PHẦN THỨ BA Chương I

Hoàng hôn buông xuống từ lâu, đêm đã tới, và mãi đến lúc ấy tôi mới sực tỉnh khỏi cơn ác mộng nặng nề và trở về với thực tại.

– Nenli, – tôi nói, – lúc này em đang ốm đau và buồn khổ, mà tôi phải để em ở nhà một mình trong khi còn xúc động và nước mắt đầm đìa thế kia. Cô bạn nhỏ của tôi! Hãy tha lỗi cho tôi và hãy biết rằng hiện đang có một con người thân yêu và cũng không được tha thứ, cũng bất hạnh, cũng bị sỉ nhục và ruồng bỏ. Cô ấy đang chờ tôi. Cô ấy đang khiến tôi lo lắng, lúc này đây, sau khi nghe câu chuyện của em, đến nỗi dường như tôi sẽ không chịu nổi nếu không được thấy cô ấy ngay phút này...

Tôi cũng chẳng biết là Nenli có hiểu những lời tôi nói hay không. Mặc dù đang xúc động vì câu chuyện và cơn bệnh vừa qua, nhưng tôi vẫn đâm bổ đến chỗ Natasha. Lúc tôi hước vào phòng cô thì đã muộn, tận chín giờ.

Lúc còn ở ngoài đường, trước cổng ngôi nhà cô ở tôi đã trông thấy có chiếc xe ngựa tà tôi đồ rằng đấy là xe của ông công tước. Lối lên buồng Natasha quay ra sân. Lúc tôi vừa bước lên cầu thang, tôi chợt nghe thấy phía trước mặt, trên bậc cầu thang phía trên, có ai đó đang mò mẫm đi lên ra vẻ thận trọng, rõ ràng là một người không quen thuộc nơi này. Tôi đinh ninh rằng đấy phải là ông công tước, nhưng rồi tôi cũng nhanh chóng ngờ rằng không phải. Người khách không quen vừa leo lên vừa càu nhàu, chửi rủa lối đi, và càng lên cao thì hắn ta lại càng chửi dữ, chửi khỏe hơn. Dĩ nhiên là cái cầu thang vừa hẹp, vừa bẩn, vừa dốc, lại tối om om, nhưng những tiếng chửi rủa bắt đầu nghe thấy từ tầng ba ấy tôi không thể nào lại có thể nghĩ là của ông công tước được: con người ấy chửi rủa cứ y như một gã xà ích. Nhưng từ tầng thứ ba thì đã bắt đầu có ánh sáng, trước cửa phòng Natasha có một chiếc đèn lồng nhỏ đang tỏa sáng. Đến tận cửa phòng có thì tôi đuổi kịp người khách không quen và tôi đã kinh ngạc biết bao khi nhận ra đấy chính là ông công tước. Chắc là ông ta vô cùng khó chịu khi bất đồ chạm trán tôi như vậy. Thoạt đầu ông không nhận ra tôi, nhưng đột nhiên gương mặt ông biến đổi hẳn. Ánh mắt dữ tợn và căm ghét thoạt đầu của ông liền biến ngay thành hoan hỉ, tươi vui, và ông, với vẻ vui mừng khác thường chìa ra cho tôi cả hai tay.

– Ồ, té ra là ông! Tôi vừa suýt định quỳ sụp xuống để cầu Chúa cứu vớt. Ông có nghe tôi chửi rủa đấy chứ?

Và ông ta cười phá lên, về hết sức hồn nhiên. Thế rồi đột nhiên gương mặt ông lại tỏ ra nghiêm trang và lo âu.

– Aliôsa có thể đến thăm Natalya Nikolayevna trong một căn nhà như thể này đây! – Ông ta nói và lắc đầu. – Chỉnh những cái gọi là điều vặt vãnh này lại xác định rõ con người. Tôi sợ cho nó. Nó tốt bụng, trong nó có một trái tim cao thượng, ông xem, chẳng hạn: yêu đến đắm say và đến thăm người mình yêu trong một cái ổ chuột như thế này. Tôi còn nghe nói đến một mẩu bánh mì cũng không có, – ông ta thì thầm nói liếp, vừa tìm kiếm tay nắm của chiếc chuông nhỏ. – Đầu tôi như vỡ ra khi nghĩ đến tương lai của nó, và cái chính là tương lai của Anna Nikolayevna khi cô ấy đã thành vợ nó...

Ông ta nói nhầm tên nhưng không nhận ra, vì đang bực mình ra mặt do không tìm thấy chiếc chuông nhỏ. Nhưng chẳng hề có chiếc chuông nhỏ nào. Tôi giật nắm tay cầm ổ khóa và Mavra lập tức mở cửa, rối rít đón tiếp chúng tôi. Từ trong bếp ngăn cách với buồng ngoài bé xíu bởi một vách gỗ, qua khung cửa mở đã nhận thấy ít nhiều sự chuẩn bị: tất cả đều có vẻ khác với mọi ngày, được lau chùi đánh bóng sạch sẽ, trong lò lửa cháy bập bùng, trên bàn mấy bộ bát đĩa mới. Rõ ràng mọi người đang đợi chúng tôi. Mavra chạy lại cởi áo khoác ngoài cho chúng tôi.

– Aliôsa có đây không? – Tôi hỏi chị ta.

– Không có, – chị thì thầm với tôi ra vẻ bí mật.

Chúng tôi bước vào phòng Natasha. Trong phòng cô không có một sự chuẩn bị đặc biệt nào, tất cả vẫn như cũ. Vả lại, phòng cô bao giờ cũng sạch sẽ và đáng yêu đến nỗi chẳng có gì mà phải dọn dẹp nữa. Natasha đứng ngay trước cửa đón chúng tôi. Tôi ngạc nhiên thấy vẻ gầy guộc mệt mỏi và xanh rớt trên gương mặt cô, dù trên đôi má nhợt nhạt có thoáng gợn một nét ửng hồng. Đôi mắt cô trông như đang trong cơn sốt. Cô lặng lẽ và vội vã chìa tay cho ông công tước, tỏ ra rất luống cuống và mất tự chủ. Cô thậm chí cũng không nhìn tôi. Tôi cứ đứng và im lặng chờ đợi.

– Tôi lại đến đây!– Ông công tước thốt lên thân thiện và vui vẻ, – chỉ vài tiếng ngay sau khi trở về. Suốt thời gian ấy lúc nào tôi cũng nghĩ về tiểu thư (ông dịu dàng hôn tay cô), tôi đã suy nghĩ về tiểu thư biết bao nhiêu! Tôi sẽ nói, sẽ tâm sự với tiểu thư những suy nghĩ ấy. Rồi chúng ta còn tha hồ trò chuyện! Nhưng trước hết tôi thấy thắng bé con lêu lổng của tôi hình như chưa có ở đây...

– Xin ngài tha lỗi, thưa công tước, – Natasha ngắt lời ông ta, đỏ mặt lúng túng, – tôi xin được nói vài lời với Ivan Petrovich, anh Vanya, sang đây, vài lời thôi...

Cô cầm tay tôi và dắt ra sau tấm bình phong.

– Anh Vanya, – cô nói thì thầm, kéo tôi vào một góc tối nhất, – anh có tha thứ cho em không?

– Natasha, thôi đi, em làm sao thế!

– Không, không, Vanya, anh luôn luôn và đã bao lần tha thứ cho em, nhưng ai cũng có lúc không thể chịu được nữa. Anh không bao giờ hết yêu em, em biết, nhưng anh cũng dung dưỡng cho thói hèn hạ của em, và hôm qua, hôm kia em đã xử sự hèn hạ với anh, ích kỉ và tàn nhẫn..

Nước mắt cô bỗng tuôn ra đầm đìa và cô cứ dúi mặt vào vai tôi.

– Thôi đi, Natasha, – tôi vội cải chính với cô. – Chỉ tại suốt đêm qua anh bị ốm liệt, bây giờ anh cũng mới đỡ chút ít, nên tối qua anh không tới được và chắc vì thế hôm nay em mới cho là anh giận... Cô bạn thân mến của anh, lẽ nào anh lại không biết lúc này lòng em đang thế nào ư?

– Thế thì tốt... nghĩa là anh vẫn tha thứ, như tất cả mọi bận, – cô nói, mỉm cười qua nước mắt và bóp tay tôi đến phát đau. – Chuyện khác thì nói sau. Em cần phải trao đổi với anh rất nhiều, anh Vanya ạ. Còn bây giờ phải ra với ông ấy,..

– Nhanh lên, Natasha, chúng mình bỗng đưng bỏ mặc ông ấy...

– Rồi anh xem, anh sẽ thấy điều gì sẽ xảy ra, –cô thì thào rất nhannh bên tai tôi, – bây giờ thì em biết hết, đoán ra hết rồi. Chính ông ta gây ra tất cả. Tối nay sẽ quyết định nhiều điều đấy. Chúng mình ra thôi!

Tôi không hiểu nhưng không còn lúc nào đề hỏi. Natasha tươi tỉnh bước về phía ông công tước. Ông ta vẫn đứng và cầm mũ trong tay. Cô vui vẻ xin lỗi ông, cầm lấy mũ từ tay ông, tự thân dìu ông vào ghế ngồi, và cả ba chúng tôi ngồi quanh chiếc bàn nhỏ của cô.

– Tôi xin bắt đầu câu chuyện về thằng bé lêu lổng của tôi, – ông công tước tiếp tục, – tôi chỉ nhìn thoáng thấy nó một phút lúc ở trên đường phố, khi nó ngồi vào xe để đến nhà nữ bá trớc Dinaiđa Fiodorovna. Nó đang rất vội vã, tiểu thư xem, đến nỗi nó không buồn đứng dậy để cùng tôi về phòng mặc dù đã sau bốn ngày xa bố. Nhưng thưa Nalia Xiucôiaivpna, hình như chính tôi có lỗi trong việc đến lúc này mà nó không có mặt ở nhà tiểu thư và chúng ta đã đi trước nó, nhân dịp này tôi cũng muốn ủy thác cho nó một việc, bởi vì hôm nay tôi không tới nhà bà bá tước được. Tuy nhiên, nó sẽ đến ngay đây.

– Chắc anh ấy đã hứa với ngài là hôm nay anh ấy sẽ đến? – Natasha hỏi, nhìn ông công tước với vẻ mặt hết sức vô tư,

– Ồ, ồ lạy chúa, nó còn chưa tới cơ mà, tiểu thư hỏi gì vậy! Ông ta ngạc nhiên nhìn cô kêu lên, – Vả lại, tôi hiểu: tiểu thư đang giận nó. Quả thật, việc nó đến muộn nhất có lẽ không hay ho gì về phía nó. Nhưng tôi xin thưa lại rằng tôi có lỗi trong chuyện này. Xin tiểu thư đừng giận nó. Nó chỉ là một đứa nông nổi lang thang, tôi không bào chữa cho nó, nhưng quả thật những hoàn cảnh đặc biệt đòi hỏi nó không những không được xa lánh gia đình bà bá tước và một vài mối quan hệ khác, mà ngược lại càng đến đấy nhiều càng tốt. Và hiển nhiên, nếu như vì nó không một phút nào rời tiểu thư và quên hết mọi sự trên đời thì, có lẽ, cũng xin tiểu thư đừng giận, nếu đôi lúc nào đấy tôi phải yêu cầu nó làm cho tôi công chuyện này nọ chỉ mất độ vài giờ không hơn. Tôi đinh ninh là suốt từ buổi tối hôm nọ đến giờ nó chưa hề bén mảng đến chỗ bà công tước K, và tôi rất bực là vừa rồi chưa kịp hỏi nó về chuyện ấy.

Tôi đưa mắt nhìn Natasha. Cô lắng nghe ông công tước với một nụ cười giễu cợt nhẹ nhàng trên môi. Nhưng ông ta nói thật bộc trực và tự nhiên. Dường như là không thể nghi ngờ ông ta được điều gì.

– Thế quả thật là ngài không biết rằng suốt mấy ngày qua anh ấy không hề tới đây? – Natasha hỏi khẽ và bình thản, coi như là nói về một việc chẳng quan trọng gì đối với cô.

– Sao? Không bao giờ tới đây? Thế nào, tiểu thư nói cái gì vậy? – Ông công tước thốt lên, rõ ràng là ngạc nhiên không để đâu cho hết.

– Ngài tới đây hôm thứ ba, lúc đã khuya, đến sáng hôm sau anh ấy ghé lại đây chừng nửa giờ, rồi suốt từ đấy tôi không nhìn thấy anh ấy một bận nào.

– Nhưng điều ấy thật khó mà tin được! (mỗi lúc ông mỗi thêm kinh ngạc) Tôi vẫn đinh ninh rằng nó không rời tiểu thư nửa bước. Xin lỗi tiểu thư, nhưng như thế thì thật kì lạ... quả thật không thể tin được.

– Nhưng nó lại đúng, và thật đáng tiếc: tôi đang chủ tâm chờ ngài tới và hy vọng qua ngài sẽ biết được anh ấy giờ dang ở đâu!

– Ô, lạy chúa! Thế là bây giờ nó sẽ không tới đây sao! Điều tiểu thư nói khiến tôi quá đỗi sửng sốt, đến nỗi tôi... thú thật, tôi đã đón đợi ở nó tất cả mọi điều, nhưng điều này thì... té ra lại chính là điều này!

– Ngài ngạc nhiên ư? Thế mà tôi cứ nghĩ rằng ngài không những không ngạc nhiên mà thậm chí còn biết trước rằng sự thể sẽ như vậy.

– Biết! Tôi ấy ư? Nhưng tôi xin đảm bảo với tiểu thư, thưa tiểu thư Natalya Nikolayevna, rằng tôi chỉ trông thấy nó đúng một phút vào hôm nay và ngoài ra không hỏi han ai về nó, và tôi lấy làm lạ rằng hình như tiểu thư không tin tôi, – ông đưa mắt nhìn cả hai chúng tôi nói tiếp.

– Lạy chúa phù hộ, – Natasha tiếp lời, – tôi hoàn toàn tin rằng ngài đã nói thật.

Đọan cô lại cười, nhìn thẳng vào mắt ông công tước khiến ông khẽ nhún vai.

– Xin tiểu thư hãy giải thích cho! Ông ta nói lúng túng.

– Thật ra chẳng có ai phải giải thích. Tôi chỉ nói một điều rất đơn giấn. Chính ngài biết rằng anh ấy là người hời hợt gặp đâu bỏ đó. Và thế là bây giờ khi được ngài cho phép tự do hoàn toàn, anh ấy liền thả cửa đam mê.

– Không thể có chuyện đam mê như thế được, chắc ở đây có chuyện gì, để lúc nào nó đến tôi sẽ bắt nó giải thích ngay việc này. Tuy nhiên điều tôi kinh ngạc trước hết là hình như tiểu thư có ý quy tội cho tôi về chuyện ấy, mặc dù trong khi đó thậm chí tôi cũng không hề tới đây. Hơn nữa tôi thấy tiểu thư rất giận nó – điều ấy dễ hiểu thôi! Tiểu thư hoàn toàn có quyền như vậy, và.., và... dĩ nhiên, tôi là người có lỗi trước hết, nhưng dù thể đi nữa, tôi cũng chỉ vì tôi là người đầu tiên có mặt ở đây, có phải thế chăng? – Ông ta nói tiếp, quay nhìn tôi với nụ cười diễu cợt tức giận.

Natasha đỏ mặt tia tai.

– Dẫu sao, thưa tiểu thư Natalia Nikolayevna, – Ông ta nghiêm mặt nói tiếp, – tôi đồng ý là tôi có lỗi, mhưng, chỉ tại tôi vội ra đi ngay sau khi chúng ta vừa quen biết nhau, lúc tiểu thư vẫn còn tỏ ra hồ nghi, một đặc điểm mà tôi đã nhận ra trong tính cách của tiểu thư, và tiểu thư đã kịp thay đổi những chính kiến về tôi, và hoàn cảnh lại thúc đẩy thêm cho điều ấy. Nếu tôi không ra đi thì tiểu thư đã hiểu tôi rõ hơn, và Aliôsa, với sự giám sát của tôi, cũng không thể rong chơi được. Rồi hôm nay tiểu thư sẽ nghe tôi cằn nhằn những gì với nó.

– Tức là ngài sẽ bắt đầu làm cho anh ấy khốn đốn vì tôi. Không thể được đâu, dù quả thật ngài nghĩ rằng làm thế là giúp ích cho tôi.

– Thế tiểu thư muốn trách tôi đã cố tình bày đặt mọi chuyện để làm cho nó chán ngán tiểu thư ư? Tiểu thư đang xúc phạm tôi đấy, tiểu thư Natalia Nikolayevna ạ.

– Tôi vẫn cố hết sức để không dùng đến những lời trách móc với người mình trò chuyện, – Natasha đáp, – ngược lại, tôi luôn luôn cố gắng bày tỏ một cách thẳng thắn nhất, và có lẽ hôm nay ngài đã thấy rõ điều ấy. Tôi không muốn làm ngài bực mình, và càng chẳng để làm gì, bởi thế xin ngài đừng giận vì những lời tôi nói với ngài. Tôi hoàn toàn tin như vậy bởi vì tôi rất hiểu những mối quan bệ tương hỗ của chúng ta: ngài có thể xem xét chúng một cách nghiêm túc được chứ? Tuy nhiên, nếu quả thật tôi xúc phạm đền ngài thì tôi sẵn sàng xin ngài tha lỗi để làm tròn tất cả bổn phận... của lòng hiếu khách đối với ngài.

Mặc dù Natasha nói những lời trên bằng một giọng nhẹ nhàng, thậm chí còn bông đùa, với nụ cười nở trên môi, tôi vẫn chưa bao giờ thấy cô phẫn nộ đến nhường ấy. Phải đến lúc này tôi mới hiểu trái tim cô đã đau đớn đến thế nào suốt ba ngày vừa qua.

Những lời báo trước của cô về việc cô đã hiểu hết tất cả, đoán ra tất cả, đã khiến tôi lo sợ, chúng liên quan trục tiếp đến ông công tước. Cô đã thay đổi cách nghĩ về ông ta và nhìn ông ta như kẻ thù – điều đó thì đã hiển nhiên. Rõ ràng cô đã quy mọi diễn biến xấu trong quan hệ của cô với Aliôsa do ảnh hương của ông ta và có thể cô đã có những chứng cứ nhất định về điều đó. Tôi lo sợ giữa hai người sẽ xảy ra một màn kịch bất ngờ. Cái giọng đùa bỡn của cô đã quá lộ liễu đến mức không thể giấu nổi. Những lời của cô với ông công tước về việc ông ta không thể xem xét các mối quan hệ giữa hai người một cách nghiêm túc, cái câu xin lỗi vì bổn phận hiếu khách, lời hứa đầy vẻ de dọa sẽ chứng mình cho ông ta, ngay trong tối nay, rằng cô biết cách nói thẳng – tất cả những điều ấy đều toát lên một vẻ giễu cợt và thẳng thắn đến mức ông ta không thể không hiểu ra tất cả. Tôi thấy gương mặt ông ta biến sắc nhưng ông ta rất biết tự kiềm chế. Ông ta lập tức làm ra vẻ không nhận thấy những lời ấy, không hiểu hết ý nghĩa thực của chúng, và dĩ nhiên coi đấy là lời nói đùa.

– Cầu chúa phù hộ cho tôi khỏi phải bắt ai xin lỗi! – Ông ta cười, nói, – tôi hoàn toàn không thích điều ấy, và đòi hỏi phụ nữ xin lỗi không phải là nguyên tắc của tôi. Ngay trong lần gặp gỡ đầu tiên của chúng tôi đã phần nào báo trước cho tiểu thư biết tính nết của tôi, và vì thế chắc hẳn tiểu thứ sẽ không giận vì phần nhận xét của tôi, đặc biệt nói chung nó càng đúng với giới phụ nữ, chắc hẳn tiểu thư sẽ đồng tình với nhận xét này, – ông nói tiếp, quay sang tôi với vẻ khả ái. – Tức là, tôi nhận thấy rằng trong tính cách của phụ nữ có một biểu hiện thế này: chẳng hạn, nếu phụ nữ có lỗi về một điều gì đấy, thì sau đó lập tức họ tự nguyện chuộc lỗi là bằng vô vàn âu yếm, hơn là tự phải thủ lỗi và xin tha thứ vào chính lúc họ đang phạm những tội lỗi quả tang mười mươi. Vì vậy, giả dụ như tiểu thư có xúc phạm đến tôi, thì ngay lúc này tôi sẽ cố tình không muốn tha thứ để sau đây khi tiểu thư đã nhận ra sai lầm của mình, thì tôi sẽ được lợi hơn bởi tiểu thư sẽ muốn được chuộc lỗi với tôi... bằng trăm ngàn dịu dàng âu yếm. Huống chi tiểu thư là một người tốt bụng, chân thành và trong trắng đến không thể giấu giếm, thì tôi linh cảm đến cái phút tiểu thư hối hận ấy sẽ tuyệt biết bao nhiêu. Nhưng tốt nhất là, thay vì việc xin lỗi, xin tiểu thư cho biết ngay rằng có phải hôm nay tôi không thể chứng minh được cho tiểu thư rằng tôi sẽ xử sự chân thành và thẳng thắn hơn tiểu thư nghĩ về tôi rất nhiều chăng?

Natasha đỏ bừng mặt. Tôi cũng cảm thấy trong lời đáp của ông công tước một giọng nói quả ư nhẹ nhàng, thậm chí đến buông thả, một nét bỡn cợt bất nhã.

– Ngài muốn chứng mình rằng ngài sẵn sàng trò chuyện với tôi một cách vô tư thẳng thắn? – Natasha hỏi, nhìn ông ta vẻ thách thức.

– Vâng.

– Nếu vậy xin ngài hãy thực hiện cho một yêu cầu của tôi.

– Tôi xin hứa trước,

– Thế này ạ: xin ngài đứng nói một lời, một câu trách móc về tôi khiến cho Aliôsa lo lắng, bất kể hôm nay, hay ngày mai. Xin đừng trách cứ một lời nào về chuyện anh ấy đã quên tôi và cũng đừng răn dạy gì anh ấy. Chính tôi muốn được đón anh ấy như thể giữa chúng tôi chưa xảy ra điều gì, để anh ấy không thể nhận thấy một điều gì. Tôi cần như thế, ngài hứa với tôi như thế chứ?

– Tôi hết sức vui lòng, – ông công tước trả lời, – và tôi xin được nói thêm với tất cả tấm lòng mình rằng tôi rất hiếm thấy một cách nhìn nào mẫn tuệ hơn, trong sáng hơn trước những sự việc như thế... Nhưng kìa, hình như là Aliôsa.

Thật thế, có tiếng người ồn ào ở phòng ngoài. Natasha run run và hình như định làm một việc gì đó. Ông công tước ngồi yên với vẻ mặt nghiêm nghị và chờ đợi điều sẽ đến, ông ta chăm chú theo dõi Natasha. Nhưng cánh cửa đã bật mở, và Aliôsa lao vào chỗ chúng tôi.