi không chơi gì cả, nhưng mà chẳng lẽ chưa chi đã làm tổn thương đến tình hàng xóm láng giềng. Thành ra tôi mỉm cười lịch sự:

“Có người Séc nào mà lại không biết chơi!”

“Thế thì hay, chúng ta sẽ làm một ván.”

(“sẽ làm một ván” là cách nói hoàn toàn kiểu tiếng Đức; tiếng Séc của chúng ta ở các thành phố đang bị mất trong sáng một cách khủng khiếp! Khi nói chuyện, tôi sẽ cố gắng kín đáo sửa lỗi cho họ).

“Nghệ sĩ chúng tôi rất quý mến người có học thức, vì có thể học hỏi được ở họ.”

Phải, chắc chắn họ sẽ học hỏi được nhiều ở tôi! Tuy vậy, tôi cảm thấy là đến lượt mình phải nói một cái gì ca ngợi một tí. Nhưng mà anh này là ai? Anh ta hẳn là nhạc công - đôi mắt mọng nước, má đỏ, tay mập - tôi đánh cuộc là anh ấy có chai tay ở đầu ngón tay, tuy tôi không trông thấy, nhưng chắc chắn anh ấy phải có chai ở đầu ngón tay, đích thị anh ấy chơi đàn contrabass - tôi am hiểu con người mà…

“À, là nghệ sĩ âm nhạc chắc anh không bao giờ rảnh rỗi,” tôi nói.

“Ối cô chủ ơi, cô có nghe anh ấy nói gì không?” Người đàn ông phá ra cười sằng sặc, đến nỗi cái vai đang tựa cửa của anh ta nhô lên tụt xuống, giống như con tê giác cọ lưng vào cây. “Tôi là nhạc công điên điên giống như người kia kìa,” vừa nói, anh ta vừa chỉ ngón cái qua vai về phía sau, theo hướng đến cửa ở giữa hành lang, rồi từ cười chuyển sang ho rũ rượi.

“Anh Augusta là họa sĩ đấy,” vợ người nhân viên đường sắt nói.

Từ phía sau hành lang, một đứa bé trai cỡ tám tuổi chạy đến, chắc nó ra khỏi phòng vì nghe thấy tiếng cười và tiếng ho. Đứa trẻ đứng dựa vào người họa sĩ và chăm chú nhìn tôi.

“Đây là cháu nhà anh à?” Tôi hơi lúng túng hỏi.

“Vâng, Pepík của tôi đấy. Chúng tôi ở căn hộ phía bên phải sân, như anh ở chỗ này phía bên trái sân. Chúng ta sẽ nhìn thấy nhau qua cửa sổ.”

“Đây là ai thế?” Pepík hỏi và chỉ ngón tay về phía tôi. Tôi yêu cách nói năng đơn giản, không quanh co vòng vèo của trẻ con.

“Đây là luật sư Krumlovský, đồ vô lễ ạ.”

“Thế ông ấy sẽ ở đây à?”

“Này Pepík, cháu có muốn một đồng xu không?” Tôi hỏi và vuốt mái tóc sáng màu của nó.

Đứa trẻ lẳng lặng chìa tay.

Tôi nghĩ là tôi đã gây được ấn tượng tốt đối với mọi người.

Ngày hôm ấy là một ngày vất vả bận rộn! Chuyển nhà, mở đồ đạc rồi xếp đặt, nhiều việc đến chóng mặt. Tôi không hay chuyển nhà và không thích chuyển nhà; nhưng nghe nói có nhiều người ưa chuộng việc ấy... Cái đó thật là căn bệnh đặc biệt, họ chắc hẳn phải là những người không ổn định. Nhưng một điều không thể chối cãi được là ngay cả việc chuyển nhà cũng có cái nên thơ. Khi căn hộ cũ bắt đầu vợi đồ đạc và trở nên trống trải thì tự nhiên ta cảm thấy nhớ nhung hối tiếc, cảm thấy như mình rời một bến cảng bình an để rơi vào sóng dữ. Và căn hộ mới thì xa lạ, lạnh nhạt và chẳng có gì để nói với ta. Tôi cảm thấy mình như đứa trẻ nhỏ đứng nép vào mẹ trong một căn phòng không quen thuộc: “Mẹ ơi con sợ!” Nhưng sáng hôm sau khi tỉnh dậy chắc chắn tôi sẽ nói: “Ở đây ngủ được.”... Mấy giờ rồi nhỉ? Mười rưỡi... Thế mà trong nhà đã im ắng như ở dưới giếng sâu. Ừ, ví von xem ra được đấy: “như ở dưới giếng” hay hơn nhiều so với “như ở trong nhà thờ”, ít ra thì nó cũng không sáo rỗng như vậy.

Tôi đã cười cô chủ hộ rất nhiều. Cái gì cô ấy cũng ngạc nhiên, cái gì cũng ngắm nghía sờ mó, tất nhiên cái tò mò ngây thơ như thế thường không làm ai phật ý. Cô ấy chăm chỉ giúp tôi, lập tức chuẩn bị giường và trải nệm. Cái mà cô ấy ngạc nhiên nhất là tấm đệm giường lớn bằng da nai và chiếc gối bọc da nai. Khi đã trải nệm xong, cô ấy không cưỡng được và nằm xuống giường, nói là nằm thử xem sao; rồi vừa nằm vừa mừng rỡ cười như nắc nẻ - tất nhiên, nếu mà con nắc nẻ biết cười. Sau đó, cô ấy đặt Kačenka lên giường rồi lại cười. Cô ấy có tiếng cười đặc biệt, nó như tiếng vang của cái chuông nhỏ. Khi đặt tấm lông cáo rậm có mép viền vải đỏ xuống nền nhà ngay cạnh thành giường, cô ấy lại có niềm vui mới, cô bảo rằng Kačenka sợ cái đầu cáo với hai con mắt bằng thủy tinh. “Khi nào Kačenka quấy thì tôi sẽ dọa nó!”. Chỉ cái cỏn con như thế cũng đủ làm cho những người như cô ấy thấy vui sướng ngay.

Nhưng ngay sau đó tôi đã suýt nổi cáu. Khi mang một lô đồ đạc nữa lên đến phòng, qua cửa mở tôi trông thấy Pepík đang quỳ trên chiếc ghế cạnh bể cá cảnh, trong tay giữ con cá vàng mới bắt. Tôi nhảy bổ đến. “Ối trời ơi!” Tôi chợt nghe thấy giọng phụ nữ lạ kêu lên từ phía sau lưng, và khi ngoảnh lại, tôi thấy một người đàn bà đang bỏ chạy ra phía cửa. Cô chủ hộ đứng bên cạnh giường rũ ra cười đến rung cả người. “Vợ anh họa sĩ đấy. Chị ấy đến nằm thử giường xem nó thế nào. Cả con gái ông chủ nhà cũng khen là giường này nằm tốt.” Tôi nghĩ bụng chắc cô ấy sẽ dẫn tất cả mọi người sống trong nhà này đến đây để nằm thử... Họ sẽ nằm ở đâu? Nhưng mà Pepík thì không được phép đến phòng tôi khi không có người coi, không thì có ngày nó làm lật bể cá cảnh của tôi mất. Kể ra thì nó là đứa trẻ kháu khỉnh với mái tóc vàng và đôi mắt lanh lợi tròn như hai hòn bi - mắt nó không giống bố, chắc là giống mẹ.

Tôi cứ lắng nghe mãi xem chim họa mi có hót không, nhưng không nghe thấy gì cả, có thể là nó còn rất rét. Mùa xuân gì mà sang xuân đã được sáu tuần rồi nhưng vẫn còn phải mặc áo rét! Có thể là càng đến gần mùa hè thì trời càng rét hơn và chúng ta sẽ mặc áo lông mùa hè - hi hi, một ý nghĩ hay đấy: “áo lông mùa hè.”

Mà rét một tí thì chim họa mi có bị sao không nhỉ? - Tôi lắng nghe nhưng vẫn vô hiệu, không có một tiếng hót nào cả! Bỗng tôi nghe thấy tiếng chân đàn ông bước nặng nề đang tiến gần từ bên ngoài hành lang. Tiếng cửa cọt kẹt, - đấy là cái cửa bếp - rồi tiếng đàn bà, tiếng đàn ông, chắc người nhân viên đường sắt đi làm vừa về đến nhà. Tôi nhanh chóng tắt đèn và đi nằm, có thể cô chủ hộ sẽ đưa người ấy vào phòng tôi để thử xem giường nằm thế nào. Mà nhân viên đường sắt sau giờ làm việc về thì bẩn lắm!

Luật dân sự. Quy định về tiền tệ. Luật kinh doanh. Thủ tục tố tụng. Luật sáng chế. Nghị định về thủ tục thanh lý cổ phần. Nghị định về thủ tục tranh chấp hợp đồng. Luật khai thác. Luật hàng hải. Luật hình sự. Quy định tố tụng hình sự. Luật tố tụng về giải quyết tranh chấp. Thủ tục công chứng. Quy định thương mại. Quy chế xuất bản. Luật kiểm soát phân phối. Luật về hiệp hội. Luật săn bắn. Luật thuế và hải quan.

Thế! Cứ mỗi buổi sáng tôi sẽ xem danh sách này để thấy nó dài đến thế nào, để thấy cái gì tôi vẫn còn chưa biết và để không ngừng cố gắng. Tôi không ngừng cố gắng, vì bây giờ tôi là người hoàn toàn khác. Nhưng bất kỳ lúc nào nếu nảy ra được ý định gì tốt đẹp, thì bao giờ tôi cũng sẽ ghi lại, và ngày nào tôi cũng đọc, tôi sẽ đọc hàng ngày! Con người ta thường hay tự nhiên quên.

Bữa sáng ngon. Cà phê tinh khiết, bánh sừng bò nở. Cô chủ hộ mặc chiếc áo sơ mi buổi sáng màu trắng. Nhìn cô ấy rạng rỡ đủ thấy vợ chồng cô hạnh phúc.

“Cà phê ngon, rất ngon,” tôi khen để hoàn toàn lấy lòng cô ấy.

“Vâng, thế thì tôi rất vui, thưa luật sư, anh ăn ngon là tôi vui. Anh có cần gì nữa không ạ?”

Tôi chợt nhớ ra chồng cô. “Anh nhà đâu ạ? Tôi phải làm quen ngay với anh ấy chứ!”

“Nhà tôi ra ga có việc, đến bữa trưa mới về.” Rồi lại cười, cô ấy cười suốt. “Bây giờ tôi đi gấp chăn đệm và dọn dẹp một tí, tôi vừa tắm cho Kačenka, cháu đang ngủ,” và nói thêm “nếu thấy vướng thì xin luật sư sang tạm phòng bên ạ.”

Tôi đi sang phòng bên cạnh và nhìn qua cửa sổ ra sân. Ở các bục cửa sổ trên hai tầng phía đối diện đều có hoa. Tất nhiên là các loại hoa bình thường. Tôi có thể viết bài về Thực vật Séc loại đặc biệt trồng ở cửa sổ. Nào cây húng quế với lá to mọng, nhưng nếu lá bị vò nhàu một chút là héo ngay - “một cô gái đáng yêu”. Nào cây bóng nước, tuy không có mùi thơm, nhưng lại nhiều hoa; người ta thường gieo bằng hạt lấy từ năm trước. Nào cây phong lữ thảo đứng đáng ghét với những cái lá dày u buồn và hoa màu đỏ chói. Nào cây chi mỏ hạc có lá như được cắt tỉa; lá ấy có vò một chút cũng không sao. Rồi cây phong lữ thảo rủ, và cây hương thảo, tất nhiên. Hương thảo là hoa cưới, cũng là hoa tang. Mùi hương thảo là mùi của tình yêu; màu xanh mãi mãi của hương thảo là màu của sự thủy chung. Nghe nói hương thảo làm tăng cường trí nhớ, tôi sẽ phải mua mấy chậu. Người ta thả hương thảo theo dòng nước:

Theo suối hoa trôi

Chắc hẳn Jan ơi,

Năm nay vớt nó...

Không, tôi sẽ chẳng vớt nó, có mà điên mới đi lấy vợ sớm![37]

Khu vườn được sắp đặt rất gọn gàng. Ở đấy có nhiều chòi vườn, có lẽ mỗi gia đình trong nhà này có một cái. Chắc là ở cạnh chòi sẽ có trồng cây cẩm quỳ để Pepík có thể bứt quả, ở các luống rau sẽ có rau thìa là để nấu nước sốt ăn với bánh hấp.

“Phòng dọn xong rồi, luật sư ạ,” cô chủ hộ đứng cười bên cửa. Cô ấy đã mở tung cửa sổ. Tôi sẽ phải đóng lại, nhưng chờ cô ấy đi khỏi đây đã. “Anh có cần gì nữa không ạ?” Một sự chu đáo thật sự mẫu mực, ít nhất tôi phải nói chuyện thân mật với cô ấy. Từ căn hộ của họa sĩ vọng đến tiếng hét của trẻ nhỏ và tiếng đàn bà với giọng soprano cao ngất ngưởng chói tai.

“Họ có con nhỏ phải không?”

“Nó mới được một tuổi, gào thét suốt ngày.” (Mình sẽ ít khi mở cửa sổ nhìn ra sân.) “Cả vợ họa sĩ cũng hò hét suốt, cứ như ở ngoài chợ ấy.” (Mình sẽ không bao giờ mở cửa sổ nhìn ra sân.)

Tôi để ý thấy là cô chủ hộ nói năng không được lịch sự nhã nhặn cho lắm. Vâng, cô ấy có vẻ của một người đàn bà đơn giản. Nhưng xem ra thì khu Malá Strana có những ngạn ngữ đặc biệt của nó, tôi sẽ ghi lại, thí dụ ghi ngay câu về cái chợ. Thấy tôi viết, cô ấy hỏi:

“Tôi có làm phiền luật sư không? Chắc anh đang bận việc ạ?”

“À không... không sao...”, tôi trả lời. “Ai ở căn hộ bên trên căn hộ của họa sĩ hở chị?”

“Một người hâm hâm, chưa vợ. Ông ta tên là Provazník, nhưng tôi không biết ông ấy nghề nghiệp gì. Cả ngày không làm một việc gì cả, cũng không ra khỏi nhà, chỉ đứng nhìn từ cửa sổ như cú nhòm, hai con mắt độc địa cứ dòm ngó xem hàng xóm làm gì. Giá mà ít ra ông ta vuốt lưng con mèo chẳng hạn.” Cô ấy cười. (Tôi ghi “vuốt lưng mèo”.) “Ở tầng hai phía trông ra đường có căn hộ của ông chủ nhà và con gái ông, ở tầng ba phía trông ra đường có căn hộ của vợ chồng anh Vejrostka, cả nhà là viên chức công sở. Dứt khoát là họ mới cưới nhau, vì nhẫn cưới vàng còn mới nguyên. Ấy chết, tôi mải chuyện, biết đâu Kačenka đã thức giấc rồi.” Cô cười và đi ra khỏi cửa.

Bây giờ thì tôi đã biết hết mọi chuyện rồi. Nhanh nhanh ra đóng cửa sổ vào rồi bắt đầu học.

Chín giờ sáng. Hôm nay là thứ ba, ngày tốt để bắt đầu học.

Giống như mọi người, tôi bắt đầu bằng luật dân sự. Tôi nghĩ là sẽ...

“Ấy, tôi quên mất không hỏi xem đêm đầu tiên ở đây luật sư ngủ có ngon giấc không,” lại có tiếng vui vẻ từ ngoài cửa. “Bé trông này, bác luật sư đấy! Con chào bác đi nào!” - Cô ấy nghiêng đứa bé - “Chào bác ạ! Chào bác ạ!” - cô ấy ngả đứa bé như thể vứt nó vào tôi - “Hẳn là phải ngủ ngon chứ, cái giường như thế mà!” - Cô ấy đã lại đứng bên giường của tôi. “Bé nhìn này, nằm sướng không này!” - cô ấy đặt đứa trẻ lên giường. “Bé thấy chưa, giường ra giường nhé!” - Cô ấy nằm xuống giường bên cạnh Kačenka.

Người thiếu phụ trẻ đáng yêu, nhìn thấy thích mắt, nhưng mà...! Tôi nhìn chăm chăm vào bộ luật.

“Thôi mình đi con nhỉ, bác đang bận việc, mẹ con mình không được quấy rầy bác nhỉ.” Tiếng cười theo cô ra đến ngoài cửa.

Người đâu mà lại có người ngây thơ đến không tưởng tượng được như thế!

Thôi! Trước hết phải đọc cẩn thận từng điều luật. Hôm nay tạm bỏ qua Luật sáng chế. Phần mở đầu. Về luật…

Con mèo! Con mèo trắng! Nó đứng kêu ở cửa. Cho đến lúc này tôi vẫn chưa nhìn thấy nó ở đâu, có phải là con mèo của nhà này không nhỉ?... Phải làm gì với con mèo nhỉ? À, “meo meo!”. Nhưng mà nếu tôi “meo meo” thì có thể nó sẽ lại còn kêu nhiều hơn nữa!

Không được, nó còn ở đây thì tôi không thể học được! Tôi không thích mèo, chúng nó hung dữ, giả dối và lại còn bắt chuột nữa. Chúng cũng cào và cắn! Và khi ai đó ngủ thì nó nằm đè lên cổ và làm người ấy tắc thở. Lời tự hứa: tối nào trước khi đi nằm cũng gọi “meo meo!” Nghe nói mèo cũng hay nổi điên - lại còn thiếu nước ấy nữa - tôi sẽ phải hỏi khéo cô chủ hộ - có thể đó là mèo cưng của cô ấy - để cô ấy xem liệu có thấy con mèo này có biểu hiện gì là hơi bị dại không.

Con mèo lại kêu. Tôi hé cửa, nó chạy vụt ra ngoài. Cô chủ hộ hỏi tôi có muốn gì không. Tôi trả lời không. Nhưng mà thấy tôi mở cửa. Tôi mở cửa chỉ vì con mèo. À ra thế! - lại cười.

Phần mở đầu...

Có tiếng gõ cửa. Anh họa sĩ. Nói là không muốn làm phiền, nhưng mà lúc cửa sổ phòng tôi mở, anh ấy thấy trên tường có tranh treo, và anh ấy không thể không tới để xem được. Tôi có hai bức tranh bột màu của họa sĩ Navrátil. Bức thứ nhất: Biển trong bão tố, thể hiện cái ảm đạm. Bức thứ hai: Biển trong ánh mặt trời, thể hiện cái vui vẻ. Họa sĩ đứng trước hai bức tranh. Anh ấy đang mặc quần áo dạo phố, mang áo khoác đen dài, cầm gậy và đội mũ.

Anh ấy bảo tranh này dứt khoát phải là của Navrátil. “Vâng, đúng thế ạ.” Rằng có biết bao nhiêu tranh của những người như Navrátil mà anh ấy chưa được xem. Rồi hỏi tôi:

“À, thế bao giờ thì chúng ta làm một ván bài?”

“Vâng ạ, chắc chắn là sẽ chơi, chắc chắn!”

Anh ấy nói rằng chúng tôi có thể chơi tay ba cùng với ông chủ nhà, nhưng nếu tôi rủ được một người quen nào nữa thì chúng tôi sẽ chơi tay bốn. Rằng anh ấy phải nói để tôi biết là vợ anh ấy ngượng với tôi. Rằng hôm qua tôi làm cô ấy bất ngờ khi cô ấy nằm ở giường của tôi, nhưng mà khi mà cô chủ hộ Vilhelmová đã gọi đến nằm thử... Tôi mỉm cười lịch sự:

“Không sao đâu, tôi sẽ an ủi để chị nhà yên tâm, không có gì hệ trọng đâu anh ạ.”

“Vâng, cái đám đàn bà mà!” Chúng tôi bắt tay nhau rồi anh ấy đi.

Cô chủ hộ của tôi hiện ra ở cửa. Cô ấy nói là sắp 10 giờ rồi, hỏi tôi có muốn mua món gì nóng ở dưới hiệu để ăn điểm tâm không.

“Cám ơn chị, tôi không bao giờ ăn điểm tâm bằng thức ăn nóng.”

Phần mở đầu... Nói chung về các luật dân sự. Định nghĩa quyền dân sự. Tôi cảm thấy thoải mái hào hứng. Thế là tôi chăm chú đọc các điều luật và hơi tiếc là phải dừng lại vì đã tới giờ ăn trưa. Món ăn cũng được, nhưng không nhiều, mà ăn nhiều không tốt, nhất là khi người ta chỉ ngồi.

“Anh uống cà phê đen nhé?”

“Cám ơn chị, không ạ. Từ giờ cho đến tối, đến 8 giờ tối, tôi sẽ không cần gì hết.”

“Thế cả xì gà cũng không à?”

“Không chị ạ, tôi không bao giờ hút ở nhà.”

Tuyệt vời! Tôi học, giống như dòng suối đưa con thuyền vội vã trôi và các vật trên bờ chạy lùi về phía sau. Điều luật này nối điều luật trước, giống như các hạt mân côi lần lượt đi qua các ngón tay. Tôi đã không dám nghĩ rằng tôi biết nhiều đến thế và học dễ vào đến thế. Tôi vùi đầu học đến mức tôi không nghe thấy gì khác, không nhìn thấy gì khác. Tôi nghĩ cô Vihemová đã vào phòng đến sáu lần, hay là chục lần. Lần nào tôi cũng giật mình, giống như Kačenka bị mẹ mang con cáo lông ra dọa... Nếu cô ấy có nói gì với tôi, chắc chắn tôi đã không trả lời. Ít ra thì cô ấy cũng phải nhận thấy là không được làm phiền tôi.

Tôi rất hài lòng. Một trăm ba mươi lăm điều luật! Bây giờ thì đi ăn chiều, rồi lại học tiếp! Đừng ai bảo tôi rằng học thi không phải là khoái cảm! Tôi run người vì sung sướng.

Thịt bò hơi dai. Tôi nhỡ mồm hơi chê món ăn. Tôi đã hoàn toàn quên người nhân viên đường sắt.

“Vâng, xin chị cho tôi một cốc bia nữa. Bây giờ tôi có thể nói chuyện với anh nhà được không? Để chúng tôi làm quen với nhau một chút chứ!”

“Nhà tôi đã ra ga, tàu chạy lúc 9 giờ tối. Tôi lại côi cút rồi.” Và cô ấy cười. Có lẽ sẽ không bao giờ tôi có dịp được làm quen với chồng cô.

Mười rưỡi đêm. Tôi thấy mệt, cũng muốn học nữa, nhưng học không vào. - Luật dân sự có 1502 điều - sau 8 ngày tôi sẽ học xong. - Khoan đã, ta hãy thử tính xem sao! Tôi cộng tất cả các điều của những luật khác lại rồi làm phép chia đơn giản và thấy là chậm nhất là sau một tháng tôi sẽ học xong hoàn toàn! Dù vẫn còn thấy bồn chồn hồi hộp, tim đập mạnh và chưa muốn ngủ ngay, nhưng tôi sẽ đi nằm để nghỉ ngơi. Tôi sẽ mang đèn và sổ ghi chép đến bàn ngủ bên cạnh giường. Tôi sẽ suy nghĩ.

Tôi bỗng giật nảy mình - khiếp! Tôi đi đến giường và thấy có cái gì nằm ở đó. Chỉ thấy hai cái hình tam giác nhỏ đang nhô lên - hai cái tai con mèo! Nó đang nằm, nhưng lúc này nó ngẩng đầu lên nhìn tôi.

Làm sao bây giờ? Giá mà tôi biết dọa mèo như thế nào. Không, tôi không muốn dọa nó, nhưng làm sao để đuổi nó đi được? - Xì, xì! - Chậc, chậc! Nó giương mắt nhìn tôi như thể không có chuyện gì xảy ra. Chíp, chíp - ấy xin lỗi, từ ấy chắc là để gọi chim! - Đi đi! - Có đi không hả? - Ra kia! - Xéo! Lúc này thì nó thôi không thèm nhìn tôi nữa mà gục đầu xuống ngủ tiếp. Làm sao đây?

Nghe nói thú dữ thường sợ lửa. Tôi bèn gì cái đèn lại gần, sát đến tận con mèo, nhưng nó chẳng hề nhúc nhích, chỉ hơi nheo mắt, tôi nghĩ là nó đang cảm thấy khó chịu.

Giày! Chiếc giày! Tôi ném không trúng con mèo, nhưng nó đã nhảy vụt xuống sàn và chạy ra gần cửa. Tôi mở hé cánh cửa, nó lách ngay ra ngoài. May quá, nhờ trời!

Bên ngoài cửa lại có tiếng hỏi tôi muốn gì. “Không.” Nhưng mà thấy tôi mở cửa. - “Tôi chỉ đuổi con mèo thôi!” Vậy cứ bảo nhé, nếu muốn gì. Rằng khi chỉ có một mình ở nhà thì cô ấy thấy khó ngủ và cảm thấy buồn buồn chan chán thế nào ấy. Tôi không trả lời. Bên ngoài vang lên tiếng cười bí ẩn.

Tôi nghe thấy tiếng chim họa mi. Trời ơi, sao mà tuyệt thế, mà hay thế! Ôi, chim họa mi! Tiếng hót mới ngọt ngào làm sao! Cái họng nhỏ bé của nó mới kỳ diệu làm sao! Ôi, nàng Philomela[38] thần thánh được hàng nghìn thi sĩ ngợi ca! Hỡi ca sĩ của mùa xuân, hỡi ca sĩ của tình yêu, hơi ca sĩ của khoái cảm!

Người nào giam cầm và cướp tự do của những con chim như vậy là kẻ tàn bạo nhẫn tâm! Chỉ khi con chim hoàn toàn tự do, tiếng hót của nó mới thánh thót tự nhiên. Tôi ca ngợi những luật... Ôi, tiếng hót của nó ngọt như mật vậy! Tôi ca ngợi những điều luật bảo vệ các loài chim biết hót.

Nhưng tôi chợt thấy con họa mi chuyển sang hót tiếng nghe hơi chối tai, - hót khác đi chứ, chim yêu quý! Nó không chuyển. Này, có im đi không! Hót gì mà làm người ta đinh tai nhức óc thế!

Tôi lăn xuống sàn nhà. Thế này thì tôi phát điên mất - tôi run bắn cả người! À, nếu đóng cửa sổ ở phòng bên thì sẽ không nghe thấy tiếng nó... Vô hiệu! Con chim đáng nguyền rủa ấy dứt khoát phải đang đứng ở chỗ nào đó ngoài sân... Súng, khẩu súng! Giá mà có khẩu súng thì tôi sẽ bắn qua cửa sổ, mặc cho tất cả hàng xóm giật mình! Đem mà bắn cái của nợ đáng nguyền rủa ấy đi!

Ối trời đất ơi! Óc tôi muốn long ra! Không, tôi không chịu nổi được nữa rồi. Giá mà tôi biết nó đậu ở đâu thì tôi không ngại gì, tôi sẽ mặc quần áo để... A! Tôi nghĩ ra rồi! Tôi lôi cái áo khoác cũ từ trong tủ quần áo ra, xé lần vải lót, kéo bông đệm ra rồi nhét đầy tai. Bây giờ thì cho mày cứ sủa!

Nhưng vô hiệu! Tôi vẫn nghe thấy tiếng chim. Tôi kéo hết bông ra, nhồi vào tai, ấp lên đầu rồi lấy khăn quàng dày quấn quanh đầu. Hoàn toàn không có hiệu quả gì, tiếng chim inh ỏi đinh tai chắc chắn đủ xuyên qua tường dày của pháo đài!

Đêm nay chắc sẽ là đêm rất khủng khiếp đây!

Đã mười giờ sáng rồi mà bây giờ tôi mới dậy! Đầu tôi nặng trĩu. Không biết tôi đã thiếp đi vào lúc nào, có lẽ vào quãng gần ba giờ. Tôi chập chờn ngủ từ lúc hai giờ đến ba giờ sáng, con họa mi vẫn cứ hót inh tai. Họa mi ở bên Thành phố Cổ đâu có hót như vậy. Có lẽ tôi bị sổ mũi. Tôi thấy ngưa ngứa và đau trong mũi. Bầu trời tối đen, không khí lạnh khó chịu. Nhiều khi vào mùa hè mà ngay cả trời tháng bảy cũng giống như trời tháng mười một, có những cơn mưa lạnh, lá cây rơi và cái lạnh toát người.

Cô chủ hộ bảo tôi đi sang phòng bên vì cô ấy sẽ dọn dẹp. Cô ấy sẽ lại mở cửa sổ và tôi có thể bị sổ mũi nặng hơn - thế thì không thể được! Trong lúc chờ, tôi sẽ sang nhà anh họa sĩ ở phía đối diện. Tôi có nghĩa vụ làm cho vợ anh họa sĩ không phải xấu hổ nữa, ai cũng phải có thể diện mà. Khi họa sĩ đã tới thăm tôi thì tôi cũng phải đến thăm anh ấy; tôi biết cách đối nhân xử thế mà!

“Hôm nay sang nhà vợ chồng anh Augusta được,” cô chủ hộ của tôi nhận xét, “hôm nay chị Augusta nói ngọng.”

Cái cô Vilhemová này nói chuyện mới lạ đời! Hôm nay “nói ngọng” là nói thế nào? Ai đã nói ngọng thì cứ ngọng mãi chứ!

Tôi gõ cửa. Lắng nghe. Không ai lên tiếng. Tôi lại gõ. Lại không. Tôi thận trọng cầm tay nắm cửa, nhưng cánh cửa đang hé mở. Cả gia đình đang ở ngay phòng ngoài.

“Tôi xin lỗi...”

Không ai để ý đến tôi. Anh họa sĩ ngồi bên giá vẽ, tay chống cằm, chị vợ đứng cúi đầu bên tủ ngăn kéo đựng quần áo, trong tay cầm mảnh giẻ lau. Chỉ có Pepík ngẩng lên nhìn tôi, thè lưỡi rồi lại quay sang nhìn từ bố đến mẹ. Tôi phải tỏ ra là mình không để ý gì đến cư xử hỗn láo của Pepík, chắc rồi tự nó sẽ phải thôi. Con chó nhỏ màu đen đến ngửi ngửi tôi; nó không sủa, chắc là còn bé quá.

“Tôi xin lỗi...”, tôi nói to hơn.

“À, anh hàng xóm - anh thứ lỗi cho, tôi cứ tưởng là bà giúp việc đến. Mẹ nó ơi, anh luật sư bên nhà cô Vilhemová! Hôm nay chúng tôi nấu súp khoai tây - tôi có thể ăn xúp khoai tây ngày ba bữa được - chúng tôi đang nghĩ không biết có nên cho hạt yến mạch vào đó không. Mời anh ngồi.”

Tôi phải bắt đầu thật khéo léo:

“Ấy, tôi có phải là người lạ đâu ạ, tôi đã biết anh, biết cả cháu đây nữa, và chị thì tôi cũng đã nhìn thấy rồi. Thưa chị, xin được tự giới thiệu, tôi là luật sư Krumlovský.”

Người thiếu phụ tóc hoe với khuôn mặt gầy gầy nhàm chán vụng về cúi đầu. Trông chị ta như con rối gỗ có khớp, tự nhiên ngả nửa thân xuống. Chị ta lắp bắp:

“Vâng, vâng... nhà tôi đây bảo tôi... là anh hơi giận tôi - hé hé, hàng xóm với nhau thì thế có sao đâu!” Chị ta lại cúi xuống như thể bị gẫy nửa người.

Họ mời tôi ngồi xuống và hỏi tôi có thích phòng trọ mới không. Tôi nói là rất thích, nhưng mà đêm hôm qua... và tôi kể về tiếng hót của con chim họa mi.

“Ừ, ừ, chim họa mi, nhưng tôi không nghe thấy!”

“Ngáy như sấm thì làm sao mà nghe thấy được!” Chị vợ nói chen vào bằng giọng soprano sắc như dao.

“Tôi á? Ừ, cũng có ngáy một tí...”

“Ồ, một tí! Thế còn cái này cũng là một tí hả? Luật sư ạ, anh xem này!” Chị Augusta vén tay áo, tôi trông thấy các vết tím bầm. “Tôi... tôi đã có thể tha... tha hồ chọn, bao nhiêu đàn ông điên... điên cuồng vì tôi, thế mà tôi lại đi lấy... cái đồ này!”

Vợ họa sĩ rõ ràng có cách cư xử của những người đàn bà bán hàng ngoài chợ. Tôi thấy bối rối, lúng túng. Nhưng tôi cũng để ý thấy là quả thật chị ta líu lưỡi. Bây giờ thì chị ta tiếp tục lau bụi ở tủ, cứ như là không có tôi ở đây.

“Ấy, tôi đã lâm vào cảnh hơi khó xử, luật sư ạ,” anh họa sĩ phân trần và cố mỉm cười, nhưng có vẻ khó khăn. “Đúng là tôi đã có mặt ở sáu quán thật, nhưng mà ở quán nào tôi cũng chỉ uống có một cốc rồi đi ngay. Về mặt này thì tôi là người không được may mắn lắm. Tôi là người tốt, nhưng khi uống vào thì tôi thành người khác, người ấy uống tiếp rồi làm chuyện lung tung. Nhưng tôi nào có liên quan gì đến người ấy đâu, phải không luật sư?” Anh ta cười gượng gạo.

“Uống có khi không có hại, thỉnh thoảng còn tốt cho sức khỏe nữa, Luther nói là[39]…”, nhưng tôi chợt giật mình vì cái gì mình định nói nên ngừng lại. Tôi cũng cảm thấy là chỉ một li nữa thì cái giẻ lau bay đến đầu tôi. “Hôm qua con họa mi hót làm tôi khổ sở không ngủ được,” tôi thận trọng chuyển đề tài. Ở phía dưới chân, con chó con đang nhay nhay ống quần tôi. Không muốn đá nó ra, nhưng tôi cũng không thể ngồi thoải mái được.

“Ấy, anh phải nghe tôi cơ... thì lúc ấy mới thật hay, Anna nhỉ?” Anna - vợ anh - im lặng. “Tôi biết gõ nhịp như tiếng chim họa mi. Có khi tôi gọi được đến năm sáu con tới cơ đấy, lúc ấy thì thật đúng là buổi hòa nhạc. Rồi anh sẽ thấy.”

Nếu lúc nào thấy anh ta tụ tập chim họa mi làm buổi hòa nhạc thì tôi sẽ bắn chết anh ta.

“Tôi tưởng anh vẽ phong cảnh, hóa ra anh vẽ người.” Tôi thấy một hình người ở bức tranh trên giá vẽ.

“Tôi phải vẽ tranh các Đức Thánh để kiếm sống. Ba loại lễ phục, hai màu xanh đỏ, một tí da thịt nữa là xong; nhưng cũng chẳng kiếm được là bao. Đúng ra thì tôi vẽ chân dung. Trước đây có rất nhiều việc, có hồi tôi còn vẽ cho tất cả dân ở Thành phố Do Thái. Thật ra cũng không kiếm được nhiều, vẽ chân dung cả người cho một người Do Thái cũng chỉ được hai mươi đồng tiền vàng thôi. Nhưng rồi có một gã người Đức cũng đến vẽ, thế là hắn cướp sạch hết khách của tôi. Á, tôi nghĩ ra rồi! Tôi đang phải vẽ tranh Đức Thánh Kryšpín, hay là luật sư ngồi làm mẫu cho tôi nhé! Trông anh có một cái gì đó hợp với việc làm người mẫu cho Thánh Kryšpín đấy!”

Tôi, “có cái gì đó” là cái gì nhỉ? Tôi chuyển sang chuyện khác, chuyển sang Pepík, tôi muốn chiếm cảm tình của nó.

“Pepík ơi, lại đây với chú!”

“Ứ, chú là người ngu!”

Pepík lĩnh luôn cái bạt tai của bố. Tôi cảm thấy đỏ mặt. Đứa trẻ gào lên khóc:

“Thế lúc sáng cô Wilhemová chẳng bảo mẹ là chú ấy ngu ngu thế nào ấy là gì! Phải không mẹ?”

“Mày có câm đi không hả?”

Sao cơ? Tôi mà ngu ư? “Ra đây với chú, Pepík, ra đây!”, nhưng giọng tôi tắc trong cổ. Thằng bé thôi khóc và đến đứng len giữa hai chân tôi. Nhanh lên, chơi với trẻ con như thế nào nhỉ? “Cháu đưa tay ra đây! - Ông này nấu - ông này rán - ông này nướng - ông này bảo: cho tôi một miếng! - ông này nói: cho miếng gì? - cho miếng gì? - cho miếng này!” Pepík không cười. “Đây là bố - đây là mẹ - đây là ông - đây là bà - đây là…”[40] Tôi không biết tiếp nữa là gì. Cái thằng bé này quả thật là một đứa trẻ khù khờ. “À, khoan đã, chú đố cháu một câu đố nhé!

Nó là cái gì: có màu xanh, nhưng không phải là cỏ; hói đầu, nhưng không phải linh mục; có màu vàng, nhưng không phải là sáp ong; có đuôi, nhưng không phải là con chó. Nó là cái gì hả Pepík?”

“Cháu không biết!”

Tôi muốn nói cho thằng bé biết, nhưng bây giờ thì chính tôi cũng không biết nó là cái gì. Tôi chỉ nhớ câu đố, nhưng không nhớ lời giải. “Thế thì chú nói thêm cái gì ngu ngu vậy,” Pepík gợi ý cho tôi.

Làm như không nghe thấy nó nói gì, tôi đứng dậy chia tay:

“Tôi phải về để học đây. Có lẽ cũng sắp mười hai giờ rồi.”

“Đã làm gì đến!” Anh họa sĩ nói. “Đồng hồ nhà này chắc chạy nhanh ít nhất nửa tiếng.”

“Làm gì có thế!”, cô Anna Augusta chát chúa, “hôm qua, khi đồng hồ ở trên tháp điểm giờ, tôi đã lấy cán chổi chỉnh lại rồi kia mà!”

Cả hai nói là họ rất lấy làm hân hạnh và bảo tôi hãy thường xuyên đến chơi. Rằng chắc chắn chúng tôi sẽ là những người hàng xóm tốt của nhau!

Nhưng bây giờ thì tôi muốn biết vì sao tôi ngu!

Ngoài hành lang, tôi gặp một người phụ nữ, có lẽ đó là cô con gái ông chủ nhà. Cũng có vẻ không còn trẻ.

“Thế nào, có ngọng không?” Cô Vilhemová hỏi tôi.

“Ngọng.”

“Vậy là hôm nay họ có tiền đấy! Chứ khi không có một xu nào thì nói năng bình thường, chẳng ngọng tí nào.” Xem ra, cô chủ hộ của tôi rõ ràng có cái mồm rất hay nói xấu. “Lúc luật sư đi dọc hành lang về đây, ông Provazník thò đầu ra ngoài cửa sổ để nhìn anh đấy.”

Tôi nhìn lên phía trên và có cảm giác là ngoài khuôn mặt mọng và vàng như sáp ong, tôi không nhìn thấy gì hơn. Cô Vilhemová hỏi tôi có muốn gì không. Tôi hơi cau có trả lời: “Không.” Cô ấy hỏi có thể để Kačenka ở phòng tôi một lát được không, rằng cô ấy phải đi ra cửa hàng, nhưng sẽ về ngay. Cô ấy muốn để Kačenka ở phòng tôi, vì nếu phải ở nhà một mình thì nó sẽ khóc.

“Nhưng tôi có biết bế trẻ con đâu!”

“Tôi chỉ đặt nó lên giường thôi.”

“Thế nếu nó khóc thì sao?”

“Ấy không đâu, nó không khóc, nếu nó thấy có người ở gần.”

“Thế nếu nó sẽ làm cái gì...?

“Ôi giời, tội nghiệp con bé!”

“Vâng, tội nghiệp con bé!”

Tôi rất lấy làm khó chịu.

Tôi tự hứa sẽ gây ảnh hưởng đạo đức tới Pepík.

Có một lần tôi đã đọc Các suy nghĩ tốt của Burnand. Nhưng những “lời tự hứa” của tôi là cái hoàn toàn khác hẳn, tôi không muốn bắt chước ông ấy.

Tôi đã không nghĩ là ngày hôm nay tôi sẽ lại học được như vậy, tôi thấy hài lòng, nhưng mệt kinh khủng - tôi sẽ đi ngủ. Không thấy con họa mi lên tiếng, chắc là nó bị rét cóng rồi. Nhờ trời!

Nhưng tôi vẫn muốn biết tại sao lại bảo tôi ngu.

Tôi nhận được thư của bạn học cũ. “Mình chúc mừng cậu trước nhé! Mình nghĩ là cậu sẽ tiếp thu lời khuyên bảo của bạn học cũ. Đúng vậy, mình có nghĩa vụ của người anh em, khi có kinh nghiệm gì tốt thì phải nói để cậu biết. Khi đi thi, trước hết là phải bình tĩnh! Kiến thức thì cậu có nhiều, mình tin như vậy, nhưng mình cho rằng cái bình tĩnh có giá trị gấp đôi tất cả các kiến thức. Các thầy thường hay ra các câu hỏi cần phải suy luận, và nếu cậu không nghĩ được ra cái gì để trả lời thì thầy sẽ hỏi: “Khi một người nào có vấn đề như vậy đến gặp anh, thì lúc đó là luật sư anh sẽ làm gì?” Cậu hãy trả lời nghiêm chỉnh: ‘Em sẽ yêu cầu ông ấy đưa tiền đặt cọc.’ Cậu hãy tin mình, thầy sẽ...”

Đồ ngu xuẩn! Tôi không thể chịu được việc một ai đó luôn luôn muốn làm người dí dỏm sắc sảo bằng các truyện cười cũ rích. Không phải ngẫu nhiên mà ngay từ hồi còn ở trường chúng tôi đã gọi hắn là Ba Hoa! Vâng, hắn rất ba hoa! Nhưng cái này hoàn toàn do lỗi ở tôi, tại sao mà tôi lại lẩn thẩn đi viết cho hắn về việc tôi đang chuẩn bị thi, và còn lịch sự viết thêm “Nếu cậu có lời khuyên tốt nào…” Tôi không cần lời khuyên của bất kỳ ai trên đời, nhất là lời khuyên của hắn thì lại càng không. Tôi sẽ không viết thư trả lời hắn!

Tôi bị sổ mũi nặng. Tôi thấy lạnh trong người, đầu rưng rức, nước mắt giàn giụa. Tôi lấy làm lạ là mặc dù vậy tôi vẫn còn học tốt và ăn vẫn thấy ngon.

Thôi, học tiếp đi thôi.

Ông chủ nhà đến gặp tôi. Đó là một người đặc biệt, cỡ tuổi sáu mươi. Người ông ấy mảnh, ngực lép và hai bờ vai rất trễ, như thể mỗi tay xách một thùng nước, thành ra trông ông có vẻ nhỏ hơn so với thực tạng. Hai má gầy gò cạo nhẵn nhụi, đôi môi xẹp vì răng đã rụng, cái cằm nhỏ xíu, cái mũi bé và bẩn, tóc đã bạc, nhưng hai con mắt đen thì sáng rực như trong cơn sốt. Đôi tay gầy đã nhăn nheo của ông huơ huơ không yên, có lúc làm co cả người lại. Khi nói thì gần như nói thầm. Ở bên cạnh ông ấy, người ta có cảm giác bất yên, như là có gì đó có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

Ông nói là đến hỏi xem tôi đã báo địa chỉ mới cho cảnh sát chưa. Tất nhiên là tôi đã quên. Vậy thì tôi phải đi báo. Ông bảo rằng ông rất vui khi họa sĩ đã nói với ông về việc tôi sẽ chơi bài với họ. Tôi gật đầu khẳng định. Nhìn thấy tôi bị sổ mũi, ông ấy bảo: “Có nhiều người khi khỏe mạnh không biết sức khỏe là gì.” Nhận xét ấy xem ra không được sắc sảo cho lắm, tôi mỉm cười lịch sự và trả lời ngắn gọn: “Vâng!” Im lặng. Sau đó tôi nói tôi hi vọng rằng ông ấy luôn mạnh khỏe. Ông ấy trả lời không được khỏe lắm, hay bị đau họng và phải cẩn thận giữ gìn. Nói đoạn, ông húng hắng ho mấy tiếng và nhổ nước bọt xuống đúng vào giày tôi. May là ông ấy không để ý thấy, khỏi phải xin lỗi ngượng nghịu. Tôi giấu chân xuống gầm ghế. Ông ấy hỏi tôi có năng khiếu âm nhạc không. Không, tôi không có khiếu âm nhạc, nhưng khi còn bé tôi đã chơi đàn piano, có điều tôi không học được gì cả. Tôi mỉm cười và nói thêm, như thể nói về một điều hiển nhiên:

“Vâng, tôi nghĩ không có người Séc nào mà ít ra không biết một chút về âm nhạc.”

“Thế thì tốt, thế thì tốt! Chúng ta sẽ chơi bốn tay. Mùa hè nào tôi cũng đem ra vườn cái đàn spinet, nó cũ nhưng còn tốt. Chúng ta sẽ chơi giải trí ở đó. Thế thì tốt!”

Tôi cảm thấy mình phải lùi lại. “Piano ư? Không, tôi không chơi piano... tôi... violon.”

“Cây đàn của anh có tốt không?” Ông ấy đảo mắt nhìn lên tường tìm xem tôi treo đàn ở đâu. Tôi lại lùi bước nữa:

“Đã lâu rồi tôi không chơi... người ta thường bận bịu vì cuộc sống hàng ngày,... người ta...”

“Hoài của!”

Ông ấy đứng dậy, nói là không muốn làm bận tôi. Rằng ông ấy không thuộc loại những người chủ nhà không quan tâm đến quyền lợi của người thuê nhà. Nhưng ông ấy còn có một điều nữa muốn chia sẻ. Ông ấy hỏi tôi có nghĩ rằng ông Bismarck là nguyên nhân của mọi vấn đề ở Tây Ban Nha không. Ông ấy đứng sát tôi, trên mặt lộ rõ vẻ ranh mãnh. Tôi trả lời là hoạt động của các nhà ngoại giao thường khôn lường. “Đúng vậy,” ông chủ nhà gật gù, “không thể di dịch khúc gỗ giống như di dịch que diêm được.” Bây giờ thì ông ấy giẫm mạnh lên chân phải của tôi và nói thêm: “Tôi vẫn bảo là các nhà vua không bao giờ hài lòng với những cái gì họ có.” Tôi không phản đối gì cả, chỉ lịch sự mỉm cười. Ông ấy chia tay.

Một diễn giải ngây thơ - nhưng về thực chất thì đúng. Những người như ông ấy diễn tả lời hay ý đẹp và kinh nghiệm của mình qua các ngạn ngữ, chúng ta không nên khó chịu và đánh giá thấp những ngạn ngữ thể hiện ý kiến, dù là không lớn, của mỗi cá nhân. Tôi nghĩ một sưu tập “Ngạn ngữ cá nhân” có thể sẽ là sưu tập rất thú vị.

Nói chung, tôi thấy hài lòng về ngày hôm nay. Bây giờ tôi đi ngủ.

Chim họa mi có hót, nhưng ở chỗ nào đó xa xa. Ở đấy thì nó có sủa cũng được. Nhưng nếu anh họa sĩ mà gọi nó đến thì tôi sẽ làm ầm lên. Dĩ nhiên là làm ầm một cách lịch sự, chỉ cho mọi người thấy là không phải tôi chịu để ai muốn làm gì cũng được. Tôi hi vọng là họa sĩ đi quán đang vội trở về nhà, chẳng gì thì ngày hôm qua vợ anh đã nói ngọng.

Tôi có cảm tưởng là hôm nay cô chủ hộ Vilhemová đã không hỏi nhiều lần xem tôi có cần gì không. Tất cả mọi việc rồi sẽ đâu vào đấy thôi. Cũng có thể là tôi nghĩ nhầm, khi mà tôi mải mê học!

Sổ mũi và học các bộ luật. Tôi vùi đầu học đến mức hoàn toàn không biết về cái gì khác trên đời. Chỉ nhận thấy là cô chủ hộ ít hỏi hơn trước xem tôi có cần gì không. Hôm nay cô ấy bảo về bản chất tôi là người tốt bụng và chắc chắn trời sẽ phù hộ tôi. Chả là cô ấy đưa vào bếp một người đàn bà, nghe bảo là vợ góa của một ông thợ giày, mẹ của hai đứa trẻ; bà quả phụ ấy than vãn về cái khổ của mình và tôi đã cho bà ấy một zlatý. Nhờ trời, trên đời này vẫn còn người tốt bụng! Trời phù hộ cho anh!

Con mèo cũng không đến chỗ tôi, kể cả khi cửa mở toang. Nó chỉ đứng meo meo ở bên cạnh. Rõ ràng là nó không tin tôi.

Tôi nhớ ra là cho đến bây giờ tôi vẫn chưa nhìn thấy chồng cô chủ hộ. Suốt thời gian ấy đã có lúc nào anh ấy ở nhà không?

Trong cà phê có trộn củ bồ công anh! Dứt khoát là tôi không nhầm, cà phê có trộn bồ công anh - kinh quá! Chắc chắn một cái gì đó đã phải xảy ra.

Tôi học phần cuối Luật dân sự vội vàng hơn, giống như con ngựa đua chạy gần tới đích.

Trong cà phê lại có bồ công anh, tôi nghĩ là nhiều hơn hôm qua, và cô chủ hộ không hỏi tôi một lần nào. Ít ra thì tôi được yên tĩnh. Ngày hôm qua cô ấy lại dẫn đến tôi một bà góa khác, nghe bảo cũng là quả phụ của ông thợ giày, có con. Bà ấy bảo rằng nghe nói tôi là người vô cùng tốt bụng. Thế là lại một zlatý nữa.

Pepík bị đánh rất đau, nó gào inh cả nhà. Tôi hỏi cô chủ hộ nó đã làm gì mà bị đòn.

“Có làm gì đâu, nó mua hạt hạnh nhân nhưng bố nó ăn hết. Không ai có thể tin được là hắn háu ăn đến mức nào!” Cô nói.

Pepík càu nhàu, thế là bố nó đánh. Tôi thương hại thằng bé.

“Thương với xót gì, thằng ấy là đồ vô tích sự.”

Nghe nói vào ngày Thứ Sáu Tuần Thánh năm ngoái nó dám lấy cắp tiền xu từ đĩa để trên mộ chúa ở nhà thờ Kajetán.

Vâng, tôi phải gây ảnh hưởng đạo đức đến Pepík! Lúc nào rảnh một chút là tôi làm ngay. Hoài của một đứa bé kháu khỉnh như nó, bố nó rõ ràng là người không bình thường, không đảm đương được nghĩa vụ dạy dỗ của người cha. Ngày còn bé, George Washington cũng chẳng phải là đứa trẻ mẫu mực gì, nhưng có được người cha thông thái. Ông trời đúng ra phải ban cho trẻ nhỏ khả năng sớm nhận biết, xem cha của chúng có giống cha của ông George Washington không; trong trường hợp ngược lại thì chúng không nên bám giữ lâu ông bố không ra gì ấy làm gì, mà nên bỏ đi tìm nơi khác. (Đó là lời chỉ dẫn cho Mark Twain, người có cư xử giống George Washington và đã muốn nhắn nhủ cha mình.)

Anh họa sĩ đến gặp tôi, nói là chỉ ghé qua một tí thôi. Anh ấy hỏi tôi có muốn ngồi làm mẫu để anh vẽ Thánh Kryšpín không. Tôi trả lời bây giờ tôi phải ngồi học. Tôi nhận thấy tôi đang dần dần trở thành người dứt khoát hơn.

Tôi đã học xong Luật dân sự rồi! Ngày mai tôi sẽ bắt đầu học Quy định về tiền tệ. Tối nay chắc tôi sẽ ngủ rất ngon!

Sáng hôm sau, với ý thức là đã học xong Luật dân sự, tôi tự đặt cho mình câu hỏi. Nhưng tôi đã không trả lời được, tôi hoàn toàn không nhớ, không biết một tí gì! “Ôi trời đất ơi!”, tôi kinh hoàng kêu lên và ôm chặt lấy đầu. Tôi thấy mình đột nhiên nhợt nhạt cả người.

Cô chủ hộ chạy vào hỏi tôi làm sao.

“Tôi chẳng biết cái gì cả!”, tôi nói một cách ngốc nghếch.

“Vâng, tôi cũng nghĩ thế,” cô ấy tuyên bố rồi phá lên cười và chạy ra ngoài.

Cô ấy thật là một người đàn bà vô cùng xấc xược!

Nhưng bây giờ thì tôi bình tĩnh hơn. Vì theo kinh nghiệm học trước đây, tôi biết rằng bao giờ cũng vậy, những gì đã học rồi cũng phải chờ một chút mới thấm, mới nhớ được.

Mà cái đó có liên quan gì đến câu khẳng định hôm trước là tôi ngu không nhỉ? Không, đây không phải là cái ngây thơ nữa, đây hoàn toàn là sự xấc xược!

Hai bà quả phụ của ông thợ giày - đúng ra thì một trong hai người ấy là quả phụ của ông thợ may. Xem ra cô chủ hộ muốn đưa đến tôi tất cả các bà góa khóc chồng ở bờ bên trái sông Vltava!

Bước ngoặt! Bước ngoặt cực kì mà tôi đã không dám mong đợi. Bước ngoặt trong thiên nhiên và cả trong xã hội. Bước ngoặt thứ nhất là bắt đầu có những ngày đẹp, ấm áp và vui vẻ. Trời ấm áp đã làm tôi không sổ mũi nữa. Bước ngoặt thứ hai là tôi đã chán ngấy cà phê trộn củ bồ công anh của cô chủ hộ. Bây giờ tôi vừa uống xong cốc cà phê tôi tự pha trên bếp cồn. Từ nay trở đi tôi sẽ tự pha lấy cà phê. Tôi cũng thay đổi nhiều việc khác. Cô chủ hộ chỉ mang cơm trưa lên phòng cho tôi thôi, còn đến bữa chiều thì tôi xuống ăn ở quán. Tôi không cần ai thương tình giúp đỡ, mà cô chủ hộ thì bây giờ cũng hoàn toàn không còn sẵn sàng giúp nữa. Mặc kệ cô ta, như thế càng tốt. Tôi thấy ngồi học mãi cũng không được vì sẽ mụ cả người, rồi học sẽ chậm vào. Ngày nào cũng phải học nhiều như vậy thì chỉ nên học khi nào có hứng nhất, sau đó cũng phải nghỉ ngơi giải trí một chút. Nhưng tôi lại không thấy hứng thú lắm cái việc giải trí thư giãn giữa những người trầm lặng ở dưới quán! Tôi tự nhủ ngày nào cũng sẽ ra vườn, ít ra là một lúc. Hai ngày nay tôi đã thấy có người dạo chơi ở đó rồi. À, hay là buổi sáng dậy sớm rồi ra vườn học nhỉ? Như thế thì học sẽ rất thoải mái, tôi còn nhớ như in những năm tháng ở trường trung học.

Tôi tự hứa là sáng nào cũng dậy sớm, thật sớm.

Tôi vừa đuổi một bà quả phụ mới của ông thợ giày!

Tôi rất thích quán ăn như thế này! Nó không náo động ồn ào nhưng ta vẫn có thể thư giãn vui vẻ được, điều này rất phù hợp với những nhu cầu của tôi bây giờ. Không phải cố gắng tỏ ra thông minh sắc sảo, chỉ cần quan sát và lắng nghe