Chương XIII
Ông già bước vào. Ông tò mò và dường như ngượng nghịu nhìn chúng tôi, cau mày và đi lại bên bàn.
– Ấm xamôva đâu, – ông hỏi, – đến bây giờ mà chưa đưa lên được cơ à?
– Chúng đang mang lên đấy, ông ạ, mang tới bây giờ đấy. – Anna Andreyevna xăng xái.
Thoạt trông thấy Nikolai Sergueych, Matrêna đã lập tức xuất hiện với ấm xamôva, cứ như chị ta chỉ đợi ông vào để đưa lên. Đấy là một người đầy tớ gái tận tụy, trung thành và đã già, nhưng cũng cáu bẳn và ngang bướng bậc nhất trong số những hầu gái trên đời này, tình nết gan lì và thẳng như ruột ngựa. Chị ta chỉ sợ mỗi mình Nikolai Sergueych và có mặt ông bao giờ cũng ngậm miệng. Thế nhưng chị ta lại hết sức vênh váo trước mặt Anna Andreyevna, luôn ăn nói cộc cằn với bà và rõ ra là muốn lấn át cả bà chủ, mặc dù trong khi đó chị ta chân thành và nồng nàn yêu cả bà lẫn Natasha. Tôi đã biết cái chị Matrêna này từ dạo còn đang ở điền trang Ikhmenevca.
– Hừ… Ướt át thật khó chịu, mà chúng nó còn chưa buồn dọn trà cho cháu cơ à, – ông già lầm bầm càu nhàu.
Anna Andreyevna liền đưa mắt cho tôi. Bây giờ thì ông cụ không chịu nổi những cú đưa mắt ra hiệu vụng lén ấy nữa, và dù lúc này ông không cố nhìn chúng tôi nhưng qua nét mặt của ông thì rõ ông hoàn toàn biết rằng Anna Andreyevna đang ra hiệu cho tôi về ông.
– Bác đi có việc, Vanya ạ, ông đột nhiên nói. – Chuyện tồi tệ lắm. Bác đã nói với cháu chưa nhỉ? Chúng nó hoàn toàn quy tội cho bác. Chứng cớ, không, giấy má cần thiết, không; chứng từ không chính xác… Thế đấy…
Ông cụ vẫn đang nói về vụ kiện với ông công tước; vụ náy vẫn đang dây dưa và xu hướng rất xấu cho Nikolai Sergueych. Tôi làm thinh vì chẳng biết phải trả lời ông thế nào. Ông nhìn tôi nghi ngờ.
– Thế đấy! – Ông đột ngột lên giọng như bực mình vì sự im lặng của chúng tôi, càng nhanh càng tốt. Chúng đừng hòng làm cho tao thành thằng đê tiện và bắt tao nộp bao nhiêu cũng được. Tao có lương tâm của tao, cứ mặc cho chúng quyết định. Chỉ có điều cho xong đi, để chúng nó cứ nói ra, cứ hạch sách… Tao thì vứt tất và đi quách Xibir cho rồi.
– Trời đất, đi đâu thế! Việc gì mà đi xa vậy? – Anna Andreyevna không nín được nữa.
– Ở đây thì được gần cái thá gì? – Ông già nơi giọng cộc cằn, có vẻ hứng thú vì được cãi lại.
– Dù sao thì cũng còn… mọi người… – Anna Andreyevna lẩm bẩm và nhìn tôi rầu rĩ.
– Mọi người nào? – ông già lớn tiếng, đưa cái nhìn nóng nảy hết từ tôi sang bà cụ rồi ngược lại, – người nào? Cái bọn ăn cướp, bọn chuyên vu oan giá họa, cái bọn trơ tráo phản trắc ấy à? Lũ ấy thì đâu mà chẳng thiếu giống, đừng lo, ở Xibir cũng vô khối. Mà nếu bà không thích đi với tôi thì tùy thôi, tùy ý, cứ ở lại, tôi không ép.
– Ông Nikolai Sergueych! Không có ông thì tôi sống với ai?! – Bà Anna Andreyevna tội nghiệp kêu lên. – Trên đời này ngoài ông ra tôi có còn…
Bà già nghẹn ngào, đoạn lặng thinh nhìn tôi sợ hãi như muốn cầu cứu. Ông cụ thì đang cơn giận dữ, chỉ chực gây sự, cưỡng lời ông lúc này thì không thể được.
– Cũng tốt thôi, bác Anna Andreyevna ạ, – tôi nói, – ở Xibir không hoàn toàn tồi tệ như ta tưởng đâu. Nếu sự thế chẳng lành và phải bán điền trang Ikhmenevca thì dự tính của bác trai cũng rất hay. Ở Xibir có thể kiếm được một chỗ tử tế, rồi thì…
– Ồ, ít nhất thì cháu cũng đã nói vào việc. Bác cũng nghĩ thế. Vứt tất cả và ra đi.
– Ồ, thật không ngờ! – Anna Andreyevna vung tay kêu lên, – cả cậu cũng thế nữa, Vanya! Thật tôi không ngờ cậu lại như thế… Bao lâu nay cậu được chúng tôi chăm bẵm, nâng giấc, thế mà bây giờ…
– Ha–ha–ha! Thế bà còn mong đợi gì nữa! Thế ở đây chúng ta sống bằng gì nào, bà nghĩ xem! Tiền nong không có một xu! Hay là bà bắt phải đến xin lão công tước ấy tha cho?
Nghe đến lão công tước, bà cụ liền run bắn lên vì sợ. Chiếc thìa trong tay bà rơi đánh leng keng xuống đĩa.
– Không, thật đấy, – ông già Ikhmenev tiếp ngay, hang tiết với một niềm vui cay độc và bướng bỉnh, – cháu nghĩ sao vậy, Vanya, phải đi à! Đi Xibir làm gì! Tốt hơn hết là ngày mai bác sẽ đóng bộ cánh, đầu tóc phẳng phiu, áo quần chỉnh tề, còn bà Anna Andreyevna thì sắm cái yếm mới (gặp những nhân vật như thế thì không thể khác được). Mua một đôi gang tay cho đủ lệ bộ lịch sự, và cùng đến trước quý ngài: Thưa quý ngài kính mến, thưa ông chủ, cha đẻ của chúng con! Ngài làm ơn làm phúc tha cho, ban cho chúng con một mẩu bánh mì, – vợ con đây, con con còn bé bỏng!... Có phải thế không, bà Anna Andreyevna nhỉ? Bà muốn thế chứ gì?
– Ông ơi, tôi chẳng muốn gì hết! Tôi có lỡ mồm lỡ miệng nói điều gì làm ông giận thì xin ông tha cho, có điều ông đừng quát lên nữa, – bà cụ nói, mỗi lúc một run lên cầm cập vì sợ hãi.
Tôi tin chắc rằng vào phút ấy lòng ông cũng tan nát tái tê khi nhìn thấy người bạn đời tội nghiệp của mình hoảng sợ và đầm đìa nước mắt; tôi chũng biết rằng ông còn đau đớn hơn bà bội phần, nhưng ông không sao nhịn được. Ở những người tốt bụng nhưng yếu thần kinh vẫn có đôi lúc như vậy, bất chấp tất cả lòng tốt vốn có của mình, họ vẫn thích thú trút khổ đau và giận dữ bằng mọi cách lên đầu người khác, kể cả những người vô tội và thậm chí thân thiết nhất của họ. Ở phụ nữ chẳng hạn, thì lại thường thích thú được cảm thấy mình bất hạnh, mắc dù thật ra thì chẳng có gì đáng buồn hoặc bất hạnh cả. Có nhiều đàn ông trong trường hợp này cũng giống hệt phụ nữ, kể cả những người không yếu đuối và hoàn toàn không có mấy tính phụ nữ. Ông già cảm thấy muốn cãi nhau, thế thôi, dù chính ông cũng khổ sở vì ý thích ấy.
Tôi còn nhớ, lúc ấy trong đầu tôi chợt nảy ra một ý nghĩ: Quả thật, có thể trước đấy ông cụ có làm một cái gì giống hệt như ý định của Anna Andreyevna! Phải chăng chúa đã run rủi ông và quả thật ông đã định đi tới chỗ Natasha, nhưng dọc đường ông nghĩ lại, hoặc có điều gì kéo ông ra khỏi dự định ban đầu, – mà đáng lẽ nó sẽ xảy ra, – khiến ông lại quay về nhà, giận dữ và bất lực, xấu hổ vì ý định mới rồi của mình, ông đi tìm người trút cơn bực tức vì sự yếu đuối của mình, vì ông đã chọn chính cái người mà ông biết có nhiều ý định và mong muốn như thế nhất. Có thể, lúc định tha thứ cho con gái, ông đã hình dung ra sự cảm động và sung sướng của bà vợ đáng thương của mình, vậy thì, lúc thất bại, dĩ nhiên, bà phải gánh chịu điều đó trước nhất.
Nhưng gương mặt thất sắc, run rẩy sợ hãi của bà đã khiến ông động lòng. Ông dường như rất xấu hổ vì cơn giận dữ của mình và kiềm chế trong một lúc. Tất cả chúng tôi đều im lặng, tôi cố gắng để không nhìn ông già. Nhưng giây phút yên lành chẳng được bao lâu. Bằng bất cứ giá nào thì cũng phải lên tiếng, dù phải nổi điên lên, phải nguyền rủa đi nữa.
– Cháu xem, Vanya, – ông già chợt nói, – bác rất tiếc, bác còn chưa muốn nói, nhưng cũng đã đến lúc rồi và bác phải giãi bày một cách cởi mở, không giấu giếm, và đến nơi đến chốn cho tất cả những người chính trực… cháu hiểu chứ, Vanya? Bác rất vui vì cháu đã tới, và vì vậy bác muốn nói to lên với cháu và cũng để cho mọi người nghe hiểu rằng rốt cuộc thì bác đã chán ngấy tất cả những trò ngu ngốc, những giọt nước mắt, những tiếng thở dài, than vãn khổ ải. Những gì mà bác đã cố quên đi bằng cả máu và nỗi đau thì sẽ không bao giờ còn sống lại trong lòng bác. Đúng thế! Bác đã nói và bác sẽ làm. Bác nói về những gì xảy ra cách đây nửa năm trước, cháu hiểu chứ, Vanya? Và bác sẽ nói về điều ấy một cách cởi mở và thẳng thắn chính là để cháu không thể hiểu nhầm lời bác, – ông cụ nói thêm, nhìn tôi bằng đôi mắt bừng bừng và rõ ràng cố lẩn tránh cái nhìn khiếp sợ của bà vợ, – bác nhắc lại: điều đó là ngu ngốc, bác không muốn thế!... Điều làm cho bác phải điên lên là mọi người đều xem bác như một thằng ngu, một thằng đê tiện hèn hạ nhất, có thể có tất cả những tình cảm yếu đuối, thấp kém nhất… mọi người cứ cho rằng bác đã phát điên lên vì đau khổ… Thật ngu xuẩn! Bác đã vứt hết, đã quên sạch những tình cảm cũ. Với bác bây giờ không còn hồi ức nữa… Đúng! Chính thế! Quả vậy!...
Ông cụ chồm lên khỏi ghế, nắm tay đấm mạnh xướng mặt bàn khiến cốc chén kêu lanh canh.
– Bác Nikolai Sergueych! Lẽ nào bác không thương bác Anna Andreyevna? Bác xem bác đang làm gì bác ấy kìa. – Tôi thốt lên, không sao kìm được mình và gần như là giận dữ nhìn ông già. Nhưng tôi chỉ đổ dầu vào lửa.
– Không thương! – ông thét lên, run lập cập và tái xanh tái xám, – tôi không thể thương vì người ta cũng đâu có thương tôi! Tôi không thể thương, vì ở chính trong cái nhà này người ta đang mưu toan chống lại cái thằng già tủi nhục này chỉ vì một đứa con gái hư đốn đáng bị nguyền rủa và chịu tất cả mọi hình phạt!...
– Ông Nikolai Sergueych ơi, tôi van ông đừng có nguyền rủa!... Ông muốn gì cũng được, chỉ van ông đừng nguyền rủa con! – Bà Anna Andreyevna kêu lên.
– Tôi nguyền rủa! – Ông già càng quát to gấp bội, – bởi vì người ta lại dám đòi cái thằng đang bị xúc phạm và sỉ nhục này phải đến xin cái con bé đáng nguyền rủa kia nó tha thứ cho kia! Phải, phải, chính thế đấy! Chính vì thế mà suốt ngày suốt đêm ở trong cái nhà này người ta hành hạ tôi bằng những lời giọt nước mắt, những tiếng thở vắn than dài và những lời trách móc ngu xuẩn! Họ muốn làm cho tôi động lòng… Đấy, cháu xem đấy, Vanya. –Ông cụ nói tiếp, tay run run rút vội từ cái túi bên cạnh ra một tệp giấy, – đây, giấy má công việc đây! Theo binh tình này thì bây giờ bác lại hóa ra là thằng ăn cắp, thằng lừa đảo, đã móc túi cả ân nhân của mình!... Bác bị sỉ nhục, bị lăng mạ chỉ tại mỗi con bé ấy! Đây, đây, cháu xem đi!...
Nói đoạn, ông bắt đầu moi từ túi bên của áo ngoài đủ thứ giấy tời, lần lượt ném tuốt lên bàn, ông sốt ruột đào bới để tìm một thứ gì đó mà ông định đưa cho tôi xem, nhưng thứ giấy mà ông cần thì trớ trêu thay vẫn chẳng thấy đâu. Tức mình ông lôi hết mọi thứ mà ông vớ được từ trong túi ra, và đột nhiên một vật gì đó nặng rơi đánh keng lên mặt bàn…Bà Anna Andreyevna kêu lên. Đó chính là cái huy chương mới bị mất.
Tôi thật khó tin ở mắt mình. Máu bốc lên đầu, dâng lên má ông khiến ông run bắn. Anna Andreyevna đứng buông thõng hai tay nhìn ông cầu khẩn. Gương mặt bà sáng lên tia hi vọng vui mừng. Cái màu sắc ấy trên gương mặt bà, nét lo lắng ấy của ông già đều hiện ra trước mắt tôi… phải, bà cụ đã không lầm, bây giờ thì bà đã hiểu cái huy hiệu ấy mất ra sao!
Bà biết rằng ông cụ đã nhặt được nó, vui sướng, thậm chí run lên vì xúc động, ông tham lam giấu biến không cho ai thấy, để những lúc chỉ còn một mình ông lại lén lút ngắm nghía gương mặt bé nhỏ của đứa con yêu dấu với lòng thương yêu vô hạn – ông ngắm và cứ ngắm mãi, thậm chí có thể cũng y như người mẹ tội nghiệp, ông trốn hết mọi người để trò chuyện với đứa con vàng ngọc, ông tự nghĩ ra những câu trả lời và tự mình lại trả lời mình, còn ban đêm, vào những phút buồn đau nhức nhói mà tiếng rên rỉ phải nén lại trong ngực, ông âu yếm và hôn lên gương mặt biết mấy yêu thương và thay vì lời nguyền rủa, ông thốt lên ngững lời tha thứ và cầu nguyện cho đứa con mà trước mặt mọi người ông luôn miệng nguyền rủa và không thèm nhìn mặt.
- Con bồ câu bé bỏng của tôi, thế là ông vẫn còn yêu nó đấy! – Bà Anna Andreyevna không kìm lòng được nữa trước ông lão khắc nghiệt chỉ một phút trước còn nguyền rủa con bé Natasha của bà.
Nhưng vừa thoạt nghe tiếng kêu của vợ, một cơn thịnh nộ điên cuồng đã bừng lên trong ánh mắt của ông. Ông già vớ lấy cái huy chương, thẳng tay ném mạnh xuống nền nhà và điên tiết dùng chân dẫm đạp lên nó.
- Muôn đời, muôn kiếp tao nguyền rủa mày! – Ông vừa thở hổn hển vừa rít lên khàn khàn. – Muôn đời, muôn kiếp!
- Trời đất ơi! – Bà già kêu thét lên. – Con, con! Natasha của mẹ ơi! Gương mặt bé bỏng của nó… dày xéo bằng chân ư! Bằng chân ư!... Đồ tàn bạo! Đồ cao ngạo, tàn ác, vô tình!
Nghe tiếng gào thét của vợ, ông già đang điên đầu chợt đứng lặng, hoảng hốt vì việc làm của mình. Bỗng nhiên ông cúi xuống nền nhà nhặt tấm huy chương lên và lao ra khỏi phòng, nhưng vừa bước được mấy bước, ông đã quỳ sụp xuống, chống tay lên chiếc đi văng trước mặt và kiệt sức gục đầu xuống.
Ông già khóc nức nở như một đứa trẻ, như đàn bà. Tiếng nức nở tức tưởi nén sâu trong lồng ngực ông như chực xé tung nó ra. Cái ông già dữ tợn phút chốc bỗng yếu đuối hơn cả một đứa trẻ. Ờ, bây giờ thì ông không sức đâu mà nguyền rủa, ông cũng không còn biết xấu hổ trước bất kỳ ai trong chúng tôi, và trong cơn xúc động mãnh liệt của lòng yêu thương, ngay trước mặt chúng tôi, ông phủ lên tấm huy chương những chiếc hôn bất tận, tấm chân dung mà một phút trước đó ông đã dày xéo dưới chân. Dường như tất cả lòng thương yêu, nâng giấc của ông giành cho con bấy lâu bị nén lại trong lòng, bây giờ được dịp khát khao ùa ra không giấu giếm với một sức mạnh không gì ngăn cản nổi và cái sức mạnh bột phát ấy đã khiến toàn thân ông tê liệt.
- Tha thứ cho con đi ông ơi, xin ông hãy tha thứ cho nó! Bà Anna Andreyevna nức nở kêu lên, vừa cúi xuống ôm lấy ông. – Hãy đón nó về lại với gia đình, con bồ câu bé bỏng, và chính chúa trong giờ phán quyết thiêng liêng sẽ xét cho tấm lòng bao dung độ lượng của ông!...
- Không, không! Không đời nào, không bao giờ! – Ông thét lên bằng giọng khàn khàn như nghẹt thở. – Không bao giờ! Không bao giờ!