Chương 17

Anh cần phải trả lời hai câu hỏi, - vị tướng khẽ khàng, ông cũng gập người về phía trước, thì thào một cách tin cậy. - Hai câu hỏi, tôi đã đặt ra, khi chờ đợi anh. Hai câu hỏi, chỉ anh trả lời được. Chắc anh nghĩ tôi muốn biết, tôi có nhầm hay không, có đúng là anh đã có ý định trong buổi sáng hôm ấy, hôm đi săn, là sẽ giết tôi? Hay chỉ là cơn ác mộng? Bởi vì, cuối cùng có xảy ra cái gì đâu. Bản năng của người thợ săn cừ nhất cũng có lúc nhầm. Và câu hỏi thứ hai, chắc anh nghĩ tôi sẽ hỏi như sau: anh có phải là tình nhân của Krisztina? Anh có lừa dối tôi không, như người ta thường nói, nàng có ngoại tình không, theo đúng ý nghĩa nhơ bẩn tầm thường của từ này. Không, anh bạn của tôi, hai câu hỏi này không bao giờ còn làm tôi bận tâm nữa. Anh đã trả lời, thời gian đã trả lời và Krisztina cũng đã trả lời theo cách của nàng. Tất cả mọi người đã trả lời, anh bằng cách, đã trốn khỏi thành phố ngay sau hôm đi săn, dứt khỏi chúng tôi, khỏi nghề nghiệp của anh, anh đã vứt bỏ quốc kỳ, như ngày xưa người ta thường nói, khi người ta vẫn còn tin vào ý nghĩa chân thực của lời nói. Tôi không hỏi, vì tôi biết chắc chắn sáng hôm đó anh định giết tôi. Tôi không kết tội, trái lại, tôi thương xót anh. Giây phút ấy quả đáng sợ, khi trong đời một con người, sự cám dỗ lên tiếng, khi con người nâng vũ khí, để giết một người khác, gần gũi, ràng buộc với nhau từ bên trong, một người cần phải giết vì một lý do nào đấy. Đấy là những gì đã xảy ra với anh, trong một khoảnh khắc. Anh không chối à?...Anh im lặng?... Trong ánh sáng mờ mịt này tôi không nhìn rõ mặt anh... cũng chẳng có mục đích gì để thêm ánh sáng nữa, trong bóng tối chúng ta vẫn nhận ra và hiểu rõ nhau, giờ đây, khi giây phút báo thù đã tới, chúng ta hãy nhìn thẳng vào nó. Chưa bao giờ, kể cả trong một giây duy nhất, suốt những thập kỷ qua, tôi đã không nghi ngờ điều đó, là vào một buổi sáng anh đã định giết tôi và bởi khoảnh khắc này tôi lúc nào cũng xót thương cho anh. Tôi biết chính xác anh cảm thấy gì, như thể tôi cũng làm như thế với anh, với cám dỗ khủng khiếp ấy. Đấy là khoảnh khắc vô thức, khoảnh khắc của bình minh, khi những thế lực của thế giới âm vẫn đang có sức mạnh trên quả đất và trong tim con người, khi đêm đen còn phả ra những hơi thở độc ác. Một khoảnh khắc nguy hiểm. Tôi biết. Nhưng tất cả những cái đó chỉ là bằng chứng của cảnh sát, anh thấy không... Tôi làm gì với sự thật của một bản án giữ gìn trật tự, theo số liệu, khi bằng trái tim và trí óc tôi cũng thừa biết... Tôi có thể làm gì với bí mật ngạt thở của căn phòng một thanh niên độc thân, làm gì với bằng chứng kinh tởm của một cuộc hôn nhân đổ vỡ, với bí mật lỗi thời và hôi hám của chốn làm tình, với những hồi ức hằn sâu của những người già đang chống gậy đi về phía cái chết và những người đã chết. Thật là một vụ án méo mó và đáng xấu hổ, nếu như giờ đây, ở cuối đời, tôi buộc tội anh về tất cả, những gì là bằng chứng về một cuộc hôn nhân đổ vỡ và một thử nghiệm giết người, nếu tôi cố moi ra những lời khai của anh, về mặt pháp luật đã quá thời hạn truy xét, những gì đã xảy ra, hay chỉ suýt xảy ra?... Tất cả những điều này thật nhục nhã, không xứng đáng với cả anh và tôi, không xứng đáng với những kỷ niệm thời thơ ấu và tình bạn của chúng ta. Phải chăng anh sẽ nhẹ nhõm hơn, nếu anh nói ra hết những điều được gọi là bằng chứng? Tôi không muốn anh nhẹ lòng, - vị tướng bình tĩnh nói, - tôi muốn sự thật, sự thật giờ đây đối với tôi không phải vài sự việc điều tra vớ vẩn và bụi bặm, hay những bí mật của sự say mê và nhầm lẫn một thời của một thi thể phụ nữ đã thành tro bụi... Những điều ấy chẳng để làm gì đối với chúng ta, một người chồng và một tình nhân, khi giờ đây cơ thể ấy không còn nữa, khi chúng ta đã già nua và nói với nhau một lần nữa về tất cả, cố gắng hiểu ra sự thật, rồi đến với cái chết, tôi tại quê hương, trộn xương cốt mình lẫn vào xương cốt tổ tiên, còn anh ở một nơi nào đó trên thế gian, cạnh Luân Đôn hay miền nhiệt đới? Cuối cuộc đời, để làm gì, sự thật và sự giả dối, sự lừa đảo, sự phản bội, mưu kế giết người hay bản thân sự giết người, để làm gì, khi nàng, ở đâu, lúc nào, đã bao nhiêu lần ngoại tình cùng anh, người bạn độc nhất của tôi với vợ tôi, tình yêu lớn duy nhất, hy vọng duy nhất của đời tôi, Krisztina?... Anh sẽ kể lại sự thật đáng buồn và vô liêm sỉ này, anh sẽ khai tất cả, chính xác, bắt đầu như thế nào, những kiểu ghen tuông và lòng đố kỵ, nỗi lo sợ và những nỗi buồn đã khiến người ta nhào vào cánh tay nhau ra sao, anh đã cảm thấy gì khi ôm nàng, anh đã đem đến những xúc cảm gì trong khát vọng trả thù và ý thức tội lỗi vào thể xác và linh hồn Krisztina... Tất cả những điều này để làm gì? Ở phần kết, mọi việc đều trở nên đơn giản - tất cả, cái đã qua và cái suýt trở thành. Sự thật của một thời cũng ít giá trị hơn cả cát bụi và tro tàn. Cái thiêu đốt trái tim ta, khiến chúng ta tưởng rằng không thể chịu đựng nổi, ta sẽ chết vì nó, hoặc sẽ giết ai ngay lập tức - bởi tôi quá quen thuộc với những cảm giác này, đã biết khoảnh khắc tận cùng của sự cám dỗ, không bao lâu sau khi anh bỏ đi, tôi ở lại một mình với Krisztina - tất cả, đều không hơn gì cát bụi bị gió xáo tung trong nghĩa địa và cuốn bay đi. Thật nhục nhã và vô nghĩa nói về những điều này. Nhưng tôi biết rất rõ, chính xác như trong tờ trình điều tra của cảnh sát. Tôi có thể nói với anh nội dung tờ trình ấy, như luật sư trên tòa án, nhưng sau đó cái gì sẽ đến... Tôi làm gì với sự thật rẻ tiền, với bí mật của một cơ thể đã không còn nữa? Lòng chung thủy là gì, chúng ta mong đợi gì từ người ta yêu? Tôi đã già, tôi đã nghĩ nhiều về điều này. Lòng chung thủy không phải là sự ích kỷ vô bờ bến, sự ích kỷ và lòng kiêu ngạo, như phần lớn sự việc và nhu cầu của con người đó sao? Khi ta đòi hỏi lòng chung thủy, ta có muốn hay không người kia cũng được hạnh phúc? Và nếu người khác không thể hạnh phúc trong sự nô lệ ngọt ngào của lòng chung thủy, thực ra ta có yêu hay không, người mà ta đòi hỏi phải chung thủy với ta? Và nếu ta không yêu người khác bằng cách làm người đó hạnh phúc, chúng ta có quyền hay không đòi hỏi một cái gì đó, như lòng chung thủy hoặc sự hiến dâng chẳng hạn? Giờ đây vào cuối đời, tôi không dám trả lời một cách cương quyết những câu hỏi này như có thể trả lời cách đây bốn mươi mốt năm, nếu có ai hỏi. Bốn mươi mốt năm, khi Krisztina rời bỏ căn nhà của anh, nơi trước đó nàng vẫn thường xuyên đến, nơi anh tha đủ thứ về để có thể tiếp đón được nàng, nơi hai con người gần gũi với tôi trong đời, một cách nhục nhã, vụng trộm, vâng, lúc này đây, tôi nói thêm, một cách chán chường đã phản bội và đã ngoại tình?... Bởi vì điều này đã xảy ra, - vị tướng nói thản nhiên, giọng như chán ngán, lãnh đạm. - Và điều mà người đời thường gọi là "sự phản bội" là sự nổi loạn buồn tẻ và chán chường của thân xác, để chống lại hoàn cảnh và một người thứ ba, thật tầm thường đến đáng sợ, nếu ta nhìn lại, vào cuối đời - tầm thường, gần như thảm hại, như một tai nạn và một sự hiểu lầm. Thuở đó tôi chưa hiểu ra điều này. Tôi đứng trong căn nhà bí hiểm như nhìn thấy những ký hiệu của tội ác, tôi ngây người ngắm mọi đồ đạc, chiếc giường... Vâng, khi người ta còn trẻ và khi vợ mình ngoại tình với người bạn duy nhất của mình, người còn gần gụi hơn cả họ hàng, tất nhiên anh ta cảm thấy thế giới sụp đổ xung quanh mình. Anh ta bắt buộc phải cảm thấy thế, bởi nỗi sợ hãi, sự vỡ mộng, lòng kiêu ngạo có một sức mạnh ghê gớm gây ra những nỗi đau đớn. Thế mà điều này cũng qua đi... qua đi một cách khó hiểu, không phải ngày một ngày hai, không, hàng năm trời cũng không hóa giải được cơn giận giữ này - thế mà ở đoạn kết, nó cũng vẫn trôi qua, chính xác đúng như cuộc sống. Tôi trở về lâu đài, vào phòng mình và ngồi đợi Krisztina. Tôi đợi, để giết chết nàng, tôi đợi để nàng khai rõ sự thật và tôi sẽ tha thứ... Tôi chờ đợi mọi khả năng. Tôi đợi đến tối, rồi đi xuống nhà săn, vì nàng không đến. Điều này có lẽ hơi trẻ con... Giờ đây, sau cùng nhìn lại và muốn kết bản bản thân cung cũng như những người khác, tôi thấy sự kiêu ngạo này thật trẻ con, sự chờ đợi, sự rút lui. Nhưng con người là như thế, tri thức cũng như kinh nghiệm cũng chỉ ít nhiều chống lại được thái độ khăng khăng bướng bỉnh của bản tính tự nhiên. Điều này giờ đây anh cũng biết. Tôi chuyển xuống khu trại săn, cách đây không xa và sau đấy khoảng tám năm, tôi không nhìn thấy Krisztina. Khi gặp lại, là lúc nàng đã chết, buổi sáng, khi Nini nhắn là tôi có thể quay về nhà, vì nàng không còn nữa. Tôi được biết từ lâu là nàng ốm và những bác sỹ giỏi nhất đã chữa cho nàng. - Họ ở lại hẳn trong lâu đài, hàng tháng trời và làm đủ mọi cách để cứu nàng, như họ nói: "Chúng tôi đã làm mọi cách theo đúng quan điểm của y học hiện đại". Đấy chỉ là lời nói. Có thể họ đã làm điều nọ điều kia, theo những kiến thức què quặt của họ và những thứ không ảnh hưởng đến sự hợm hĩnh và kiêu căng của họ. Tối nào họ cũng báo cho tôi biết tất cả mọi việc xảy ra ở tòa lâu đài, suốt tám năm và trước đó cũng thế, khi Krisztina chưa ốm và sau này, khi nàng quyết định ốm và sẽ chết. Bởi vì tôi tin rằng những việc như thế cũng có thể quyết định trước được - bây giờ thì tôi biết chắc chắn. Nhưng tôi không giúp nàng, bởi giữa chúng tôi có một điều bí mật, một bí mật duy nhất, không thể tha thứ được, cũng không thể vứt bỏ trước thời gian cho phép, bởi vì không thể biết được, tận cùng của bí mật ấy là cái gì? Có một điều, còn tệ hại hơn cả cái chết và những nỗi đau đớn... Điều đó là, con người đánh mất lòng tự trọng của mình. Bởi vậy tôi sợ điều bí mật ấy, điều bí mật giữa Krisztina, anh và tôi. Có một thứ, rất biết gây đau đớn, làm tổn thương và đốt cháy tâm can, đến mức cái chết cũng không giải tỏa được: đó là khi một, hai con người gây cho ta vết thương khủng khiếp về lòng tự trọng, thiếu lòng tự trọng ta không bao giờ có thể là người nữa. Sự kiêu ngạo, anh nói thế. Đúng, sự kiêu ngạo... nhưng suy cho cùng, nội dung sâu sắc nhất của cuộc đời một con người là lòng tự trọng. Bởi vậy tôi sợ sự bí mật. Bởi vậy chúng ta thỏa hiệp trong mọi giải pháp, kể cả những giải pháp hèn kém và đê tiện - anh hãy nhìn quanh trong cuộc sống, đâu đâu anh cũng gặp những giải pháp nửa vời giữa con người: người này đi thật xa, tránh khỏi kẻ họ yêu dấu, vì sợ điều bí mật, kẻ nọ ở lại và im lặng, vĩnh viễn chờ đợi một câu trả lời nào đó... Tôi đã chứng kiến. Tôi đã trải qua. Không phải đấy là sự hèn nhát, không... Đây là hành động tự bảo vệ cuối cùng của bản năng sống. Tôi về nhà, đợi đến tối, rồi dọn xuống khu nhà săn và tám năm tiếp theo tôi chờ đợi một cái gì đó, một lời nói, một câu nhắn. Nhưng Krisztina không tìm tôi. Từ khu nhà săn tới lâu đài hai tiếng đồng hồ bằng xe ngựa. Nhưng hai tiếng đồng hồ này, khoảng cách hai chục cây số này, trong không gian và thời gian đối với tôi, cũng bằng khoảng cách đến anh tại miền nhiệt đới. Con người của tôi là như vậy, người ta đã giáo dục tôi như thế, tất cả được hình thành như thế. Nếu Krisztina nhắn - bất kỳ lời nhắn gì - thì hành động sẽ xảy ra. Nếu nàng muốn tôi gọi ông về, tôi sẽ lên đường, tìm anh trên thế gian để gọi anh về. Nếu nàng muốn tôi hãy giết anh đi, tôi sẽ tìm anh, ở tận cùng thế gian để giết chết anh. Nếu nàng muốn ly hôn, tôi sẽ ly hôn. Nhưng nàng không muốn gì cả. Bởi vì nàng cũng là một con người, theo kiểu của nàng, theo kiểu của người đàn bà, người khác đã xúc phạm nàng, những người nàng yêu. Một người xúc phạm bằng cách chạy trốn khỏi một sự say mê, không muốn cùng chia sẻ ngọt bùi với nàng trong một mắt xích, cho dù biết rằng đấy là số phận, còn người kia, biết rõ sự thật, thì chờ đợi và im lặng. Krisztina cũng có một đặc tính, hiểu theo nghĩa khác của từ, như đàn ông chúng ta hay hiểu. Một cái gì đó cũng xảy ra với nàng trong những năm đó, không chỉ với tôi và với anh. Số phận đã gói gọn và chi phối cuộc đời chúng ta, cả ba chúng ta cùng chịu chung số phận này. Tám năm liền tôi không thấy nàng, tám năm liền nàng không gọi. Trước lúc anh đến, để chúng ta nói về tất cả, những gì cần nói, vì chúng ta không còn nhiều thời gian nữa, tôi được biết một điều từ bà nhũ mẫu: Nàng đã gọi tôi khi hấp hối. Không gọi anh... Tôi nói điều này không như một kẻ mãn nguyện cũng chẳng phải tư thế một kẻ bất mãn, anh nhớ cho. Nàng đã gọi tên tôi, đấy cũng là một cái gì, tuy không nhiều... Nhưng tôi chỉ nhìn thấy nàng khi nàng đã chết. Một người chết đẹp tuyệt trần. Nàng vẫn trẻ trung, nỗi cô đơn không làm nàng xấu xí, bệnh tật không chạm tới vẻ đẹp thánh thiện. Khuôn mặt nàng hài hòa với vẻ kín đáo và nghiêm trang. Tất cả những điều này giờ không liên quan đến anh nữa, - vị tướng nói một cách ngạo mạn. - Anh còn sống trên đời, nàng đã chết. Tôi cô đơn, sống trong nỗi bị xúc phạm, còn nàng đã chết. Nàng đã trả lời chúng ta, theo cách có thể của nàng, bởi vì, như anh thấy, người đã mất là người đã trả lời cuối cùng - đôi khi tôi nghĩ rằng chỉ người đã chết mới trả lời đúng. Đấy là những gì đã xảy ra. Nàng có thể nói gì khác, sau tám năm, bằng chính sự ra đi?... Con người không thể nói gì hơn. Bằng cách ấy nàng đã trả lời mọi câu hỏi, mà anh hoặc tôi có thể còn giải quyết với nàng, nếu cuộc đời muốn như vậy, là một trong hai chúng ta muốn lên tiếng. Đúng thế, những người chết đã trả lời đúng. Nhưng anh thấy không, nàng không muốn thổ lộ với chúng ta. Đôi khi tôi có cảm giác, giữa ba chúng ta, nàng mới là kẻ đánh lừa, nàng, Krisztina. Không phải tôi, người bị nàng phụ tình để đến với anh, không phải anh, người lừa dối tôi để đến với nàng. - Lừa dối, từ mới lạ lùng làm sao! Có những từ ngữ có sẵn xác định ngay một cách lạnh lùng và chính xác một tình huống nhất định của con người. Nhưng khi mọi thứ đều kết thúc, như đối với chúng ta bây giờ, chúng ta không biết làm gì với những từ ngữ ấy nữa. Lừa dối, không chung thủy, phản bội, tất cả chỉ là từ ngữ, khi người có liên quan đến những từ ngữ đó đã mất, đã trả lời, người cần phải xác định ý nghĩa đích thực của những từ đó. Cái không phải là từ ngữ, đó là hiện thực câm lặng, rằng Krisztina đã chết, còn hai chúng ta vẫn sống. Và khi tôi hiểu ra điều đó thì muộn rồi. Lúc đó không còn gì khác, ngoài sự ngóng đợi và sự báo thù - giờ đây, khi giây phút báo thù đã tới, sự ngóng đợi đã chấm dứt, tôi ngạc nhiên cảm thấy, tất cả thật tuyệt vọng và vô giá trị, những điều chúng ta biết từ nhau, chúng ta thổ lộ hoặc nói dối nhau - con người chỉ hiểu được hiện thực. Giờ tôi đã nhận ra hiện thực. Và lửa nung nấu của thời gian đã hút hết cơn giận giữ của con người. Giờ đây tôi thỉnh thoảng lại nhìn thấy Krisztina, cả khi tỉnh lẫn trong cơn mê, hình ảnh nàng băng qua vườn, trong chiếc mũ rộng vành Florentin, nàng xinh đẹp thon thả trong bộ váy áo trắng, đi ra từ nhà kính trồng hoa, hay đang trò chuyện với lũ ngựa. Tôi đã nhìn thấy nàng, chiều nay tôi cũng nhìn thấy nàng, khi đợi anh và tôi thiếp đi một lát. Trong giấc ngủ nửa tỉnh nửa mơ, tôi thấy nàng, - ông nói ngượng ngùng, già nua, - Tôi nhìn thấy mọi hình ảnh của nàng, từ thuở xa xưa, quá đỗi xa xưa. Và chiều nay tôi đã hiểu điều này bằng trí óc của tôi, điều mà đã từ lâu trái tim tôi đã quá thấu: đấy là lòng không chung thủy, sự lừa dối, sự phản bội của hai người đối với tôi. Tôi chợt hiểu và biết nói gì đây?... Con người từ từ già đi: Trước tiên là nhiệt tình sống với cuộc đời và những người khác nguội lạnh dần, anh biết đấy, tất cả từ từ hiện ra rõ nét, những thứ mà anh quá hiểu ý nghĩa của nó, tất cả đều lặp đi lặp lại một cách nhàm chán đáng sợ. Đấy cũng là tuổi già. Khi anh biết rằng cái cốc chẳng là cái gì khác ngoài nó là cái cốc. Và con người, tội nghiệp, chẳng là cái gì hết, chỉ là con người và sẽ chết, cho dù làm bất kỳ điều gì đi nữa... Rồi cơ thể anh bắt đầu già, không cùng một lúc, không, trước tiên là đôi mắt, hoặc đôi chân, hoặc cái dạ dày của anh, hoặc trái tim. Con người già đi như vậy đó, từng phần một. Rồi bỗng nhiên tâm hồn anh trở nên già cỗi: bởi vì thân xác vô ích hỏng dần và bị hủy diệt, linh hồn vẫn mơ ước và nhớ lại, vẫn tìm kiếm và vui mừng, hoặc mong mỏi niềm vui. Và cả khi đến khát vọng được vui cũng trôi qua, chẳng còn gì khác ngoài kỷ niệm hoặc sự kiêu ngạo, lúc đó anh đã thật sự già đi, không còn gì cứu vãn. Vào một ngày anh tỉnh dậy, dụi mắt: anh không hiểu mình tại sao còn tỉnh dậy? Cái mà mặt trời chỉ ra, anh biết quá rõ: mùa xuân hoặc mùa đông, những trang trí của cuộc sống, thời tiết, thời gian biểu. Không gì đáng kinh ngạc có thể xảy ra được nữa: ngay cả sự bất ngờ, lập dị, sự kinh hoàng cũng không làm anh ngạc nhiên, vì anh đã thấu hiểu mọi khả năng, đã đoán trước được tình huống, anh không mong đợi gì, không đợi cái xấu cũng chả chờ cái tốt... Đây cũng là tuổi già. Một cái gì đó lay lứt trong tim anh, một kỷ niệm, một mục đích sống mơ hồ, anh mơ hiển hiện lần nữa một bóng hình, tưởng mình muốn tuyên bố hoặc muốn biết thêm điều gì và anh rất biết, khoảnh khắc ấy sẽ tới trong một ngày, khi đó không còn quá hệ trọng việc biết một sự thật và trả lời nó, như trong nỗi niềm ngong ngóng nhiều thập kỷ anh vẫn tưởng thế. Con người chậm rãi, chậm rãi hiểu về thế giới và chết. Hiểu những hiện tượng và nguyên nhân của các hành động của con người. Hiểu lời giải nghĩa của những ký hiệu vô thức... Vì con người truyền đạt ý nghĩ bằng lời nói của những ký hiệu, anh có thấy thế không? Như thể bằng một ngôn ngữ lạ, bằng tiếng Trung Quốc người ta nói về những sự việc quan trọng và phải dịch ra ngôn ngữ của hiện thực. Con người không biết chút gì về bản thân. Người ta chỉ nói đến những khát vọng và hốt hoảng, ngớ ngẩn nhận ra bản thân. Cuộc sống thật lý thú, khi anh học được tính dối trá của con người, anh bắt đầu để ý và khoái trá, khi thấy họ luôn nói khác, khác cái họ nghĩ và muốn... Đúng, một ngày ta sẽ nhận ra sự thật: chỉ có ngần này, tuổi già và cái chết. Nhưng lúc đó ta đã hết đau khổ. Krisztina đã ngoại tình, thật là một từ ngu ngốc... Và ngoại tình cùng với anh, thật là cơn nổi loạn thảm hại! Đúng vậy, anh đừng nhìn tôi ngạc nhiên như thế: tôi thương hại nói ra điều này. Khi tôi đã biết nhiều hơn và hiểu ra tất cả, bởi vì thời gian cũng làm trôi dạt vào hòn đảo cô đơn của tôi vài mảnh tàu đắm và dấu hiệu tố cáo, tôi đã nhìn lại quá khứ một cách thương hại, tôi nhìn thấy hai người, hai kẻ nổi loạn, vợ tôi và bạn tôi, hai con người với cảm giác tội lỗi run rẩy và đờ đẫn bởi cảm giác tự kết tội và quằn quại trong nỗi đam mê bướng bỉnh này, hai người nổi loạn sống. Chết một cách bất hạnh chống lại tôi... Thật tội nghiệp! - Tôi đã nghĩ thế. Không chỉ một lần tôi nghĩ như thế. Và tôi hình dung từng phần của những cuộc hò hẹn này, trong căn nhà ngoại ô của một thị trấn nhỏ, nơi những cuộc hẹn hò bí mật là không thể, tôi hình dung sự tù túng này, như trên một con tàu và cùng lúc là nỗi công khai đau đớn, một tình yêu, thứ không có lấy một giây yên ổn, khi mọi bước chân, mọi cử động đều bị người làm công, người xung quanh để ý, tôi hình dung sự kinh hoàng và lẩn trốn trước tôi, những mười lăm phút đồng hồ, những cái cớ cưỡi ngựa, chơi nhạc hoặc đánh tenix, những buổi dạo chơi trong rừng, nơi các bạn săn của tôi rình rập những con thú... Tôi hình dung nỗi căm hờn chất chứa trong tim hai người, khi nghĩ đến tôi, khi mọi bước chân, mọi khoảnh khắc cả hai đều chạm phải quyền lực của tôi, quyền lực của người chồng, người chủ tài sản, quyền lực của sự quý phái, của lợi thế xã hội và của cải của tôi, của đội ngũ gia nhân đông đảo và nhất là chạm phải một quyền lực lớn hơn tất cả: sự phụ thuộc, thứ ra lệnh cho hai người phải ghi nhớ vượt qua cả giới hạn tình yêu và lòng căm thù, điều phải ghi nhớ ấy là: không có tôi cả hai người không được sống tròn vẹn, không chết trọn vẹn. Cả hai là những người tình bất hạnh, có thể lừa dối được tôi, nhưng không tránh được tôi, vô ích tôi là kiểu người khác, cả ba chúng ta đều gắn bó với nhau chặt chẽ, như tinh thể trong các định luật đo lường. Bàn tay anh đặt vào cò súng, khi một buổi sáng anh định giết tôi, vì anh đã bất lực chịu đựng sự gắng sức này, sự lén lút, sự thảm hại này... Anh có thể làm gì hơn? Anh lấy Krisztina? Anh cần từ bỏ cấp bậc của mình, anh và Krisztina đều nghèo, cả hai đều không thể nhận cái gì của tôi, không, anh không chạy trốn với nàng được, sống cùng nàng cũng không thể, lấy nàng càng khó, giữ nàng làm tình nhân thì nguy hiểm đến tính mạng, nguy hiểm hơn cả cái chết: trong mọi khoảnh khắc anh đều phải tính sổ với sự phản bội và việc bị vạch trần, nhất là đối với tôi, một người bạn, một người anh em. Anh không chịu nổi lâu sự nguy hiểm này. Vào một ngày, cơ hội đã đến và con quỷ cám dỗ đã xuất hiện giữa hai chúng ta, anh nâng súng lên, còn tôi, mãi mãi về sau này, tôi vẫn thương xót cho giây phút đó của anh. Giết một người là nhiệm vụ cực kỳ day dứt và khó khăn, người gần gụi với ta, - vị tướng nói thản nhiên. - Anh đã không đủ mạnh để làm việc này. Hoặc là cơ hội qua đi và anh chẳng còn làm gì được nữa. Bởi vì cơ hội, một khoảnh khắc - thời gian cũng mang đến và lấy đi sự việc, một cách tự nhiên, không chỉ chúng ta điều khiển hành động và các sự việc theo thời gian. Có khoảnh khắc mang lại một khả năng và có một giờ nhất định của nó - nếu khoảnh khắc này trôi qua, anh không bao giờ làm gì được nữa. Tay anh đã buông súng. Và ngày hôm sau anh đi đến miền nhiệt đới.

Ông ngắm nghía đầu ngón tay và những cái móng tay một cách kỹ lưỡng.

- Còn chúng tôi ở lại đây, - ông nói khi đang kiểm tra các ngón tay, như thể đấy là điều quan trọng nhất, - chúng tôi ở lại, Krisztina và tôi. Chúng tôi ở lại và mọi việc đều sáng tỏ, một cách đúng luật và không hiểu nổi, như những con người nhận được tín hiệu, bởi sự giúp đỡ của các sóng, kể cả khi kẻ biết sự thật và kẻ hay đưa chuyện không có gần đấy. Tất cả đều sáng tỏ, vì anh thì ra đi, chúng tôi ở lại, trong cuộc đời, ến, vì anh đã bỏ lỡ cơ hội, hoặc vì cơ hội đã bỏ rơi anh - cả hai là một và đều như nhau - Krisztina, vì trước mắt nàng không có giải pháp khác, nàng cần phải đợi một cái gì đấy, hoặc nàng muốn khẳng định rằng, chúng ta đều im lặng như nhau, hai chúng ta, anh và tôi, hai người đàn ông gần gũi với nàng và cả hai đều đứng tránh sang một bên con đường của nàng, nàng đợi, đến chừng mực nàng hiểu và nhận ra ý nghĩa đích thực của sự im lặng này. Và nàng từ giã cõi đời. Còn tôi ở lại đây, biết hết, mà vẫn không biết một điều. Bởi vậy tôi cần phải sống và đợi câu trả lời. Giờ đây, khoảnh khắc ấy đã đến, khi tôi có thể nêu câu hỏi này. Anh hãy trả lời cho tôi, hãy làm ơn: Krisztina có biết là buổi sáng hôm ấy, trong buổi đi săn anh định giết chết tôi không?

Ông hỏi rõ ràng và khe khẽ, trong giọng nói của ông có thể nhận ra sự sự tò mò căng thẳng, như một đứa trẻ hỏi người lớn về lời giải thích những bí ẩn của các ngôi sao và thế giới vô cảm này.