Chương IX

Bà bá tước sống rất sang trọng. Tất cả các căn phòng đều bài trí đầy tiện nghi và tao nhã, mặc dù không có gì xa hoa tráng lệ. Tất cả đều mang dấu ấn thời thượng, tuy có điều đấy chỉ là căn hộ lịch sự để sống tạm, chứ không phải là nơi cư ngụ cố định của một gia đình giàu có với tất cả quy mô của một dinh cơ quý tộc, với tất cả những bài trí cầu kỳ phiền toái mà nhất thiết nó phải có. Có tin đồn là bà bá tước sắp về nghỉ hè tại trang ấp của mình (đã bị suy đồi và mới được xây dựng lại) ở tỉnh Ximbirxcaia, và ông công tước đến tiễn bà. Tôi cũng đã nghe tin ấy và chợt thấy buồn: Aliôsa sẽ ra sao, nếu như Cachia sẽ đi cùng bà ta? Tôi chưa báo tin ấy với Natasha, tôi sợ. Nhưng qua một vài dấu hiệu thì tôi nhận ra rằng có lẽ cô cũng đã biết tin ấy. Tuy nhiên, cô vẫn làm thinh và chỉ âm thầm đau khổ.

Bà bá tước tiếp tôi rất nồng nhiệt, tươi cười chìa tay cho tôi và quả quyết rằng từ lâu bà đã mong được đón tôi ở nhà bà. Bà tự tay rót nước trà từ chiếc ấm xamôva bằng bạc tuyệt đẹp, và chúng tôi cũng ngồi quanh đấy, tôi, ông công tước và một vị nữa trông hết sức quý phái, trạc tuổi trung niên, có đeo một huy hiệu ngôi sao, trông người hơi cứng, nhưng bộ điệu thì rất xã giao. Ông khách này có vẻ rất được kính trọng. Bà bá tước mới ở nước ngoài về, nên mùa đông năm ấy chưa kịp thiết lập được những mối quan hệ rộng rãi ở Petersburg và xây dựng được một địa vị như bà mong muốn và trù tính. Ngoài vị khách nọ, suốt buổi tối hôm ấy không còn một ai khác xuất hiện. Tôi đưa mắt tìm Katerina Fiodorovna. Cô ta đang ở phòng khác cùng với Aliôsa. Nhưng thoạt nghe chúng tôi tới, cô liền ra chỗ chúng tôi. Ông công tước âu yếm hôn tay cô ta, còn bà bá tước thì chỉ tôi cho cô ta biết. Ông công tước liền giới thiệu chúng tôi với nhau. Tôi nôn nóng được quan sát cô ta: đấy là một cô gái tóc vàng hiền dịu, mặc chiếc áo dài trắng, vóc người không cao lắm, vẻ mặt bình thản, cặp mắt xanh biếc, đúng như Aliôsa đã mô tả, với vẻ đẹp tươi tắn của tuổi trẻ, và cũng chỉ có thế. Tôi vẫn hy vọng sẽ gặp một vẻ đẹp hoàn hảo, nhưng chẳng hề có vẻ đẹp nào. Một gương mặt trái xoan cân xứng dịu dàng, những đường nét dài khá cân đối, mái tóc dầy và một cái nhìn lặng lẽ, chăm chú – nếu có gặp cô ta ở đâu đó thì chắc tôi cũng sẽ đi qua mà không hề chú ý. Tuy nhiên, đấy chỉ là ấn tượng ban đầu, và sau đó, ngay trong buổi tối ấy, tôi cũng đã kịp nhận thấy đôi nét đáng yêu ở cô. Nét đầu tiên chính là khi cô ta đưa tay cho tôi, và bằng ánh mắt hồn nhiên đầy chăm chú, cô cứ nhìn mãi vào mặt tôi mà không nói một lời, khiến tôi rất ngạc nhiên bởi vẻ kỳ cục của cô ta và tự nhiên vô tình mỉm cười với cô ta. Đưa tay cho tôi xong, Cachia liền vội vã quay vào ngồi trong một góc phòng với Aliôsa. Còn anh chàng Aliôsa thì trong lúc đến chào tôi, liền thì thầm vào tai tôi: “Tôi chỉ mới đến đây có một phút, nhưng ngay bây giờ tôi sẽ về đấy”.

“Nhà ngoại giao” – tôi không biết họ của ông nên đành gọi là nhà ngoại giao cho tiện – đang điềm tĩnh và trang trọng trình bày một tư tưởng gì đấy. Bà bá tước chăm chú lắng nghe ông ta nói. Ông công tước mỉm cười vẻ tán thưởng và nịnh bợ. Nhà hùng biện thỉnh thoảng lại quay sang phía ông ta, rõ ràng đánh giá ông ta là một thính giả xứng đáng. Người ta mời tôi trà xong và cứ đề mặc tôi ngồi yên, một việc mà tôi rất vừa ý. Trong khi đó, tôi vẫn quan sát bà bá tước. Ngay ấn tượng ban đầu, có một cái gỉ đó khiến tôi vô tình mến bà ta. Có lẽ bà ta không còn trẻ nữa, nhưng tôi cảm thấy bà dường như chưa quá hăm tám tuổi. Gương mặt bà ta vẫn còn tươi tắn và chắc chắn thủa hoa niên bà phải đẹp lắm. Mái tóc màu vàng sẫm vẫn còn khá dày, cái nhìn hết sức thân thiện, nhưng thoáng nét gì nông nổi và hóm hỉnh, giễu cợt. Tuy nhiên lúc này rõ ràng bà có vẻ tự kiềm chế. Trong ánh mắt ấy toát lên đầy vẻ thông minh, nhưng trên hết là một sự tốt bụng và vui tươi. Tôi cảm thấy trong phẩm chất cơ bản của bà ta có cái gì nhẹ dạ và ưa chiều chuộng, và một sự vị kỷ độ lượng, thậm chí còn đầy bao dung. Bà ta rõ ràng là đồ đệ của ông công tước, một người rất có ảnh hường đối với bà. Tôi biết họ vốn có quan hệ với nhau, cũng như nghe nói ông ta là một người tình không biết ghen tuông suốt thời gian họ sống ở nước ngoài. Nhưng tôi luôn nghĩ rằng – có thể cả bây giờ – họ gắn bó với nhau không chỉ bởi mối quan hệ bình thường mà còn có cả cái gì đó bí mật, một cái gì tựa hồ như một khoản quyền lợi chung dựa trên những tính toán nào đó… nói tóm lại, là có một nhu cầu gì đấy. Tôi còn biết lúc này ông công tước đã chán bà ta, nhưng mặc dầu vậy vẫn không cắt đứt quan hệ với bà. Có lẽ điều gắn bó họ bây giờ chính là Cachia, mà dĩ nhiên người chủ động trong quyền lợi của mình chính là ông công tước. Trên cơ sở ấy ông ta từ chối cuộc hôn nhân với bà bá tước, cuộc hôn nhân mà bà ta đã tha thiết yêu cấu, để thuyết phục bà ta se duyên cho Aliôsa và cô con gái riêng của bà ta. Tôi rút ra những điếu ấy chỉ ít thì qua những câu chuyện hồn nhiên của Aliôsa, người vốn cũng đã nhận biết đôi chút: Qua một phần những câu chuyện ấy, tôi luôn luôn cho rằng, mặc dù bà bá tước hoàn toàn tuân phục ông ta, nhưng ông công tước vẫn có những lý do nào đó để phải sợ bà. Ngay Aliôsa cũng nhận thấy như vậy. Sau này tôi còn biết rằng ông công tước rất muốn để bà ta xuất giá với một người nào đó và chính một phần vì lý do đó mà ông ta đẩy bà về tỉnh Ximbirxcaia, hy vọng sẽ kiếm cho bà một ông chồng tử tế ở tỉnh lẻ.

Tôi cứ ngồi và lắng nghe, mà không để ý là chẳng mấy chốc tôi và Katerina Fiodorovna đã bắt đầu một câu chuyện bằng mắt. Nhà ngoại giao đang trả lời một câu hỏi của bá tước về tình hình công việc hôm nay, về những cuộc cải cách đang bắt đầu và về việc liệu họ có phải lo sợ gì về những chuyện ấy hay không? Ông ta trình bày tư tưởng của mình một cách tinh tế và thông minh, có điều bản thân tư tưởng ấy thì thật tồi tệ. Ông ta quả quyết cho rằng tất cả tinh thần của sự cải cách và sửa đổi đó sẽ nhanh chóng mang lại hiệu quả nhãn tiền, nhìn thấy những thành quả đó, con người sẽ khôn ngoan ra, và tinh thần mới ấy sẽ xuất hiện không chỉ trong xã hội (dĩ nhiên là cái phần xã hội mà ông ta quen biết) mà nhờ có kinh nghiệm, con người sẽ nhận ra những sai lầm và lúc ấy người ta sẽ bắt đầu ủng hộ cái cũ với một nhiệt tình gấp bội. Thế nghĩa là kinh nghiệm, dù là đáng buồn, cũng sẽ có lợi, vì nó sẽ dạy cho người ta phải gìn giữ lấy cái cũ có ý nghĩa sinh tồn như thế nào, sẽ mang lại cho điều ấy một ý nghĩa mới: chính vì vậy, thậm chí ngay bây giờ cần phải mong sao cho sự khinh suất cuối cùng càng xuất hiện sớm càng tốt. “Không thể thiếu được chúng ta, – ông ta kết luận, – thiếu chúng ta thì không bao giờ một xã hội nào có thể tồn tại. Chúng ta không mất gì, mà ngược lại, chúng ta còn được ; chúng ta vẫn đang nổi lên, nổi lên và châm ngôn của chúng ta vào lúc này phải là câu: “Càng xấu lại càng tốt”57. Ông công tước mỉm cười tán đồng với lập luận tệ hại của ông ta. Nhà hùng biện tỏ ra hoàn toàn vừa lòng với mình. Tôi thật ngu ngốc khi định bày tỏ thái độ của mình, tim tôi sôi lên trong lồng ngực. Nhưng ánh mắt độc ác của ông công tước đã khiến tôi dừng lại. Ông ta liếc nhìn về phía tôi, và tôi nghĩ rằng ông ta đang chờ cho tôi có một hành động gì đó non nớt và kỳ cục, dễ thường ông ta còn rất mong điều ấy, để có dịp được hả hê vì thấy tôi tự làm mất uy tín của mình. Đồng thời, tôi tin chắc rằng ắt hẳn nhà ngoại giao kia chẳng hề nhận ra thái độ của tôi, thậm chí cả sự có mặt của chính tôi nữa. Tôi trở nên rất khó chịu phải ngồi bên đám người ấy, may sao Aliôsa đã cứu nguy cho tôi.

Cậu ta lại gần tôi, đặt tay lên vai và xin được nói vài lời. Tôi đoán Cachia đã phái cậu ta đến. Quả có thế thật. Một phút sau tôi đã ngồi bên cô ta. Thoạt đầu cô cứ nhìn tôi chằm chằm tự nhủ: “Anh là thế này đấy à”, và suốt một phút đầu cả hai chúng tôi không ai tìm ra lời đề mào đầu câu chuyện. Tuy nhiên, tôi tin rằng nếu cô ta bắt đầu thì sẽ không dừng lại nữa, cho dù đến hết đêm. Trong đầu tôi thoáng nhớ đến lời Aliôsa kể về những câu chuyện kéo dài năm – sáu tiếng. Aliôsa vẫn ngồi đấy và sốt ruột chờ cho chúng tôi bắt đầu câu chuyện.

– Tại sao các bạn không nói gì cả? – Cậu ta mở đầu, mỉm cười nhìn chúng tôi. – Hội ngộ mà lại lặng im.

– Ồ, anh Aliôsa, anh thật… chúng tôi nói chuyện ngay bây giờ đây. – Cachia đáp. – Bởi lẽ chúng tôi cần phải trao đồi cùng nhau rất nhiều. Ông Ivan Petrovich ạ. Tôi chẳng biết bắt đầu từ đâu đây. Chúng ta quen biết quá muộn, đáng lẽ ra phải sớm hơn, mặc dù tôi biết ông từ lâu, rất lâu. Và tôi rất muốn được gặp ông. Thậm chí tôi còn nghĩ là phải viết thư cho ông…

– Để làm gì? – tôi hỏi, vô tình mỉm cười.

– Lại còn ít điều để nói ư? – Cô ta đáp nghiêm trang. – Thì chẳng hạn việc anh ấy kể về Natalia Nikolayevna, rằng cô ấy không hề cảm thấy bị xúc phạm khi anh ấy bỏ mặc cô ấy bao nhiêu ngày là có thật hay không? Anh ấy có thề hành động như thế được chăng? Và, xin anh hãy nói đi, tại sao lúc này anh lại có mặt ở đây?

– Ồ, lạy chúa, anh đi ngay bây giờ mà. Tôi đã bảo là chỉ ở đây một phút, tôi chỉ xem hai người, xem các bạn bắt đầu câu chuyện với nhau như thế nào, rồi tôi sẽ đến đấy ngay.

– Chúng tôi thế nào ư? Thì chúng tôi vẫn ngồi đây – anh thấy rồi chứ? Mà anh ấy lúc nào cũng vậy, – cô ta nói thêm, hơi đỏ mặt và chỉ ngón tay vào cậu ta mà nói với tôi, – “Một phút thôi, anh ấy bảo thế, chỉ một phút thôi”, mà anh thấy đấy, thế là anh ấy ngồi lì đến nửa đêm, muốn tới đằng ấy thì đã muộn. “Cô ấy bảo là không giận, cô ấy tốt lắm” – anh ấy cứ khăng khăng như thế đấy! Nào, thế thì tốt cái nỗi gì, cao quý cái nỗi gì, nào?

– Thôi mà, được thôi, anh đi vậy, – Aliôsa đáp, giọng phàn nàn, – chỉ có điều tôi thèm được ngồi với các bạn quá…

– Thì anh có việc gì với chúng tôi? Ngược lại, chúng tôi còn rất nhiều điều cần trò chuyện tay đôi với nhau. Hãy nghe em, đừng giận nhé. Điều ấy rất cần thiết. – anh hãy hiểu cho đúng.

– Nếu là cần thiết, thì anh đi ngay đây… có gì mà phải giận đâu. Anh chỉ ghé qua chỗ Lêvinca một phát thôi, rồi sẽ tới đây ngay. Thế nào, anh Ivan Petrovich, – cậu ta tiếp tục nói vừa cầm lấy mũ, – anh biết là ông cụ tôi muốn từ chối không nhận khoản tiền mà ông ấy thắng trong vụ kiện với Ikhmenev chứ?

– Tôi biết. Ông cụ có nói với tôi.

– Ông ấy xử sự việc ấy cao thượng quá. Thế mà Cachia cứ không tin rằng ông cụ hành động một cách cao thượng. Anh hãy nói cho cô ấy biết điều ây. Tạm biệt, Cachia, và xin đừng nghi ngờ tình yêu của anh với Natasha. Mà sao các bạn cứ buộc cho tôi những điều kiện ấy, cứ trách móc, theo dõi tôi – cứ như tôi phải chịu sự giám sát của các bạn vậy! Cô ấy biết là tôi yêu cô ấy và tin tưởng ở tôi, và tôi cũng tin rẳng cô ấy tin tôi. Anh yêu cô ấy vô điều kiện. Anh cũng không biết anh yêu cô ấy như thế nào. Đơn giản là anh yêu, thế thôi. Và vì vậy không có việc gì phải lục vấn anh như với người có tội. Em hãy hỏi anh Ivan Petrovich mà xem, anh ấy đang ở đây và sẽ khẳng định cho em biết rẳng Natasha vẫn ghen tuông và mặc dù rất yêu anh, nhưng tình yêu của cô ấy vị kỷ, vì rằng cô ấy không muốn hy sinh cho anh bất cứ điều gì.

– Thế là thế nào? – Tôi ngạc nhiên hỏi, không tin vào tai mình.

– Anh làm sao thế, Aliôsa? – Cachia kêu to giơ cả hai tay lên.

– Thế đấy, có gì mà em phải ngạc nhiên vậy? Anh Ivan Petrovich biết đấy. Cô ấy lúc nào cũng đòi anh phải ở bên cạnh cô ấy. Dù cô ấy không nói thẳng điều ấy, nhưng hiển nhiên là cô ấy muốn như vậy.

– Anh thật không biết xấu hổ, không biết ngượng vì điều ấy! – Cachia nói, mặt đỏ ửng vì tức giận.

– Tại sao lại phải xấu hổ? Em kỳ lạ thật, đúng thế, Cachia ạ! Anh yêu cô ấy hơn cô ấy tưởng, và nếu cô ấy cũng yêu anh một cách đúng đắn như anh yêu cô ấy thì chắc hẳn là cô ấy phải biết hy sinh những thú vị của cô ấy vì anh. Sự thật, chính cô ấy vẫn cho phép tôi tự do, nhưng nhìn gương mặt thì tôi biết cô ấy rất khó chịu vì thế và đối với tôi như vậy càng hóa ra là không cho phép.

– Không, việc này không phải là vô cớ! – Cachia kêu lên, lại đưa cặp mắt tức giận long lanh nhìn tôi. – Anh hãy thú nhận đi, anh Aliôsa, thú nhận ngay bây giờ, rằng tất cả những điều ấy là do ông bố anh nói với anh phải không? Mà vừa nói ngay hôm nay? Và xin anh đừng lèo lá với em: em sẽ biết ngay! Có đúng thế không?.

– Đúng, ông ấy nói, – Aliôsa lúng túng trả lời, – nhưng thế là thế nào? Hôm nay ông cụ đã trò chuyện với anh một cách âu yếm như bạn bè, mà ông cụ cứ khen cô ấy suốt, đến nỗi anh phải ngạc nhiên: cô ấy xúc phạm ông cụ như vậy, mà ông cụ vẫn khen ngợi cô ấy.

– Thế mà anh lại đi tin, – tôi nói, – anh, – một người mà cô ấy đã hiến dâng tất cả những gì có thề hiến dâng được và ngay lúc này đây, ngay hôm nay cô ấy vẫn luôn lo lắng cho anh, không muốn để anh phải buồn, không muốn để anh mất đi khả năng gặp gỡ với Katerina Fiodorovna! Chính cô ấy đã nói với tôi như vậy hôm nay. Ấy thế mà bỗng nhiên anh lại đi tin những lời ma giáo ấy! Anh không ngượng sao?

– Một con người bạc bẽo! Thế đấy, anh ấy không bao giờ biết xấu hổ vì một điều gì? – Cachia lẩm bẩm và xua tay về phía cậu ta như thể một con người hoàn toàn bỏ đi.

– Các bạn làm sao thế nhỉ, – Aliôsa tiếp tục, giọng ta thán. – Em vẫn luôn như thế, Cachia ạ! Lúc nào em cũng nghi ngờ một điều xấu xa ở trong anh… Tất nhiên tôi không nói về Ivan Petrovich! Các bạn nghĩ là tôi không yêu Natasha. Tôi sẽ không nói cô ta là một người ích kỷ nữa. Tôi chỉ muốn rằng cô ấy quá yêu tôi, và cô ấy đã hành động theo tinh thần ấy và điều này khiến cho cả tôi và cô ấy đều đau khổ. Mà ông cụ không bao giờ lường gạt tôi, cho dù có muốn đi nữa. Chúng tôi không làm thế. Ông cụ không hề nói rằng cô ấy là một người ích kỷ theo nghĩa xấu của từ này, tôi hiểu như vậy. Ông cụ nói chính xác như tôi đang truyền đạt lại đây: cô ấy quá yêu tôi đến mức điều ấy thể hiện ra thành một sự ích kỷ thuần túy, nó khiến cho cả tôi và cô ấy đều khốn khổ và sau này tôi sẽ càng khốn khổ hơn. Ông cụ đã nói đúng sự thật, mặc dù yêu tôi nhưng hoàn toàn không có nghĩa là ông cụ xúc phạm đến Natasha, ngược lại, ông cụ đã nhìn thấy ở cô ấy một tình yêu mãnh mẽ nhất, một tình yêu vô cùng vô tận…

Nhưng Cachia đã ngắt lời cậu ta và không cho cậu ta nói hết. Cô bắt đầu hăng hái trách móc cậu ta, chứng minh rằng ông bố cậu ta khen ngợi Natasha là để lường gạt cậu bằng cái lòng tốt bề ngoài của mình, và tất cả những việc làm ấy là nhằm thủ tiêu mối quan hệ của họ, nhằm kín đáo và bí mật xui khiến cho chính Aliôsa chống lại cô ấy. Cô phân tích một cách sôi nổi, thông minh rằng Natasha đã yêu cậu ta đến thế nào, rằng không một tình yêu nào có thể tha thứ cho những hành vi mà cậu ta đã làm với cô ấy, và người ích kỷ thật sự chính là cậu ta, Aliôsa. Từng bước một, Cachia đã khiến cho cậu ta vô cùng đau lòng và hết sức ân hận. Cậu ngồi bên chúng tôi, mắt nhìn xuống đất, chẳng đáp được một lời, hoàn toàn suy sụp và gương mặt đầy đau khổ. Nhưng Cachia là một con người không thể lay chuyển. Tôi hết sức tò mò quan sát cô ta. Tôi rất muốn nhanh chóng tìm hiều cái cô gái kỳ lạ này. Cô ta vẫn hoàn toàn là một đứa bé, nhưng là một đứa bé kỳ quặc và vững vàng, với những nguyên tắc cứng rắn và một tình yêu nồng nhiệt bẩm sinh đối với cái thiện và cái chân. Nếu quả thật có thể gọi cô ta là một đứa bé thì cô ta thuộc số những đứa bé biết suy nghĩ thường có không ít trong các gia đình chúng ta. Rõ ràng là cô ta đã suy nghĩ rất nhiều. Tò mò quan sát cái đầu óc bé bỏng nhưng giàu suy nghĩ ấy thì sẽ nhận ra trong đó pha trộn cả những ý nghĩa và hình dung hoàn toàn trẻ con với những ấn tượng và quan sát nghiêm túc từ chính cuộc sống (bởi vì Cachia cũng đã từng trải qua) và đổng thời với những tư tưởng mà cô ta còn xa lạ, còn chưa trải qua, nhưng hấp dẫn cô một cách trừu tượng và sách vở mà có thề bắt gặp rất nhiều, thì còn là những tư tưởng mà hiển nhiên là tự cô ta tiếp thu được từ cuộc sống. Trong suốt buổi tối ấy và cả sau này, tôi cảm thấy mình đã tìm hiểu cô ta được khá kỹ. Cô ta có một trái tim thật nồng nàn và nhạy cảm. Nhiều lúc, cô ta còn xem thường cả đầu óc mẫn tuệ sẵn có của mình, mà xem trọng trước hết sự chân thật, cô ta còn coi tất cả sự thận trọng trong cuộc sống là một định kiến khiên cưỡng và hình như cô ta thích phô trương những quan niệm thường thấy ở những con người sôi nổi, ngay cả vào những lứa tuổi không còn trẻ nữa. Chính điều này đã tạo ra cho cô một vẻ duyên dáng đặc biệt. Cô ta rất thích trầm tư mặc tưởng và truy tìm chân lý, tuy nhiên cô ta đề cập đến điều ấy không phải như một kẻ mọt sách, mà là với cung cách thơ ngây, trẻ trung, khiến cho ngay từ lúc thoạt gặp, bạn đã thấy yêu mến ngay tất cả vẻ trinh trắng của cô và hòa nhập với chúng ngay.

Tôi nhớ đến Lêvinca và Bôrinca, và tôi hình dung ra mọi việc rất rõ ràng. Nhưng thật lạ: gương mặt cô từ lúc thoạt gặp vào buổi tối hôm ấy, tôi không nhận thấy một nét gì thật đặc sắc, thì dần dà đối với tôi mỗi lúc một thêm tuyệt mỹ và cuốn hút. Đấy là sự tách bạch hồn nhiên giữa một đứa bé với một người đàn bà biết suy nghĩ, lòng khao khát chân thành một cách thơ ngây và hết sức mãnh liệt đối với lẽ phải và sự thật, một niềm tin vững chắc vào những khát vọng của mình – tất cả những điều ấy tỏa lên gương mặt cô một ánh sáng tuyệt mỹ của lòng chân thành, tạo cho nó một vẻ đẹp tinh thần cao quý và bạn bắt đầu hiểu ra rằng không dễ gì hiểu hết được ngay tức khắc tất cả ý nghĩa của vẻ đẹp ấy, một vẻ đẹp không dễ nhận biết đối với những con mắt thường tình và hờ hững. Và tôi hiểu rằng Aliôsa chắc hẳn phải say cô ta như điếu đổ. Nếu như cậu ta không thể tự mình suy nghĩ và nhận định, thì cậu ta cũng yêu những gì người ta suy nghĩ và thậm chí mong muốn cho mình – mà Cachia là người bảo trợ cho cậu ta. Trái tim cậu ta đầy cao thượng và yếu đuối, dễ dàng khuất phục tất cả những gì chân thật và đẹp đẽ, mà Cachia đã bao lần bày tỏ với tất cả vẻ chân thành trẻ thơ và đầy tình cảm trước mặt cậu ta. Cậu ta hoàn toàn không có một chút ý chí, trong khi cô ta lại tràn đầy một ý chí sôi nổi, mạnh mẽ và kiên nghị. Aliôsa chỉ gắn bó với những ai có thể làm chủ, thậm chí ra lệnh được cho cậu ta. Chính một phần vì điều này mà dạo đầu cậu ta gắn bó với Natasha, song lẽ Cachia còn có ưu thế hơn Natasha rất nhiều, – ngay từ thủa cô ta còn là một đứa trẻ, và hình như có thể cô ta sẽ còn là một đứa trẻ khá lâu. Nét trẻ thơ, đầu óc mẫn tiệp của cô, và đồng thời là một vài khiếm khuyết về lý trí – tất cả những điều ấy đều có cái gì rất gần gũi với Aliôsa. Cậu ta cảm thấy điều ấy và chính vì thế Cachia ngày một hấp dẫn cậu ta mãnh liệt hơn. Tôi tin rằng khi họ trò chuyện tay đôi với nhau, thì bên cạnh những câu chuyện “truyền bá” tư tưởng nghiêm túc của Cachia, có thể họ còn đùa cợt với nhau – Và mặc dù rõ ràng là Cachia luôn mồm mắng mỏ Aliôsa và còn ngăn chặn cậu ta nhưng cũng chắc chắn là ở bên cô ta cậu thấy thoải mái hơn Natasha. Họ xứng đôi hơn, và đó là điều cơ bản.

– Thôi, Cachia, thôi đi, đã rồi. Em luôn toàn quyền hành động, còn anh thì không. Điều đó là vì tâm hồn em trong sạch hơn anh, – Aliôsa nói, đứng lên và chìa tay cho cô ta để tạm biệt. – Bây giờ anh sẽ đến chỗ cô ấy, và sẽ không ghé đến chỗ Lêvinca nữa…

– Anh chẳng có việc gì đề làm ở chỗ Lêvinca. Bây giờ anh đã nghe ra và đi, thế là rất tốt.

– Nhưng em lại còn tốt gấp ngàn lần, – Aliôsa buồn bã đáp. – Anh Ivan Petrovich, tôi cần nói với anh vài lời.

Chúng tôi bước ra xa vài bước.

– Hôm nay tôi đã hành động thật đáng xấu hổ, – cậu ta thì thầm với tôi, – tôi đã sử xự hèn hạ, đã có lỗi với tất cả mọi người và trước hết là với hai người. Hôm nay, sau bữa ăn trưa, ông cụ tôi đã giới thiệu tôi với Alêxanđrina (một phụ nữ Pháp) – một người phụ nữ tuyệt vời. Tôi… đã say mê… và, nói thế nào nhỉ, tôi không xứng đáng ở bên mọi người… Tạm biệt, Ivan Petrovich!

– Anh ấy tốt, cao thượng, – Cachia vội vã mở đầu, khi tôi trở lại ngồi bên cô, – nhưng chúng ta sẽ nói nhiều về anh ấy sau, còn bây giờ trước hết cần phải thỏa thuận với nhau: ông thấy ông công tước như thế nào?

– Một con người rất không tốt.

– Tôi cũng thấy vậy. Thế là chúng ta đã nhất trí về điểm này, và vì vậy mọi việc sẽ dễ bàn bạc hơn. Bây giờ về Natalia Nikolayevna. Ông có biết không, ông Ivan Petrovich, tôi bây giờ cứ như ở trong bóng tối, tôi chờ ông như chờ ánh sáng. Xin ông hãy giảng giải cho tôi mọi điều, bởi vì ngay cả trên những điểm quan trọng nhất, tôi cũng chỉ xét đoán qua lời kể của anh Aliôsa. Ngoài ra chẳng biết được gì thêm qua người khác. Trước hết ( và quan trọng nhất), xin ông cho biết theo ý ông: Aliôsa và Natasha có thể hạnh phúc với nhau không? Tôi cần biết điều đó trước tiên, để kết luận cuối cùng của tôi phải là chính tôi xác minh và quyết định.

– Làm sao có thể nói chắc về điều đó được?

– Phải, tất nhiên là không thể chắc chắn hẳn, – cô ngắt lời tôi, – thế ông cảm thấy thế nào? Bởi vì ông là người hết sức thông minh.

– Theo tôi, họ không thể hạnh phúc được.

– Tại sao vậy?

– Họ không vừa đôi phải lứa.

– Tôi cũng nghĩ vậy! – Cô nói và khoanh tay như thể hết sức buồn bã.

– Xin ông kể chi tiết hơn. Ông biết không: tôi vô cùng ao ước được gặp Natasha, bởi vì tôi cần phải trao đổi với cô ấy nhiều điều, tôi cảm thấy chính tôi và cô ấy có thề quyết định mọi chuyện. Ngay lúc này tôi vẫn hình dung cô ấy trong đầu cô ấy chắc là hết sức thông minh, nghiêm nghị, chân thật và rất đẹp, đúng thế không?

– Đúng.

– Tôi cũng tin như vậy. Nhưng nếu cô ấy quả có thế thì tại sao cô ấy lại đi yêu Aliôsa, một cậu bé con? Xin ông hãy lý giải dùm, tôi vẫn thường nghĩ đến điều ấy.

– Điếu ấy không thể giải thích được, cô Katerina Phêđôrốpna ạ. Thật khó mà lý giải vì sao và làm thế nào mà lại có thể yêu. Đúng, cậu ấy là một cậu bé. Nhưng cô có biết tại sao lại có thể yêu một cậu bé chăng? (Tôi cảm thấy mủi lòng khi nhìn cô, nhìn cặp mắt nhỏ của cô đang chăm chú nhìn tôi bằng một cái nhìn háo hức, nôn nóng, sâu sắc mà nghiêm nghị). Nếu Natasha càng không giống một đứa bé, – tôi tiếp lời, – càng nghiêm túc, thì cô lại càng có thể yêu cậu ta. Cậu ta ngay thẳng, chân thật, hết sức ngây thơ, và đôi lúc ngây thơ đến khả ái. Có thể cô ây đã yêu cậu ta – biết nói thế nào nhỉ?… Như thể xuất phát từ một lòng thương. Một trái tim bao dung độ lượng có thể yêu vì một lòng thương… Vả lại, tôi cảm thấy không thể giải thích nổi cho cô, nhưng thay vì, tôi xin được hỏi: chính cô cũng yêu cậu ta kia mà?

Tôi đánh bạo đặt cho cô ta câu hỏi ấy, và cảm thấy rằng với câu hỏi hấp tấp ấy, tôi cũng không thể làm cho tâm hồn trong sáng, thơ ngây vô hạn ấy có thể xao xuyến được.

– Ồ, lạy chúa, tôi cũng không biết nữa, – cô khẽ trả lời, đưa cặp mắt trong sáng nhìn thẳng vào mắt tôi, – tuy nhiên hình như tôi rất yêu…

– Đấy, cô xem. Thế cô có lý giải vỉ sao cô lại yêu cậu ấy không?

– Anh không hề dối trá, – cô suy nghĩ và đáp, – và khi anh ấy nhìn thẳng vào mắt cứ thế nói với tôi một lời gì đó, thì tôi rất thích… Thế nào, ông Ivan Petrovich, thế là tôi lại đi nói với ông về chuyện ấy, tôi là một cô gái, còn ông là đàn ông, tôi làm thế là tốt hay xấu?

– Thế thì làm sao?

– P hải, phải, thế thì có làm sao? Ấy thế mà họ (cô đưa mắt ra hiệu về phía mấy người đang ngồi bên ấm xamôva), chắc chắn họ sẽ nói rằng như thế là không tốt. Họ có đúng không?

– Không! Bởi vì cô không hề cảm thấy trong tim mình một điều gì không tốt, nghĩa là…

– Tôi luôn làm như vậy, – cô ngắt lời tôi, rõ ràng là hấp tấp để nói được với tôi thật nhiều, – tôi vừa thoạt băn khoăn một điều gì, là tôi lập tức hỏi trái tim mình, nếu nó bình tâm, thì tôi cũng bình tâm. Cần luôn luôn phải xử sự như vậy. Chính vì thế tôi trò truyện với ông hoàn toàn cởi mở, dường như tự trò chuyện với chính mình vậy, bởi vì trước hết, ông là một người tuyệt vời, và tôi còn biết câu chuyện trước đây của ông với Natasha, trước khi có chuyện với Aliôsa, và tôi đã khóc khi nghe chuyện ấy.

– Ai kể cho cô thế?

– Tất nhiên là Aliôsa, anh ấy vừa kể vừa khóc nữa: anh ấy thế là rất tốt, và tôi rất thích. Tôi cho rằng anh ấy yêu ông hơn là ông yêu anh ấy, ông Ivan Petrovich ạ. Tôi thích anh ấy chính vì những biểu hiện như vậy. Còn, thứ hai là, chính vì thế mà tôi trò chuyện với ông rất thẳng thắn, như tự nói chuyện với mình, bởi ông là một người rất thông minh, và có thể cho tôi nhiều lời khuyên, cũng như có thề dạy dỗ tôi rất nhiều.

– Tại sao cô lại biết rằng tôi thông minh đến mức có thể dạy dỗ dược cô?

– Thế đấy, ông sao vậy! – cô lại trầm ngâm, nói tiếp:

– Tôi chỉ mới nói qua về chuyện ấy, bây giờ chúng ta sẽ nói vào vấn đề chính, xin ông hãy bảo ban cho tôi, ông Ivan Petrovich: bây giờ tôi cảm thấy mình lại trở thành tình địch của Natasha, tôi biết như vậy, tôi phải làm thế nào bây giờ? Vì vậy, tôi phải hỏi ông: liệu họ có hạnh phúc hay không? Tôi nghĩ về điều ấy suốt ngày đêm. Tình thế của Natasha thật là kinh khủng! Bởi vì anh ấy đã hoàn toàn không yêu cô ấy nữa, mà ngày càng yêu tôi hơn. Có đúng thế không?

– Hình như thế.

– Nhưng anh ấy không hề lừa gạt cô ta. Tự anh ấy cũng không biết rằng anh ấy đã hết yêu, nhưng cô ta thì chắc chắn là biết. Cô ta sẽ đau đớn biết chừng nào!

– Thế cô muốn làm gì, cô Katerina Fiodorovna?

– Tôi có rất nhiều dự án, – cô đáp một cách nghiêm túc. – Tuy nhiên tôi vẫn còn bối rối. Chính vì thế mà tôi rất nóng lòng chờ ông, để mong ông lý giải dùm tôi những điều ấy. Ông biết rõ mọi chuyện hơn tôi rất nhiều. Giờ đây đối với tôi ông tựa như một đấng cứu thế vậy. Xin hãy nghe tôi, thoạt đầu tôi tình thế này: nếu họ vẫn yêu nhau thì cần phải để họ đạt được hạnh phúc, và do đó tôi phải hy sinh bản thân và giúp đỡ cho họ. Có đúng thế không?

– Tôi biết rằng cô đã hy sinh bản thân.

– Phải, tôi đã hy sinh, thế rồi sau đó, anh ấy bắt đầu đến thăm tôi và ngày một yêu tôi hơn, và tôi bắt đầu nghĩ thầm đắn đo mãi: có nên hy sinh hay là không? Bởi vì như vậy thì rất khổ sở, không đúng thế sao?

– Điều ấy là lẽ thường, – tôi đáp, – có thể như thế lắm… Và cô không có lỗi.

– Tôi không nghĩ thế. Ông nói như vậy bởi vỉ ông rất tốt. Còn tôi thì lại cho rằng trái tim tôi không hoàn toàn trong sạch. Nếu như trái tim tôi thật trong sạch thì tôi sẽ biết phải xử lý ra sao. Nhưng thôi, chúng ta gác chuyện ấy lại. Sau này tôi biết kỹ hơn về mối quan hệ của họ qua ông công tước, qua mẹ58, qua chính Aliôsa và đoán là họ không hợp đôi. Bây giờ ông lại khẳng định thêm. Và tôi lại bắt đầu suy tính tiếp: Làm thế nào bây giờ? Bởi vì nếu như họ không thể có hạnh phúc thì tốt nhất nên chia rẽ họ ra, và sau đó, tôi đã dự tính: hỏi ông thật kỹ lưỡng về mọi chuyện và tự mình đến gặp Natasha, rồi cùng với cô ấy giải quyết mọi việc.

– Nhưng giải quyết như thế nào, vấn đề là ở chỗ ấy.

– Tôi sẽ nói với cô ấy như thế này: “Bởi tiểu thư yêu anh ấy hơn mọi thứ trên đời, nên tiểu thư phải lo cho hạnh phúc của anh ấy hơn cả của chính mình, do đó, tiểu thư cần chia tay với anh ấy”.

– Được, nhưng cô ấy sẽ tiếp nhận điều ấy như thế nào? Và nếu như cô ấy đồng ý với cô thì liệu cô ấy có đủ sức để làm việc ấy?

– Chính đấy là điều tôi suy nghĩ đêm ngày và… và…

Và cô ta đột nhiên òa lên khóc.

– Ông không tin là tôi thương Natasha vô hạn, – cô thì thầm bằng đôi môi run rẩy đầm đìa nước mắt.

Chẳng còn gì đề nói thêm. Tôi im lặng và khi tôi nhìn cô tự tôi cũng suýt khóc bởi một tình yêu nào đó. Cái cô bé này mới đáng yêu làm sao! Tôi còn chưa kịp hỏi tại sao cô ta lại tự cho mình là có thề mang lại hạnh phúc cho Aliôsa.

– Ông yêu âm nhạc chứ? – cô hỏi, đã hơi bình tâm lại, và vẫn nghiền ngẫm về những giọt nước mắt vừa rồi.

– Yêu, – tôi hơi ngạc nhiên, trả lời.

– Nếu có thời gian, tôi sẽ chơi cho ông nghe bản côngxectô số ba của Bettôven. Hiện nay tôi đang chơi bản này. Trong đó đầy những tình cảm như thế… như những gì tôi đang cảm thấy lúc này. Tôi nghĩ là như vậy. Nhưng thôi, để lần khác, còn bây giờ phải nói chuyện đã.

Chúng tôi bắt đầu bàn về việc gặp gỡ giữa cô ta với Natasha, và làm thế nào để bố trí việc ấy. Cô cho tôi biết là cô luôn bị giám sát, mặc dù bà dì ghẻ rất tốt và yêu cô, nhưng không đời nào cho phép cô làm quen với Natalia Nikolayevna, vì vậy cô quyết định phải lập mưu. Hàng sáng, hầu như cô ta thường đi dạo chơi với bá tước. Thỉnh thoảng bà bá tước không đi cùng cô, mà để cô đi với người đàn bà Pháp hiện nay đang ốm. Điều này thường xảy ra khi bà bá tước bị đau đầu. Đến lúc ấy, cô sẽ nói với người đàn bà Pháp (một bà già, thân thiết với cô như bạn), vì bà rất tốt. Kết quả của tình huống này là không thể xác định trước thời gian cho cuộc viếng thăm Natasha.

– Cô hãy làm quen với Natasha và cô sẽ không phải ân hận đâu, – tôi nói, – cô ấy cũng muốn biết về cô và điều đó là cần thiết, cho dẫu chỉ để cô ấy biết được người mà cô sẽ trao gửi Aliôsa. Về điều này cô cũng đừng quá buồn phiền. Thời gian sẽ làm công việc của nó mà không cần đến sự lo toan của cô. Bởi cô cũng sắp về nông thôn rồi.

– Vâng, sắp rồi, và có thể sẽ lâu đến một tháng, – cô ta đáp, – tôi biết là ông công tước cứ muốn bằng được như vậy.

– Cô nghĩ thế nào, Aliôsa sẽ đi cùng cô chứ?

– Tôi cũng đang nghĩ tới điều ấy! – cô nói lẩm bẩm, mắt vẫn chăm chú nhìn tôi. – Anh ấy sẽ đi đấy!

– Cậu ta sẽ đi.

– Lạy chúa, chuyện gì rồi sẽ xảy ra – tôi cũng không biết nữa. Hãy nghe tôi, ông Ivan Petrovich. Tôi sẽ viết cho ông về mọi chuyện, sẽ viết luôn và viết nhiều. Tôi đã làm phiền ông. Ông sẽ thường xuyên đến thăm chúng tôi chứ?

– Tôi cũng không biết, cô Katerina Fiodorovna ạ: điều đó phụ thuộc vào tình hình. Cũng có thề tôi sẽ không bao giờ tới nữa.

– Tại sao vậy?

– Điều đó phụ thuộc bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, mà cái chính là mối quan hệ giữa tôi và ông công tước.

– Đấy là một con người không lương thiện, – Cachia nói quả quyết. – Mà ông có biết không, ông Ivan Petrovich, tôi sẽ có thể đến thăm ông ấy đấy! Điều ấy là tốt hay xấu?

– Thế chính cô thì thấy thế nào?

– Tôi nghĩ là tốt. Thế đấy, nếu tôi sẽ đến thăm ông… – Cô nói thêm và mỉm cười. – Tôi nói tới điều ấy, bởi vì, ngoài việc kính trọng ông ra, tôi còn rất yêu ông… Tôi sẽ có thể học được nhiểu điều ở ông. Và tôi rất yêu ông… Tôi nói với ông tất cả những điều ấy thì có gì đáng xấu hổ chăng?

– Sao lại xấu hổ? Bởi vì chính cô đã thân thiết với tôi như ruột thịt kia mà.

– Thế ông cũng muốn trở thành bạn của tôi ư?

– Ồ, vâng, vâng! – tôi đáp.

– Ấy thế mà chắc chắn họ sẽ nói rằng như vậy là đáng xấu hổ và một cô gái trẻ không nên hành đông như thế, – cô nhận xét và lại ra hiệu về phía đám người đang trò chuyện bên bàn trà. Tôi nhận thấy hình như ông công tước cố ý để mặc chúng tôi tha hồ trò chuyện riêng với nhau thoải mái.

– Tôi thừa biết rằng, – cô ta nói tiếp, – ông công tước rất muốn số tiền của tôi. Họ cứ nghĩ tôi chỉ là một đứa trẻ không hơn không kém, thậm chí còn nói toạc điều ấy ra trước mặt tôi. Nhưng tôi thì không nghĩ như vậy. Tôi không còn là một đứa trẻ. Họ là những con người kỳ quặc: chính họ mới đúng là những đứa trẻ, họ cứ rối rít lên vì những chuyện gì vậy?

– Cô Katerina Fiodorovna, tôi quên chưa hỏi: Hai ông Lêvinca và Bôrinca mà Aliôsa thường lui tới là ai vậy?

– Đấy là những người bà con xa của tôi. Họ rất thông minh và rất chân thành, nhưng quá nhiều lời… Tôi biết họ…

Và cô cười.

– Có phải sau này cô dự định hiến cho họ một triệu đồng không?

– Ồ, ông xem, dù có một triệu đi nữa thì họ cũng ba hoa về nó đến mức phải chán. Tất nhiên là tôi rất vui lòng đóng góp cho mọi chuyện công ích, cần gì đến khoản tiền khổng lồ thế, đúng không ông? Nhưng hẵng đợi đến lúc nào tôi hiến nó đã, đằng này ngay bây giờ mà họ đã chia bôi, bàn bạc, quát tháo, tranh luận, làm thế nào để sử dụng nó tốt nhất, thậm chí còn cãi vã nhau vì việc ấy – thật là kỳ cục. Họ quá vội vàng. Nhưng tuy vậy họ là những người chân thật và… thông minh. Họ vẫn học tập. Như thế còn tốt hơn là bao nhiêu người khác đang sống. Đúng thế không?

Tôi với cô còn nói thêm nhiều chuyện nữa. Cô ta đã kể cho tôi nghe gần như cả đời mình và rất khát khao nghe chuyện của tôi. Cô luôn miệng yêu cầu tôi kể thêm về Natasha và Aliôsa. Lúc ông công tước lại gần và cho biết đã đến giờ chia tay thì đã mười hai giờ. Tôi xin phép ra về. Cachia nồng nhiệt xiết chặt tay tôi và nhìn tôi đầy linh cảm. Bà bá tước mời tôi lại chơi. Tôi ra về cùng với ông công tước.

Tôi không thề nén được những nhận xét lạ lùng và có thể chẳng ăn nhập gì với công việc. Phải nói thêm là qua câu chuyện dài suốt ba giờ đồng hồ với Cachia, tôi đã rút ra một niềm tin kỳ quặc và cũng sâu sắc rằng cô ta quả thật vẫn chỉ là một cô bé không hơn không kém và hoàn toàn chẳng biết một chút bí mật nào về mối quan hệ giữa đàn ông và đàn bà. Điều này đã tạo nên nét khôi hài đặc biệt cho một số ý kiến của cô ta và nói chung là cho cái giọng nghiêm túc mà cô ta vẫn dùng để nói về nhiều câu chuyện hết sức quan trọng…

[←57]

Tiếng Pháp trong nguyên bản: Pira ca va, mieux ca est.

[←58]

Tiếng Pháp trong nguyên bản: maman (N.D.)