Chương X

Tôi phóng thẳng đến chỗ Aliôsa. Cậu ta sống với bố ở phố Malaia Morxcaia. Ông công tước ở một căn hộ khá lớn, mặc dù ông sống độc thân. Trong căn hộ ấy, Aliôsa chiếm hai buồng tuyệt đẹp. Tôi vốn rất ít đến nhà cậu ta, trước lần này thật ra tôi mới đến vẻn vẹn có một bận. Cậu ta đến chỗ tôi thường xuyên hơn, như là đạo đầu, khi mới có chuyện với Natasha.

Cậu ta không có nhà. Tôi đi thẳng vào buồng cậu ta và viết cho cậu ta bức thư như sau:

“Anh Aliôsa, hình như anh đã mất trí. Bởi vì tối hôm thứ ba vừa rồi, chính ông cụ anh đã cầu xin Natasha ban cho anh cái vinh dự là trở thành người vợ của anh, lời đề nghị đó đã làm cho anh vui sướng. Với những điều mà tôi được chứng kiến, thì, chắc anh cũng phải công nhận, trong trường hợp này, hành vi của anh khá lạ lùng. Anh có biết là anh đang làm gì với Natasha không?

Dẫu sao chăng nữa nữa, mấy dòng này cũng sẽ nhắc anh nhớ đến hành ví của anh đối với người vợ tương lai của mình là hết sức không xứng đáng và nông nổi. Tôi biết rất rõ rằng tôi hoàn toàn không có quyền khuyên răn gì anh, nhưng tôi tuyệt nhiên không chú ý đến điều ấy.

T.B. Cô ấy không biết gì về bức thư này, và thậm chí cũng không phải cô ấy đã kể cho tôi về anh”.

Tôi dán bức thư lại và để trên bàn cậu ta. Nghe tôi hỏi, người hầu cho biết rằng Alexey Petrovich hầu như hoàn toàn không ở nhà và dạo này cậu ta không bao giờ về nhà trước khi rạng sáng.

Vất vả lắm tôi mới về được đến nhà. Đầu tôi quay tít, chân loạng choạng, run rẩy. Cánh cửa phòng tôi mở toang. Nikolai Sergueych Ikhmnhep đang ngồi đợi tôi. Ông cụ ngồi bên bàn và im lặng, ngạc nhiên nhìn Elena. Con bé cũng hết sức ngạc nhiên nhìn ông, mặc dù vẫn im thin thít– “Chắc hẳn con bé khiến ông cụ lấy làm lạ lắm – tôi nghĩ”.

– Kìa, anh bạn. Bác chờ cháu suốt một giờ rồi, thú thật là không thể đợi được nữa, – ông cụ nói tiếp, mắt quan sát khắp phòng và kín đáo ra hiệu cho tôi về Elena. Sự ngạc nhiên hiện rõ trong mắt ông. Nhưng quan sát ông gần hơn, tôi nhận thấy ông đang có vẻ lo lắng và buồn lắm. Gương mặt ông xanh hơn mọi ngày.

– Ngồi xnống đây, ngồi xuống, – ông nói tiếp với vẻ băn khoăn, bối rối, – bác vội chạy đến chỗ cháu, có chút việc, nhưng cháu làm sao thế? Trông cháu thất sắc đấy.

– Cháu không được khỏe. Suốt từ sáng đến giờ cứ chóng mặt.

– Ồ, đừng có khinh thường bệnh ấy, Cháu bị cảm lạnh phải không?

– Không ạ, chỉ là cơn động kinh thôi. Cháu vẫn thỉnh thoảng bị như vậy. Thế bác có khỏe không?

– Không sao, không sao! Nó chỉ bốc lên một lúc thôi, có việc đấy. Cháu ngồi xuống đi.

Tôi kéo ghế và ngồi đối điện với ông bên bàn. Ông già khẽ ghé sát tôi và bắt đầu nói thì thầm:

– Chú ý đừng nhìn con bé ấy và cứ làm ra vẻ như chúng mình đang nói chuyện về người khác nhé. Người khách đang ở nhà cháu là thế nào đấy?

– Cháu sẽ kể tất cả cho bác nghe sau, báo Nikolai Sergueych. Đấy là con bé tội nghiệp, hoàn toàn côi cút, cháu gái của chính cái ông già Smith đã từng sống ở đây và chết trong hiệu bánh kẹo.

– À, ra ông cụ còn đứa cháu. Nhưng anh bạn ạ, con bé mới kỳ cục làm sao. Nó nhìn mới dữ chứ! Bác chỉ nói thế này: nếu cháu về muộn năm phút nữa là bác không ngồi chờ được nữa đâu. Chật vật lắm nó mới chịu mở cửa, và suốt từ bấy đến giờ không hé môi nói một lời, quả nó ghê gớm thật, không ra người nữa, làm sao mà nó lại rơi vào đây? À, bác hiểu rồi: chắc là nó đến thăm ông mà không biết ông nó đã mất chứ gì.

– Vâng, nó tội nghiệp lắm. Ông cụ ấy tận lúc hấp hối vẫn nhắc tới nó.

– Hừm, ông nào thì cháu nấy. Thôi mọi chuyện ấy cháu kể cho bác nghe sau. Cũng có thể đỡ đần chút ít gì đó, nếu nó khốn khổ như vậy… Này, thế bây giờ cháu có thể bảo nó đi ra chỗ khác, vì bác cần phải trao đổi với cháu một chnyện nghiêm túc.

– Nó chẳng đi đâu được. Nó sống ở đây với cháu mà.

Tôi giải thích cho ông cụ hiểu, tóm lại là có thể cứ trò chuyện với sự có mặt của nó, bởi vì nó chỉ là một đứa trẻ con.

– Ừ thì... tất nhiên nó là trẻ con. Chỉ có điều, anh bạn ạ, cháu làm cho bác kính ngạc thật sự đấy. Sống với cháu, trời đất ơi!

Và ông già lại sửng sốt nhìn tôi lần nữa.

Cảm thấy người ta đang nói về mình, Elena ngồi lặng thinh cúi đầu, tay mân mê mép đivăng. Nó đã lập tức mặc tấm áo dài mới rất vừa vặn với thân hình nó. Tóc tai nó trông mượt mà hơn mọi lúc, có lẽ vì sự xuất hiện của chiếc áo dài mới. Nói chung, nếu không có cái nhìn quái gở kỳ cục thì nó là một cô bé hết sức đáng yêu.

– Bác sẽ trình bày ngắn gọn và rõ ràng, anh bạn ạ, – ông già lại bắt đầu, – một câu chuyện vốn dài dòng, quan trọng...

Ông ngồi cúi đầu, bộ điệu trang trọng và đắn đo, mặc dù rất vội, rất muốn “ngắn gọn và rõ ràng”, nhưng ông mãi không tìm ra lời để mở đầu. “Chuyện gì vậy nhỉ?” – Tôi nghĩ.

– Thế này, Vanya ạ, bác định nhờ cháu một việc cực kỳ quan trọng. Nhưng trước hết, bác thấy cần phải giải thích cho cháu chút ít về hoàn cảnh... những hoàn cảnh rất khó xử.

Ông cụ bật ho và đưa mắt liếc nhìn tôi, nhìn và đỏ mặt, đỏ mặt và nổi cáu vì sự lúng túng của mình, nổi cáu và liền quyết định:

– Thôi, giải thích với chả giải thích! Tự cháu sẽ hiểu. Nói gọn ra là bác sẽ thách lão công tước ấy đấu súng, và bác nhờ cháu thu xếp việc này và làm người làm chứng cho bác.

Tôi bật nảy người trên ghế và sửng sốt nhìn ông cụ đến ngơ ngác.

– Cháu nhìn cái gì! Bác chưa phát điên đâu.

– Nhưng bác làm sao thế? Bác Nikolai Sergueych? Vì lý do nào, với mục địch gì? Và rốt cuộc, làm sao lại có thể...

– Lý do! Mục đích! – Ông già kêu lên, – nghe mới tuyệt làm sao...

– Thôi được, thôi được, cháu hiểu bác nói gì rồi, nhưng bác làm như thế để được cái gì? Đấu súng thì giải quyết được gì? Cháu thú thật là chẳng hiểu gì hết.

– Bác cũng nghĩ là cháu chẳng hiểu gì hết. Hãy nghe bác: Việc kiện tụng của bác đã kết thúc (nghĩa là cũng cần vài ngày nữa là kết thúc, chỉ còn mấy thủ tục đơn giản), bác đã bị kết án. Bác phải bồi hoàn đến mười ngàn, tòa quyết định thế. Điền trang Ikhmenevka phải gán vào đấy. Thế là bây giờ thằng cha đều giả ấy đã thỏa mãn với tiền bạc trong tay, còn bác phải gán điền trang Ikhmenevka, thanh toán nợ nần và trở thành một người ngoài cuộc. Mặc dù thế, bác vẫn ngẩng cao đầu. Thế đấy, thưa ngài công tước hết, sức đáng kính, hai năm này ngài đã sỉ nhục tôi, danh dự cả gia đình tôi, và tôi đã phải gánh chịu tất cả những điều ấy. Lúc ấy tôi không thể mời ngài quyết đấu. Bởi vì ngài sẽ nói thẳng vào mặt tôi “À thằng láu cá, mày định giết tao để khỏi phải trả món nợ mày đã biết trước là sớm muộn gì cũng buộc phải trả cho tao chứ gì! Không đâu, trước hết phải xem xem vụ kiện xử lý thể nào đã, rồi sau hẵng thách đấu”. Còn bây giờ thì thưa ngài công tước kính mến, kiện cáo đã kết thúc, ngài đã rủng rỉnh, do đó không còn mắc mớ gì nữa, vậy ngài không ngần ngại đến trước cái vạch chắn này chứ. Sự việc là thế đấy. Thế nào, theo ý cháu rốt cuộc bác lại không có quyền trả mối thù cho mình và cho mọi người sao!

Đôi mắt ông long lên. Tôi im lặng nhìn ông rất lâu. Tôi những muốn đọc hết những ý nghĩa kín đáo của ông.

– Hãy nghe cháu, bác Nikolai Sergueych, – tôi trả lời, rốt cuộc quyết định phải nói những lời cần thiết nhất mà nếu không nói thì chúng tôi sẽ không thể hiểu được nhau. – Bác có thể trò chuyện với cháu cởi mở được không?

– Được chứ. – Ông cụ đáp quả quyết.

– Bác hãy nói thẳng cho cháu biết: chỉ có mỗi lòng căm thù thôi thúc bác đi đến thách đấu, hay bác còn có những mục đích gì khác?

– Vanya. – ông cụ đáp, – cháu biết rằng bác không cho phép bất cứ ai trong khi nói chuyện với bác đủ động đến một số điểm, nhưng đây là trường hợp ngoại lệ, bởi vì bằng đầu óc sáng suốt của mình, cháu đã đoán ra ngay rằng lẩn tránh cái điểm ấy là không thể được. Đúng là bác còn một mục đích khác. Ấy là: cứu vớt đứa con gái sắp chết của bác và kéo nó ra khỏi con đường tai hại mà hoàn cảnh gần đây đã xô đẩy nó vào.

– Nhưng làm thế nào mà bác lại cứu được cô ấy bằng đấu súng, vấn đề là ở đấy?

– Phải cản trở tất cả những điều ở đấy đang bắt đầu. Cháu nghe đây, cháu đừng nghĩ là trong lòng bác đang cất lên một tiếng nói gì đó như sự dịu dàng của tình phụ tử hay tương tự như một sự yếu đuối. Tất cả những điều ấy đều là sự ngu ngốc. Bác không phơi bày gan ruột của mình cho ai tất. Chính cháu cũng không biết được đâu. Con bé đã bỏ bác, bỏ nhà đi theo nhân tình, và bác đã dứt nó ra khỏi tim mình, dứt bỏ một lần mà vĩnh viễn, vào cái buỗi tối ấy – cháu hiểu chứ? Nếu như cháu nhìn thấy bác khóc nức nở trên tấm chân dung của nó thì cũng đừng vì thế mà cho rằng bác muốn tha thứ cho nó. Ngay lúc đó bác cũng không tha thứ. Bác khóc cho cái hạnh phúc đã mãt, cho những mơ ước phí hoài, nhưng không phải vì nó, một nó như lúc này. Có thể, đôi lúc bác vẫn khóc, bác không xấu hổ thú nhận điều đó, cũng như bác không xấu hổ thú nhận rằng bác đã yêu đứa trẻ con của bác trước đây hơn tất cả mọi thứ trên đời. Tất cả những điều ấy hiển nhiên mâu thuẫn với hành động của bác lúc này. Cháu có thể sẽ nói với bác: nếu bác đã vậy bác sẽ dửng dưng với số phận của con người mà bác đã không còn coi là con gái mình, thị tại sao bác lại còn muốn can thiệp vào những gì đang bắt đầu ở đấy? Bác xin trả lời: trước hết bác không muốn cho cái con người tráo trở, ti tiện ấy đắc thế, thứ hai, vì những tình cảm thương người thông thường. Nếu như nó không còn là con gái bác, thì nó vẫn cứ là một con người yếu đuối, đơn độc và bị lừa gạt và vẫn tiếp tục bị lừa gạt kỳ cho đến lúc hủy hoại cả cuộc đời nó. Bác không thể trực tiếp can thiệp vào công việc, nhưng gián tiếp, bằng đấu súng, thì bác có thể. Nếu người ta có giết chết bác hoặc là bác đổ máu, thì lẽ nào nó lại dám bước qua cái vạch ngăn cách, mà có thể là chính cái xác của bác, để đi với đứa con của kẻ đã giết bố nó tới lễ thành hôn, như con gái của vị vua nào đó (cháu còn nhớ nhà mình trước đây có cuốn sách nhỏ mà cháu vẫn tập đọc) đã bước qua xác cha để lên xe hoa? Và nếu như cuối cùng đã đến bài đấu súng thì các vị công tước của chúng ta cũng chẳng thiết cưới xin gì nữa đâu. Tóm lại, bác không thích cuộc hôn nhân ấy và sẽ làm hết sức mình để nó không thực hiện được. Bây giờ thì cháu hiểu bác rồi chứ?

– Không đâu. Nếu bác mong muốn điều tốt lành cho Natasha thì có sao bác lại quyết định cản trở việc hôn nhân của cô ấy mà chỉ có thể mới khôi phục lại được danh dự cho cô ấy? Bởi cô ấy còn sống bao lâu trên đời này, cô ấy rất cần danh tiết.

– Nó cần phải biết nhổ toẹt vào tất cả cái thứ miệng lưỡi của người đời! Nó cần phải ý thức được rằng điều nhục nhã nhất của nó chính nằm trong cuộc hôn nhân ấy, nằm chính trong việc quan hệ với những bọn đểu cáng ấy, với cái giới khốn nạn ấy. Niềm kiêu hãnh cao thượng – đấy là câu trả lời của nó cho thiên hạ. Nếu thế, có thể bác cũng sẵn lòng chìa tay cho nó, và rồi để xem kẻ nào còn cả gan xúc phạm đến con bé của bác!

Giấc mơ lý tưởng đầy tuyệt vọng ấy đã khiến tôi kinh ngạc. Nhưng tôi hiểu ngay ra rằng ông cụ cũng hăng máu mà nói chứ chính cụ cũng không còn hiểu được mình.

– Điều này quá lý tưởng, – tôi trả lời ông cụ, – và đòi hỏi quá khắc nghiệt, Bác đòi hỏi ở cô ấy những sức mạnh mà có lẽ bác đã không phú cho cô ấy từ lúc mới sinh ra. Và lẽ nào cô ấy lại tán thành cuộc hôn nhân chỉ bởi muốn làm bà công tước phu nhân? Chính vì cô ấy yêu, vì đó là sự si mê, đó là số phận khắc nghiệt. Và sau hết bác yêu cầu cô ấy khinh thường hết mọi dư luận xã hội, thế mà chính bác lại sùng phục nó.

Ông công tước, với động cơ thấp hèn và bằng sự dối trá, sỉ nhục và công khai vu cáo bác muốn cầu thân với cái gia thế công tước của ông ta, và thể là bây giờ bác tính toán: nếu như tự cô ấy từ chối ông ta lúc này, sau khi mà từ phía ông ta đã có lời chính thức đề nghị cầu thân, thì dĩ nhiên việc làm đó sẽ là lời cải chính đích đáng và đầy đủ nhất cho những lời vu cáo trước đây. Bác muốn đạt đến điều ấy, bởi bác rất cay cú trước những điều tai tiếng của chính ông công tước đặt ra, bác phải buộc ông ta tự thú nhận những sai lầm của mình. Hoặc thèm khát được nhạo báng ông ta, trả thù ông ta, và để làm được việc ấy bác hy sinh hạnh phúc của con gái bác. Điều đó lẽ nào lại không phải là ích kỷ?

Ông già ngồi, mặt sa sầm và cau có, mãi không trả lời tôi lấy một lời.

– Cháu không công bằng với bác, Vanya ạ, – cuối cùng ông thốt lên, nước mắt ứa ra lấp lánh dưới hàng mi, – bác thề với cháu là không công bằng đâu, nhưng thôi dừng chuyện ấy lại! Bác không bóc lòng bác cho cháu xem được, – ông cụ nói tiếp, vừa đứng dậy và cầm lấy mũ, – bác chỉ nói một điều: cháu vừa nói đến hạnh phúc của con gái bác. Bác dứt khoát và chắc chắn không tin ở cái hạnh phúc ấy, ngoài ra, dù không có sự can thiệp của bác, cuộc hôn nhân ấy cũng không bao giờ thành được.

– Thế đấy! Tại sao bác lại nghĩ thể? Có lẽ bác biết được điều gì chăng? – tôi tò mò kêu lên,

– Không, bác chẳng biết điều gì đặc biệt cả. Nhưng có điều cái con cáo già khốn kiếp ấy không đời nào quyết định một việc như thế. Tất cả: những điều ấy chỉ là trò bịp bợm, đểu giả. Bác tin chắc như vậy, cháu cứ nhớ lấy lời bác, nhất định sự thể sẽ như thế. Sau nữa, nếu hôn nhân này thành sự thật, thì chỉ trong trường hợp cái lão đê tiện ấy có một âm mưu gì đó bí mật mà không ai được biết, và ắt hẳn phải có lợi cho lão – một âm mưu mà bác chưa hiểu rõ, cháu hãy xem xét, hãy thử hỏi lại lòng mình xem: liệu con bé có hạnh phúc trong cuộc hôn nhân ấy không? Những lời trách móc, những trò lăng mạ, một con nhân tình nào đó của cái thằng bé mặc dù lúc này đang mê mệt với mối tình của nó, nhưng một khi đã cưới xin rồi là lập tức hết mọi kính trọng, sẽ quay ta sỉ nhục, xúc phạm nó đồng thời tình cảm bồng bột của chính nó sẽ dần dà giảm sút, rồi vì ghen tuông, dày vò, cảnh địa ngục, rồi ly dị, chưa biết chừng còn xảy ra tội ác... Không đâu, Vanya ạ! Nếu các người đã bày ra cái trò ấy, mà bây giờ cháu vẫn còn ủng hộ, thì xin nói trước với cháu, sẽ phải trả lời trước Chúa đấy, có điềuu muộn rồi! Thôi tạm biệt!

Tôi vội giữ ông già lại.

– Xin bác nghe cháu, bác Nikolai Sergueych, tạm thời quyết định thế này: chúng ta cứ đợi đã. Bác cứ tin rằng không ai nhìn sự việc này chỉ một phía đâu, và có thể nó sẽ được giải quyết một cách tốt đẹp nhất, một cách tự thân nó, không cần đến những biện pháp cưỡng bức và rắc rối như là đấu súng đâu. Thời gian – đấy là người giải quyết tài tình nhất! Và cuối cùng, tuy nhiên, cháu xin hứa với bác rằng toàn bộ những dự tính của bác là hoàn toàn không thể có được. Chả nhẽ bác không hề nghĩ là ông công tước sẽ tiếp nhận lời thách đấu của bác như thế nào ư.

– Lão ấy không nhận ư? Cháu nghĩ gì lạ thế!

–Cháu thề với bác là ông ta sẽ không nhận, và bác cứ tin là ông ta sẽ tìm được cớ hoàn toàn có lý để thoái thác, ông ta sẽ làm việc ấy với một bộ tịch đầy vẻ trang trọng và thế là bác trở thành trò đùa hoàn toàn...

– Sao lại thế, anh bạn, sao lại thế! Quả là cháu làm cho bác ngạc nhiên đấy! Làm thế nào mà lão ta lại không chấp nhận được cơ chứ? Không đâu, cháu quả đúng là một thi sĩ, một thi sĩ chính cống! Thể nào – cháu cho rằng chấp nhận quyết đấu với bác là bất nhã ư?Bác không tồi hơn lão ấy đâu. Bác là một lão già, một người cha bị xúc phạm, còn cháu là một nhà văn Nga, và do đó cháu hoàn toàn đủ tư cách để có thể làm người làm chứng... và... bác không hiểu cháu còn đòi hỏi gì nữa.

– Rồi bác xem. Ông ta sẽ tìm ra đủ cách để bác, phải, chính bác sẽ là người đầu tiên thấy rằng quyết đấu với ông ta là hoàn toàn không thể được.

– Hừm... thôi được, anh bạn ạ, cứ cho là như ý cháu đi! Bác sẽ đợi, đến một thời hạn nào đó, tất nhiên. Để xem thời gian sẽ trả lời ra sao. Nhưng thế này, anh bạn, cháu hứa danh dự là không tiết lộ câu chuyện hôm nay cả cho bên ấy lẫn Anna Andreepna đấy chứ?

– Cháu xin hứa.

– Điều thứ hai, cháu làm ơn đừng bao giờ nhắc lại với bác về chuyện này nữa.

– Được thôi, cháu xin hứa.

– Và cuối cùng, còn một yêu cầu nữa: bác biết là đến chỗ bác cháu rất chán, nhưng cháu hãy đến với các bác luôn, càng nhiều càng tốt. Bà Anna Andreyevna tội nghiệp nhà bác yêu cháu lắm: và... và... vắng cháu bà ấy rất buồn... cháu hiểu chứ, Vanya?

Đoạn ông cụ xiết chặt tay tôi. Tôi hứa bẹn với ông cụ rất chân thành.

– Còn bây giờ, Vanya này, còn một việc tế nhị này nữa: cháu có tiền không?

– Tiền ạ! – tôi ngạc nhiên nhắc lại.

– Phải (và ông cụ đỏ mặt nhìn xuống), người anh em ạ, bác nhìn căn phòng của cháu… tiện nghi của cháu,.. và bác thấy cháu có thể phải chi tiêu một số khoản cần thiết (mà cần ngay bây giờ)... đây, người anh em, một trăm năm mươi rúp, lần đầu thôi...

– Một trăm năm mươi rúp, mà mới lần đầu thôi, bác mới thua kiện kia mà?

– Vanya, bác thấy cháu hoàn toàn không hiểu gì bác! Có thể có một số nhu cầu cấp thiết, cháu hiểu chứ. Còn những trường hợp nào đó thì tiền bạc có tác dụng hỗ trợ cho tính độc lập trong cuộc sống, trong giải quyết công việc. Có thể bây giờ cháu chưa cần, nhưng ít nữa cháu lại không sắm một thứ gì đó hay sao? Dẫu sao thì bác cũng gửi lại cháu. Đây là tất cả những gì bác dành dụm được. Cháu không sử dụng tức là cháu khinh bác. Còn bây giờ thì tạm biệt! Lạy chúa, cháu xanh quá! Cháu ốm thật rồi...

Tôi không từ chối và cầm lấy tiền. Hết sức dễ hiểu là ông già để tiền lại cho tôi để làm gì.

– Cháu cũng vừa mới sống tự lập, – tôi đáp lời ông cụ.

– Đừng xem thường bệnh tật, Vanya, đừng có xem thường! Hôm nay cháu đừng đi đâu. Bác sẽ nói cho bà Anna Andreyevna biết tình trạng của cháu. Cháu có cần bác sĩ không? Ngày mai bác sẽ đến thăm cháu, nếu như bác còn cố lê nổi chân....Còn bây giờ thì cháu đi nằm đi.. Phải, tạm biệt. Tạm biệt cô bé, nó quay đi kìa. Này, anh bạn: Vẫn còn năm rúp đây, giành cho con bé đấy. Tuy nhiên cháu đừng nói là bác cho, mà chẳng qua là để mua sắm cho nó, chẳng hạn đôi giày tí quần áo... nào có thiếu gì thứ cần thiết đâu! Tạm biệt, anh bạn...

Tôi tiễn ông ra đến cổng. Tôi cần nhờ nguời quét sân mua hộ ít thức ăn. Cho đến giờ Elena vẫn chưa ăn trưa.