Chương II

Đúng là cậu ta lao vào, mừng rỡ, vui vẻ, gương mặt sáng bừng. Hiển nhiên là trong bốn ngày qua cậu ta đã sống rất vui vẻ và hạnh phúc. Hình như cậu ta có điều gì đó rất muốn thông báo với chúng tôi.

– Tôi đã cô mặt! – Cậu ta hét toáng cả phòng. – Đáng lẽ tôi phải đến trước cả mọi người. Nhưng ngay bây giờ mọi người sẽ hiểu hết mọi chuyện, tất cả mọi chuyện! Bố ạ, vừa rồi con với bố không kịp trò chuyện vài câu, ấy thế mà con có bao điều phải nói với bố. Ấy chỉ những phút tốt đẹp thế này ông cụ mới cho phép tôi gọi cụ là bố 43, – cậu ta ngừng lời quay sang với tôi. – Lạy chúa, những lúc khác thì cấm kỵ! Ông cụ có một sách lược như thế này: lập tức ông cụ sẽ gọi tôi bằng anh44. Nhưng từ hôm ấy tôi muốn rằng ông cụ luôn luôn có những phút tốt đẹp, và tôi đã làm được. Trong bốn ngày qua tôi đã hoàn toàn thay đổi, đã thay đổi hoàn toàn và sẽ kế tất cả để mọi người nghe. Nhưng câu chuyện ấy còn ở phía trước. Mà cái chính bây giờ là: cô ấy kia rôi! Cô ấy kia! Lại gặp em, Natasha, con bồ câu bé bỏng, xin chào em, thiên thần của anh! – Cậu ta nói, ngồi xuống bên cô và khao khát hôn tay cô, – suốt mấy hôm nay anh buồn nhớ em quá! Nhưng dù muốn thì cũng không thể! Không thể tới được. Em thân yêu của anh! Em hình như gầy đi đấy, em xanh quá!...

Cậu ta xúc động hôn khắp tay cô, say sưa nhìn cô bằng đôi mắt tuyệt diệu như không chán, không thỏa. Tôi để ý nhìn Natasha và đọc thấy trên gương mặt cô cùng một ý nghĩ với tôi: anh chàng hoàn toàn vô tội. Bao giờ, và như thế nào mà: anh chàng trong trắng ấy có thể trở thành người có lỗi. Đôi má xanh xao của Natasha chợt bừng lên một màu hồng rạng rỡ, dường như tất cả máu tụ ở trong tim cô đều đột nhiên dâng cao lên đầu. Đôi mắt cô rực sáng long lanh. Và cô kiêu hãnh nhìn ông công tước.

– Nhưng,.. suốt mấy hôm... anh... ở đâu? Cô lẩm bẩm bẳng một giọng rời rạc, cố nén lại. Hơi thở cô nặng nề và không đều. Lạy chúa tôi, cô yêu cậu ta biết chừng nào.

– Chính thế đấy, nghĩa là quả thật anh dường như có lỗi với em, đúng là: dường như, dĩ nhiên, anh có lỗi thật, chính anh biết thế, và anh đã tới đây mang theo điều mà anh biết ấy. Hôm qua và cả hôm nay, Cachia đều nói với anh rằng phụ nữ không thể tha thứ cho một sự chểnh mảng đến như thế (bởi vì cô ấy biết hết những chuyện đã xảy ra của chúng mình hôm thứ ba vừa rồi, ngay hôm sau anh đã kể cho cô ta nghe mà). Anh đã tranh cãi với cô ấy, chứng minh cho cô ấy hiểu, rằng người phụ nữ đó tên là Natasha và trên thế gian này có lẽ chỉ có một người sánh được với cô ấy: đó là Cachia, và dĩ nhiên anh đã tới đây với ý thức rất rõ là mình đã thắng cuộc. Lẽ nào một thiên thần như em mà lại không thể tha thứ!” Thế là chắc chắn chẳng có gì lôi thôi, cũng chẳng có chuyện gì thay lòng đổi dạ”,– Natasha của anh chắc sẽ nghĩ như thế! Và làm thế nào lại thay lòng đổi dạ với em được? Lẽ nào có thể như vậy. Trái tim anh luôn luôn khắc khoải vì em, nhưng tuy vậy anh vẫn có lỗi! Và khi nào biết rõ tất cả thì chính em sẽ tự bào chữa cho anh. Anh sẽ kể cho em nghe tất cả bây giờ, anh cần phải giãi bày lòng mình trước tất cả mọi người, chính vì thế mà anh đến đây. Ngày hôm nay anh đã định (lúc có một phút rỗi) phóng tới chỗ em, để hôn vội em một chút, nhưng rồi không thể được ; Cachia yêu cầu anh phải đến ngay vì một việc tối quan trọng. Đấy là trước khi con ngồi vào xe ngựa mà bố nhìn thấy con đấy, bố ạ. Đấy là lần sau anh tới chỗ Cachia, vì nhận được một bức thư khác. Bọn anh bây giờ suốt ngày vẫn trao đổi với nhau những mẩu thư nhanh, Ivan Petrovich ạ, mới đến tận đêm hôm qua tôi mới kịp đọc bức thư của anh, những điều anh viết trong đó là hoàn toàn đúng. Nhưng biết làm thế nào được: một điểm bất lực mười mươi! Và tôi nghĩ thế này: tối mai mình sẽ thanh minh mọi điều. Bởi vì tối nay anh dứt khoát không thể không đến với em được, Natasha ạ.

– Bức thư nào vậy? – Natasha hỏi.

– Anh ấy đến chỗ anh nhưng không gặp, tất nhiên là trong bức thư gửi lại cho anh, anh ấy đã mắng mỏ anh ra trò vì tội đã không đến với em! Và anh ấy hoàn toàn đúng. Đấy là hôm qua.

Natasha đưa mắt nhìn tôi.

– Nhưng nếu như con có đủ thì giờ ngồi ở nhà Catrina Fiodorovna suốt từ sáng đến tối... – ông công tước mở đầu.

– Con biết, con biết bố định nói gì, – Aliôsa vội ngắt lời. – “Nếu có thể ngồi ở chỗ Cachia, thì con còn có gấp đôi lý do để ngồi ở đây”. Con hoàn toàn đồng ý với bố và thậm chí con còn nói thêm: không chỉ gấp đôi lý do mà là hơn hàng triệu lí do! Nhưng trước hết: trong cuộc sống nhiều khi có những sự việc khác thường và bất ngờ luôn luôn can thiệp và làm đảo lộn tất cả. Chính là đã có những sự việc như vậy xảy đến với con. Con nói rằng trong mấy ngày ấy con đã hoàn toàn thay đổi đến tận móng chân, bởi lẽ đã có những tác động quan trọng.

– Ôi, lạy chúa, có chuyện gì xảy ra với anh thế! Đừng dài dòng nữa nào! – Natasha kêu lên mỉm cười nhìn anh chàng Aliôsa đang cơn bốc đồng.

Quả thật anh chàng khá buồn cười: cậu ta vội vội vàng vàng, nói lấy nói để, hàng tràng lộn xộn như gõ trống. Cậu ta những muốn nói lấy được, kể lấy được. Nhưng vừa kể cậu ta vừa vẫn không buông tay Natasha và cứ ghé môi hôn tới tấp như không đã, không thỏa.

– Đúng là đã có những sự việc xảy đến với tôi, – Aliôsa tiếp tục. – Ồ, các bạn ạ! Tôi đã thấy, đã làm bao việc đã quen biết những con người kỳ diệu! Đầu tiên, đó là Cachia: một con người toàn mỹ! Trước nay tôi vẫn hoàn toàn không biết gì về cô ấy! Và hôm thứ ba khi anh kể với em về cô ấy, Natasha thậm chí còn kể rất xúc động, em còn nhớ chứ, thì ngay cả khi ấy anh vẫn hầu như chưa hiểu gì về cô ấy. Đến tận bây giờ cô ấy vẫn giấu diễm anh. Nhưng bây giờ thì bọn anh đã hoàn toàn hiểu nhau. Bây giờ anh với cô ta đã gọi nhau là anh em45. Nhưng thôi, anh sẽ bắt đầu từ đầu: trước hết, Natasha ạ, giá như em chỉ cần được nghe cô ấy nói với anh về em vào hôm sau, tức là hôm thứ tư, khi anh kể cho cô ta tất cả những gì đã xảy ra với chúng mình... Tiện thể anh cũng nhắc lại là buổi sáng hôm thứ tư ấy, lúc anh tới đây, anh đã xử sự với em thật ngu ngốc! Em đón anh đầy hào hứng, em đã hiểu thấu hết hoàn cảnh mới của chúng mình, em muốn nói với anh về tất cả những điều ấy, em đang buồn và em cứ trêu đùa, châm chọc anh, ấy thế mà anh lại cứ làm ra vẻ con người nghiêm túc. Ồ, đúng là thằng ngốc, ngốc thật! Bởi lẽ, lạy chúa, anh lại muốn phô trương, khoe mẽ là ta đây sắp sửa làm chồng, làm người chững chạc cơ đấy, mà lại đi khoe mẽ trước mặt em! Ồ, chắc là lúc ấy em phải chế giễu anh, đúng là anh đã làm trò cười cho em!

Ông công tước vẫn ngồi im lặng và nhìn Aliôsa với nụ cười giễu cợt đắc thắng. Rõ ràng ông ta rất vui vì cậu con đã phơi bày tất cả sự nông nổi và thậm chí đến mức lố bịch. Suốt buổi tối hôm ấy tôi cứ chăm chú theo dõi ông ta và đi đến kết luận chắc chắn rằng ông ta hoàn toàn chẳng yêu gì con mình, cho dầu người ta vẫn nói về cái tình phụ tử rất đỗi thắm thiết của ông ta đi nữa.

– Sau khi ở chỗ em ra, anh đến ngay nhà Cachia – Aliôsa thao thao bất tuyệt câu chuyện của cậu ta. – Anh vừa nói là chỉ trong buổi sáng hôm ấy, bọn anh đã hoàn toàn bên nhau, mọi việc diễn ra thật lạ lùng... thậm chí anh không còn nhớ... Một vài lời nồng nhiệt, một vài cảm giác và ý nghĩ được bộc bạch chân thành, và thế là anh và cô ấy đã gần lại với nhau vĩnh viễn. Em nên hiểu cô ấy, Natasha. Cô ấy đã kể lể, đã giảng giải cho anh hiểu về em kỳ diệu biết bao! Cô ấy đã phân tích cho anh hay đối với anh em quý giá biết ngần nào! Dần dần cô ấy đã tâm sự với anh những suy nghĩ và cách nhìn cuộc sống của cô ấy. Đấy là một cô gái thật nghiêm túc và đầy thú vị! Cô ấy nói về nghĩa vụ, về trọng trách của chúng ta, về những gì mà tất cả chúng ta phải cống hiến cho nhân loại, và bởi vì bọn anh đã gặp nhau trong suốt câu chuyện kéo dài đến năm sáu giờ đồng hồ ấy nên lúc kết thúc cả hai đã thề với nhau sẽ gìn giữ một tình bạn vĩnh viễn và sẽ suốt đời cùng hành động bên nhau.

– Hành động cái gì vậy? Ông công tước ngạc nhiên hỏi.

– Con đã thay đổi rồi, bố ạ, và tất cả những điều đó hẳn sẽ làm bố ngạc nhiên, thậm chí con còn linh cảm thấy trước tất cả sự bất bình của bố. – Aliôsa đáp trịnh trọng. – Những người như bố đều luôn luôn thực tế, đều có những nguyên tắc sống nghiêm khắc, khắt khe nên trước tất cả những gì mới, trẻ trung, trong sáng đều nhìn với một con mắt nghi ngờ, thù địch và giễu cợt. Nhưng bây giờ con không còn là con như bố biết cách đây mấy ngày. Con đã đổi khác rồi. Con dũng cảm nhìn thẳng vào mọi sự trên đời này. Nếu như con biết rằng niềm tin của con là đúng đắn thì còn sẽ theo đuổi nó đến cùng, và nếu như con không rời bỏ con đường của mình thì con sẽ là một con người chân chính. Với con thế là đủ. Anh hãy nói điều mà anh muốn, con rất tin ở chính mình.

– Ô hô!– Ông công tước thốt lên đầy giễu cợt.

– Natasha lo lắng nhìn chúng tôi, Cô sợ cho Aliôsa. Lúc say chuyện cậu ta vẫn thường sa đà vào những điều bất lợi cho mình, cô biết rõ như vậy. Cô không muốn Aliôsa tỏ ra khôi hài trước mọi người, nhất là trước ông bố.

– Thôi nào, anh Aliôsa! Đấy là chuyện triết học rồi, – cô nói, – chắc là có ai mới dạy cho anh tốt hơn là anh hãy kể chuyện đi.

– Được, thì anh sẽ kể!– Aliôsa kêu lên. – Số là thế này: Cachia có hai người bà con xa, hình như anh em họ gì đấy – Lêvinca và Bôrinca. Một người là sinh viên, còi người kia chỉ là một thanh niên bình thường. Cô ấy có quan hệ với họ, và đó là những con người khác thường! Về nguyên tắc họ hầu như không đến chơi với bà bá tước. Khi anh và Cachia trò chuyện với ý nghĩa của đời người, về thiên chức, và về mọi chuyện tương tự, cô ấy liền chỉ cho anh đến chỗ họ và viết cho anh một mẫu thư để giới thiệu với họ. Ngay trong buổi tối hôm ấy, bọn anh đã hoàn toàn gặp nhau. Ở đấy thường tụ tập rất nhiều46 loại người – sinh viên, sỹ quan, họa sĩ, còn có cả một nhà văn... tất cả họn họ đều biết anh, anh Ivan Petrôvits ạ, tức là họ đã đọc các tác phẩm của anh, chờ đợi nhiều ở anh trong tương lai. Chính họ nói với tôi như vậy. Tôi nói với họ là tôi có quen anh và hứa sẽ giới thiệu anh với họ. Tất cả bọn họ đều đón tôi như anh em, chân tình và cởi mở. Ngay từ thoạt đầu anh đã nói cho họ biềt là anh sắp cưới vợ, và họ liền coi anh như một người đã có gia đình. Họ sống trên tầng năm, ngày sát dưới mái nhà. Mọi người hễ có dịp là tụ tập đến chỗ Lavinca và Bôrinca, đặc biệt là vào thứ tư, tất cả đều là những chàng trai trẻ trong sáng, đều hừng hực một nhiệt huyết đối với nhân loại, tất cả bọn anh trò chuyện về hiện lại và tương lai của chúng ta, về khoa học, văn học, và luôn luôn trò chuyện một cách thú vị, thẳng thắn và giản dị... Ở đấy còn có cả một cậu học sinh trung học. Họ đối xử với nhau thật tuyệt vời, thật cao thượng! Trước đến nay anh chưa bao giờ gặp những người như vậy! Trước nay anh thường lui tới những đâu nào? Anh đã thấy những gì? Đã lớn lên ra sao? Chỉ có một mình em thôi, Natasha ạ, là đã từng nói với anh những điều tương tự. Ôi, Natasha, nhất thiết em phải làm quen với họ. Cashia thì đã quen thân rồi. Họ nói và cô ấy gần như là một sự sùng phục và Cachia thì đã tuyên bố với Lêvinca và Bôrinca rằng khi nào cô ấy có quyền sở hữu tài sản của mình, thì chắc chắn cô sẽ lập tức hiến một triệu vào phúc lợi xã hội.

– Mà những nơi chủ chi một triệu ấy chắc chắn sẽ là Lêvinca và Bôrinca với cả nhóm của họ chứ gì? – Ông công tước hỏi.

– E không đúng, hoàn toàn không đúng, bố nói như vậy thật đáng xấu hổ đấy bố ạ! – Aliôsa nóng nảy kêu lên, – con rất nghi ngờ ý nghĩ của bố! Và quả thật chúng con đã dấy lên một cuộc trao đổi về cái triệu bạc ấy. Chúng con đã bàn bạc rất lâu: sử dụng nó thế nào đây? Rốt cuộc, chúng con đã quyết định trước hết phải dành cho công việc phát triển giáo dục xã hội...

– Đúng là cho đến bây giờ bố vẫn chưa hiểu hết Katerina Fiodorovna, – ông công tước như tự nói với mình, vẫn giữ nguyên nụ cười giễu cợt trên môi, – Tuy nhiên, bố chờ đợi ở cô ta nhiều điều, nhưng điều này thì…

– Điều này thì làm sao? – Aliôsa ngắt lời, – tại sao bố lại kỳ lạ thế nhỉ? Điều ấy có gì ra ngoài quan niệm của bố? Vì cho đến nay chưa một ai dám hiến một triệu bạc mà cô ấy thì dám hiến ư? Không lẽ lại như thế. Nhưng thế nào kia, nếu như cô ấy không muốn sống theo một quan niệm khác (đến bây giờ con mới hiểu ra điều ấy). Cô ấy muốn sống có ích cho nhân loại và cho tất cả, cô ấy muốn đóng góp phần mình vào phúc lợi xã hội. Những sự đóng góp đó trước nay chúng ta chỉ nhìn thấy trên nét chữ, còn bây giờ thì nó hiện ra thành triệu bạc, không phải thế ư? Và tất cả cái trí tuệ sắc sảo đáng khen mà con rất tin ấy là vu vơ hay sao? Tại sao bố lại nhìn con như vậy? Bố nhìn con cứ như nhìn một thằng hề, hay một đứa ngốc ấy! Nhưng ngốc là thế nào kia chứ! Natasha, giá như em được nghe Cachia nói về điều này: “Trí tuệ không phải là cái chính, mà cái chính là cái gì hướng dẫn nó – ấy là bản lĩnh, trái tim, bản chất cao quý, là sự phát triển”. Tuy nhiên, những lời diễn đạt thiên tài chính yếu của tư tưởng này là của Bedơmưghin. Bedơmưghin là người quen của Lêvinca và Bôrinca, và là cái đầu của chúng tôi, quả thật là một cái đầu thiên tài! Vừa mới tối qua, anh ấy đã nói trong cuộc trò chuyện: một thằng ngốc mà biết được nó ngốc thì không còn là thằng ngốc nữa! Đúng tuyệt! Anh ấy luôn luôn có những câu như vậy. Anh ấy reo rắc chân lý ở khắp nơi.

– Quả thật là thiên tà! – Ông công tước nhận xét.

– Bố vẫn luôn luôn giễu cợt. Nhưng quả thật con chưa bao giờ nghe được từ bố những lời như thế, và cả cái giới của bố con cũng chưa bao giờ nghe thấy. Ngược lại, bố và những người như bố luôn giấu kín tất cả những điều ấy, luôn muốn gò mình xuống sát đất để cho tất cả vóc dáng, tất cả mọi ứng xử đều nhất nhất theo những thước đo, những luật lệ đúng như là chúng được phép! Cứ như những điều ấy không phải là ngàn lần bất lực hơn những gì mà chúng con đang nói và nghĩ. Ấy thế mà còn gọi chúng con là những kẻ viển vông! Nếu bố được nghe những điều mọi người nói với con hôm qua…

– Thế nào, các anh nói và nghĩ về những điều gì? Anh hãy kể đi, anh Aliôsa, đến giờ em vẫn chẳng hiểu gì cả. – Natasha nói.

– Nói chung là về tất cả những gì liên quan đến sự tiến bộ, đến lòng nhân đạo và tình yêu. Tất cả những điều ấy được đề cập đến vì những nhu cầu của ngày hôm nay. Bọn anh trò chuyện về tính chất công khai, về những cuộc cải cách đang bắt đầu, về tình yêu nhân loại, về các nhà hoạt động hiện nay. Bọn anh đọc và phân tích về họ. Nhưng cái chính là bọn anh giúp nhau những lời khuyên hoàn toàn cởi mở và tâm sự với nhau một cách chân thành không ngần ngại về chính mình. Chỉ có một sự cởi mở, một sự thẳng thắn mới có thể đạt được mục đích. Bedơmưghin đặc biệt cố gắng thực hiện điều ấy. Anh đã kể lại cho Cachia nghe và cô ấy hoàn toàn đồng cảm với Bedơmưghin. Và vì thế dưới sự dẫn dắt của Bedơmưghin, tất cả bọn anh đã tự hứa với mình suốt đời sẽ hành động một cách chân thực và thẳng thắn không nói một lời gì phán xét về nhau – không bao giờ phải dè dặt ngượng ngùng vì những ý thích, những đam mê, những sai lầm của mình và luôn thẳng bước. Nếu anh muốn được mọi người kính trọng, thì trước hết và quan trọng nhất là anh phải tự kính trọng lấy mình, chỉ có như thế, chỉ có bằng sự tự trọng anh mới khiến người khác kính trọng được anh. Bedơmưghin nói thế và Cachia hoàn toàn nhất trí với anh ấy. Nói chung, bây giờ bọn anh thống nhất với nhau về mọi quan điểm và nhiệm vụ mỗi người đều tự tìm hiểu riêng về chính mình, đồng thời tất cả cùng phân tích lý giải cho nhau và về nhau…

– Toàn những chuyện nhảm nhí! – ông công tước kêu lên, vẻ lo ngại, – và cái anh chàng Bedơmưghin là ai vậy? Không, không thể bỏ qua việc này được…

– Không thể bỏ qua cái gì cơ? Aliôsa cướp lời. – Bố ạ, bố có biết vì sao con đem những chuyện ấy nói với bố lúc này không? Vì rằng con muốn và hy vọng bố gia nhập hội chúng con. Con đã thay mặt bố hứa với mọi người. Bố cười ư? Ồ, con cũng biết là bố sẽ cười mà! Nhưng bố hãy nghe con! Bố là người tốt, bố cao thượng và hiểu biết. Bởi vì bố chưa biết, chưa bao giờ gặp những con người ấy, chưa nghe nói về họ. Giả sư như bố đã nghe biết tất cả, đã nghiên cứu tất cả thì bố đúng là cực kỳ thông thái, nhưng đằng này bố chưa hề gặp họ, chưa tới với họ, vì vậy bố làm sao có thể nhận định chính xác về họ được? Những điều bố biết chỉ là do tưởng tượng. Không đâu, bố hãy đến với họ, hãy nghe họ nói và khi đó, con xin thề với bố rằng bố sẽ thuộc về chúng con! Mà cái chính là con muốn dùng biện pháp để cứu bố khỏi chết chìm trong cái giới của bố mà lâu nay bố vẫn gắn bó, và thoát khỏi những quan niệm của bố.

Ông công tước im lặng lắng nghe câu chuyện huyên thuyên của cậu con với nụ cười ác độc. Nét ác độc ấy in hằn lên gương mặt ông ta. Natasha theo dõi ông với một vẻ ghê tởm ra mặt. Ông ta cũng nhìn thấy điều ấy nhưng làm ra vẻ không nhận ra. Nhưng khi Aliôsa vừa dứt lời, ông công tước chợt cười phá lên. Ông ta ngửa người ra lưng ghế mà cười như không còn đủ sức giữ nổi mình nữa. Có điều tiếng cười ấy rõ ràng là cố nặn ra. Rõ ràng hết sức là ông ta cười như vậy chỉ cốt để có thể giễu cợt và chọc tức cậu con trai nhiều hơn mà thôi. Quả thật, Aliôsa tỏ ra rất chán ngán, cả khuôn mặt cậu ta in nét buồn vô hạn. Nhưng cậu vẫn nhẫn nhục chờ cho tràng cười của ông bố qua đi.

– Bố ơi, – cậu buồn rầu mở đầu, – tại sao bố lại chế nhạo con? Con đến với bố thẳng thắn và cởi mở. Nếu như theo ý bố, con có nói điều gì ngu dại, thì bố hãy giảng giải cho con, chứ đừng chế nhạo con như thế. Mà bố chế giễu điều gì cơ chứ? Những điều mà lúc này đối với con là thiêng liêng, cao thượng ấy ư? Được, cứ cho là con nhầm lẫn, cứ cho là những điều ấy đều không đúng đắn, đều sai lầm, cứ cho con là thằng ngốc như bố đã nhiều lần gọi thế, nhưng dù con có lầm lẫn thì cũng rất chân thành và trung thực, con không đánh mất phẩm chất cao quý của mình. Con say mê với những lý tưởng cao đẹp. Dù chúng có thể sai lầm, nhưng cội nguồn của chúng là thiêng liêng. Con vẫn nói với bố rằng bố và tất cả những người trong giới của bố chưa nói được một lời nào như thế, một lời dẫn dắt được cho con, hấp dẫn con theo nó. Bố hãy cứ bác bỏ những điều ấy đi, hãy nói một điều gì hay hơn thế và con sẽ theo bố ngay, chỉ có điều bố đừng chế nhạo con, vì điều đó khiến cho con rất buồn.

Aliôsa thốt lên những lời ấy với một vẻ hết sức khẳng khái và đầy trang nghiêm. Natasha thông cảm nhìn theo cậu ta. Ông công tước hầu như ngạc nhiên nghe con nói và ngay lập tức đổi giọng:

– Bố hoàn toàn không muốn xúc phạm đến con, anh bạn ạ, – ông đáp, – ngược lại, bố rất thương con. Con đang chuẩn bị bước một bước vào đời, nó khiến con không còn là một đứa bé khờ dại nông nổi. Bố nghĩ thế. Vô tình mà bố cười thế thôi chứ hoàn toàn không muốn xúc phạm đến con.

– Nhưng tại sao con lại thấy như thế? – Aliôsa cay đắng nói tiếp. – Tại sao đã từ lâu rồi con thấy bố hình như vẫn nhìn con một cách thù ghét, với một nụ cười lạnh lùng, chứ không phải như một người cha nhìn con? Tại sao con cứ nghĩ là nếu như con ở vào địa vị bố thì con sẽ không giễu cợt nhạo báng con mình như bố đang làm với con lúc này. Bố hãy nghe con: bố con mình hãy trò chuyện với nhau cởi mở, bây giờ và mãi mãi cũng vậy, để không bao giờ giữa bố và con còn điều gì nghi ngại. Và… con cũng muốn bộc bạch tất cả sự thật: Khi con bước vào đây, con nhận thấy hình như ở đây đang có điều gì mắc míu, không như con vẫn mong được cùng đón bố ở đây. Có đúng thế không? Nếu quả như thế, thì phải chăng tốt nhất là mỗi người hãy tự bộc bạch những tình cảm của mình? Có bao điều hay có thể được thanh toán nhờ sự cởi mở!

– Hãy nói đi, nói đi, Aliôsa, – ông công tước giục con, – hãy nói về những điều mà con đang đề xuất một cách rất thông minh. Có thể hãy bắt đầu từ đấy đi, – ông ta nói thêm, đưa mắt nhìn Natasha.

– Xin bố đừng giận vì sự cởi mở quá mức của con, – Aliôsa mở đầu, – bởi chính bố muốn thế, chính bố yêu cầu như vậy. Bố hãy nghe con nói đây. Bố đã tán thành cuộc hôn nhân của con và Natasha đã cho chúng con cái hạnh phúc ấy và để làm việc ấy bố phải tự đấu tranh với chính mình. Bố đã tỏ ra đầy độ lượng và chúng con đều quý trọng hành động cao thượng ấy của bố. Thế nhưng vì sao bây giờ bố lại có vẻ thích thú luôn miệng nói bóng nói gió rằng con chỉ là cậu bé nực cười và hoàn toàn chưa đến lúc làm chồng, ít nhất thì hình như bố cũng muốn chế nhạo, xem thường, thậm chí là hạ thấp con trước mắt Natasha. Bố rất vui mỗi khi có thể tìm được điều gì để cười cợt con, điều ấy không phải đến bây giờ mà từ lâu con đã nhận thấy. Dường như chính bố, vì một lý do nào đó, cố gắng chứng minh với mọi người rằng cuộc hôn nhân của chúng con là nực cười, nhảm nhí và chúng con không xứng đôi vừa lứa với nhau. Quả thật dường như bố không tin vào cái điều mà bố định dành cho chúng con, dường như bố xem tất cả những chuyện ấy như một trò đùa, một chuyện mua vui, một màn hài kịch vớ vẩn… Con nói như thế không chỉ vì những lời hôm nay của bố đâu. Ngay từ buổi tối hôm thứ ba ấy, lúc trở về cùng với bố, con đã nghe thấy từ bố một vài lời lạ lùng, khiến cho con ngạc nhiên, thậm chí còn buồn lòng. Và đến hôm thứ tư, lúc bố lên đường, bố cũng nói mấy lời bóng gió về tình hình hiện nay của chúng con, bố đã nói về cô ấy – không phải là xúc phạm, ngược lại, nhưng vẫn có cái gì không như con hằng mong muốn được nghe từ miệng bố, một cái gì quá ư hời hợt, một cái gì thiếu hẳn tình yêu và sự kính trọng đối với cô ấy… Điều này rất khó diễn đạt, nhưng rất rõ ràng trong giọng nói, mà trái tim liền nghe thấy. Bố hãy nói là con hãy lầm đi. Bố hãy cải chính, hãy giúp con yên lòng và… và cả cô ấy nữa, bởi vì bố cũng làm cho cả cô ấy phiền muộn – Con đã nhận ra điều ấy ngay từ khi bước vào.

Aliôsa nói những lời ấy đầy sôi nổi và cứng cỏi. Natasha trang trọng lắng nghe cậu ta nói và luôn luôn xúc động, gương mặt bừng bừng, đã hai lần cô thì thầm như tiếp lời cậu ta: “Đúng, đúng, đúng như vậy!” Ông công tước bối rối.

– Anh bạn ơi, – ông ta trả lời, – dĩ nhiên là bố không thể nhớ lại tất cả những gì đã nói với con, nhưng bố rất lấy làm lạ nếu như con lại tiếp thu những lời bố theo cách hiểu ấy. Bố sẵn sàng cải chính lại tất cả những gì có thể. Nếu như lúc này bố cười cợt thì điều đó cũng dễ hiểu. Bố cho con biết rằng thậm chí bố còn muốn giấu nỗi lòng chua chát của mình đằng sau tiếng cười. Ngay bây giờ khi nghĩ rằng con sắp sửa làm chồng thì điều đó với bố cũng dường như hết sức vớ vẩn, nhảm nhí, hãy tha lỗi cho bố, thậm chí còn hết sức buồn cười. Con trách bố vì sự cười cợt ấy, nhưng bố cho rằng tất cả là tự con. Bố cũng xin lỗi: có thể chính bố gần đây còn ít chú đến con, và vì vậy, mãi đến lúc này, vào buổi tối hôm nay, bố mới nhận ra con có thể có những khả năng gì. Bây giờ bố thật lo ngại khi nghĩ đến tương lai của con và Natalia Nikolayevna: bố đã vội vàng, bây giờ bố thấy rằng hai người hoàn toàn không phù hợp với nhau. Mọi tình yêu rồi sẽ qua đi, nhưng sự không phù hợp thì sẽ còn lại. Bố không chỉ nói về số phận của con, nhưng con hãy thử nghĩ xem, nếu như trong con chỉ có những dự tính trung thực mà thôi, thì cùng với mình con sẽ làm hại cuộc đời của Natalia Nikolayevna, làm hại không tránh khỏi! Thế là bây giờ con còn nói mê mải hàng giờ về tình yêu thương nhân loại, về sự cao quý của những tín điều, về những con người cao thượng mà con quen biết, nhưng con cứ hỏi lại Ivan Petrovich xem vừa rồi bố nói gì khi bố và ông ấy trèo lên cái cầu thang khủng khiếp ở đây để lên gác tư và dừng lại ở ngoài cửa để cảm ơn chúa đã cứu vớt cho đôi chân và cuộc đời mình? Con có biết là trong đầu bố vừa tình cờ nẩy ra ý nghĩ gì không? Bố ngạc nhiên rằng tại sao con yêu Natalia Nikolayevna như vậy mà lại có thể để tiểu thư sống trong một căn hộ như thế? Làm sao con lại không hiểu ra rằng nếu như không có phương tiện, không có khả năng làm tròn nghĩa vụ của mình, thì cũng không có quyền làm chồng, không có quyền hứa hẹn một điều gì. Chỉ tình yêu thôi, không đủ, tình yêu phải thể hiện ra bằng công việc, còn con thì cho rằng: “dù phải đau khổ với tôi, nhưng xin hãy sống cùng tôi” – như thế là không nhân đạo, là không cao thượng! Nói về một tình yêu chung chung, quan tâm đến những vấn đề của cả loài người mà trong khi đó lại phạm những tội ác chống lại tình yêu mà không nhận ra chúng – là một điều không thể hiểu! Xin đừng ngắt lời tôi, thưa tiểu thư Natalia Nikolayevna, hãy để tôi nói hết, tôi quá đỗi đau lòng, và tôi cần phải bộc bạch hết. Aliôsa, con nói rằng trong những ngày này con đang say sưa với những gì cao cả, tuyệt vời, chân chính và trách bố rằng trong cái giới của bố không có được những điều hấp dẫn ấy, mà chỉ có một sự tính toán khô khan. Con hãy xem xem: say sưa với những gì cao siêu và tuyệt vời và hậu quả là ở đây từ hôm thứ ba, rồi suốt bốn hôm liền bỏ mặc một con người mà ngỡ như đối với con phải là quý giá hơn tất cả trên đời này! Thậm chí trong cuộc trò chuyện với Katerina Fiodorovna, con đã thú nhận rằng Natalia Nikolayevna yêu con, rằng cô ấy rất độ lượng và tha thứ cho những hành động của con. Nhưng con có quyền gì mà trù tính và phó thác hết vào sự tha thứ ấy? Và phải chăng trong những ngày ấy con đã không một lần nghĩ rằng con đã gây cho Natalia Nikolayevna bao nhiêu những trăn trở đắng cay, bao nhiêu những nghi ngờ băn khoăn? Phải chăng vì mải mê với những lý tưởng mới ở đấy, con cho phép mình xem nhẹ cái bổn phận hàng đầu chính yếu của mình? Xin hãy tha lỗi cho tôi, thưa tiểu thư Natalia Nikolayevna, vì tôi phải thay đổi lời hứa. Nhưng sự thể bây giờ nghiêm trọng hơn lời hứa ấy: chính tiểu thư cũng hiểu điều ấy… Con có biết không, Aliôsa, bố đã bắt gặp Natalia Nikolayevna như thế nào trong những phút đau khổ ấy, rõ ràng trong suốt bốn ngày nay con đã đẩy cô ấy vào một địa ngục tăm tối, trong khi ngược lại, đáng lẽ đấy phải là những ngày hạnh phúc nhất đời cô. Những hành động ấy nhìn từ một phía thì chỉ có những lời lẽ huyên thuyên – nhưng từ phía kia thì… Phải chăng bố xử sự không đúng? Và sau những sự việc này con vẫn có thể đổ lỗi cho bố, trong khi chính con mới hoàn toàn có lỗi?

Ông công tước dừng lời. Ông ta như say sưa vì lời lẽ hùng biện của mình, thậm chí không giấu nổi vẻ đắc thắng. Khi nghe nhắc đến những đau khổ của Natasha, Aliôsa buồn rầu mệt mỏi đưa mắt nhìn cô, nhưng Natasha đã quyết định rồi.

– Thôi, anh Aliôsa, đừng buồn nữa, – cô nói, – những người khác còn có lỗi hơn anh. Anh hãy ngồi xuống và hãy nghe những gì em sắp nói với ông cụ anh đây. Đã đến lúc kết thúc rồi!

– Tiểu thư hãy giải thích đi, tiểu thư Natalia Nikolayevna, – ông công tước ngắt lời, – tôi tha thiết yêu cầu tiểu thư! Suốt hai giờ đồng hồ tôi đã nghe mãi cái điều khó hiểu ấy rồi. Không thể chịu đựng được nữa, và tôi xin thú thật là tôi không chờ đợi một cuộc gặp gỡ như thế này ở đây.

– Cũng có thể, bởi vì ngài nghĩ rằng có thể chinh phục chúng tôi bằng những lời nói của ngài, và chúng tôi sẽ không nhận ra những ý đồ kín đáo của ngài. Ngài diễn giải mới kỳ cục! Chính ngài biết tất cả và hiểu tất cả. Aliôsa nói đúng. Mong muốn trước hết của ngài là chia rẽ chúng tôi. Ngài đã hầu như thuộc lòng từ trước tất cả những gì sẽ xảy ra ở đây, sau cái buổi tối thứ ba ấy, và tính toán tất cả rất rạch ròi. Tôi đã nói với ngài rằng ngài nhìn tôi và cuộc hôn nhân mà ngài đề cập đến một cách không nghiêm túc. Ngài bỡn cợt chúng tôi, ngài đùa nghịch và có sẵn một mục đích định sẵn. Trò đùa của ngài rất được việc. Aliôsa đã rất đúng khi trách ngài đã nhìn mọi việc này như một màn hài kịch nhảm nhí. Ngược lại, có lẽ ngài cần phải vui mừng chứ đừng trách móc Aliôsa, vì anh ấy do không nhận thức được gì hết nên đã thực hiện tất cả những gì mà ngài mong đợi ở anh ấy, dễ thường lại còn thực hiện quá mức yêu cầu.

Tôi lặng người đi vì kinh ngạc. Quả thật tôi đang chờ đợi một tai họa sẽ xảy đến trong tối nay. Nhưng thái độ thẳng thừng hết sức gay gắt của Natasha và giọng nói khinh miệt ra mặt của cô đã khiến tôi sửng sốt đến rụng rời. Chắc là sự thật cô ấy đã nắm chắc một điều gì đó, tôi nghĩ thầm, và đã quyết định cắt đứt ngay lập tức. Có thể cô ấy còn nóng lòng chờ đợi ông công tước đến để nói toạc tất cả vào mặt ông ta ngay tắp lự. Ông công tước hơi tái mặt. Còn gương mặt Aliôsa thì lộ vẻ hoảng sợ ngây thơ và nỗi đợi chờ khắc khoải.

– Xin tiểu thư hãy nhớ lấy những gì mà tiểu thư vừa buộc tội cho tôi! – ông công tước thốt lên, – và hãy cân nhắc lại dù một chút những lời mình nói… tôi không hiểu gì hết.

– À, như thế là ngài không muốn hiểu qua vài lời ngắn gọn, – Natasha nói tiếp. – Đến như anh Aliôsa mà còn hiểu được ngài như tôi, mà tôi và anh ấy không hề trò chuyện, không hề gặp nhau! Anh ấy cũng thấy được rằng ngài đang bỡn cợt chúng tôi bằng một trò đùa hạ nhục và thấp kém, ấy thế mà anh ấy yêu quý ngài và tin tưởng ngài như tin vào đức chúa trời. Đối với anh ấy ngài không cần thiết phải thận trọng và không ngoan hơn, bởi vì ngài cho rằng anh ấy sẽ không hiểu gì hết. Tuy nhiên, anh ấy có một trái tim tinh nhậy, dịu dàng, dễ xúc cảm và những lời ngài nói, cái giọng của ngài, như anh ấy nói, đã đọng lại trong trái tim anh ấy…

– Tôi không hiểu, hoàn toàn không hiểu gì hết! – ông công tước nhắc lại, gương mặt vô cùng ngạc nhiên, quay sang phía tôi như muốn mượn tôi làm nhân chứng. Ông ta bừng bừng nổi giận. – Tiểu thư quá đa nghi, tiểu thư đang lo buồn, – ông ta quay về phía cô, nói tiếp, – chỉ đơn giản là tiểu thư ghen với Cachia Fiodorovna, vì thế mà sẵn sàng đổ lỗi cho cả thế giới và tôi là người đầu tiên… Xin cho tôi được nói hết: có thể nhận thấy một điều lạ lùng trong tính cách của tiểu thư… Tôi không quen với những tấn trò như thế này, sau chuyện này tôi sẽ không bao giờ đến đây một phút, nếu không phải vì lợi ích của con tôi… Tôi vẫn chờ đợi, tiểu thư có làm ơn giải thích giùm cho chăng?

– Thế là ngài vẫn khăng khăng không muốn hiểu ngay cho, mặc dù ngài đã thuộc lòng tất cả những điều này? Ngài nhất định muốn tôi phải nói toạc ra tất cả với ngài?

– Tôi chỉ mong được như vậy.

– Được thôi, xin ngài hãy nghe đây, – Natasha kêu lên, mắt long lanh tức giận, – tôi sẽ nói hết, nói tất cả!

[←42]

Tên gọi thân mật của Elena

[←43]

Nguyên văn tiếng Nga: Tư, đại từ ngôi thứ hai, số ít, dùng một cách thân thiết, suồng sã

[←44]

Nguyên văn tiếng Nga: Vự, đại từ ngôi thứ hai, số nhiều, dùng chỉ một người với ý trọng vọng, xã giao — không thể dịch khác (N.D)

[←45]

Nguyên văn: Tư

[←46]

Nguyên văn: Mười hai (N.D)