Chương VIII

Chúng tôi chẳng phải đi xa, chỉ tới cầu Torgôvai. Thoạt đầu cả hai đều im lặng. Tôi cứ nghĩ thầm: không biết ông ta sẽ bắt đầu nói gì với tôi? Tôi đinh ninh là ông ta sẽ còn thăm dò thử gân cốt tôi chán. Nhưng ông ta đã không hề quanh co và nói độp ngay vào công việc.

– Có một việc hiện đang khiến tôi hết sức băn khoăn, ông Ivan Petrovich ạ, – ông ta mở đầu. – đấy là việc mà trước hết tôi muốn trao đổi với ông và xin ông một lời khuyên: từ lâu tôi đã quyết định rút khỏi vụ kiện mà tôi đã thắng và nhường lại khoản tiền mười ngàn rúp tòa đang phân xử lại cho Ikhmenev. Tôi phải làm thế nào bây giờ?

“Chẳng có lẽ ngươi lại không biết hành động như thế nào, – tôi thoáng nghĩ. – Ngươi chưa cười thầm ta trong bụng đấy chứ?”.

– Tôi không biết, thưa công tước, – tôi trả lời hết sức lãnh đạm. – nếu về chuyện khác, tức là chuyện về Natalia Nikolayevna, thì tôi sẵn sàng thông báo với ngài những tin tức cần thiết đồi với ngài và đối với cả chúng tôi, có điều chắc chắn về chuyện ấy ngài còn biết rõ hơn tôi.

– Ồ không, không đâu, chắc chắn là ít hơn. Ông chơi thân với họ và có thể, thậm chí Natalia Nikolayevna đã nhiều lần trao đổi với ông những ý nghĩ của cô ta về việc này, mà điều đó có tác dụng quyết định đối với tôi. Ông có thể giúp tôi rất nhiều, sự việc cực kỳ phiền toái. Tôi sẵn sàng trả lại, thậm chí đã quyết định dứt khoát trả lại, dù những chuyện khác có kết thúc thế nào đi nữa – ông hiểu chứ? Nhưng cần phải thực hiện việc hoàn lại bằng cách nào, vấn đề là ở chỗ ấy. Ông già đầy kiêu ngạo, bướng bỉnh, có thể ông ta sẽ hạ nhục tôi vì sự hào hiệp ấy và ném trả lại tôi tất cả số tiền…

– Nhưng xin lỗi, ngài coi số tiền đó là của ngài hay của ông ta?

– Tòa đã xử cho tôi thắng, tức là của tôi.

– Nhưng theo lương tâm?

– Dĩ nhiên, tôi coi là của mình, – ông ta đáp, có vẻ khích bác trước thái độ thô lỗ của tôi. – vả lại chắc ông không biết hết sự thật về việc này. Tôi không kết tội ông già là cố tình lừa dối, và thú thật với ông sẽ không bao giờ kết tội. Chính ông ta tự nhận sự sỉ nhục vào mình. Ông ta có lỗi trong việc không xem xét cẩn thận, không mẫn cán trong công việc được giao phó mà theo giao kèo trước đây của chúng tôi, ông ta buộc phải trả lời về một vài việc tương tự. Nhưng ông có biết không, sự việc thật ra cũng chẳng phải ở chỗ ấy: sự việc là do có cuộc bất hòa của chúng tôi, việc dạo ấy của chúng tôi mạt sát nhau, tóm lại là do lòng tự ái của cả hai bị chạm nọc. Dạo ấy, có lẽ tôi cũng chẳng hề chú ý đến cái khoản tiền mười ngàn vớ vẩn ấy, nhưng với ông thì hiển nhiên là mọi chuyện chỉ do đó mà ra. Tôi đồng ý rằng tôi quả đa nghi, và có thề không đúng (tức là dạo ấy tôi không đúng), nhưng tôi không nhận ra điều ấy, và trong cơn tức giận, bị xúc phạm bởi thái độ thô bạo của ông ta, tôi đã không muốn bỏ lỡ cơ hội, và thế là sự việc bắt đầu. Có lẽ, ông cho rằng về tất cả những việc ấy tôi hành động không thật tử tế. Tôi không bào chữa, tôi chỉ nhận xét với ông rằng đấy chỉ là một cơn giận dữ, cái chính là lòng tự ái bị xúc phạm, chứ chưa phải là đã mất hết sự cao thượng, mà vẫn là một lẽ tự nhiên, thói thường của con người. Và tôi thú nhận, xin nhắc lại với ông rằng tôi hầu như không biết gì về Ikhmenev và hoàn toàn tin vào mọi lời đồn đại về chuyện của Aliôsa và con gái của ông ta, và cũng do đó mà có thể tin luôn chuyện có chủ tâm đánh cắp tiền… Nhưng thôi, gác chuyện ấy lại. Việc chính yếu là: phải làm gì bây giờ? Từ chối nhận tiền, nhưng nếu tôi nói rằng tôi vẫn coi việc kiện cáo của tôi là đúng thì điều đó có nghĩa là tôi cho không ông ta khoản tiến ấy. Thêm vào đấy còn là tình thế khó xử về việc Natalia Nikolayevna… Nhất định ông ta sẽ ném trả lại tôi số tiền ấy ngay…

– Ngài xem đấy, chính ngài đã nói với tôi việc ném trả, có nghĩa là ngài coi ông ta là một con người chân chính, và vì thế ngài cũng có thề hoàn toàn tin rằng ông ta không ăn cắp tiền của ngài. Mà nếu thế, tại sao ngài lại không đến với ông ấy và không bày tỏ thẳng thắn rằng ngài coi việc kiện cáo của mình là bất hợp pháp? Việc ấy sẽ rất cao thượng và Ikhmenev lúc ấy có lẽ sẽ không ngần ngại gì mà không nhận lại món tiền của mình.

– Hừm... món tiền của mình, sự thể là thế đấy, ông bảo tôi thế nào vậy? Đến và tuyên bố với ông ta rằng tôi coi việc kiện cáo của mình là phi pháp. Thế thì ngươi theo đuổi làm gì, một khi đã biết rằng sự theo đuổi ấy là phi pháp? – Mọi người sẽ nói thẳng vào mặt lời ấy, vì tôi theo đuổi một cách hợp pháp. Tôi chưa hề nói hoặc viết ở bất cứ nơi đâu rằng ông ta ăn cắp của tôi, nhưng việc ông ta xem xét sơ suất, nông nổi và không biết điều hành công việc thì đến giờ tôi vẫn tin như vậy. Món tiền ấy hoàn toàn là của tôi, bởi vậy sẽ rất đau lòng nếu tự mình lại phải vu oan cho mình và cuối cùng, tôi xin nhắc lại, tự ông ta đã nhận lấy sự sỉ nhục cho mình. Thế mà ông ta lại buộc tôi phải van xin ông ta tha thứ cho sự tự ha nhục ấy của ông ta – điều ấy thật khó.

– Tôi nghĩ rằng nếu như hai con người đã muốn làm lành, thì…

– Thì rất dễ, ông suy nghĩ thế chăng?

– Phải.

– Không đâu, đôi lúc vẫn chẳng dễ tí nào, huống chi…

– Huống chi lại còn những việc khác dính dáng đến việc ấy. Về điều này thì tôi nhất trí với ngài, thưa công tước. Sự việc của Natalia Nikolayevna và cậu con trai của ngài có lẽ sẽ do ngài quyết định trên tất cả mọi điểm phụ thuộc về phía ngài và ta sẽ được quyết định một cách hoàn toàn và thỏa đáng đối với gia đình Ikhmenev. Chỉ có lúc ấy thì ngài mới có thể giãi bày với gia đình Ikhmenev về vụ kiện một cách hoàn toàn chân thành. Giờ đây, khi mọi việc chưa giải quyết được gì hết thì ngài chỉ có một con đường: công nhận sự phi lý của việc kiện cáo của ngài và công nhận một cách công khai, mà nếu cần thì công bố trước công luận – ý kiến của tôi như vậy. Tôi nói với ngài một cách thẳng thắn vì chính ngài đã muốn hỏi ý kiến của tôi và hiển nhiên là cũng chẳng muốn tôi lèo lá với ngài. Chính điều ấy cũng giúp tôi có dũng khí để xin được hỏi ngài: cớ sao ngài lại phải lo lắng đến chuyện trả lại khoản tiền ấy cho Ikhmenev? Nếu ngài thấy mình đúng trong việc kiện cáo này thì ngài trả lại làm gì? Xin ngài tha thứ cho sự tò mò của tôi, nhưng việc ấy có liên quan đến những chuyện khác…

– Thế ông nghĩ thế nào? – ông ta hỏi đột ngột, dường như hoàn toàn không nghe thấy câu hỏi của tôi, – ông có tin ông già Ikhmenev sẽ từ chối khoản tiền mười ngàn nếu như chỉ trao tiền mà không lời phân bua và… và… nói chung là không hề đấu dịu?

– Dĩ nhiên là sẽ từ chối.

Tôi bừng bừng tức giận và thậm chí còn run lên vì phẫn nộ. Câu hỏi đầy nghi ngờ một cách láo xược đã khiến tôi cảm thấy như bị lão ta nhổ vào giữa mặt. Sự sỉ nhục ấy đối với tôi còn gắn liền với một ấn tượng khác: cái cung cách quý phái đầy trịch thượng mà ông ta đã dùng để đáp lại câu hỏi của tôi khi ông ta làm ra vẻ không nghe thấy và cắt đứt nó bằng một câu hỏi khác, rõ ràng đã khiến tôi hiểu ra rằng tôi đã quá hăng hái và thiên vị gia đình để dám táo gan đặt ra cho ông ta những câu hỏi như thế. Tôi vốn ghét cay ghét đắng cái cung cách quý phái rởm ấy và trước đây đã từng triệt để bắt Aliôsa phải vứt bỏ nó đi.

– Hừm… ông quá hăng hái, chứ thật ra trên đời có những việc người ta không thể giải quyết như ông tưởng tượng, – ông công tước lãnh đạm nhận xét trước tiếng kêu của tôi. – Vả lại tôi cho rằng về việc này một phần do tiểu thư Natalia Nikolayevna quyết định. Xin ông hãy trao đổi lại với tiểu thư về điều ấy. Tiểu thư có thể chỉ bảo thêm.

– Hoàn toàn không. – Tôi đáp một cách cộc cằn. – Ngài không thèm nghe những lời tôi vừa nói và đã ngắt lời tôi. Natalia Nikolayevna sẽ hiểu ra rằng nếu ngài trả lại tiền một cách không chân tình và không có một cử chỉ nào, như ngài nói, là đấu dịu ấy thì có nghĩa là phải trả cho ông bố là vì cô con, còn trả cho cô con là vì Aliôsa, tóm lại – đó là một thứ tiền thưởng…

– Hừm… Ra ông hiểu tôi như thế đấy, Ivan Petrovich hết sức quý mến của tôi. – Ông công tước mỉm cười. Tại sao ông lại cười nhỉ? – Ấy thế mà, – ông ta nói tiếp, – chúng ta còn bao nhiêu điều phải trao đổi với nhau. Tuy nhiên bây giờ thì không có thời gian. Tôi chỉ yêu cầu ông hiểu cho một điều: công việc có liên quan trực tiếp đến Natalia Nikolayevna và tất cả tương lai của tiểu thư, và tất cả những điều ấy một phần phụ thuộc vào việc tôi với ông sẽ giải quyết vấn đề này ra sao và đạt được đến mức độ nào. Ông không thể thiếu mặt trong việc này – rồi ông xem. Bởi vậy, nếu ông còn tiếp tục gắn bó với Natalia Nikolayevna thì ông sẽ không thể từ chối những cuộc trao đổi với tôi, dù cho ông không có chút cảm tình nào với tôi. Nhưng thôi, chúng ta đến rồi… mong sớm được quay lại chuyện này56.

[←55]

Nguyên văn: Người di bộ không thể làm bạn với người đi ngựa. (N.D.)

[←56]

Tiếng Pháp trong nguyên bản: a bientot: Mong sớm được gặp lại. Trong văn cảnh này có nghĩa như trên. (N.D.)