Chương V

Sau cái buổi tối không thể quên được của tôi và lão công tước ở tiệm ăn B., mấy ngày liền tôi luôn thắc thỏm lo sợ cho Natasha. “Cái lão công tước khốn kiếp ấy còn doạ dẫm cô những gì và còn muốn trả thù gì cô nữa?”. Chốc chốc tôi lại tự hỏi mình như vậy, và sa lầy vào rất nhiều giả định khác nhau. Sau cùng, tôi đi đến kết luận rằng những lời đe doạ của lão ta không phải là nhảm nhí, là vờ vịt, mà chừng nào cô còn sống với Aliôsa thì quả thật lão có thể giáng lên đầu cô rất nhiều tai hoạ. Lão ta ti tiện, ưa thù hằn, độc địa và thâm hiểm, – tôi nghĩ thế. Rta61 khó lòng mà lão có thể quên sự sỉ nhục và không tận dụng cơ hội để báo thù. Dù sao chăng nữa, lão cũng chỉ ra cho tôi một điểm trong tất cả cái mớ sự kiện và gợi ý cách giải quyết khá rõ ràng: lão kiên quyết đòi cắt đứt quan hệ giữa Aliôsa và Natasha và mong muốn tôi chuẩn bị cho cô tinh thần để chịu đựng cuộc chia tay sắp đến và cũng giúp cô để đừng giở “những trò kệch cởm, thơ ngây85 và mơ mộng86“ra. Tất nhiên lão phải tính toán sao cho Aliôsa vẫn hài lòng về lão, vẫn coi lão là một người cha nhân từ, lão rất cần tới điều ấy để dễ bề chiếm đoạt tài sản tiền nong của Cachia. Bởi thế tôi phải tìm cách chuẩn bị tinh thần cho Natasha đối phó với cuộc chia ly sắp tới. Tuy nhiên tôi nhận thấy Natasha đã có những thay đổi lớn; sự cởi mở của cô trước đây đối với tôi hoàn toàn không còn nữa, ít ra thì dường như cô cũng đã bắt đầu hoài nhi tôi. Những lời an ủi của tôi chỉ làm cô đau buồn, những lời hỏi han của tôi ngày một khiến cô bực mình, thậm chí còn cáu giận. Những lúc ở bên cô, tôi chỉ ngồi và nhìn cô. Cô vắt chéo tay, đi đi lại lại trong phòng từ góc nọ đến góc kia, mặt mày xanh xao, buồn thảm như người mất hồn, thậm chí quên mất có tôi vẫn ở bên cô. Nếu chẳng may cô có nhìn tôi (cô thường tránh cái nhìn của tôi) thì một cơn giận dữ không nén nổi đột ngột hiện lên trên gương mặt cô, và cô vội vã quay đi. Tôi hiểu là có thể chính cô cũng đang suy tính một kế hoạch riêng của mình trước cuộc chia ly chắc chắn đang tới gần, và lẽ nào cô lại không đau đớn, lo buồn khi phải nghĩ tới điều đó? Mà tôi tin chắc rằng cô đã quyết định phải chia tay. Ấy thế mà vẻ tuyệt vọng tê tái của cô vẫn làm cho tôi đau lòng và hoảng sợ. Hơn nữa, đôi lúc tôi không dám cả chuyện trò và an ủi cô, bởi thế tôi lo âu chờ đợi xem mọi sự sẽ kết thúc ra sao.

Còn về thái độ cau có, lạnh lùng của cô đối với tôi, thì mặc dù nó làm cho tôi lo buồn, khắc khoải, nưng tôi vẫn tin vào trái tim của Natasha. Tôi thấy là cô rất khổ sở và cũng rất hoảng loạn. Tất cả những sự chăm sóc động viên đều chỉ làm cho cô tức giận và điên đầu. Trong trường hợp như vậy, sự chăm sóc của những người bạn thân thiết vốn đã biết rõ mọi bí mất của ta lại càng khiến cho ta tức giận hơn. Tuy nhiên, tôi cũng hoàn toàn biết chắc chắn rằng cuối cùng rồi Natasha cũng sẽ lại đến với tôi và lòng tôi sẽ dịu lại.

Dĩ nhiên tôi đã không nhắc đến với cô về cuộc nói chuyện của tôi với lão công tước: câu chuyện sẽ chỉ khiến cô lo âu và hoảng hốt thêm mà thôi. Tôi chỉ nói thoáng qua cho cô hay rằng tôi có ngồi với lão công tước ở nhà bà bá tước và khẳng định rằng lão là một kẻ đểu giả ghê tởm. Tuy thế, tôi rất mừng là cô không hỏi gì về lão ta, mà chỉ khao khát lắng nghe mọi chuyện về cuộc gặp gỡ của tôi và Cachia. Trong lúc nghe chuyện cô cũng không nhắc nhở gì đến cô kia, nhưng màu hồng ửng lên tận đôi má xanh xao và hầu như suốt ngày hôm ấy cô xúc động ghê gớm. Tôi hoàn toàn không giấu giếm một điều gì về Cachia, thậm chí còn thú thật rằng Cachia đã gây cho tôi một ấn tượng rất tuyệt với. Mà giấu làm gì kia chứ? Bởi Natasha sẽ đoán ngay ra việc tôi giấu giếm và cô chỉ càng giận tôi thêm về điều ấy. Bởi thế tôi đã cố tình kể lại hết sức chi tiết, cố gắng đoán trước những diều cô định hỏi, nhất là những gì mà trong hoàn cảnh của cô rất khó mở miệng hỏi tôi: quả thật cô làm ra vẻ dửng dưng để hỏi dò về sự hoàn thiện của tình địch của mình đâu phải chuyện dễ dàng?

Tôi đồ rằng cô còn chưa biết chuyện lão công tước đã toan tính dức khát là Aliôsa phải đi cùng bà bá tước và Cachia về nhà quê. Thật khó lòng tiết lộ cho cô tin ấy mà lại có thể xoa dịu cơn sốc của cô. Tuy nhiên, tôi đã ngã ngửa người ra khi ngay từ lời đầu tiên, Natasha đã ngăn tôi lại và bảo rằng chẳng có gì phải an ủi cô, rằng cô đã biết tin ấy từ năm ngày trước.

– Lạy chúa tôi, – tôi kêu lên– nhưng ai nói với em mới được?

– Aliôsa.

– Thế nào? Cậu ta nói rồi à?

– Phải, và em đã quyết định tất cả, anh Vanya ạ, – cô nói thêm với vẻ dứt khoát và như muốn kiên quyết báo trước cho tôi đừng tiếp tục câu chuyện ấy nữa.

Aliôsa xuất hiện ở chỗ Natasha khá thường xuyên, nhưng chỉ ngồi chốc lát, chỉ có một bận là ngồi liền mấy giờ, nhưng lần ấy vắng mặt tôi. Cậu ta bước vào, vẻ đặc biệt buồn rầu, rụt rè và âu yếm nhìn cô. Tuy nhiên, Natasha đón cậu ta rất dịu dàng và mặn mà nên cậu ta liền quên hết và vui vẻ được ngay. Cậu ta cũng bắt đầu đến chỗ tôi thường xuyên, hầu như là hàng ngày. Quả thật cậu ta cũng rất đau khổ, nhưng lại không thể chịu đựng nỗi buồn được một mình, nên luôn luôn chạy đến tôi để tìm sự an ủi.

Nhưng tôi thì có thể nói gì với cậu ta được? Cậu trách tôi lạnh lùng, hờ hững, tậm chí còn xử tệ với cậu ta. Buồn bã, khóc lóc, cậu ta tìm đến Cachia và ở đấy cậu đã được an ủi.

Vào hôm Natasha tiết lộ với tôi là cô có biết về chuyến đi (việc này xảy ra một tuần sau cuộc nói chuyện của tôi với lão công tước), cậu ta chạy đâm bổ vào chỗ tôi, vẻ tuyệt vọng, ôm chầm và gục vào ngực tôi khóc nức nở như một đứa trẻ. Tôi làm thinh và chờ xem cậu ta nói gì.

Tôi thật là một thằng hèn hạ, đểu giả, anh Vanya ạ, – cậu ta bắt đầu, – anh hãy cứu tôi thoát khỏi chính tôi. Tôi không khóc vì tôi hèn hạ và đểu giả, mà bởi tại chính vì tôi mà Natasha sẽ khốn khổ. Bởi vì tôi bỏ mặc cô ấy chịu bất hạnh… Anh Vanya, bạn thân thiết của tôi, anh hãy nói di, hãy phân định cho tôi biết giữa Cachia và Natasha tôi yêu ai hơn?

– Tôi không thể phân định được diều ấy, Aliôsa ạ, – tôi trả lời, – anh biết điều ấy hơn tôi…

Không đâu, anh Vanya, không phải thế. Tôi không phải ngốc đến nỗi đặt ra những câu hỏi như vậy. nhưng sự thể là tôi không thể hiểu nổi chính mình. Tôi tự hỏi mình nhưng không thể tìm ra lời đáp. Còn anh thì quan sát từ ngoài, có thể anh biết rõ hơn tôi…Nhưng thôi, nếu anh không biết rõ thì nói đi, anh cảm thấy thế nào vậy?

– Tôi cảm thấ là anh yêu Cachia hơn.

– Anh cảm thấy thế ư? Không, không, hoàn toàn không! Anh đoán sai hoàn toàn. Tôi yêu Natasha vô hạn. Tôi không thể nào và không bao giờ có thể bỏ cô ấy được. Tôi cũng nói với Cachia như vậy, và Cachia hoàn toàn đồng ý với tôi. Tại sao anh lại làm thinh? Tôi còn thấy anh cười nữa kia. Ồ, anh Vanya, anh không bao giờ thương xót tôi, những lúc tôi vô cùng khổ sở như thế này…Thôi, xin chào!

Cậu ta chạy ra khỏi phòng khiến cho Nenli nãy giờ lắng nghe câu chuyện của chúng tôi phải hết sức ngạc nhiên. Lúc ấy con bé vẫn ốm, nằm trên giường và đang uống thuốc. Aliôsa không bao giờ trò chuyện với nó và mỗi lần đến thăm hầu như không hề chú ý đến nó.

Hai giờ sau, cậu ta đã lại xuất hiện và tôi ngạc nhiên thấy mặt cậu ta đã tươi hơn hớn. Cậu lại lao đến ôm lấy cổ tôi.

– Mọi việc đã xong xuôi! – cậu ta kêu váng lên – tất cả nghi ngờ đã được giải quyết. Sau khi rời đây, tôi đã đến chỗ Natasha: tôi đang rất hoảng loạn, tôi không thể sống thiếu cô ấy. Bước vào, tôi liền quỳ sụp xuống trước mặt cô và hôn chân cô ấy, tôi cho làm thế, tôi thích như vậy, không thế thì tôi đau buồn đến chết mất. Cô ấy lặng lẽ ôm lấy tôi và bắt đầu khóc lóc. Thế rồi tôi nói thẳng với cô ấy rằng tôi yêu Cachia hơn cô ấy…

– Cô ấy ra sao?

– Cô ấy không đáp một lời, mà chỉ âu yếm và dỗ dành tôi, – tôi, cái thằng khốn khiếp đã nói với cô ấy những lời như vậy! Cô ấy biết cách anh ủi lắm, bạn Ivan Petrovich ạ! Ôi, tôi khóc như mưa trước mặt cô và giãi bày hết mọi đau khổ với cô ấy. Tôi nói thẳng ra rằng tôi rất yêu Cachia, nhưng dù thế nào và dù cô ấy là ai đi nữa, thì tôi vẫn yêu cô ấy, và tôi không thể sống thiếu cô ấy, thiếu Natasha được, và tôi sẽ chết. Đúng thế, anh Vanya ạ, tôi không thể sống một ngày thiếu cô ấy được, tôi cảm thấy như vậy, đúng như vậy! Chính vì thế tôi quyết định phải lập tức làm lễ thành hôn với cô ấy, nhưng điều ấy không thể tiến hành trước chuyến đi, bởi vì bây giờ đang là tuần đại trai87 và không thể tổ chức tiệc cưới được, bởi vậy phải đợi tới lúc tôi về, tức là vào đầu tháng sáu. Ông cụ tôi sẽ cho phép, điều ấy thì không còn nghi ngờ gì nữa. Còn đối với Cachia thì thế thôi! Bởi vì tôi không thể sống thiếu Natasha được… Chúng tôi sẽ thành hôn và sẽ cùng nhau đến thăm Cachia…

Thật tội nghiệp Natasha! Làm thế nào để dỗ dành cái cậu bé ấy, phải ngồi nghe cậu ta thú nhận mọi chuyện, phải phụ hoạ với cậu ta bịa ra cái huyền thoại về một đám cưới sắp tới để an ủi cái anh chàng ích kỷ đến ngây thơ ấy. Đúng là Aliôsa yên tâm được mấy hôm. Cậu ta thường chạy đến Natasha bởi vì trái tim yếu đuối của cậu không đủ sức chịu đựng đau khổ một mình. Tuy thế, gần đến ngày lên đường, cậu ta lại bắt đầu lo âu, khóc lóc và lại tìm đến với tôi, than thở về nỗi buồn của mình. Thời gian cuối cậu ta bám chặt lấy Natasha cứ như không thể xa cô nổi một ngày chứ đừng nói là một tháng rưỡi. Cho đến phút cuối cùng cậu ta vẫn hoàn toàn tin rằng cậu chỉ xa cô một tháng rưỡi và đến lúc về họ sẽ tổ chức lễ thành hôn. Còn đối với Natasha, thì đến lượt cô hoàn toàn hiểu rằng số phận của cô đã thay đổi, Aliôsa không bao giờ còn trở lại với cô và sự thể phải như vậy.

Và ngày chia tay của họ đã đến. Natasha phát ốm, – trông cô xanh rớt, ánh mắt hừng hực, môi mím chặt, thỉnh thoảng lẩm ẩm một mình, đưa ánh mắt sắc nhọn liếc nhìn tôi rất nhanh, cô không khóc, cũng không đáp lại các câu hỏi của tôi, và run bắn lên như chiếc lá trên cành khi nghe thấy tiếng nói vang vang của Aliôsa đang bước vào. Cô chợt đỏ bừng mặt như ráng hồng, vội vã lao lại và ôm ghì lấy anh chàng mà hôn, rồi lại cười… Còn Aliôsa thì cứ nhìn cô, thỉnh thoảng lại lo lắng hỏi xem cô có khoẻ không, an ủi cô, rằng cậu ta sẽ đi rất chóng, và lúc về sẽ tổ chức lễ thành hôn – Natasha đã gắng gượng ra mặt để cố nén mình và ghìm giữ những giọt nước mắt. Cô không hề khóc trước mặt cậu ta.

Có một lần cậu ta hé ra rằng cần phải để tiền lại cho cô trong suốt thời gian cậu đi vắng và xin cô đừng ngại ngần vì ông bố đã hứa cho cậu nhiều tiền để đi đường. Natasha cau mặt. Khi chỉ còn lại hai chúng tôi, tôi cho cô biết là có thể dành cho cô một trăm năm mươi rúp để đề phòng bất trắc. Cô không hỏi xem tiền ấy ở đâu ra. Đấy là vào hai ngày trước khi Aliôsa lên đường và hôm trước xảy ra cuộc gặp gỡ đầu tiên và cũng là cuối cùng giữa Natasha và Cachia. Cachia gửi qua một bức thư đề nghị Natasha cho phép cô ấy được đến thăm vào ngày mai, cô ấy còn viết cả cho tôi, đền nghị tôi có mặt trong cuộc gặp gỡ của họ.

Tôi đã dứt khoát quyết định là sẽ có mặt đúng vào lúc mười hai giờ (giờ mà Cachia quy đinh) ở nhà Natasha, dù có bất cứ điều gì trở ngại đi nữa, bởi những cong việc và trở ngại thì tôi không thiếu. Không nói về chuyện Nenli, thời gian gần đây tôi còn tất nhiều chuyện bận tâm ở nhà ông bà Ikhmenev.

Những chuyện bận tâm này bắt đầu xuất hiện từ một tuần trước. Một buổi sáng Anna Andrêepua cho người đến tìm tôi với yêu cầu vứt hết mọi việc và đến với bà ngay lập tức, vì một việc rất quan trọng, không được phép trì hoãn. Lúc đến, tôi bắt gặp bà một mình; bà đang đi đi lại lại trong phòng, người như phát sốt vì lo âu hoảng sợ và đang run rẩy chờ ông già Nikolai Sergueych trở về. Cũng như mọi bận, rất lâu tôi không thể nào tìm hiểu được ở bà xem có việc gì và do đâu bà lại hoảng sợ như vậy, ấy thế mà mỗi phút lúc này rất quý. Mãi cuối cùng, sau những câu trách móc nồng nàn và chẳng ích gì cho công việc: “tại sao tôi lại không tới chơi và bỏ mặc ông bà như những đứa trẻ côi cút chịu đựng khổ đau một thân một mình”, nào là “có trời mà biết được vắng tôi thì việc gì sẽ xảy ra”, – bấy giờ bà mới cho biết là ba ngày gần đây Nikolai Sergueych có việc gì đó lo âu “không sao tả nổi”.

– Ông ấy đúng như người mất hồn, – bà kể, – đang sốt nhưng đêm đêm ông ấy lẻn giấu tôi ra quỳ trước tượng thánh cầu khẩn, trong khi ngủ ông ấy cứ mê sảng, và rõ ràng như người dở hơi: hôm qua lúc ăn xúp bắp cải, cái thìa ở ngay cạnh mà ông ấy không sao tìm thấy, cứ hỏi một đàng ông ấy trả lời một nẻo. Lúc lúc ông ấy lại ra khỏi nhà: “lúc nào cũng có việc, – ông ấy bảo thế, tôi đi đây, phải gặp lão luật sư”. Cuối cùng, sáng nay ông ấy mới đóng cửa ở trong phòng: “tôi phải viết mấy thứ giấy má cần thiết về vụ kiện. – ông ấy bảo thế”. Nhưng làm sao còn hồn vía để viết khi mà chiếc thìa để ngay cạnh còn không trông thấy nữa? Tuy nhiên, bác nhìn qua khe của thì thấy: ông ấy ngồi viết mà nước mắt nước mũi cứ đầm đìa. Giấy tờ cong chuyện gì mà lại viết như thế? Bác nghĩ vậy. Hay là, ông ấy tiếc cái điền trang Ikhmenevca của nhà chăng? Thế thì cái điền trang Ikhmenevca hoàn toàn đi đời rồi! Bác đang nghĩ thế thì bất đồ ông ấy vùng dậy khỏi bàn, và ném bút xuống bàn, mặt mày đỏ lựng, mắt long lên, ông ấy vớ lấy mũ cátkét và đi về phía bác. “Bà Anna Andreyevna, tôi về ngay đây, ông ấy nói”. Ông ấy vừa bỏ đi là bác lao ngay đến chỗ bàn viết của ông ấy. Giấy má về vụ kiện vẫn nằm ở đấy nhưng ông ấy khong cho bác lại gần. Đã bao lần bác van nài: “Ông cho tôi dọn giấy má đi một lần, tôi phải lau bụi ở bàn chứ!” Ông ấy quát, ông ấy hét, ông ấy xua tay như phải bỏng, ở Peterburg ông ấy vẫn thế đấy, suốt ngày quát tháo. Thế là bác lại gần bàn và tìm kiếm: tờ ấy đây, ông ấy vừa viết cái gì ấy nhỉ? Vì thế bác biết chắc là ông ấy không mang nó theo, mà khi đứng dậy khỏi bàn, ông ấy chỉ nhét nó xuống dưới những tờ giấy khác. Đây, cháy Ivan Petrovich, bác tìm thấy đây, đọc thử xem nào.

Nói đoạn, bà đưa cho tôi một tờ giấy loại dùng để viết thư, một nửa kín đặc những chữ, nhưng đã bị gạch xoá, còn nửa thì không thể nào đọc nổi.

Ông già tội nghiệp! Thoạt đọc vài giòng là có thể đoán được là ông cụ viết cho ai. Đấy là bức thư viết cho Natasha, cô bé Natasha yêu dấu của ông. Ông mở đầu một cách nồng nàn và âu yếm: ông sẵn lòng tha thứ cho cô và gọi cô về với mình. Thật khó mà đọc được hết cả bức thư viết lộn xộn và rời rạc với đầy những vết dập xoá. Rõ ràng chỉ có một tình cảm mãnh liệt lắm mới buộc ông cầm lấy bút và viết những giòng đầu tiên đầy tâm huyết, nhưng liền sau mấy gióng ấy, bức thư đã chuyển sang một giọng khác: ông già bắt đầu trác móc con gái, tô đậm lại tội lỗi của cô, nhắc lại thái độ ngang bướng của cô một cách giận dữ, trách cô vô tình và không hề nghĩ xem phải làm gì với bố mẹ. Đáp lại thái độ cao ngạo của cô, ông đe doạ sẽ trừng phạt và nguyền rủa cô. Kết luận ông yêu cầu cô nhanh chóng và ngoan ngoãn quay về nhà và lúc ấy, chỉ đến lúc ấy, sau khi trở lại cuộc sống mới, ngoan ngoãn và mẫu mực “trong lòng gia đình” thì có thể bố mẹ mới quyết định tha thứ cho con, ông viết thế. Rõ ràng, không vượt qua được phút yếu lòng, ông đã viết những giòng đầu tiên đầy bao dung và độ lượng, nhưng sau đó ông chợt thấy xấu hổ, và cuối cùng cảm thấy dằn vặt vì lòng kiêu ngạo bị xúc phạm, ông đã kết thúc bức thư bằng những lời giận dữ và doạ nạt. Bà cụ khoanh tay đứng trước mặt tôi, lo sợ chờ xem tôi sẽ nói thế nào sau khi đọc xong bức thư.

Tôi đã nói thẳng với bà tất cả những gì tôi nhận thấy. Nghĩa là: ông già không chịu nổi sống mà thiếu Natasha, và có thể đoán chắc rằng nhất định hai người sẽ phải sớm làm lành. Nhưng tất cả còn tuỳ thuộc vào tình hình. Tôi dự tính như sau: trước hết, hiển nhiên là kết quả tồi tệ của vụ kiện đã tác động mạnh đến ông già và làm ông hoang mang, chưa nói đến việc lòng tự ái của ông đã bị tổn thương bởi sự thắng cuộc của lão công tước và quyết định đó đã gây nên cho ông biết bao phẫn nộ. Trong những phút như vậy, con người không thể không đi tìm một sự đồng cảm và ông lại càng nhớ đến đứa con mà ông luôn yêu dấu hơn mọi thứ trên đời. Sau hết, có thể còn điều này nữa: chắc chắn ông đã có nghe (bởi vì ông luôn theo dõi và biết hết mọi chuyện về Natasha) rằng Aliôsa sắp ruồng bỏ cô. Ông có thể hiểu được rằng cô đang phải sống ra sao, và cảm thấy theo cách của mình là phải nhất thiết an ủi đùm bọc con gái. Tuy nhiên ông không khác phục được chính mình bởi vẫn nghĩ rằng chính cô con gái đã sỉ nhục và xúc phạm đến ông. Chắc hẳn ông đã nghĩ ra rằng dù sao thì con gái ông cũng không thèm đến với ông trước, thậm chí dễ thường nó cũng chẳng hề nghĩ tới bố mẹ và không cảm thấy cần phải làm lành. Bởi thế nên ông già phải đắn đo, tôi kết luận, và đấy là lý do tại sao ông không viết hết bức thư, và có thể chính do việc này mà trong lòng ông lại cảm thấy những nỗi sỉ nhục mới còn mạnh mẽ hơn trước kia rất nhiều. Ai biết được việc làm lành giữa hai người còn có thể lùi lại đến bao lâu…

Bà cụ vừa khóc vừa nghe tôi nói. Cuối cùng, khi tôi bảo là cần phải đến chỗ Natasha ngay bởi đã muộn thì bà bỗng run bắn lên và vội nói rằng bà quên chưa nói đến việc chính. Lúc lôi bức thư từ dưới tập giấy ra, bà vô ý đánh đổ lọ mực lên nó. Quả thật, cả một góc thư đã bị mực dính đầy và bà cụ sợ đến phát khiếp rằng có thể vì cái dấu vết đó mà ông già biết bà đã lục lọi giấy má và đọc được bức thư ông gửi cho Natasha. Nỗi sợ hãi của bà là có nhiều cơ sở: Chỉ vì mỗi việc là chúng tôi đã biết được bí mật của ông mà ông già có thể vì xấu hổ và tức giận mà tiếp tục gây căng thẳng, và vì sĩ diện mà cự tuyệt tha thứ cũng chưa biết chừng.

Tuy nhiên, xem xét toàn diện sự việc, tôi thuyết phục bà cứ yên tâm. Lúc rời bàn viết, ông đang trong tâm trạng xúc động nên có lẽ cũng chẳng nhớ nỗi các tiểu tiết và rõ ràng bây giờ ông sẽ cho là chính mình dây bẩn lên bức thư mà quên mất. An ủi Anna Andreyevna như vậy xong, chúng tôi thận trọng đặt bức thư vào chỗ cũ, và tôi chợ nghĩ là lúc đi ra sẽ trò chuyện với bà một cách nghiêm túc về Nenli. Tôi nghĩ rằng con bé mồ côi tội nghiệp bị ruồng rẫy ấy mà mẹ nó cũng đã từng bị người cha đẻ của mình nguyền rủa, bằng những câu chuyện bi đát và buồn thảm về quãng đời trước đây của mình về cái chết của người mẹ, sẽ có thể làm cho trái tim ông già xúc động và giục ông phải độ lượng bao dung. Tất cả đã sẵn sàng, tất cả đã chín muồi trong trái tim ông. Nỗi buồn thương con gái đã chiến thắn sự sĩ diện và lòng tự ái bị xúc phạm. Chỉ còn thiếu một điều nhỏ, một cơ hội thuận lợi cuối cùng và Nenli có thể tạo nên cơ hội thuận lợi đó. Bà cụ hết sức chú ý lắng nghe tôi nói: cả gương mặt bà bừng lên ánh hy vọng và xúc động. Bà lập tức quay ra trách tôi: tại sao lại không nói với bà điều ấy từ lâu? Bà bắt đầu rối rít hỏi tôi về Nenli và cuói cùng bà trang trọng hứa sẽ lập tức đề nghị ông già đón nó về nhà. Bà cũng bắt đầu thật lòng yêu Nanli, lo lắng vì nó bị ốm, thăm hỏi về nó và bảo tôi cầm về cho Nanli một lọ mức mà bà vừa chạy vào kho lấy ra, bà còn mang cho tôi năm rúp bởi sợ tôi không có tiền mời bác sĩ, và khi tôi không nhận thì khó khăn lắm bà mới chịu yên tâm và bằng lòng khi biết rằng Nanli vẫn cần đến áo dài và các thức quần áo vải và bà vẫn có thể giúp ích cho nó. Thế là bà lập tức lục tung hòm áo quần, bày hết áo dài ra và chọn những thứ có thể được, đem tặng cho “con bé côi cút”.

Sau đó, tôi chạy đến chỗ Natasha. Trong lúc trèo lên đoạn cầu thang cuối cùng mà ở trên tôi đã nói là hình xoắn ốc, tôi nhìn thấy có một người đứng trước cửa phòng cô đang định gõ cửa, nhưng nghe thấy tiếng bước chân của tôi nên liền dừng lại. Cuối cùng, sau chút ít do dự, người đó chợt bỏ hẳn ý định và lại quay xuống. Tôi chạm trán với ông ta ở bậc thang rẽ cuối cùng, và tôi thật ngạc nhiên hết sức khi nhận ra ông già Ikhmenev. Trong cầu thang này dù ban ngày cũng rất tối. Ông già đứng nép vào bên tường để nhường lối cho tôi và tôi vẫn còn nhớ ánh mắt kỳ lạ của ông loé lên khi ông chăm chú nhìn tôi. Tôi thấy hình như mặt ông đỏ lựng cả lên, ít nhất thì ông cũng hết sức bối rối và luống cuống.

– À, Vanya, cháu đấy à! – ông nói, giọng bối rối, – bác tới đây thăm một người… một viên thơ lại… có tí việc… ông ta mới chuyển đến đây… ở đâu đây… nhưng hình như ông ta không có đây. Bác nhầm. Chào cháu nhé.

Nói đoạn, ông phóng vội xuống cầu thang.

Tôi định bụng sẽ không nói sớm với Natasha về cuộc gặp gỡ này, tuy nhiên, chừng nào cô còn lại một mình sau khi Aliôsa đi rồi, thì nhất định tôi sẽ kể cho cô ngay. Lúc này cô đang bối rối tơ vò như vậy thì dù cho có hiểu ra và lĩnh hội được hết ý nghĩa to lớn của sự kiện này thì cô cũng không thể tiếp thu và cạm nhận nó được như sau này, khi mà mọi buồn đau và tuyệt vọng đã trấn tĩnh. Bây giờ thì thời cơ ấy chưa tới.

Ngày hôm ấy tôi cũng có thể tới gặp ông già Ikhmenev và tôi cũng rất thèm được như vậy, nhưng tôi không đến. Tôi đoán chắc thấy tôi ông rất khó chịu. Thậm chí ông có thể cho rằng tôi tìm tới ông chỉ vì cuộc đụng đầu này. Đến ngày thứ ba tôi mới đến thăm ông. Trông ông rầu rĩ nhưng ông tiếp tôi khá suồng sã và chỉ rặt nói về công việc.

– Thế nào, hôm ấy cháu đến thăm ai mà leo cao thế, hôm chúng mình gặp nhau ấy, còn nhớ chứ, – hôm nào ấy nhỉ? – hình như hôm kia thì phải, – ông chợt lơ đễnh hỏi, tuy nhiên mắt vẫn lảng đi không nhìn tôi.

– Cháu có một người bạn sống ở đấy, – tôi đáp mắt cũng nhìn lảng đi nơi khác.

– Thế à! Còn bác thì đi tìm một viên thợ lại, cái lão Axtaphiep, người ta bảo lão sống ở đấy… nhưng họ nhầm… Nhưng thôi, bác phải thông báo với cháu về chuyện công việc: Ở thượng viện người ta đã quyết định… vân vân và vân vân…

Thậm chí ông còn đỏ mặt khi bắt đầu nói về công việc.

Tôi đã thuật lại với bà Anna Andreyevna mọi chuyện vào ngày hôm ấy để bà vui, đồng thời yêu cầu bà đừng nhìn ông với vẻ gì khác thường, cũng đừng than thở, trách móc ông, tóm lại là đừng để lộ ra bất cứ dấu hiệu nào chứng tỏ bà biết được hành động vừa rồi của ông. Bà cụ ngạc nhiên và vui mừng đến nỗi thoạt đầu không tin lời tôi. Còn về phía mình, bà kể với tôi rằng, bà đã trách móc ông già về chuyện con bé mồ côi, nhưng ông vẫn làm thinh, thế mà lúc ấy cũng như trước nay, ông vẫn luôn yêu cầu kiếm một con bé để nuôi. Chúng tôi quyết định là ngày mai bà sẽ đề nghị thẳng với ông về chuyện này, không dài dòng, không trách móc. Nhưng đến hôm sau thì cả hai chúng tôi bị một phen hoảng sợ và lo lắng quá đỗi.

Sự việ là buổi sáng hôm ấy, ông già Ikhmenev có gặp một viên công chức có tham gia vào việc của ông. Viên công chức này cho ông biết là có gặp lão công tước, và mặc dù vẫn dành điền trang Ikhmenevca lại cho mình nhưng “vì một vài lý do gia đình”, lão quyết định ban thưởng chp ông già và tặng ông mười ngàn rúp. Gặp viên công chức xong, ông già chạy thẳng đến chỗ tôi, vô cùng hoảng loạng, mắt ông long lên căm giận. Không hiểu vì sao, ông gọi tôi ra cầu than và khẩn khoản yêu cầu tôi đến gặp ngay lão công tước để chuyển cho lão lời thách đấu súng. Tôi sửng sốt đến nỗi mãi không hiểu ra đầu đuôi thế nào. Tôi bắt đầu khuyên can ông lão. Nhưng ông đang phẫn nộ đến mức khó lòng mà làm gì được. Tôi chạy vào phòng để lấy một cốc nước, nhưng lúc quay ra thì ông không còn ở ngoài cầu thang nữa.

Hôm sau tôi đến chỗ ông nhưng ông không có nhà. Ông biến đi đâu mất ba ngày liền.

Đến ngày thứ ba thì chúng tôi mới rõ đầu đuôi. Ở chỗ lối ra, ông già đến thẳng chỗ lão công tước, không gặp lão ở nhà, ông để lại cho lão ta một bức thư. Trong thư ông viết rằng ông đã biết những lời lão ta nói với viên công chức nọ, ông coi đấy là một sự hạ nhục ghê tởm, và coi lão công tước là một tên hèn hạ, bởi tất cả những điều ấy, ông thách lão đấu súng, báo trước rằng lão sẽ không dám từ chối, bởi nếu không lão sẽ mất thể diện trước mọi người.

Anna Andreyevna kể với tôi rằng, ông già tở về nhà, đầy xúc động và thảng thốt đến nỗi nằm bẹp. Ông tỏ ra rất dịu dàng với bà nhưng rất ít đáp lại những câu hỏi của bà và rõ ra là ông đang nóng lòng sốt ruột chờ đợi một điều gì đó. Ngày hôm sau thì có một bức thư từ bưu điện thành phố mang tới. Đọc hết bức thư thì ông già kêu lên và ôm lấy đầu. Anna Anđrêpna sợ chết khiếp. Nhưng ông đã vội vã vớ lấy mũ, ba toong và phóng ra đường.

Đấy là thư của lão công tước. Bằng lời lẽ khô khan, ngắn gọn, và lịch sự, lão thông báo cho Ikhmenev biết rằng thong những lời lão nói với viên công chức nọ, lão hoàn toàn không có nghĩa vụ phải thông báo bất cứ điều gì cho một ai. Mặc dù lão rất thông cảm với Ikhmenev vì sự thua kiện, nhưng dù với tất cả sự thông cảm đó, lão cũng hoàn toàn không thể đi tìm lẽ phải bằng cách cho phép người thua kiện, để trả thù, lại có quyền gọi đối thủ của mình ra đấu súng. Còn về chuyện “mất thể diện trước mọi người” mà ông đe doạ lão thì lão xin ông đừng lo gì, bởi vì sẽ không hề có chuyện mất thể diện trước đám đông nào hết và sẽ không thể có được, đồng thời bức thư của ông sẽ ngay lập tức được trình đến những nơi cần thiết và sở cảnh sát được báo trước chắc chắn sẽ thi hành biện pháp hữu hiệu để bảo đảm trật tự và an ninh.

Cầm bức thư trong tay, ông già Ikhmenev liền đâm bổ đế nhà lão công tước. Lão công tước lại đi vắng. Nhưng qua anh hầu, ông đã kịp biết là chắc giờ này lão đang ở nhà bá tước N. Không đắn đo lâu, ông lại phóng đến nhà ông bá tước. Lúc ông bước lên cầu thang thì người gác cổng nhà ông bá tước giữ ông lại. Đang cơn nóng giận tột độ, ông phang gậy vào đầu hắn. Ngay lập tức bọn chúng bắt ông, lôi ra bậc thềm và giao cho cảnh sát giải ông lên quận. Chúng trình việc ấy với ông bá tước. Khi sự việc xảy ra, lão công tước có mặt ở đấy liền giải thích cho cái lão già hiếu sắc kia biết rằng đây chính là ông già Ikhmenev, bố đẻ của Natilia Nikolayevna (người mà lão công tước đã nhiều lần được hầu chuyện ông bá tước về những việc ấy), tức thì lão già quyền cao chức trọng ấy liền chỉ bật cười, và chuyển cơn tức giận thành thương hại: lão ra lệnh giam ông già Ikhmenev vào xà lim, nhưng chỉ đến hôm thứ ba là thả ra, thêm vào đó (chắc là theo lệnh lão công tước) phải giải thích cho ông già biết rằng đích thân lão công tước đã xin với ông bá tước ra ơn cho ông ta.

Ông già trở về nhà như đã phát điên, lăn ra giường và nằm bất động suốt một giờ liền. Cuối cùng, ông ngồi dậy, và trước sự khiếp sợ của Anna Andreyevna, ông tuyên bố một cách trịnh trọng rằng ông sẽ nguyền rủa con gái vĩnh viễn và từ bỏ tình máu mủ với con.

Anna Andreyevna vô cùng sợ hãi, nhưng biết là phải bổ trợ cho ông, nên mặc dù không phải là không hoang mang nhưng suốt ngày hôm ấy và gần như suốt đêm bà ngồi chăm sóc ông, dấp dấm lên đầu ông, chườm đá cho ông. Ông lên cơn sốt nóng và mê sảng. Tôi cũng lưu lại với ông bà đến ba giờ sáng. Nhưng sáng ra thì ông già đã dậy được và ngay hôm đó đến chỗ tôi để dứt khoát đón Nenli về nuôi. Tuy nhiên, câu chuyện giữa ông và Nenli thì tôi đã kể rồi. Tấm kịch đó đã khiến ông vô cùng xúc động. Về đến nhà, ông liền nằm vào giường. Tất cả những chuyện ấy đều xảy ra và ngày thứ sáu tuần lễ Thánh, – đấy chính là ngày được ấn định cho cuộc gặp gỡ của Cachia và Natasha, trước hôm Cahia và Aliôsa lên đường rời Petersburg. Tôi có mặt trong cuộc gặp gỡ này: nó diễn ra vào sáng sớm, trước khi ông già tìm đến gặp tôi và trước lần trốn nhà đầu tiên của Nenli.

[←85]

Nguyên văn: những khúc ca đồng ruộng (N.D.)

[←86]

Nguyên văn: chất Sinle (N.D.)

[←87]

Tuần ăn chay (N. D.)