Chương X

– Ông có biết chăng, – ông công tước nói, khi ngồi vào xe ngựa bên cạnh tôi, – giá như bây giờ chúng mình đi ăn tối một chút, được chứ? Ông thấy thế nào?

– Quả thật, tôi cũng không biết nên thế nào, thưa công tước, – tôi đáp, vẻ đắn đo, – tôi không bao giờ ăn tối59…

– Ồ, dĩ nhiên là trong bữa tối, chúng ta sẽ trò chuyện, – ông ta nói thêm, nhìn thẳng vào mắt tôi, chăm chú và láu lỉnh.

Có gì mà chằng hiểu! “Ông ta muốn giãi bày, – tôi nghĩ bụng, – mà mình thì cũng rất cần nghe”. Tôi liền đồng ý.

– Thế là xong. Tới phố Bônsaia Morxcaia, đến hiệu B.

– Vào hiệu ư? – tôi hơi lúng túng hỏi.

– Vâng. Mà sao cơ? Bởi tôi rất ít khi ăn tối ở nhà lắm. Phải chăng ông không cho phép tôi được mời ông?

– Nhưng tôi đã thưa với ngài là tôi không bao giờ ăn tối.

– Một lần thì có làm sao. Hơn nữa, đây là tôi mời ông…

Tức là ta sẽ trả tiền cho nhà ngươi – tôi tin rằng ông ta cố ý nói thêm câu trên. Tôi tự cho phép mình nhận lời, song lẽ vào tiệm ăn tôi quyết định sẽ thanh toán lấy tiền. Chúng tôi đã tới nơi. Ông công tước đặt trước một căn buồng riêng và rất sành sỏi, lịch lãm, ông gọi luôn vài ba món dùng. Đấy toàn là những món đắt tiền, cũng như chai vang khai vị hảo hạng mà ông sai mang đến. Tất cả những khoản ấy rõ ràng là chẳng vừa với túi tiền của tôi. Tôi xem thực đơn và gọi cho mình nửa con gà gô và một cốc laphit60. Ông công tước liền nổi khùng.

– Ông không thèm dùng bữa với tôi! Quả thật là nực cười. Xin lỗi, ông bạn61, nhưng quả thật điều ấy… thật gàn bát sách. Đấy là thói tự ái nhỏ nhen nhất. Đấy dễ thường là một thứ mặc cảm đẳng cấp mà tôi rất sợ. Tôi khẳng định với ông là ông đã hạ nhục tôi đấy.

Nhưng tôi vẫn giữ nguyên thái độ.

– Thôi, thế thì tùy ông, – ông ta nói thêm. – Tôi không ép ông… Xin ông hãy cho biết, thưa ông Ivan Petrovich, tôi có thể trò chuyện với ông một cách hoàn toàn trên tình nghĩa bạn bè được không?

– Tôi cũng chỉ mong ngài như vậy.

– Nhưng theo ý tôi, tính gàn quái sẽ gây tác hại cho ông. Nói đúng ra là tất cả tính cách của ông sẽ làm hại ông. Ông là nhà văn thì ông cần phải hiểu biết thế giới, thế mà ông thì xa lạ với tất cả. Tôi không định nói về món gà gô lúc này, nhưng bởi ông luôn sẵn sàng cự tuyệt với tất cả cái giới chúng tôi, mà việc ấy thật là tai hại. Ngoài việc là ông sẽ mất rất nhiều thứ – nói tóm lại là bước vào đường danh vọng – ngoài điều đó ra thì cho dầu chỉ một thứ mà chính ông cần biết để viết vào tác phẩm của ông, trong chuyện ấy, nào là bá tước, công tước, nào là những buổi tiếp tân… vả lại, tôi thì là cái gì cơ chứ? Trong sách của ông bây giờ chỉ rặt những đám ăn mày, bọn đánh mất áo khoác, lũ quan thanh tra, những sĩ quan nóng máu, cánh viên chức, toàn những chuyện cũ và lối sống vô đạo, tôi biết, tôi biết hết.

– Nhưng ngài lầm rồi, thưa công tước. Nếu như tôi không lui tới cái gọi là “giới thượng lưu” của ngài thì trước hết, vì ở đấy rất chán, và thứ nữa, là tôi chẳng có việc gì ở đấy! Thế nhưng rốt cuộc thì tôi cũng thường có mặt…

– Tôi biết, ở nhà công tước P.. mỗi năm một lần. Tôi đã được gặp ông ở đấy. Còn suốt thời gian còn lại ông chìm đắm trong niềm kiêu hãnh của ý thức dân chủ và cứ héo hắt đi trên gác xép nhà mình, tuy nhiên trong số các ông không phải ai cũng hành động như vậy. Cũng có lắm kẻ chạy theo những cuộc phiêu lưu mà thậm chí tôi phát buồn nôn…

– Tôi yêu cầu ngài, thưa công tước, hãy chấm dứt câu chuyện này đi, và đừng trở lại với những căn gác xép của chúng tôi nữa.

– Ồ, lạy chúa, thế là ông cũng đã nổi giận rồi. Vả lại, chính ông đã cho phép tôi được trò chuyện với ông như bạn bè. Tuy nhiên, tôi có lỗi, tôi thật không xứng đáng với tình bạn của ông. Loại vang này được lắm. Ông nếm thử nhé.

Ông ta rót cho tôi nửa cốc từ chai vang của mình.

– Ông xem đấy, ông Ivan Petrovich thân mến ạ, tôi hiểu rằng phải xin xỏ để có được tình bạn là chẳng cao quý gì. Không phải tất cả trong chúng tôi đều xử sự thô bạo và đểu cáng với ông như ông vẫn hình dung về chúng tôi. Tuy nhiên, tôi cũng rất hiểu rằng ông ngồi đây chẳng phải vì có thiện cảm gì với tôi, mà chỉ vì tôi đã hứa sẽ trò chuyện với ông, có đúng vậy không?

Ông ta phá lên cười.

– Mà chính bởi ông quan tâm đến quyền lợi của một người nên ông mới cần nghe những điều tôi nói. Đúng không? – ông ta nói thêm với nụ cười nham hiểm.

– Ngài quả không lầm, – tôi sốt ruột ngắt lời (tôi nhận thấy ông ta thuộc số người hễ nhìn thấy ở người khác dẫu chỉ một chút tuân phục thì lập tức làm cho hắn ta quy phục luôn. Tôi cũng đang rơi vào quyền lực của ông ta, tôi không thể bỏ đi mà chưa nghe hết mọi chuyện mà ông ta định kể, và ông ta biết rất rõ điều ấy. Bỗng chốc ông ta đổi giọng và càng lúc càng tỏ ra suồng sã và nhạo báng đến đểu giả). – Ngài không lầm đâu, thưa công tước: tôi tới đây đúng là vì thế, còn nếu không, quả thật tôi đã chẳng ngồi lại… vì muộn rồi.

Tôi định nói: nếu không thì tôi chẳng bao giờ lại ngồi với ngài, nhưng tôi đã không nói như vậy, mà lại nói chệch đi, không phải vì sợ mà là vì một sự yếu đuối đáng nguyền rủa và thói lịch sự của tôi. Tuy nhiên, quả thật chẳng phải dễ dàng gì khi phải nói toạc một điều thô bỉ vào giữa mặt một con người, cho dù hắn ta có đáng bị như thế và chính mình rất muốn nói như thế với hắn ta đi nữa.

Tôi đồ rằng lão công tước đã nhận ra điều ấy qua ánh mắt của tôi, và trong lúc tôi nói, lão cứ nhìn tôi diễu cợt, dường như lão thích thú vì sự yếu đuối của tôi và ánh mắt lão cứ như muốn khiêu khích: “Thế nào, không dám à, nhụt rồi đấy anh bạn ạ!”. Chắc chắn là như vậy, bởi vì khi tôi vừa dứt lời, lão đã phá lên cười và vỗ vỗ vào đầu gối tôi vẻ mơn trớn đầy kẻ cả.

“Ngươi buồn cười lắm, người anh em ạ” tôi đọc thấy như vậy trong mắt lão. “Hãy gượm đã!” – tôi nghĩ thầm trong bụng!

– Hôm nay tôi rất vui, – lão ta kêu lên, – mà thật ra cũng không biết tại sao. Phải, phải, ông bạn ạ, đúng thế! Chính tôi muốn nói về con người ấy. Cần phải bày tỏ dứt khoát, phải nói đến nơi đến chốn và hy vọng lần này ông sẽ hoàn toàn hiểu tôi. Ban nãy tôi đã nói qua với ông về khoản tiền ấy, về cái ông bố mũ ni che tai, cái chàng trai sáu mươi tuổi ấy… Mà thôi, lúc này cũng chẳng bỏ công mà nhắc tới làm gì. Chuyện ấy tôi chỉ nói thế thôi! Ha–ha–ha, ông là nhà văn ông phải hiểu lấy…

Tôi kinh ngạc nhìn lão ta. Hình như lão vẫn chưa say.

– Còn về cô gái ấy, thì quả thật, tôi kính trọng cô ta, thậm chí còn yêu, xin cam đoan với ông như vậy. Cô ta có hơi đỏng đảnh thật, nhưng “hoa hồng nào mà chẳng có gai”, như năm mươi năm trước thiên hạ vẫn nói, mà nói rất đúng: gai đâm thật, nhưng thế mới càng quyến rũ, và dù thằng Aliôsa nhà tôi là một đứa ngốc, nhưng tôi cũng đã tha thứ cho nó phần nào – bởi nó biết người biết của đấy. Nói tóm lại là tôi ưa những cô gái như thế, và tôi (lão mím chặt môi vẻ quan trọng) tôi còn có những dự định đặc biệt. Nhưng thôi, điều ấy nói sau…

– Thưa công tước! Xin hãy nghe tôi, thưa công tước! – tôi kêu lên, – tôi không hiểu nổi sự thay đổi đột ngột của ngài, nhưng chỉ có điều… xin ngài hãy nói sang chuyện khác, tôi van ngài!

– Ông lại nóng nẩy rồi! Thôi được, tôi nói sang chuyện khác, nói sang chuyện khác ngay đây! Chỉ có điều tôi xin hỏi ông, ông bạn tốt bụng của tôi: ông rất kính trọng cô ta phải không?

– Tất nhiên, – tôi đáp với vẻ nôn nóng lộ liễu.

– Và… và yêu nữa chứ? – Lão ta cười nhăn nhở một cách khả ố và nháy mắt.

– Ngài mất tỉnh táo rồi! – tôi kêu lên.

– Thôi, tôi sẽ không thế nữa, không thế nữa! Ông cứ yên tâm! Hôm nay tôi thấy sảng khoái đến kỳ lạ. Tôi chưa bao giờ vui như thế. Chúng mình không dùng sâm banh ư? Ông thấy sao, nhà thơ của tôi?

– Tôi không uống đâu, tôi không thích!

– Xin ông đừng nói thế! Hôm nay dứt khoát ông phải nhập bọn với tôi. Tôi đang cảm thấy rất hoan hỉ trong lòng, và vì tôi vốn chân thành đến đa cảm, nên tôi không thể hưởng hạnh phúc một mình. Biết đâu chúng mình lại có thể đi đến chỗ uống với nhau như bạn bè, ha, ha, ha! Không đâu, anh bạn trẻ của tôi. Hôm nay tôi muốn ông chia sẻ với tôi cả nỗi khổ lẫn niềm vui, cả hạnh phúc lẫn những giọt nước mắt, mặc dù tôi hy vọng là chí ít thì tôi cũng không khóc. Nhưng sao kia, ông Ivan Petrovich? Có điều ông nên hiểu cho rằng nếu như tôi không đạt được điều mình muốn, thì tất cả sự hào hứng của tôi sẽ qua đi, sẽ rơi rụng, sẽ biến mất và ông sẽ chẳng còn nghe được điều gì hết, mà ông ngồi đây chỉ duy nhất là để nghe một điều gì đó, có phải thế không? – lão nói thêm và lại nháy mắt với tôi một cách trơ trẽn, – nào, thế thì ông hãy chọn đi.

Lời đe dọa thật nghiêm trọng. Tôi buộc phải đồng ý. “Có phải lão ta định chuốc cho mình say không? “– tôi nghĩ. Nhân tiện, cũng cần nhắc lại một tiếng đồn về lão công tước, một tiếng đồn từ rất lâu đã đến tai tôi. Thiên hạ đồn rằng, lão ta – một con người luôn lịch thiệp, tao nhã ở ngoài đời – thỉnh thoảng ban đêm lại thích nốc rượu đến say bí tỉ và lén lút chơi bời, ăn chơi trác táng một cách bỉ ổi và bí mật… Tôi có nghe những lời đồn kinh tởm về lão ta. Người ta bảo rằng Aliôsa có biết việc ông bố thỉnh thoảng say sưa, và cố gắng giấu giếm chuyện ấy với mọi người, đặc biệt là với Natasha. Một lần cậu ta hở ra với tôi, nhưng liền vội vàng im bặt, và không chịu trả lời tiếp những câu hỏi của tôi. Tuy nhiên, chẳng có lời cậu ta thì tôi cũng đã nghe đấy, nhưng thú thật là trước đây tôi chưa tin. Và bây giờ tôi chờ xem điều gì sẽ đến.

Rượu vang được đưa lên. Lão công tước rót đầy hai cốc cho lão và tôi.

– Đúng là một cô bé đáng yêu, rất đáng yêu, mặc dù cô ta đã chửi rủa tôi! – Lão nói tiếp, khoan khoái nốc cạn cốc rượu vang, – nhưng những cô nàng khả ái ngay chính những lúc như vậy vẫn cứ khả ái… Ông hãy nhớ lại tối hôm ấy, rõ ràng là cô ả cho rằng đã làm tôi mất mặt, đã đè bẹp tôi được chăng? Ha, ha, ha! Mà cô ta đỏ mặt mới dữ chứ! Ông có am hiểu phụ nữ không? Đôi lúc đột nhiên họ đỏ bừng dữ dội đến cả những cặp má xanh xao nhất, ông có thấy thế không? Ồ, lạy chúa! Hình như ông lại giận tôi rồi?

– Đúng, tôi giận! Tôi kêu lên, không còn kìm được nữa, – và tôi không muốn ngài nói tới Natalia Nikolayevna lúc này… tức là nói bằng một giọng như vậy… Tôi… tôi không cho phép ngài!

– Ô hô! Thôi được, tôi xin lỗi, để ông vừa lòng, tôi xin chuyển sang chuyện khác vậy. Tính tôi hay nhường nhịn và mềm như bún vậy. Chúng ta sẽ nói về ông. Tôi yêu ông, ông Ivan Petrovich ạ, giá như ông biết tôi có mối thiện cảm chân thành với ông biết chừng nào…

– Tốt hơn là hãy nói vào công việc, thưa công tước, – tôi ngắt lời lão.

– Tức là về công việc của chúng ta, ông muốn nói thế chứ gì? Tôi đi guốc vào bụng ông, ông bạn ạ62, nhưng chắc ông cũng không nghi ngờ, rằng nếu lúc này chúng ta nói về ông tức cũng chính là tiến gần đến công việc rồi đấy, dĩ nhiên là nếu ông không ngắt lời tôi. Và thế, tôi xin tiếp tục: tôi muốn được nói với ông, thưa ông Ivan Petrovich quý hóa của tôi, rằng sống như ông đang sống tức là tự hủy hoại đời mình. Xin ông cho phép tôi đả động đến câu chuyện tế nhị này, tôi nói thế bởi xuất phát từ tình bạn. Ông sống nghèo khổ, ông phải lĩnh tạm ứng của chủ nhà xuất bản để chi tiêu các nhu cầu cần thiết còn lại chỉ đủ uống nước trà nửa năm và run rẩy trên gác xép chờ cho tác phẩm của mình xuất hiện trên tạp chí, thế đấy.

– Dù có thế đi nữa, nhưng tất cả những điều ấy…

– Còn chân chính hơn là đi ăn cắp, luồn lót bợ đỡ, ăn hối lộ, bày mưu tính kế vân vân và vân vân. Tôi biết ông định nói như vậy, tất cả những điều ấy người ta đã nói từ lâu.

– Ngài không có việc gì đề tò mò vào công việc của tôi. Thưa công tước, chẳng nhẽ tôi lại phải dạy cho ngài về phép lịch sự.

– Ồ, tất nhiên không phải là – ông. Có điều biết làm thế nào nếu chính chúng ta buộc phải đề cập đến cái chỗ tế nhị ấy. Chúng ta không thể lẩn tránh nó. Nhưng mà thôi, gạt bỏ chuyện gác xép lại. Tôi nào có thích gì những chuyện ấy đâu, trừ phi trong những trường hợp nào đó (và ông ta lại phá lên cười khả ố). Và điều khiến tôi ngạc nhiên là: cớ sao ông lại thích đóng vai nhận vật thứ hai? Tất nhiên, tôi còn nhớ, thậm chí một ông nhà văn nào của các ông đã nói ở đâu đó rằng: dễ thường chiến công vĩ đại nhất của con người là ở chỗ trong cuộc sống nếu anh ta biết vừa lòng với vị trí thứ hai… Hình như, đại khái là như thế! Tôi còn nghe thấy câu ấy ở đâu nữa, tuy nhiên, chính vì Aliôsa cuỗm mất cô nhân tình của ông nên tôi mới biết điều ấy, còn ông thì, giống như anh chàng Sinle nào đấy, liền xả thân vì họ, cúc cung tận tụy với họ, chỉ thiếu nước làm đầu sai cho họ mà thôi… Xin ông thứ lỗi cho tôi, ông bạn thân mến ạ, nhưng đấy thật là một trò đùa đê tiện trước một tình cảm cao thượng… Quả thật, làm sao mà ông lại không ớn cái việc ấy! Thật xấu hổ. Giá tôi chẳng hạn, mà rơi vào địa vị của ông thì tôi đã uất lên mà chết, và cái chính là, sẽ xấu hổ, rất xấu hổ!

– Ngài công tước! Hình như ngài chủ bụng kéo tôi đến đây để hạ nhục! – tôi không nén nổi căm tức thét lên.

– Ồ, không, không, anh bạn, chính lúc này tôi vẫn là một con người làm việc, tôi lo cho hạnh phúc của ông. Tóm lại, tôi muốn thu xếp mọi chuyện. Nhưng cứ để mặc mọi chuyện cho thời gian, và xin ông hãy nghe tôi nói hết đã, và cố gằng đừng nổi nóng, dù chỉ một phút thôi. Thế nào? Ông nghĩ thế nào, nếu như ông sẽ cưới vợ? Ông xem, bây giờ tôi hoàn toàn nói sang chuyện của người khác đấy, mà làm sao ông lại nhìn tôi ngạc nhiên như vậy?

– Tôi đang chờ xem, lúc nào thì ngài kết thúc mọi chuyện, – tôi trả lời và đúng là đang nhìn ông ta kinh ngạc thật.

– Thật ra cũng chẳng có gì mà nói. Tôi chỉ muốn biết rằng ông sẽ phản ứng ra sao nếu như bây giờ có ai đó trong số bạn bè của ông vì muốn lo lắng cho hạnh phúc chân chính, thực sự của ông, chứ không phải là thứ phù du bèo bọt, mà đề nghị với ông một cô gái trẻ, đẹp, tuy nhiên… đã chút ít trải đời, là tôi nói một cách tế nhị, nhưng ông chắc hiểu tôi, đại loại như tiểu thư Natalia Nikolayevna, dĩ nhiên với một khoản đền bù xứng đáng… (ông thấy đấy, tôi đang nói chuyện người khác, mà không động gì đến chuyện của chúng ta cả). Thế nào, ông trả lời thế nào?

– Tôi trả lời là ngài… điên rôi.

– Ha, ha, ha! Ái chà! Có lẽ ông định đánh tôi chắc?

Đúng là tôi định lao vào lão ta thật. Tôi không còn chịu nổi được nữa. Lão gây cho tôi cảm giác về một loài bò sát, một thứ nhện khổng lồ – mà tôi rất thèm đập cho chết tươi. Lão có vẻ hoan hỉ vì nhạo báng được tôi, lão vờn tôi như mèo vờn chuột, đinh ninh là tôi đã nằm gọn trong tay lão. Tôi đã có cảm giác (và tôi hiểu điều này) rằng lão đang tìm kiếm một cảm giác thỏa mãn, một cảm giác gì đó, thậm chí có thể như sự thèm khát nhục dục trong sự bần tiện, sự láo xược, sự vô sỉ mà sau rốt cùng với chúng lão đã trút bỏ mặt nạ của mình ngay trước mặt tôi. Lão muốn nhấm nháp cái ngạc nhiên, cái ghê sợ của tôi. Lão thật lòng khinh mạn và chế nhạo tôi.

Tôi đã tiên cảm từ đầu rằng mọi việc đã được tính toán trước và sẽ dẫn tới đâu, nhưng tôi lại rơi vào tình trạng dù bất cứ giá nào cũng phải nghe lão nói cho đến hết. Đấy là vì quyền lợi của Natasha và tôi buộc phải giải quyết tất cả, chịu đựng tất cả, vì rằng có thể chính trong giờ phút này, mọi việc sẽ được quyết định. Nhưng làm thế nào để có thể bình tâm ngồi nghe tất cả những tính toán bỉ ổi, đê tiện về cô ấy, có thể lạnh lùng chịu đựng tất cả những điều ấy! Ấy thế mà, thêm vào đó, lão ta rất hiểu rằng tôi không thể không nghe lão ta đến cùng và điều ấy càng khiến cho sự xúc phạm càng tăng lên. “Tuy nhiên, chính lão cũng cần đến mình “, – tôi nghĩ bụng, và bắt đầu trả lời lão một cách thô lỗ và cộc cằn. Lão cũng hiểu như vậy.

– Thế nào vậy, anh bạn trẻ? – Lão mở đầu, nghiêm mặt nhìn tôi, – tôi và ông không thể tiếp tục câu chuyện theo cách ấy, tốt hơn là chúng ta thỏa thuận với nhau. Ông thấy đấy, tôi đã định bụng trò chuyện với ông đôi điều, tuy nhiên ông phải làm ơn bình tĩnh để lắng nghe bất cứ điều gì tôi nói. Tôi mong được nói những điều tôi muốn nói, tôi thích, và thật sự thấy cần thiết. Thế đấy, anh bạn trẻ ạ, ông chịu đựng được chứ?

Tôi bấm bụng ngồi im, mặc cho lão ta vẫn nhìn tôi với nụ cười nhạo báng cay độc, tựa như lão ta đang thách thức tôi vào một cuộc đối đầu quyết liệt nhất. Tuy nhiên, lão hiểu rằng tôi đã chấp nhận không bỏ cuộc và lão lại tiếp tục:

– Xin ông bạn đừng giận tôi. Mả ông giận cái gì mới được cơ chứ? Chỉ tại bề ngoài thôi, chứ còn gì nữa? Bởi vì về chính bản chất của sự việc, ông đã không chờ đợi ở tôi một điều gì khác với những điều tôi đã nói với ông: một thái độ thủ thế hay lịch thiệp, hay là như lúc này, bởi vậy, rốt cuộc thì cũng như cách bây giờ thôi. Ông khinh tôi, đúng thế không? Nhưng ông có thấy là tôi rất hồn nhiên, chân tình, cởi mở, rất từ tâm63. Tôi đã thú nhận với ông tất cả, kể cả những tính nết thất thường con trẻ của tôi. Phải, ông bạn ạ64, ông cũng cần có từ tâm65 hơn và chúng ta sẽ dàn xếp, sẽ trao đổi mọi chuyện, để sau cùng sẽ hiểu nhau hoàn toàn. Xin ông đừng lấy làm ngạc nhiên về tôi: rốt cuộc, tôi đã chán ngấy tất cả những cái vẻ hồn nhiên thơ ngây, những giai điệu đồng quê kiểu Aliôsa, tất cả cái chất Sinle, những điệu bộ cao thượng trong mối quan hệ chết dẫm với cái cô Natasha ấy (tất nhiên, đấy là một cô bé rất đáng yêu), và tôi, như người ta nói, vui là vui gượng kẻo mà. Nhưng bây giờ thì thời cơ đã tới. Hơn nữa, tôi cũng muốn được dốc bầu tâm sự với ông. Ha, ha, ha!

– Ngài khiến tôi thật ngạc nhiên, công tước ạ, và tôi không thể hiểu được ngài. Ngài lại giở cái giọng phường tuồng66 ấy ra, tất cả những sự cởi mở đột ngột ấy…

– Ha, ha, ha! Đấy chỉ là một phần thôi! So sánh mới thú vị chứ! Ha, ha, ha! Tôi nhậu nhẹt đây, ông bạn ạ, tôi nhậu nhẹt vì tôi đang vui và rất hài lòng, còn ông, thưa ông thi sĩ của tôi, ông phải tỏ ra đại lượng với tôi hơn nữa. Nào, uống đi, – lão ta quyết định hoàn toàn buông thả mình và đốc rượu vào cốc. – Thế đấy, ông bạn ạ, ông còn nhớ hôm ở nhà Natasha chứ, một buổi tối thật ngu ngốc, nó đã làm tôi hoàn toàn suy sụp. Tất nhiên, cô ta rất đáng yêu, nhưng tôi đã rời đấy với con phẫn nộ điên cuồng và không bao giờ quên chuyện ấy. Quên và giấu giếm. Dĩ nhiên rồi sẽ đến thời của chúng tôi, mà đến cũng nhanh thôi, nhưng bây giờ thì tạm gác lại đã. Cũng cần nói thêm, tôi muốn bày tỏ với ông rằng tôi có một nết tính cách mà ông chưa biết – đấy là lòng căm thù tất cả vẻ thơ ngây, chất phác chết dẫm, không đáng một xu, và một trong những lạc thú nhất đời của tôi là thoạt đầu luôn luôn làm ra vẻ đồng cảm, lựa giọng mơn trớn, phỉnh nịnh cho cái loại trai tơ vĩnh cửu kiểu Sinle ấy phổng mũi, rồi sau đó lập tức bất ngờ giáng cho hắn ta một đòn, bất đồ lật mặt nạ lên và khoái chí nhăn mặt, thè lưỡi ra với hắn ta đúng lúc mà cu cậu ít ngờ tới nhất. Thế nào? Ông không hiểu được điều đó đấy, chắc hẳn ông sẽ cho như thế là đê tiện, là bẩn thỉu, là không tử tế chứ gì?

– Dĩ nhiên như vậy.

– Ông rất thực thà. Nhưng phải làm thế nào kia, nếu như người ta xúc phạm đến chính tôi! Tôi thật ngu ngốc và quá cởi mở, nhưng đó là tính cách của tôi. Vả lại, tôi thích được phơi bày cá tính của mình trong cuộc sống. Ông sẽ hiểu tôi hơn và sẽ thấy điều đó là hết sức thú vị. Đúng, quả thật hôm nay tôi có thể giống như phường tuồng, bởi vì phường tuồng rất cởi mở, đúng không?

– Thưa công tước, bây giờ muộn rồi, và quả thật…

– Thế nào? Lạy chúa, làm gì mà sốt ruột vậy? Mà ông vội đi đâu bây giờ? Thôi, hẵng ngồi trò chuyện với nhau thân mật, chân tình, bên cốc rượu vang như những người bạn tốt đã nào. Ông cho tôi là say, không sao, thế càng hay. Ha, ha, ha! Thật đấy, những cử chỉ bạn bè này sẽ còn lưu lại mãi sau này, sẽ khiến ta nhớ đến với một niềm khoan khoái. Ông là một người không tốt, ông Ivan Petrovich ạ! Ông không có tình cảm, nhạy cảm cũng không. Làm sao mà ông không dành được một chút thời gian nhỏ mọn cho một người bạn như tôi? Hơn nữa, việc ấy cũng liên quan đến công việc… Sao? Ông hiểu chuyện này như thế nào? Mà ông còn là nhà văn, ông phải cảm tạ vận may đấy. Bởi vì ông có thể vớ được một mẫu người như tôi, ha, ha, ha! Lạy chúa, sao mà hôm nay tôi lại cởi mở dễ dãi đến thế!

Rõ ràng là lão đã say bí tỉ. Sắc mặt lão biến đổi và toát lên đầy vẻ hung dữ. Trông lão như đang thèm được châm, đốt cắn, nhạo báng. “Lão say mà lại hóa ra hay, – tôi nghĩ, – người say bao giờ cũng để lộ hết chân tướng”. Nhưng thật ra lão vẫn hoàn toàn tỉnh táo.

– Ông bạn ạ, – lão mở đầu, rõ ràng là rất vừa lòng với mình, – tôi vừa thú nhận với ông một điều, có thể không đúng chỗ là thỉnh thoảng trong những trường hợp nào đó, tôi thường có một thích thú không cưỡng nổi là được chọc tức67 một kẻ nào đó. Ông đã ví sự cởi mở rất hồn nhiên và chân thật ấy của tôi là phường tuồng, khiến cho tôi thật bụng rất buồn cười. Nhưng nếu ông trách cứ tôi hoặc lấy làm ngạc nhiên vì lúc này tôi xử sự với ông thô lỗ thậm chí còn cục cằn như một thằng quê mùa, tóm lại là đã đột nhiên đổi giọng với ông, thì trong trường hợp ấy, ông cũng hoàn toàn bất công – Trước hết, vì tôi thích thế, thứ hai, là vì tôi không được tỉnh táo, còn với ông… tức là, tôi muốn nói rằng lúc này chúng mình đang chén chú, chén anh như những người bạn thân thiết, và thứ ba, là tôi rất ưa thói thất thường. Ông có biết là đã có lận vì cái thói thất thường ấy mà tôi thậm chí đã trở thành một người siêu hình và một nhà từ thiện, và suýt đã xông vào những tư tưởng ấy như ông rồi không? Dĩ nhiên, chuyện ấy xảy ra từ rất lâu, từ cái thủa vàng son của tuổi trẻ của tôi. Tôi còn nhớ, dạo ấy tôi đã tìm về làng quê của mình với mục đích nhân đạo, và dĩ nhiên tôi đã buồn nhớ mọi người, ông có tin là điều gì đã đến với tôi không? Vì buồn chán mà tôi đã làm quen với các cô bé kháu khỉnh… Ông không bực mình chứ? Ồ, anh bạn trẻ của tôi! Chúng mình đã sát cánh bên nhau như bạn bè rồi. Lúc say sưa là lúc cởi mở nhất! Bởi tôi là một người Nga, một bản chất Nga chân thật, một người yêu nước, tôi rất thích phơi bày gan ruột, hơn nữa, cần phải giành lấy từng phút, phải hưởng thụ cuộc đời. Chúng ta rồi sẽ chết – và thế là hết! Thế rồi tôi cứ lang thang ở đấy. Tôi nhớ có một cô chăn cừu có một anh chồng, một chàng mugich trẻ tuổi đẹp trai: tôi đã trừng trị anh ta ra trò và còn định tống anh ta vào lính (những trò tinh nghịch ngày xưa ấy mà, ông thi sĩ ạ), nhưng rồi tôi cũng không bắt anh ta vào lính. Anh ta chết trong nhà thương của tôi… Tôi có xây dựng ở làng một cái nhà thương có mười hai giường – xây cất lại rất khang trang, sạch sẽ, sàn bằng ván ghép. Tất nhiên tôi đã phá nó đi từ rất lâu rồi, nhưng dạo đó tôi rất tự hào về nó: tôi là một nhà từ thiện mà. Mà tôi nện anh chàng đến chết chính là vì cô vợ.. Sao, ông lại nhăn mặt à? Ông nghe một cách ghê tởm ư? Nó xúc phạm đến những tình cảm cao quý của ông ư? Thôi, thôi, xin ông cứ yên tâm! Tất cả đã qua rồi mà. Đấy là dạo tôi còn mơ mộng, muốn làm cứu tinh của nhân loại, xây dựng một xã hội bác ái mà… dạo đó tôi lao vào con đường ấy. Dạo ấy tôi đã đánh. Còn nếu bây giờ thì tôi sẽ không đánh, bây giờ chỉ cần cau mặt, tất cả chúng ta bây giờ đều cau mặt – cái thời ấy qua rồi… Nhưng tin là lão biết hết câu chuyện với anh chàng mugich ấy… và sao kia? Do lòng tốt của tâm hồn lão như được làm bằng mật ấy, lão lại rất yêu tôi, thậm chí còn khen tụng tôi hết lời – lão dứt khoát không tin, và đúng là không tin thật, tức là lão không tin vào sự thật và suốt mười hai năm liền lão vẫn ra sức bênh vực tôi cho đến tận lúc cắt đứt quan hệ. Ha, ha, ha! Mà thôi, tất cả những trò ấy đều ngu xuẩn! Uống đi, anh bạn trẻ. Thế nào: ông có thích đàn bà không?

Tôi không đáp một lời. Tôi chỉ nghe lão ta nói. Lão ta đã bắt đầu sang chai thứ hai.

– Tôi ưa nói chuyện về họ trong bữa ăn tối. Sau bữa tối này tôi sẽ giới thiệu ông với một cô Philibectơ68 – được chứ? Ông thấy thế nào? Ông làm sao thế? Thậm chí ông không thèm nhìn tôi nữa… hừm!

Lão có vẻ trầm ngâm. Rồi đột ngột lão ngẩng đầu lên, nhìn tôi đầy ý nghĩa và nói tiếp:

– Thế đấy, nhà thơ của tôi ạ, tôi muốn tiết lộ với ông một bí mật của bản tính tôi mà ông còn chưa hề biết. Tôi tin rằng lúc này ông sẽ gọi tôi là một con người tội lỗi, thậm chí có thể là thằng đê tiện, con quái vật sa đọa và tệ hại. Nhưng đấy là những điều tôi nói với ông! Nếu như người ta có thể (bởi vì có những cái mà bản tính con người không bao giờ có thể thực hiện), nếu như có thể cho mỗi người trong chúng ta phơi bày tất cả những uẩn khúc của đời mình, có điều không sợ phải phơi bày không chỉ những gì hắn ta ngại nói ra và không hề hé răng với mọi người mà cả những điều thậm chí đôi lúc hắn ta sợ phải thú nhận cả với chính mình – thì thế gian này sẽ tràn ngập thối tha và chúng ta ắt phải chết ngạt hết. Bởi thế, xin nói thêm, những quy tắc và phép lịch sự của xã hội chúng ta là rất đúng đắn. Chúng mang một ý nghĩa đạo đức, mà chỉ đơn giản là ý nghĩa tự vệ, dĩ nhiên, ý nghĩa thuận tiện lại càng rõ ràng hơn, bởi vì đạo đức trong bản chất của nó cũng là sự thuận tiện. Nhưng về phép lịch sự ta sẽ bàn đến sau, tôi hơi lạc đề, xin ông có dịp nhắc tôi trở lại chuyện ấy sau. Tóm lại là thế này: ông quy cho tôi là xấu xa, suy đốn, vô đạo đức, ấy thế mà lúc này tôi phạm những lỗi ấy chỉ vì thành thật hơn người khác, chỉ có thế thôi. Tôi không hề giấu giếm những điều mà người khác thậm chí giấu giếm cả chính mình, như ban nãy tôi vừa nói… Tôi làm thế là tồi tệ, nhưng lúc này tôi muốn vậy. Vả lại, xin ông cứ yên lòng, – lão nói thêm với một nụ cười chế nhạo, – tôi nói là “phạm lỗi” nhưng tôi hoàn toàn không xin tha thứ. Ông nên thấy điều này nữa: tôi không hề làm cho ông ngượng, không hỏi xem ông có hay không những loại chuyện riêng bí mật khiến cho ông phải tự bào chữa cho mình… tôi xử sự lịch sự và cao thượng. Nói chung, tôi luôn luôn xử sự cao thượng…

– Ngài chỉ được cái nói hươu nói vượn, – tôi nói nhìn lão khinh bỉ.

– Hươu vượn, ha, ha, ha! Xin hỏi, lúc này ông đang nghĩ điều gì? Ông nghĩ: tại sao tôi lại lôi ông tới đây và bỗng vô cớ ba hoa xích đế với ông? Đúng vậy không?

– Đúng.

– Được, nhưng rồi ông sẽ hiểu ra.

– Chẳng qua là ngài đã cạn gần hết hai chai và… bí tỉ rồi.

– Tức là tôi say chứ gì. Cũng có thể. “Tôi tỉ “! – nghe còn dễ thương hơn là say. Ồ, thật là một con người quá chừng tế nhị! Nhưng… hình như chúng mình lại bắt đầu nặng lời rồi, mà chúng mình đang nói một chuyện thú vị như vậy. Đúng, nhà thơ của tôi ạ, nếu như trên đời này còn một cái gì đẹp đẽ và ngọt ngào, thì đó là đàn bà.

– Công tước có biết không, tôi vẫn không hiểu hiểu tại sao ngài lại nghĩ ra việc chọn chính tôi làm người tâm phúc để thổ lộ những bí mật và… dục vọng tình ái của ngài.

– Hừm… thì tôi đã bảo là sau này ông sẽ hiểu. Xin ông đừng lo, vả lại, dù thế đi nữa, dù là chẳng có nguyên nhân nào thì ông là một nhà thơ, ông sẽ hiểu tôi, cho nên tôi mới tâm sự với ông những chuyện ấy. Có những dục vọng đặc biệt đòi hỏi đột ngột trút hết mọi thứ che đậy và phơi bày trắng trợn đến nỗi con người bỗng chốc xuất hiện trước mặt người khác dưới một hình dạng mà thậm chí hắn cũng không buồn xấu hổ trước người kia. Tôi xin kể ông nghe một giai thoại: Dạo trước ở Pari có một tay viên chức bị điên, sau này, khi biết chắc là hắn bị điên thì người ta đã nhốt hắn vào nhà thương điên. Mỗi khi lên cơn, hắn lại nghĩ ra một lạc thú cho mình: ở nhà hắn, hắn cởi hết áo quần, trần truồng như Ađam vậy, chỉ để lại độc mỗi đôi giầy, hắn khoác lên người một tấm áo khoác trùm đến tận gót, và với vẻ mặt trang trọng, uy nghi, hắn đi ra đường phố. Nếu nhìn một bên thì hắn cũng giống như mọi người, như một kẻ thích trùm áo khoác mà đi dạo vậy thôi. Nhưng chỉ lúc hắn gặp một người đi đường ở một nơi nào chỉ có hắn với y mà thôi, ngoài ra xung quanh không còn ai khác, thì hắn liền đi theo kẻ kia, vẻ mặt đầy trang nghiêm và trầm tư, rồi bất đồ hắn dừng ngay trước mặt kẻ kia và phanh áo khoác ra, để phơi bày tất cả thân thể, một cách chân thành. Việc ấy chỉ diễn ra trong một phút sau đó hắn lại trùm kín áo và lặng lẽ, gương mặt không động đậy một thớ thịt, hắn đi qua trước mặt vị khán giả đang chết lặng như trời trồng trang trọng và êm ru như thể chiếc bóng trong vai Hămlet vậy. Hắn làm việc ấy với bất cứ ai, đàn ông, đàn bà và trẻ con, và đấy là tất cả niềm hứng thú của hắn. Cũng có thể thấy phần nào niềm hứng thú ấy trong việc bất đồ làm cho một thằng cha môn đệ Sinle nào đấy sửng sốt và chọc tức hắn ta đúng vào lúc hắn bất ngờ nhất. “Làm sửng sốt” – có phải từ ấy không nhỉ? Tôi đã đọc thấy nó ở đâu trong văn chương đương đại của các ông.

– Nhưng đấy là một thằng điên, còn ngài…

– Tôi tỉnh táo phải không?

– Phải.

Lão công tước phá lên cười.

– Ông xét đoán tinh tường lắm, ông bạn thân mến của tôi ạ, – lão nói thêm, gương mặt hết sức trâng tráo.

– Ngài công tước ạ, – tôi nói, điên tiết vì thái độ bỉ ổi của lão. – Ngài căm thù chúng tôi, trong đó có tôi, và bây giờ ngài trả thù tôi về mọi chuyện và mọi người trên đời này. Tất cả hành động ấy của ngài đều do tính tự ái nhỏ mọn nhất. Ngài độc địa và độc địa một cách nhỏ mọn. Chúng tôi đã làm ngài nổi giận và có lẽ ngài điên tiết nhất là vì cái buổi tối hôm ấy. Dĩ nhiên ngài không có cách nào trả thù mạnh mẽ hơn là cách tỏ thái độ khinh mạn trâng tráo như hôm nay đối với tôi. Ngài thậm chí còn vứt bỏ cả phép lịch sự thường ngày mà ngài vẫn luôn giữ gìn và trước nay chúng ta vẫn dùng để xử sự với nhau. Rõ ràng ngài muốn tỏ cho tôi biết là thậm chí ngài cũng chả thèm ngượng với tôi khi trắng trợn và bất ngờ vứt bỏ cái mặt nạ ghê tởm của ngài trước mặt tôi và phơi bày ra tất cả tư cách vô liêm sỉ như vậy…

– Ông nói tất cả những điều ấy với tôi để làm gì? – Lão hỏi và nhìn tôi đầy thô bỉ và hằn học. – Để tỏ ra mình mẫn tuệ ư?

– Để tỏ ra cho ngài biết là tôi hiểu ngài và công bố điều ấy với ngài.

– Ý nghĩ thật kỳ cục, ông bạn thân mến ạ69, – lão nói tiếp, đột ngột đổi giọng, trở lại xởi lởi thân thiện và vui vẻ như cũ. – Ông chỉ làm cho tôi lạc đề. Uống đi, ông bạn70 cho phép tôi rót thêm. Tôi vừa định bụng kể cho ông nghe một chuyện phiêu lưu tuyệt vời nhất và cực kỳ thú vị. Tôi xin kể đại lược thôi. Dạo ấy tôi quen biết với một tiểu thư, cô ta không còn ở tuổi hoa niên, mà đã chừng hăm bảy hăm tám, – đúng là một tuyệt thế giai nhân, cả bộ ngực, cả phong thái, cả dáng đi mới tuyệt làm sao! Cô ta nhìn sắc như mắt đại bàng, có điều lúc nào cũng nghiêm nghị, khắt khe. Cô ta xử sự đoan trang và rất khó làm thân. Cô cũng nổi tiếng lạnh lùng như mùa đông băng giá và khiến mọi người phải e ngại vì cái phẩm hạnh ghê gớm ngỡ như không ai có thể lay chuyển được. Đúng là ghê gớm. Trong tất cả bạn bè thân thích của cô không có vị quan tòa nào nghiêm khắc như cô. Cô trừng phạt không chỉ những thói xấu mà cả đến những biểu hiện yếu đuối nhỏ nhất ở những người phụ nữ khác, mà trừng phạt không thương tiếc, không cho kháng án. Cô có uy tín rất lớn trong gia đình và bạn bè. Cả những bà già kiêu ngạo nhất, hợm hĩnh nhất về phẩm hạnh của mình cũng phải kính trọng cô ta, thậm chí còn nịnh bợ cô. Cô ta nhìn thiên hạ một cách khắc nghiệt và dửng dưng y như một cô tu kín thời trung cổ. Còn những cô gái trẻ thì run sợ trước cái nhìn và những lời đánh giá của cô. Chỉ một lời nhận xét, một câu trách cứ của cô ta cũng đủ làm tiêu ma thanh danh, – cô ta đã đóng một vị trí như vậy trong xã hội, – ngay cả cánh đàn ông cũng sợ cô ta. Rốt cuộc cô ta sa vào một thứ chủ nghĩa thần bí chiêm nghiệm, cũng là một thứ thanh tịnh trang nghiêm… Và rồi sao kia? Không có một mụ đàn bà nào đa dâm hơn người đàn bà này và tôi có cái diễm phúc chiếm được trọn vẹn lòng tin của cô ả. Tóm lại – tôi đã trở thành nhân tình bí mật và kín đáo của cô ả. Quan hệ của chúng tôi được bố trí khéo léo và tài tình đến nỗi tuyệt nhiên không một ai trong gia đình ấy có thề nghi ngờ nhỏ. Chỉ có mỗi một cô hầu phòng tuyệt vởi của cô ả, một cô người Pháp, là được biết tất cả mọi bí mật, nhưng với cô hầu phòng này thì có thể hoàn toàn yên tâm, cô ta cũng tham dự vào công việc, – bằng cách nào? Điều ấy tôi sẽ kể sau. Cô tiểu thư của tôi đa dâm đến mức đích thân hầu tước Đờ Xát71 có lẽ cũng phải cắp sách đến học ả. Nhưng ấn tượng mạnh nhất, sâu sắc và xúc động nhất trong mối hoan lạc này chính là sự giấu giếm và man trá đến trắng trợn. Đó là sự nhạo báng lên tất cả những gì mà cô nàng bá tước tiểu thư vẫn nêu gương trong xã hội như là một phẩm chất tôn quý, không thể đạt đến và không gì lay chuyển nổi ; và cuối cùng, cái tiếng cười nhạo ma quái thầm kín và sự chà đạp một cách có ý thức tất cả những gì ngỡ như không thể chà đạp được – tất cả đều vô giới hạn, đạt đến cái mức cao nhất, cái mức mà một trí tưởng tượng mạnh mẽ nhất cũng không dám nghĩ tới, – và cơ bản, đấy chính là những nét huyền diệu nhất của trò hoan lạc này. Phải, đấy đúng là một con quỷ khoác lốt người, nhưng là một con quỷ diễm kiều bất khả chiến thắng. Đến bây giờ mà tôi vẫn không thể nhớ lại về cô ả mà không xúc động. Giữa những cơn thác loạn cuồng điên nhất, cô ả đột nhiên cười phá lên như một con điên, tôi hoàn toàn hiểu tiếng cười ấy và cũng phá lên cười theo… Cho đến lúc này tôi vẫn như còn ngợp thở mỗi lúc nhớ lại, mặc dù câu chuyện đã qua từ rất lâu. Một năm sau, thì cô ả phản bội tôi. Nếu như tôi muốn, thì tôi đã không thể làm hại cô ả. Nhưng liệu ai có thể tin tôi cơ chứ? Một tính cách như thế nào? Anh nghĩ sao, anh bạn trẻ?

– Ồ, thật đê tiện! – tôi đáp sau khi nghe hết lời thú nhận ấy một cách ghê tởm.

– Ông sẽ chẳng còn là anh bạn trẻ của tôi, nếu ông trả lời khác đi! Tôi đã biết là ông sẽ trả lời như vậy. Ha, ha, ha! Khoan đã, ông bạn ạ72, ông hãy sống và hãy hiểu, còn bây giờ thì ông vẫn trẻ người non dạ73. Không đâu, sau câu nói ấy, ông không còn là nhà thơ, người đàn bà ấy đã hiểu cuộc sống và đã biết tận dụng nó.

– Nhưng tại sao lại phải dã man như vậy?

– Dã man như thế nào?

– Như những việc mà người đàn bà ấy đã làm và ngài cùng làm với cô ta.

– À, ông gọi việc ấy là dã man – đấy là dấu hiệu chứng tỏ ông vẫn còn sống non nớt và phụ thuộc74. Tất nhiên, tôi thú nhận rằng tính tự chủ có thể xuất hiện dưới dạng hoàn toàn tương phản, nhưng thôi… chúng mình sẽ nói gọn hơn, ông bạn ạ75… chắc chính ông cũng thấy mọi chuyện ấy đều là ngu ngốc.

– Thế cái gì thì không ngu ngốc?

– Không ngu ngốc – đấy chính là cá nhân, chính là tôi. Tất cả là dành cho tôi, cả thế giới này được tạo ra cho tôi. Hãy nghe đây, anh bạn, tôi còn tin rằng trên đời này vẫn có thể sống tốt. Đấy là một niềm tin tốt đẹp nhất, bởi vì thiếu nó thậm chí sống tồi tệ cũng không thể được: chỉ có nước uống thuốc độc mà chết. Nghe nói có một thằng ngốc nào đó đã làm như vậy. Thằng cha ấy lý sự cùn, gàn dở đến mức vất bỏ cả luật lệ của những nghĩa vụ thông thường tự nhiên của con người và dẫn đến chỗ là chẳng còn lại cái quái gì ngoài một con số không, rồi hắn ta lớn giọng tuyên bố rằng ở trên đời này cái quý nhất là xianua76. Ông sẽ bảo rằng: đấy là Hămlet, đấy là nỗi tuyệt vọng khủng khiếp, nói tóm lại, là một điều gì nghiêm trọng mà chúng ta chưa bao giờ nằm mơ thấy. Nhưng ông là nhà thơ, còn tôi chỉ là một con người bình thường, và vì vậy tôi bảo rằng cần xem xét sự việc từ một quan điểm thực tế nhất. Như tôi chằng hạn, đã từ lâu tôi giải phóng mình khỏi mọi thứ xiềng xích và bổn phận. Tôi chỉ coi mình có bổn phận chừng nào điều ấy mang lại cho tôi lợi lộc. Dĩ nhiên, ông sẽ không thể nhìn sự vật như vậy, ông bị ràng buộc và mang một cảm quan bệnh hoạn. Ông lo lắng đến lý tưởng và phẩm hạnh… Tuy nhiên, ông bạn ạ, chính tôi vẫn sẵn sàng chấp nhận tất cả những điều ông giáo huấn, thế nhưng tôi biết làm gì đây, khi tôi biết chắc chắn rằng tận trong nền tảng của tất cả đạo đức con người vốn đã chứa sẵn một bản chất ích kỷ sâu sắc nhất. Và càng đức độ bao nhiêu thì lại càng ích kỷ bấy nhiêu. Hãy yêu lấy chính mình – đó là nguyên tắc mà tôi chấp nhận. Cuộc sống là một bản hợp đồng thương mại. Đừng bao giờ cho không ai tiền, nhưng có thể trả vì chiều lòng, và ông hãy thực hiện tất cả bổn phận với người thân, – đấy là đạo đức của tôi, nếu như ông cần tới nó, mặc dù tôi thú nhận với ông rằng, theo tôi tốt nhất là không phung phí một xu cho người thân của mình mà phải biết cách bắt hắn ta làm không công cho mình. Tôi không có lý tưởng và cũng không muốn có, tôi chẳng bao giờ lo nghĩ tới chúng. Trên đời này vẫn có thể sống vui vẻ, thoải mái mà chẳng cần đến lý tưởng… và nói chung77, tôi rất vui vì có thể tránh không dùng đến axit xianua. Bởi vì giá mà tôi đạo đức hơn một chút nữa thì dễ thường tôi đã không tránh được mà không cần đến nó, như cái thằng cha triết gia ngu ngốc nọ (chắc hẳn là người Đức). Không! Cuộc đời này còn lắm điều thú vị! Tôi yêu danh vọng, cấp bậc, khách sạn, những món tiền gá bạc khổng lồ (tôi mê bài bạc như điếu đổ), nhưng cái chính, cái cơ bản là – đàn bà… và đàn bà dưới mọi dạng vẻ, thậm chí tôi còn tra trò dâm dục lén lút, giấu giếm, càng của lạ, càng nguyên trinh càng tốt, thậm chí cả những ả hơi bẩn thỉu cũng xong cho đa dạng mà…. Ha, ha, ha! Xem vẻ mặt ông kìa: ông đang nhìn tôi khinh bỉ mới gớm chứ!

– Ngài nói đúng, – tôi đáp.

– Được, cứ cho là ông đúng đi, nhưng dù sao đi nữa thì một cô ả bẩn thỉu cũng còn tốt hơn axit xianua chứ. Có thế phải không?

– Không axit xianua tốt hơn.

– Tôi cố tình hỏi ông: “Có phải thế không?” là để thưởng thức câu trả lời của ông, tôi đã biết trước nó rồi. Không đâu, ông bạn ạ: nếu ông là một người yêu con người thực sự thì ông phải cầu cho tất cả những kẻ thông minh có được khẩu vị như tôi, thưởng thức cả những cô ả bẩn thỉu, còn nếu không thì một kẻ thông minh cũng chẳng mấy chốc mà không còn việc gì làm ở trên đời này nữa và còn lại chỉ rặt một lũ ngu ngốc. Và hạnh phúc sẽ đến với chúng! Bởi thế ngày nay mới có câu thành ngữ: hạnh phúc cho những thằng ngốc và đồng lõa với chúng: anh sẽ vớ bở! Xin ông đừng coi tôi là quá chú trọng đến các thiên kiến, bày đặt những điều kiện này nọ và cố đạt đến những ý nghĩa. Tôi chỉ thấy rằng tôi đang sống trong một xã hội rỗng tuếch, nhưng lúc này tôi vẫn thấy nó ấm áp, và tôi đồng lõa với nó, tôi đứng hẳn về phía nó, tuy nhiên nếu gặp dịp thì tôi là người đầu tiên vứt bỏ nó. Tôi biết rõ mọi tư tưởng mới mẻ của ông, mặc dù tôi không bao giờ phải trăn trở vì chúng, cũng như vì bất cứ điều gì. Lương tâm tôi chẳng bao giờ cắn rứt vì một điều gì. Tôi bằng lòng với mọi việc, tôi luôn luôn cảm thấy sung sướng, chúng tôi đông đúc, và chúng tôi thật sự sung sướng. Mọi cái trên đời đều có thể chết, chỉ riêng chúng tôi không bao giờ chết. Chúng tôi sẽ tồn tại đến chừng nào thế giới còn tồn tại. Toàn thế giới có thể chìm xuống đâu đó, nhưng chúng tôi vẫn nổi lên trên. Tiện thể: xin ông thử nhìn vào một người nào đó đang sống theo kiểu chúng tôi. Sự thật chúng tôi sống một cách mẫu mực, hiếm có. Có bao giờ điều ấy khiến ông ngạc nhiên không? Chúng tôi sẽ sống đến tám mươi, chín mươi tuổi phải không? Thế nghĩa là chính tạo hoá che chở cho chúng tôi, hề, hề, hề! Dứt khoát là tôi thích sống đến chín mươi tuổi. Tôi không ưa cái chết và rất sợ nó. Bởi có quỷ sứ mà biết được cái chết sẽ đến như thế nào? Thôi, nói chuyện ấy làm quái gì! Chỉ có thứ triết học dâm dục là kích thích được tôi. Vứt mẹ nó triết học đi! Uống đi, ông bạn thân mến!78 Chả là chúng mình đã bắt đầu nói tới các cô nàng xinh đẹp rồi…Ông đi đâu mà vội!

– Tôi phải đi đây, và ngài cũng đã tới lúc…

– Thôi đi, thôi đi! Tôi đã phơi bày hết gan ruột với ông còn ông thậm chí cũng không hề cảm thấy cái bằng chứng rực rỡ ấy của tình bạn. Hề, hề, hề! Ông nghèo tình yêu lắm, nhà thơ của tôi ạ. Nhưng khoan hẵng, tôi muốn uống một chai nữa…

– Chai thứ ba?

– Thứ ba. Còn về cái khoản đạo đức, chàng môn đệ trẻ tuổi của tôi ạ (cho phép tôi gọi ông bằng cái tên âu yếm ấy: ai biết được, có thể rồi có lúc học thuyết của tôi sẽ được phổ biến và có ích)…Bởi thế, chàng môn đệ của tôi ạ, tôi đã nói với ông về cái khoản đạo đức ấy: “càng đạo đức thì càng ích kỷ”. Xin kể cho ông nghe một giai thoại hết sức thú vị về đề tài này. Có một lần tôi yêu một cô gái, và yêu rất thật lòng. Thậm chí cô ta đã hy sinh cho tôi rất nhiều…

– Tức là cái cô mà ngài đã lén lút quyến rũ và cuỗm cả tiền của cô ta đi chứ gì?– tôi hỏi độp, cũng không buồn giữ ý nữa.

Lão công tước giật mình, đổi nét mặt và đưa cặp mắt hằm hằm nhìn tôi, ánh mắt lão đầy nghi ngờ và căm tức.

–Khoan,– lão lẩm bẩm như tự nói với mình,– khoan để tôi xem đã. Quả thật là tôi đang say nên cũng khó nhớ ra…

Lão làm thinh và nhìn tôi vừa tò mò vừa hằn học, tay giữ chặt lấy tay tôi, cứ như sợ tôi đi mất. Tôi tin là lão đang suy tính và cố tìm hiểu xem do đâu mà tôi có thể biết được chuyện ấy, một việc mà không có ai hay biết và liệu như thế thì có nguy hiểm gì không? Tình thế kéo dài đến một phút, thế rồi đột nhiên gương mặt lão lại thay đổi ngay, trong mắt lão lại ánh lên cái vẻ diễu cợt và vui vẻ say sưa như cũ. Lão phá lên cười:

– Ha, ha, ha! Talâyrăng79 và chỉ có thế mà thôi! Ồ, thật đấy, tôi đã chôn chân trước mặt cô ta như một kẻ bị mắng oan, khi cô ta chửi thẳng vào mặt tôi vì đã cuỗm cô ta đi! Cô ta rít lên và chửi rủa mới khiếp chứ! Đàn bà mà đã điên tiết lên thì không kiêng nể gì nữa thật. Nhưng ông hãy xét xem: trước hết, tôi hoàn toàn không hề cuỗm gì của cô ta như ông vừa nói. Tự cô ta tặng tôi khoảng tiền ấy, và nó thành ra của tôi. Giả thử như bây giờ ông tặng tôi chiếc áo đuôi tôm hảo hạng của ông (vừa nói ông ta vừa nhìn chiếc áo đuôi tôm duy nhất và khá tồi tàn của tôi do lão thợ may Ivan Xcornhiaghinưi may từ ba năm trước), tôi sẽ cám ơn ông, thế rồi một năm sau bỗng chốc ông bất hoà với tôi và đòi nó lại, trong khi ấy tôi đã mặc đến sờn rồi. Như thế là hèn hạ, thế thì tặng làm gì? Thứ mặc dù đấy là tiền của tôi, nhưng tôi cũng sẽ nhất định trả lại, có điều chắc ông cũng đồng ý rằng: tôi đào đâu ra ngay khoảng tiền như thế? Mà cái chính là: bây giờ thì tôi không chịu nỗi khúc ca thôn đã và cái chất Sinle ấy nữa, như tôi đã nói với ông. Vâng, đấy chính là tất cả nguyên nhân. Ông không tin được là bộ dạng cô ta như thế nào khi cô ta gào thét lên vì chuyện đã cho tôi tiền (vả lại, đấy là tiền của tôi). Tôi điên lên, và ngay lập tức tìm ra cách cư xử hoàn toàn phải lẽ, bởi vì trí khôn chẳng bao giờ bỏ tôi: tôi phân bua rằng nếu có đưa tiền cho cô ta thì dễ thường chính là làm hại cô ta…Tôi sẽ tước mất của cô ta cái lạc thú được làm một người bất hạnh hoàn toàn do tôi và vì thế mà được nguyền rủa tôi suốt đời. Ông bạn hãy tin rằng trong những trạng thái bất hạnh loại như vậy thường có một niềm hứng thú đến say sưa được thấy mình hoàn toàn chính nghĩa và cao thượng và có quyền gọi kẻ thù của mình là đồ đê tiện. Sự thích thú hằn học ấy thường gặp ở những tính cách kiểu Sinle, và đương nhiên là sau đó cô ta chẳng còn cái gì hết, nhưng tôi tin là cô ta hạnh phúc. Tôi cũng không muốn tước mất của cô ta cái hạnh phúc ấy nên tôi đã không gửi tiền cho cô ta. Bằng cách ấy, nguyên tắc sống của tôi đã được xác minh hoàn toàn, nghĩa là càng lớn tiếng nhân từ độ lượng bao nhiêu thì lại càng đa dâm ích kỷ bấy nhiêu…lẽ nào ông còn chưa rõ điều ấy? Nhưng…ông lại muốn xỏ tôi rồi, ha, ha, ha!...Nào, thú thật đi, có phải ông định xỏ tôi không?...Ôi, đúng là Talâyrăng!

– Chào ngài, – tôi nói và đứng lên.

– Một phút nữa thôi! Xin được nói vài lời then chốt cuối cùng, – lão ta kêu lên, đột nhiên đổi giọng từ đểu giả sang nghiêm trang– Xin ông hãy nghe tôi lời cuối cùng: từ tất cả những điều tôi vừa nói với ông mọi sự đã rõ ràng và sáng sủa, (tôi nghĩ rằng ông cũng nhận ra điều ấy), nghĩa là tôi không đời nào muốn nhân nhượng quyền lợi của tôi cho bất cứ ai. Tôi thích tiền và tôi cũng cần nó. Katerina Fiodorovna có nhiều tiền, ông bố cô ta mười năm nắm quyền trưng thuế rượu vang. Cô ta có ba triệu bạc và ba triệu ấy hết sức hữu ích cho tôi, Aliôsa và Cachia rất đẹp đôi: hai đứa ngốc hoàn toàn, tôi rất cần như vậy. Và bởi thế, dứt khoát tôi mong muốn tổ chức đám cưới cho chúng và càng sớm càng tốt. Sau vài tuần nữa bà bá tước và Cachia sẽ về nông thôn. Aliôsa phải đi theo họ. Ông hãy báo trước cho Natalia Nikolayevna để cô ta đừng có giở trò dại dột80, cái thói dở hơi kiểu Sinle ra mà ngăn trở tôi. Tôi sẽ trả thù và ra tay đấy, tôi sẽ thực hiện bằng được ý mình. Tôi không sợ cô ta đâu: không còn nghi ngờ gì nữa, tất cả sẽ theo đúng ý tôi, và vì vậy nếu lúc này tôi báo trước điều đó thì hầu như là vì chính cô ta mà thôi. Ông hãy xem làm sao để đừng xẩy ra việc gì ngu ngốc và để cô ta xử sự cho khôn ngoan. Nếu không sẽ chẳng hay ho, rất không hay ho gì cho cô ta đâu. Về việc này cô ta cần phải biết ơn tôi, vì đã không xử sự với cô ta theo cách cần thiết, tức là theo luật pháp. Ông biết đấy, nhà thơ của tôi ạ, pháp luật gìn giữ cho sự yên ấm gia đình, bảo đảm cho cha mẹ sự phục tùng của con cái, và tất cả những gì khiến chúng sao nhãng bổn phận thiêng liêng với cha mẹ, không tuân thủ pháp luật. Cuối cùng, ông thử nghĩ xem, tối có biết bao nhiêu thế lực quen biết, còn cô ta thì chẳng có ai…và chẳng lẽ ông lại không hiểu tôi có thể xử sự với cô ta như thế nào ư?... Tuy nhiên, tôi không làm thế, bởi vì cho đến nay cô ta vẫn xử sự rất khôn ngoan. Xin ông đừng lo, suốt nửa năm qua, những đôi mắt tinh tường, từng phút một vẫn theo dõi sát sao nhất cử nhất động của họ và tôi biết rõ không sót một điều gì. Chính vì vậy tôi ung dung chờ cho đến lúc chính Aliôsa sẽ ruồng bỏ cô ta, điều hiện nay đang bắt đầu, còn lúc này thì chỉ là một trò tiêu khiển thú vị cho nó mà thôi. Chính tôi muốn lưu lại trong nó một ấn tượng về một người cha nhân từ, tôi rất cần nó nghĩ về tôi như vậy. Ha, ha, ha! Tôi chợt nhớ là buổi tối hôm ấy suýt nữa là tôi đã tán dương cô ta mấy câu khi cô ta đầy độ lượng và không vụ lợi tuyên bố là sẽ không lấy thằng bé. Tôi những muốn biết xem cô sẽ xử sự ra sao! Còn về chuyến viếng thăm cô ta hôm ấy của tôi thì tóm lại là chỉ để làm một việc duy nhất là chấm dứt quan hệ của hai người. Tuy nhiên tôi cũng cần khẳng định bằng chính mắt mình, chính kinh nghiệm riêng của mình…

Thế nào, ông đã thoả mãn chưa? Hay dễ thường ông còn muốn biết thêm điều này: tại sao tôi lại kéo ông tới đây, tại sao tôi lại đối mặt và phơi bày tất cả trước mặt ông, trong khi có thể bày tỏ mọi chuyện ấy mà chẳng cần cởi mở gì hết, – đúng thế không?

– Đúng. – tôi cố nén lòng và háo hức lắng nghe. Tôi không còn gì để trả lời lão ta nữa.

– Chỉ duy nhất là vì, ông bạn ạ, tôi nhận thấy ông có phần khôn ngoan và có một cái nhìn sự vật tinh tường hơn hai cô cậu ngu ngốc kia. Ông có thể biết trước được tôi là ai, có thể tiên đoán và giả định dược tất cả về tôi, tuy nhiên tôi muốn khỏi mất công khó nhọc, và quyết định phơi bày tất tật cho ông biết là ông đang có việc với ai. Một ấn tượng đúng sự thật là một điều vĩ đại. Hãy hiểu tôi, ông bạn ạ81, ông đã biết rõ tôi là ai, ông lại yêu cô ta, vì thế, tôi hy vọng rằng ông sẽ dùng tất cả ảnh hưởng của mình (ông có ảnh hưởng rõ rệt với cô ta) để giúp cô ta tránh khỏi những sự phiền phức nào đó, nếu không, ắt hẳn sẽ có những phiền phức và tôi xin khẳng định với ông rằng không phải là trò đùa đâu. Và cuối cùng, còn một nguyên nhân thứ ba dẫn đến sự cởi mở của tôi đối với ông, đấy là…(nhưng chắc ông đã đoán ra rồi, ông bạn thân mến của tôi ạ), phải, quả thật tôi muốn ít nhiều nhổ toẹt vào tất cả những chuyện ấy, nhổ toẹt vào giữa mặt ông…

– Và ngài đã đạt được mục đích, – tôi nói, run lên vì phẫn nộ. – tôi đồng ý rằng ngài không còn cách nào khác để có thể bày tỏ tất cả sự hằn học và khinh bỉ của ngài đối với tôi và tất cả chúng tôi ngoài sự trắng trợn ấy. Ngài không những không sợ rằng sự trắng trợn của ngài trước mặt tôi sẽ ảnh hưởng đến thanh danh của ngài, mà ngài thậm chí cũng không xấu hổ với tôi… Ngài thật sự giống như anh chàng điên trùm áo khoác ấy