Chương 7 Trách mình hay trách người ấy?

Con dao hai lưỡi làm đau cả hai người

Khi bị bội tình, sự tức giận, căm ghét, thù hận dâng trào lòng ta, trở thành con dao hai lưỡi bén ngót. Chúng ta có thể dùng “con dao” đó để rạch chính mình, để đẽo gọt khiếm khuyết của bản thân, để chạm khắc sâu hơn nữa sự tự tỉ của ta, hoặc ta có thể dùng “con dao” ấy tấn công người đã khiến ta tổn thương. Tâm trạng chúng ta chuyển từ trầm cảm sang căm phẫn, từ vô hồn sang thịnh nộ cuồng điên, từ sụp đổ sang phản đòn.

Anh Gaia bức xúc kể với tôi những cảm giác lẫn lộn của anh khi biết vợ ngoại tình: “Có hôm, tôi nghĩ mình có thể sẽ bỏ qua chuyện kinh khủng ấy. Nhưng đến hôm sau thì tôi lại căm ghét cô ấy đến nỗi không muốn nhìn thấy mặt thêm lần nữa. Tôi giận chính mình vì đã quá dễ dãi, quá cảm thông chuyện đó. Rồi tôi điên tiết lên khi tự thấy mình là một gã ngốc, rồi tôi muốn giành lại quyền kiểm soát, rồi tôi kể với con gái rằng mẹ nó đã làm điều tối tệ gì. Tôi căm ghét những cảm xúc quay cuồng như cái tàu lượn mà vợ mình đang gây ra trong đầu mình. Tôi cắm hận cô ấy vì đã làm xáo trộn thế giới của tôi chỉ vì muốn 'cảm thấy dễ chịu hơn về bản thân. Sự ích kỷ của cô ấy đang thiêu cháy tôi”.

Khi biết vợ đã phản bội mình, anh Buddy rơi vào trạng thái tự khinh rẻ bản thân và oán hận tột cùng, thậm chí còn định tự tử. Anh kể: “Tôi nằm khóc trên giường, khóc khủng khiếp, rồi tự chĩa khẩu súng ngắn vào miệng, sẵn sàng bóp cò. Đó là giây phút tôi tuyệt vọng cùng cực”. Lúc này, chính anh đang dùng “con dao hai lưỡi” để cắt mình.

Nhưng tình tiết tiếp theo cho thấy anh đã hướng “con dao” ấy về phía vợ: “Khi cô ta nhắn tin hỏi tôi có ổn không, tôi đáp: 'Ổn, nếu cô xem kê súng vào miệng là ổn”. Ở trước bờ tự tử, Buddy không hề nhận ra rằng anh đã trộn lẫn việc tự hủy bản thân và chỉ trích, đổ lỗi cho vợ: “Cô có thấy cô đã khiến tôi đang làm cái việc gì đây không?”. Khi bị phản bội, ta rất khó biết trước mình sẽ làm gì với kẻ đó và cả với chính ta.

Cô Ming là một phụ nữ điểm đạm, hết sức tận tụy chăm sóc gia đình, không bao giờ lớn tiếng với ai và lúc nào cũng nhận lỗi về mình. Cô nhớ lại: “Thời thơ ấu của tôi có thể được tóm gọn trong năm từ: 'Đó là lỗi của con'. Từ bé đến lớn, hễ có chuyện gì không hay là tôi lại nhận lỗi về mình”.

Một hôm, cô phát hiện chồng mình hay trò chuyện mùi mẫn qua mạng với một người, cô bất thần gào lên giận dữ. Tiếng gào này khiến chính cô còn sửng sốt hơn cả chồng vì bấy lâu này cô rất ôn hòa, điểm đạm.

Cô kể: “Từ hôm đó, mỗi lần anh ta tìm cách bào chữa chuyện vụng trộm, tôi lại bảo anh ta câm mồm lại. Dường như có một nhân cách thứ hai đã xuất hiện để bảo vệ tôi.

Suốt thời gian qua tôi đã đã để mặc cho anh ấy cư xử tồi tệ.

Anh ấy còn bao biện rằng anh ấy ngoại tình là do tôi nguội lạnh chuyện chăn gối, rằng bạn bè ảnh thấy ảnh thật... tội nghiệp khi mỗi tuần chỉ làm tình có hai lần. Nghe thế, tôi đã lồng lên!”.

Logic tàn nhẫn của sự tự trách bản thân

Anh Dylan kể về giây phút bắt gặp cô Naomi – bạn gái của mình – ngoại tình: “Về đến nhà, nghe tiếng nước chảy trong phòng tắm nên tôi bước vào để báo cô ấy biết mình đã về. Và rồi tôi thấy cô ấy đang trần truồng với... cậu bạn thân của tôi. Điều khiến tôi ngạc nhiên hơn nữa là tôi đã tin lời cô ấy rằng giữa hai người chẳng có chuyện gì xảy ra, rằng chỉ vừa cùng chạy bộ với nhau và.... cùng tắm. Quả thật, có lẽ ngốc đến thế là cùng tận rồi?”.

Anh Dylan và chị Naomi dần bình ổn sau sự việc ấy, mọi thứ dường như đã hoàn toàn trở lại bình thường. Và rồi một ngày nọ, khi đang dắt chó đi dạo, anh Dylan có linh cảm rằng bạn gái vẫn đang dan díu với người kia. Anh tìm thấy nhật ký của cô và mọi việc sáng tỏ từ đó. Anh nói: “Cô ấy liên tục nói dối còn tôi thì không ngừng tấn công. Bạn bè, những nhà trị liệu chỉ cho chúng tôi những lời khuyên tồi tệ. Điều tệ hại nhất là tôi luôn cảm thấy cô không yêu tôi nhiều như tôi yêu cô ấy, nhưng cô ấy cứ bảo tôi rằng chẳng qua tôi đang cảm thấy bất an thôi.

Giờ thì tôi biết mình không bất an, tôi đã đúng. Hay ít nhất là tôi đã đúng khi cảm thấy bất an”.

Khi phát hiện bị phản bội, chúng ta thường cảm thấy mình thật kém giá trị, những nỗi lo sợ rằng mình không xứng đáng được yêu thương cuối cùng đã được khẳng định. Rồi ta nghĩ rằng người ấy phản bội ta chính là lỗi của ta, ta nghi ngờ rằng ta đáng bị phản bội.

Hành vi ngoại tình là do một người thực hiện, nhưng trong nhiều tình huống, cả hai người trong cuộc đều cần chịu trách nhiệm cho chuyện ấy. Trong quá trình trị liệu, khi đến đúng thời điểm, các cặp đôi cần cùng tham gia đánh giá hai chiều câu chuyện ngoại tình. Điều nên lưu ý là cần luôn phân biệt rõ ràng giữa chịu trách nhiệm vì đã tạo điều kiện góp phần dẫn đến chuyện ngoại tình và việc tự trách bản thân vì chuyện ấy. Khi bị sốc, ta thường dễ nhầm lẫn hai việc này. Những lời tự kết tội bất công về bản thân có thể nhanh chóng khiến ta nghĩ đến tất cả những điều ta không thích ở bản thân mình, rồi xem đó như là các nguyên nhân khiến người bạn đời lầm lối.

Anh Dylan dễ mắc phải cái kiểu vĩ cuồng tiêu cực này. Sự tự thán của anh nhanh chóng quay mòng trở thành tự chỉ trích: “Tôi nghĩ chính mình là người đã đẩy cô ấy vào vòng tay hắn. Cô ấy thường phàn nàn rằng tôi đã khiến cuộc sống của cô cạn kiệt, thường bảo rằng muốn ở bên một người đàn ông có bản năng sát thủ chứ không phải một người nhạy cảm”.

Sự thiếu tự tin ấy càng được tô đậm thêm khi anh ê chề, đau đớn nhận ra rằng hầu hết mọi người quanh anh đều biết chuyện bạn gái anh ngoại tình suốt gần một năm qua mà... không ai thèm nói cho anh biết! Anh tự nhủ rằng lý do có thể là chẳng ai yêu quý, tôn trọng anh. Không chỉ bị bạn gái và bạn thân nhất phản bội, anh Dylan còn cảm thấy đã đánh mất địa vị xã hội trong mắt bạn bè. Anh tưởng tượng cảnh đám bạn tán chuyện sau lưng mình, không tỏ ra thương hại thì thể nào cũng cười chê anh khờ khạo để bạn gái “cắm sừng”.

"Cô phải trả giá vì đã làm tôi đau"

Anh Dylan nhận hết lỗi về phần mình. Tôi chờ xem khi nào anh sẽ trút giận lên bạn gái. Phải tận một năm sau Dylan mới làm việc đó. Hầu hết những người rơi vào tình cảnh như anh Dylan sẽ lần lượt đi qua những cảm xúc gồm căm giận người đã phản bội mình, buồn bã, tự vấn bản thân; nhưng anh Dylan đã đi ngược lại cái quy trình thông thường này.

Cơn giận dữ thổi bùng trong ta khao khát trả thù ngay lập tức người đã bóp nát trái tim ta. Có muôn hình vạn trạng hình thức trả thù tình: “bóc phốt” tiền án tiền sự của người thứ ba rồi gửi cho cha mẹ của bạn gái để họ biết con gái họ đang cặp kè với ai, phá hủy những món đồ yêu thích của người đã phản bội mình, tung clip “nóng” của mình với người đó lên mạng, vạch mặt người thứ ba với những người khác để người đó không cách nào ngẩng mặt lên,...

Ta quyết liệt trả thù tình vì muốn “cân bằng tỷ số”, muốn ăn miếng trả miếng và muốn có cảm giác thỏa mãn, thích thú khi chứng kiến người kia phải trả giá vì đã làm ta đau.

Cân bằng tỷ số

Khi chuyện ngoại tình bị phơi bày, thình lình tấm bảng tỷ số hôn nhân sáng lên: cho và nhận, nhượng bộ và đòi hỏi, sự chu cấp tiền bạc, tình dục, thời gian, cha mẹ chồng hay vợ, con cái, việc nhà.

Tất cả những thứ chúng ta gắng làm nhân danh tình yêu, nay đã mất hết ý nghĩa: “Dĩ nhiên em sẽ đi Singapore cùng anh để anh theo đuổi công việc ao ước. Em chắc sẽ có thêm bạn mới ở đó”, “Vì anh, em sẵn lòng tạm hoãn sự nghiệp để chăm sóc gia đình”, “Em sẽ để mẹ sang ở chung với chúng ta dù như thế có nghĩa là em sẽ chăm sóc thêm một người”, “Nếu anh thích có con thì chúng mình hãy sinh thêm một đứa”,... Ngoại tình cướp đi tương lai mà chúng ta đang xây đắp và khiến cho những hy sinh trước đây trở nên vô nghĩa.

Khi mối quan hệ êm ấm, tốt đẹp, tinh thần ta sẽ phơi phới và tình yêu khiến ta vô cùng hào phóng. Tuyên ngôn “Em làm điều này vì hai chúng ta” vẫn hợp lý đến chừng nào vẫn còn niềm tin trong đơn vị “chúng ta” cơ bản ấy. Nhưng ngoại tình biến những hòa hợp trang nhã ấy thành trò hề. Những thỏa hiệp mới hôm qua còn hiệu lực vụt trở thành những hy sinh ta cảm thấy vô nghĩa đến không thể chịu đựng nổi. Các ranh giới lành mạnh trở thành các bức tường không thể vượt qua. Những sẻ chia thuận hòa mới hôm qua nay trở thành cuộc giằng co khốc liệt. Giờ thì ta cật lực lôi kéo những người ta quen biết vào đội của ta để chống lại người kia. Hàng đống hối tiếc và oán trách dồn nén vỡ toang, đòi hỏi được khâu vá lại.

Khi anh Shaun phát hiện ra bạn gái Jenny đã ngủ với một nghiên cứu sinh, anh cảm thấy cô đã phũ phàng phụ bạc mọi công sức, tiền bạc anh đổ ra để lo cho cô học tập suốt mấy năm qua. Anh nói: “Tôi đã kìm chế không đập chết tươi cái thằng đó nhưng không phải lúc nào cũng kìm được như vậy đâu”. Thay vào đó, anh gọi cho bố mẹ cô (hành động này ít nguy hiểm hơn nhưng gây ra hậu quả trầm trọng hơn) vì anh cảm thấy họ nên biết con gái của mình là người như thế nào: “Tôi còng lưng làm lụng để cho cô ấy tất cả mọi thứ, để cô ấy có thể nghỉ việc mà theo học cái bằng tiến sĩ vô dụng mắc mỏ về lịch sử trung cổ. Rồi cuối cùng đây là cái tôi nhận được sao? Thằng đó hiểu cô ấy hay sao? Thằng đó truyền cảm hứng cho cô ấy hay sao? Tiền học phí 100.000 đô la chưa đủ truyền cảm hứng hay sao?”. Anh Shaun cảm thấy như vừa bị cướp. Giờ đây anh muốn hủy hoại cuộc sống của Jenny như cô đã làm với anh.

Họ chia tay nhau nhưng Shaun không nguôi căm hận Jenny, thậm chí còn nhiều hơn so với khi họ còn bên nhau. Trả thù thường có vẻ nhỏ nhen, nhưng tôi phải công nhận nỗi đau sâu sắc mà nó che đậy. Không thể giành lại những cảm xúc mà ta đã hào phóng trao cho người ấy, ta đành giằng lại chiếc nhẫn đính hôn. Và nếu như thế còn chưa đủ, ta sẽ sửa luôn di chúc. Tất thảy đều là những nỗ lực tuyệt vọng nhằm giành lại quyền lực, nhằm đòi hỏi người kia bồi thường, nhằm hủy hoại người đã hủy hoại chúng ta, nhằm bảo vệ chính ta.

Mỗi đồng tiền, mỗi món quà, mỗi quyển sách quý giá,... chúng ta bới ra từ đống gạch vụn của mối quan hệ khớp với từng mảnh vỡ bên trong ta. Nhưng rốt cuộc, đó chỉ là một đòn một mất một còn. Khao khát muốn san bằng tỷ số tương xứng với cường độ của sự nhục nhã đã nuốt chửng chúng ta. Và nỗi nhục nhã lớn nhất chính là ta đã ngu ngốc tin tưởng người ấy bấy lâu nay.

Chẳng ích gì khi tìm cách lý luận với anh Shaun lúc này. Lý trí anh hiểu rõ sự vô nghĩa của hành vi trả đũa người yêu, nhưng cảm xúc của anh đang sôi sục. Ở giai đoạn này tôi chú trọng vào hai điều, thứ nhất là ngăn chặn (tôi yêu cầu anh gửi cho tôi xem danh sách những điều tệ hại nhất muốn làm với cô ấy để tôi lưu trữ chúng an toàn), thứ hai là khuyến khích anh xem xét lại mọi việc. Khi anh kể với tôi về quan hệ giữa anh và bạn gái, anh đã cố tình lược bỏ những điều tốt đẹp Jenny đã làm như cô đã từng giúp đỡ anh học tập, những trách nhiệm mà Jenny đã sẻ chia cùng anh,... Khi ta nhận ra góc nhìn một chiều này, ta sẽ nhìn thấy nỗi đau ẩn sau sự giận dữ khi bị phụ tình.

Lừa dối kẻ dối lừa

Con tim đang điên cuồng muốn báo thù thường chẳng mấy khi sẵn sàng lắng nghe những lý lẽ. Đôi khi không có gì sánh được với kiểu “ăn miếng trả miếng” để đảm bảo người làm ta đau thế nào thì ta cũng sẽ làm người đau như thế ấy. Đòn trả thù truyền thống đối với người đã ngoại tình chính là... ngoại tình. Hai người phụ nữ là Jess và Lailani đã dạy tôi rất nhiều về hắc thuật này.

Cô Jess yêu anh Bart – người hơn cô 20 tuổi, đã có vợ con đề huề. Cô rất sung sướng khi cuối cùng anh đã bỏ vợ theo mình. Những đứa con trưởng thành của anh Bart rất tức tối khi người đàn bà “đào mỏ” này làm xáo trộn gia đình mình, thế nên họ khéo léo cho Jess biết chuyện có nhiều phụ nữ trẻ trung hơn cả Jess thường đi theo anh Bart trong các chuyến đi “đội lốt” công tác.

Trước khi về một nhà với anh Bart, cô Jess cũng có nhiều cuộc phiêu lưu tình ái và cũng thường lén lút phản bội, nhưng với anh Bart thì cô thật sự toàn tâm toàn ý. Thế nên khi biết chồng có bồ nhí, cô gay gắt gặng hỏi: “Sao anh có thể làm thế với tôi?”.

Cô kể: “Anh ấy phản bội tôi ngay trong tuần trăng mật. Tôi có thể hiểu vì sao nhiều người chán nhau sau vài năm chung sống, nhưng chúng tôi chỉ mới đến với nhau và vẫn còn đang say mê nhau cuồng nhiệt kia mà?”.

Cô Jess quyết định ăn miếng trả miếng với chồng bằng chiêu thức “ông ăn chả, bà ăn nem” để anh cảm nhận được một cách sinh động những gì Jess đang cảm thấy. Người cô chọn cặp kè để trả thù tình chính là... Rob – bạn trai cũ của cô.

Tôi hỏi Jess: “Điều đó giúp ích cô thế nào?”. Jess trả lời có vẻ tự vệ: “Tôi cần một người bạn”. Tuy nhiên tôi thấy rõ Jess không chỉ tìm kiếm sự cảm thông mà còn tìm một đòn bẩy để bật trở lại chồng mình.

Tôi hỏi: “Cô vừa nói với tôi rằng đối với cô, sự chân thành rất quan trọng. Chúng ta có thể xem Rob là một lựa chọn an toàn hay không?”.

Đáng khen ngợi là cô nhanh chóng thú nhận: “Tôi không nghĩ mình đang làm đúng, và cũng biết làm thế chẳng tốt gì cho tôi. Nhưng đây chỉ là để trả thù Bart. Anh ta xứng đáng bị thế vì đã phản bội tôi trước”.

Vì anh Bart đã ngoại tình trước nên cô Jess nghĩ việc mình trả thù là hợp lý. Chúng ta thường nghe rằng trả thù luôn ngọt ngào, nhưng các nghiên cứu và thực tế cuộc sống chứng minh điều ngược lại. Các nhà khoa học nghiên cứu hành vi con người đã quan sát được rằng thay vì làm dịu đi sự thù ghét, thực thi công lý hay khép lại vụ việc, thực ra trả thù chỉ khiến cho cảm giác khó chịu vì bị phản bội đeo bám ta dai dẳng hơn.

Nỗi hân hoan khi tự cho mình đúng đắn chỉ là một thứ sung sướng hời hợt sẽ giam hãm chúng ta trong nỗi ám ảnh của quá khứ. Thực tế, khi không có cơ hội để trả thù thì ta sẽ bước qua mọi thứ nhanh chóng hơn.

Cô Jess cùng tôi thảo luận về ý nghĩa của hành động đầy toan tính khi quay lại với bạn trai cũ. Tôi cho rằng cô trân trọng mối quan hệ đã có trước kia với bạn trai cũ nhiều đến nỗi đã biến anh thành một công cụ trong kế hoạch trả thù của mình. Cô mong sẽ tiếp tục ở bên chồng, trong khi anh Rob nuôi hy vọng nối lại tình cảm với cô. Thế rồi cô làm tan vỡ trái tim Rob. Có những cách hay hơn để chữa lành vết thương thay vì làm trái tim người khác tan nát.

Cô Lailani trẻ hơn Jess mười tuổi, nhưng chiến lược trả thù tình của cô chẳng khác gì.

Cô Lailani xuất thân từ một khu vực phức tạp ở Oakland, California (Mỹ). Vốn rất nghèo, cô luôn dùng thân thể để có được điều mình muốn. Cô học được từ sớm cách chiến thắng đàn ông trong trò chơi thay người tình như thay áo. Cô nói:

“Mỗi khi đánh hơi được người đàn ông tôi đang cặp kè đang định bỏ rơi tôi là tôi liền nhanh chân bỏ rơi anh ta trước”.

Khi đến tuổi 29, cô quyết định đã đến lúc phải tìm kiếm một điều gì đó khác biệt. Cô gặp anh Cameron trên mạng xã hội OKCupid và ngay lập tức biết rằng anh khác với những người đàn ông cô từng quen. Cô nói: “Anh ấy đáng tin tưởng, có trách nhiệm và điển trai”.

Hai năm đầu họ bên nhau, mọi thứ xem chừng rất hoàn hảo. Cô từ bỏ lối sống trước kia, cho phép mình tin tưởng vào đàn ông và tình yêu. Cô nói: “Lần đầu tiên trong đời tôi không định đánh bài chuồn. Nhưng rồi một ngày nọ, khi vẫn đang ngập tràn trong niềm hạnh phúc lứa đôi, tôi nhận được một tin nhắn Facebook từ một phụ nữ chưa từng gặp mặt. Nội dung tin nhắn là ‘Tôi không quen chị, nhưng chị nên biết rằng bạn trai của chị và tôi đang hẹn hò. Chưa bao giờ anh ấy nhắc về chị, nhưng tôi đã tìm thấy ảnh của chị trên mạng. Tôi muốn chị biết rằng từ đây, tôi không có liên quan gì đến anh ấy nữa. Tôi rất lấy làm tiếc’”.

Khi cô Lailani lên mạng kiểm tra, anh Cameron đã xóa sạch toàn bộ dữ liệu cá nhân trên mạng của anh. Cô chất vấn anh, anh chối đây đẩy. Nhưng cô không chùn bước. Cô nói với tôi: “Kẻ cắp gặp bà già. Tôi đã chờ đến khi có đầy đủ mọi bằng chứng. Tôi cho anh ta một cơ hội để quay đầu là bờ nhưng anh ta vẫn nói dối với tôi. Chính điều đó khiến tôi nổi xung thiên”.

Cô nhắn tin cho người phụ nữ kia trên Facebook và nhờ cô ta gửi một số bằng chứng chuyện ngoại tình. Người tình bị ruồng rẫy này cũng đang cảm thấy mình bị lừa dối nên sẵn lòng hợp tác. Cô Lailani không ngạc nhiên gì vì điều này: “Nguyên tắc đầu tiên: nếu muốn cặp bồ thì người bạn cặp bồ cần phải biết cô ấy là bồ nhí! Vì Cameron đã không tôn trọng nguyên tắc này nên nhân tình của anh ta rất tức giận”. Với những bằng chứng rành rành trong tay là những đoạn chat mùi mẫn giữa hai người, cô Lailani cuối cùng đã ép được anh Cameron phải khai ra mọi chuyện.

Cô Lailani kể lại cảm giác khi nghe anh Cameron thừa nhận sự thật mình đã ngoại tình: “Tôi chuyển từ bàng hoàng đến tan nát. Cả đời tôi đã sống như một con khốn, dùng đàn ông để có cái mình muốn và rồi bỏ rơi họ. Tôi đã nghĩ mình đã tìm thấy một người tử tế, nhưng hóa ra anh ta lại là minh chứng cho việc toàn thể đàn ông đều chẳng đáng để hy vọng gì. Lần này tôi đã bị chơi. Quả báo thật mà”.

Cô cũng tự hỏi: “Có phải tôi đang bị trừng phạt vì đã làm những điều tồi tệ với những người đàn ông khác?”. Khi cô kể chuyện này với các bạn bè của mình, trai có, gái có, họ đã châm thêm dầu vào lửa. Cô nói: “Ai cũng bảo tôi hãy cho anh ta một bài học, nếu không anh ta sẽ ngựa quen đường cũ”.

Cô Lailani đồng tình, thế là cô lên kế hoạch trả thù: “Hắn ta cũng đáng bị quả báo. Tôi vẫn luôn muốn có một cuộc làm tình ba người, và giờ đây tôi đã có dịp để thử. Nếu hắn ta phát hiện, tôi sẽ hạnh phúc lắm. Nếu hắn ta tổn thương, tôi sẽ vui lắm. Hắn ta xứng đáng như thế”.

Nhiều người nghĩ rằng khi Lailani và Jess ngoại tình thì họ sẽ thấu hiểu hơn cho sự lạc lối của người yêu. Nhưng con người thường có những thang đo công lý của riêng mình, và việc nghĩ rằng những gì mình bắt người kia nhận vẫn ít hơn những gì mình đã nhận – quả là một thứ tiêu chuẩn kém lý thú.

Tôi cảm thấy buồn cho hai cô Lailani và Jess. Phản ứng của họ có thể hiểu được, nhưng cách trả thù ấy cuối cùng sẽ chẳng hữu hiệu gì. Họ bị kẹt vào lối mòn phải giành lợi thế. Như nhiều phụ nữ đang tìm kiếm sự bình đẳng trong thế giới vẫn do nam giới kiểm soát, họ vùng vẫy tìm cách điều hòa giữa“mềm yếu” và “mạnh mẽ”. Cả hai đều đang rơi vào mâu thuẫn giữa “Em muốn anh quay về với em” và “Em sẽ không để cho anh quay lại với em vì như thế quá nguy hiểm”.

Cả hai đều đã từng nắm bắt cơ hội yêu thương và tin rằng mối quan hệ này dường như hoàn toàn khác những mối quan hệ họ đã có trước đó, rằng tình cảm này sẽ tốt đẹp dài lâu. Và rồi họ đều vỡ mộng. Giờ đây họ đang trong nguy cơ lại mất niềm tin vào tình yêu và đàn ông, lại phòng thủ vì người ấy đã phản bội mình một lần.

Phụ nữ không nên trao cho đàn ông toàn bộ sức mạnh để họ đập nát những lý tưởng tình yêu lãng mạn của mình. Có sự khác nhau rất lớn giữa việc nói rằng “Người đó đã làm tôi thất vọng và đau đớn” và nói “Tôi sẽ không bao giờ yêu thêm lần nào nữa”. Nhưng Lailani và Jess đều không sẵn lòng tạo ra sự khác biệt ấy. Họ nhìn thấy thế gian này chỉ trao cho họ hai lựa chọn: hoặc làm tổn thương người khác hoặc bị người khác làm tổn thương. Cũng vì vậy mà cô Lailani đã nói: “Lẽ ra tôi cứ nên làm một con khốn vì chẳng ai làm tổn thương một con khốn cả”.

Đôi co với sự trừng phạt

Ngay cả những người sáng suốt thấu triệt nhất vẫn có lúc khao khát trả thù tình. Anh Alexander – một người bạn của tôi – là trường hợp như thế.

Anh và bạn gái Erin đều là những vũ công chuyên nghiệp, từng lưu diễn khắp thế giới. Họ yêu nhau suốt năm năm qua dù không phải lúc nào cũng có thể bên nhau. Ngay từ đầu, họ nhanh chóng nhận ra rằng cuộc sống nghệ sĩ này đây mai đó rất dễ khiến họ “say nắng” ai đó rồi “sa ngã”, thế nên hai người thống nhất là giữ... mối quan hệ mở, tức vẫn yêu thương nhau, vẫn dành trái tim cho nhau, nhưng cứ ngủ với người khác, miễn là “đừng kể” và người kia“đừng hỏi”, xem như đó là chuyện “khuất mắt”. Anh Alexander nói: “Tôi biết cô ấy ngủ với nhiều người khác nhưng tôi thật sự không muốn nghe những chuyện đó”.

Phần lớn giới nghệ sĩ múa đều biết mặt nhau nên anh Alexander và cô Erin đã thỏa thuận những quy tắc để không làm nhau mất mặt. Alexander kể: “Tôi nói với Erin rằng anh không muốn đến thăm em ở chỗ lưu diễn vì có thể mọi người đều biết em đang cặp kè với một gã nào đó. Tương tự, em cũng không cần đi thăm anh khi anh lưu diễn, và cũng không cần phải lo lắng anh có đang vui vẻ với một cô diễn viên múa nào đó trong đoàn hay không. Cứ tôn trọng quy tắc này thì cả hai chúng ta đều không bị mất mặt”.

Hai người họ đã vạch ra những giới hạn rõ ràng: không nhận là người yêu của nhau trong giới vũ công nhỏ bé nhiều thị phi và chỉ cặp kè với người khác cho vui thôi chứ không yêu.

Nếu vi phạm những giới hạn này thì hai người sẽ nói chuyện với nhau.

Nhưng rồi cô Erin cặp kè với anh Micah – một vũ công vốn là đối thủ lâu năm của Alexander. Anh Micah luôn nhận các vai mà Alexander cảm thấy lẽ ra phải là của mình. Alexander có thể nuốt xuống các thất bại này trên sân khấu nhưng không thể chịu được việc vai diễn đời thật của Micah chính là nhân tình của Erin.

Cho đến thời điểm đó, thỏa thuận “đa ái” của họ vẫn tỏ ra có hiệu quả. Như nhiều người chọn kiểu quan hệ mở, họ không tin vào quan điểm của các nhà tâm lý tiến hóa rằng ghen tuông là bản năng và không thể tránh khỏi. Họ tin rằng ghen tuông là một phản xạ có được do học hỏi và có thể từ bỏ. Tuy nhiên, họ không hề ngây thơ về những thách thức của việc chọn một mối quan hệ mở.

Ayala Pines – nhà nghiên cứu ghen tuông do tình cảm gây ra ở các cuộc hôn nhân mở, cũng như các nhóm đa ái và các mối quan hệ chấp nhận đổi vợ hoặc đổi chồng – kết luận rằng: “Rất khó từ bỏ phản ứng ghen tuông, nhất là khi ta sống trong một xã hội khuyến khích chiếm hữu và ghen tuông”.

Anh Alexander và cô Erin hiểu rõ rằng họ cần thương lượng về các giới hạn và đề ra những thỏa thuận để ngăn chặn cảm xúc ghen tuông. Song, cô Erin đã hủy giao kèo. Trong chuyến lưu diễn mới nhất, cô đã diễn cùng sân khấu và cũng đã “vui vẻ” cùng Micah. “Làm sao tôi biết cô ấy đã ngủ với anh ta ư? Là vì các diễn viên múa khác lời ra tiếng vào” – anh Alexander cười méo xệch.

Trí tưởng tượng bị khuấy đảo của anh rất sống động: “Tôi không chỉ biết hắn ta, mà tôi còn nhìn thấy hắn ta mặc trang phục, thay trang phục và múa. Tôi còn biết cách hắn ta chuyển động cơ thể. Do đó tôi có thể tưởng tượng chính xác họ bên nhau như thế nào. Các hình ảnh ấy ụp vào đầu tôi, như kềnh kềnh lượn quanh con mồi”.

Cảm thấy bị thua cuộc, anh Alexander muốn trút giận. Anh dè bỉu chọn lựa tồi của Erin rằng: “Có phải đó là điều hay ho nhất em có thể làm không? Hay là em đang cố tình làm tổn thương anh?”. Rồi anh lên kế hoạch phản đòn. Anh hình dung mình đập Micah túi bụi, phun vào mặt tình địch những lời sỉ nhục đã chuẩn bị kỹ.

Anh nói: “Tôi đang tìm kiếm sự cân bằng hoàn hảo giữa khinh bỉ và trả thù. Tôi muốn cho hắn ta biết rằng hắn ta không thể làm tổn thương được tôi, mà vẫn đấm cho hắn chảy máu mũi, vẫn khiến hắn đo đất và rên rỉ. Tôi đảo qua đảo lại quanh bàn, đầu óc quay cuồng tưởng tượng cảnh bạo lực ấy, tim đập thình thịch, tay nắm thành đấm”.

Giận dữ là một liều thuốc giảm đau tức thời, làm dịu cơn đau bị bội phản và là một thứ ma túy có thể tạo ra một luồng sức mạnh và sự tự tin. Cơn giận tức thời thuộc về sinh học hơn là tâm lý, có thể làm dịu đi cảm giác mất mát, tự ti và thảm hại. Dù đôi khi cơn giận có thể là một động cơ tích cực, nhưng thường thì, như nhà tâm lý Steven Stosny cảnh báo: “Những cơn tức giận và thù ghét sẽ luôn khiến ta rơi xuống thấp hơn cái điểm mà chúng đã đón đợi ta”.

Anh Alexander kể với tôi: “Tôi nộ khí xung thiên theo đúng nghĩa đen. Đó là một phản ứng rất bản năng. Tôi đang cố phản ứng theo kiểu văn minh hơn nhưng thật khó khăn”.

Những cảm xúc và suy nghĩ anh đang mô tả không hề điên khùng mà rất con người. Tuy nhiên, nếu hành xử theo cảm xúc thịnh nộ ấy thì ta sẽ chẳng có thêm chút sức mạnh nào và sẽ tổn thương vô cùng tận. Những hành động trả đũa trong tình cảm thường đều tự chuốc lấy thất bại. Trừng phạt người phản bội đâu phải là cách để khiến người ấy quay lại với ta.

Anh Alexander cần tìm một lối ra an toàn cho cơn giận đang xâm chiếm anh và nỗi đau hiện hữu ngay bên dưới sự giận dữ đó. Trước tiên anh cần phải biết sống với các cảm xúc khi không còn lựa chọn nào khác, và tránh khỏi chúng khi có thể.

Những lúc bị cảm xúc xâm chiếm, ta cần biết cách tự điều tiết những cảm xúc ấy bằng các bài tập thở, ngâm mình trong nước nóng hay nước lạnh, đi bộ ngoài trời, ca hát, nhún nhảy theo nhạc, chơi thể thao,... Sự yên tĩnh và vận động đều có thể giúp ta giải tỏa cảm xúc.

Nhưng ham muốn trả thù vẫn sục sôi. Ta khó bỏ đi hoàn toàn cảm giác ghen tuông, thế nên tôi chuộng những cách giúp người ta tiêu hóa nó một cách lành mạnh. Như nhà phân tâm học Stephen Mitchell chỉ ra, không có tình yêu nào không có thù hận, và chúng ta phải làm bạn với sự hung hãn của bản thân thay vì xóa bỏ nó. Một cách để làm điều này là tạo không gian cho sự thôi thúc đó, nhưng không hành động. Tưởng tượng về việc báo thù có thể giúp ta giải tỏa cảm xúc hiệu quả.

Bằng cách nghĩ về nó trong thánh đường của tâm trí hay viết ra nhật ký, tưởng tượng có thể giúp thanh lọc các ý nghĩ vu khống và cơn giận giết người đang trồi lên.

Bạn hãy mua một quyển sổ tay, viết lên trang bìa dòng chữ “Cuộc trả thù của tôi”, rồi viết vào sổ mọi hình thức trả thù bạn tưởng tượng được. Nhưng hãy tự xác định một giới hạn thời gian: tối đa bảy phút một ngày để viết vào sổ ấy. Và khi gấp sổ lại, ta hãy gác các ý nghĩ trả thù sang một bên.

Các sáng tạo trong tưởng tượng báo thù có thể làm ta thỏa mãn một cách đáng kinh ngạc. Hãy hỏi bản thân: Trừng phạt người ấy thế nào thì mình sẽ cảm thấy thoải mái? Trừng phạt trường kỳ hay trừng trị một lần thật ghê gớm cho người đó tởn tới già?

Nếu tưởng tượng vẫn chưa đủ, đôi khi hành vi trả thù cũng thích đáng. Tôi đã giúp nhiều cặp đưa ra một thỏa thuận về một cách đền tội mà cả hai đều cảm thấy công bằng, sau đó bắt đầu tiến hành. Và chớ quên sự hài hước. Chẳng hạn như người chồng ngoại tình – anh này vốn quan tâm chính trị – phải gửi một chi phiếu khá nặng tiền từ tài khoản 401.000 đô la của mình cho đối thủ đáng khinh nhất trong cuộc bầu cử địa phương. Đó là yêu cầu của người vợ. Cô vợ nói: “Tôi thà thấy tiền vào túi thằng cha đó còn hơn vào tay gái”. Có một nghệ thuật trong việc trả thù vừa đủ!

Anh Alexander cảm thấy một chút thỏa mãn tạm thời khi tưởng tượng về các hình thức trả thù, nhưng vẫn trong tình trạng chờ đợi Erin suy nghĩ xem cô đang muốn gì. Anh càu nhàu: “Đợi chờ khiến tôi thấy mình thật yếu đuối. Cô ấy có hết quyền lực trong tay. Trong khi cô ấy đang cân đo các lựa chọn thì tôi chỉ biết ngồi đợi y như một con tin”.

Nỗi khó chịu của anh là tiếng vọng của chế độ nam trị. Chẳng phải ngẫu nhiên khi những anh hùng bị cắm sừng trong các vở bi kịch và các vở opera trứ danh dường như muốn giết người mình yêu hơn là trao cho người ấy quyền tự do lựa chọn. Cái chết – của cô ấy, của chính anh ta hoặc của cả hai – chính là những lựa chọn duy nhất đáng nói. “Con tim rướm máu muốn máu rửa sạch ô nhục”, Canio hát trong vở opera Pagliacci của Leoncavallo.

Tôi đề nghị anh Alexander xem việc kiên nhẫn chờ Erin ra quyết định chẳng phải là anh đang từ bỏ danh dự hay quyền lực gì cả mà là một biểu hiện của tình yêu. Họ vừa hẹn hò trở lại và rất quyết tâm tạo dựng một giao kèo hợp lý cho cả hai. Anh bảo rằng anh mới thấy Micah diễn với Erin, anh đã định lồng lên nhưng rồi quyết định dừng lại.

Nghệ thuật của công lý phục hồi

Trả thù không phải lúc nào cũng ngọt ngào, nhưng đôi khi nó chạm đúng huyệt và giúp người bị tổn thương trở nên đủ mạnh mẽ để có thể để quá khứ lại đằng sau. Chúng ta đều quan tâm đến công lý, song quan trọng là cần phân biệt được công lý phục hồi và công lý trừng phạt. Công lý trừng phạt chỉ tìm kiếm trừng trị, còn công lý phục hồi hướng đến sự sửa chữa.

Có một mối quan hệ thú vị giữa phản ứng của con người đối với sự phản bội và loại công lý họ muốn tìm kiếm. Một số người nuối tiếc vì mất kết nối với người kia: “Em đau đớn vì mất anh”, tức tổn thương vì quan hệ bị tổn thương (tổn thương quan hệ). Một số người khác tức giận vì mất mặt: “Tôi không thể tin được anh đã biến tôi thành con ngốc”, tức tổn thương vì cảm thấy mất danh dự (thương tổn ái kỷ). Những con tim đau đớn và danh dự đớn đau.

Không có gì ngạc nhiên khi một người tập trung vào mối quan hệ thường dễ thương cảm và tò mò về cuộc ngoại tình của người kia. Chính những điều này giúp họ có những phản ứng mang tính hàn gắn dù sau đó họ có quyết định ở lại với người kia hay không. Ngược lại, người ái kỷ trong lòng tràn ngập khát khao báo thù nên thường ít có xu hướng muốn hòa giải và không muốn quan tâm đến lý do người kia lầm đường lạc lối.

Công lý phục hồi có thể khá sáng tạo.

Mỗi lần nghĩ về những sáng tạo của con người khi thực thi công lý phục hồi đối với người đã ngoại tình, tôi lại nhớ đến câu chuyện của cô Camille.

Cô Camille, 36 tuổi, lớn lên trong một gia đình nề nếp xứ Bordeaux (Pháp). Cô kết hôn đã mười năm với anh Amadou, 45 tuổi, người lớn lên ở Mali, sang Pháp ở tuổi 20. Họ có ba đứa con với nhau. Vấn đề bắt đầu vào năm năm trước. Camille nhớ khoảnh khắc ấy rất rõ: “Tôi đang ngồi ở nhà ăn sáng với các con trai thì một người bạn gọi điện thoại báo tôi rằng chồng tôi đang dan díu với một đồng nghiệp của chị ấy. Ban đầu tôi không tin, do đó cô đưa máy cho người phụ nữ đó nghe”.

Dù rất đau và tức giận nhưng cô Camille thật sự không muốn mất chồng. Ngày xưa cô từng đấu tranh quyết liệt với cha mẹ mình để được cưới anh.

Khi biết chồng ngoại tình, cô bình tĩnh, dứt khoát đối mặt với anh, rồi sau đó tìm đến các chị em phụ nữ để nhận được động viên, an ủi, ủng hộ. Cô chia sẻ:“Tôi như rơi xuống một cái hố sâu, trải qua tất cả các cảm xúc điển hình của một người bị phản bội. Tôi cáo bệnh nghỉ phép một tuần. Tôi khóc ướt vai những cô bạn của tôi, tôi đấm tay xuống sàn nhà, tôi nốc thật nhiều cà phê và rượu. Những cô bạn của tôi đã an ủi tôi, lắng nghe tôi và chia sẻ với nỗi đau của tôi”.

Sau đó, cô cảm thấy đã sẵn sàng giải thích cho chồng hiểu rõ rằng hành vi ngoại tình không được chấp nhận trong văn hóa của cô. Cô giải thích: “Anh ấy lớn lên trong một xã hội chấp nhận đa thê. Vậy nên khi tôi nói rằng ngoại tình là chuyện cấm kị, anh chăm chú lắng nghe và cảm thấy buồn vì tôi đã buồn đến thế, nhưng tôi có thể nhận ra anh ấy không cảm thấy có lỗi vì những gì đã làm”.

Cô Camille cũng biết rằng chồng rất sùng đạo Hồi, thế là cô xây dựng chiến lược: “Tôi quyết định gia nhập thế giới của anh ấy và nói chuyện với anh ấy bằng chính ngôn ngữ của anh. Tôi nhanh chóng chuyển từ vai nạn nhân sang diễn viên. Cái vai mới này khiến tâm trạng tôi khá hơn hẳn”.

Cô Camille say sưa sáng tạo cách trả thù chồng: “Trước tiên, tôi mời một người bạn đáng kính của chồng đến chơi nhà. Đó là một người đàn ông lớn tuổi được cộng đồng người Phi rất tôn trọng. Khi đến chơi, ông ấy đã khiển trách chồng tôi, không phải vì ngoại tình mà vì... qua lại với một người phụ nữ vốn là người vợ chồng tôi quen biết”.

Cô Camille biết không thể thuyết phục chồng từ bỏ ý nghĩ đa thê, nhưng cô cũng biết điều kiện đa thê trong nền văn hóa của anh chính là người đàn ông phải chăm sóc được cả hai người phụ nữ về mặt tài chính lẫn tình dục. Do đó, cô quyết phàn nàn với anh rằng anh... quá yếu kém trong khoản tình dục.

Ngày kế tiếp, cô Camille vào lò mổ halal – địa điểm giết mổ động vật theo giới luật Hồi giáo. Cô kể: “Tôi đã mua một cặp chân cừu, sau đó gửi một chiếc đến vợ người bạn già của chồng mà tôi từng mời đến chơi nhà, chiếc còn lại mang về nhà nấu cho Amadou ăn. Tôi đoán rằng khi anh ấy về nhà, anh đã biết tin từ người bạn về món quà tôi gửi và thể nào cũng sẽ hỏi tôi chuyện đó ngay. Mọi việc y chang tôi dự đoán. Tôi bảo anh ấy rằng tôi đã đến gặp thầy tế để giết một con cừu như hiến sinh nhằm cứu vãn cuộc hôn nhân. Tôi vốn là người ăn chay, ấy vậy mà anh ấy tin hết những gì tôi nói, lại còn ấn tượng mạnh nữa chứ”.

Tiếp theo, cô chuẩn bị một phương án phòng hờ: “Tôi trộn bơ hạt mỡ với ớt siêu cay nóng, cho vào hũ rồi giấu trong tủ quần áo. Nếu tôi phát hiện anh ấy lại tằng tịu với người phụ nữ kia, tôi sẽ hạnh phúc mát xa cho chỗ đó của anh ấy bằng loại kem đặc biệt mà tôi đã chế tạo!”.

Chưa hết, cô còn đi gặp nhân tình của chồng. Cô kể: “Tôi bảo cô ấy rằng nếu còn dám bén mảng đến gần anh, tôi sẽ đến chỗ cô ấy làm việc và làm lớn chuyện. Xin lỗi vì những từ sắp nói, những gì tôi tôi làm cũng như chó đánh dấu lãnh thổ vậy”.

Cô Camille kể tiếp: “Tuyệt chiêu cuối cùng là tôi giấu một chai máu trong vườn, nơi mà anh ấy sẽ tìm thấy nó vào ngày nào đó. Máu này tôi lấy từ lò giết mổ. Theo truyền thống châu Phi thì chai máu có thể là bùa hoặc vận may”. Đến nay, chồng cô vẫn chưa phát hiện ra chai máu này.

Những tuyệt chiêu này giúp cô Camille cảm thấy thanh thản, tự tin vào bản thân và còn giúp cải thiện mối quan hệ vợ chồng. Cô nói: “Tôi không chắc anh ấy sẽ không bao giờ lặp lại chuyện ngoại tình, nhưng có một điều chắc chắn là tôi tự tin và có niềm tin mạnh mẽ vào bản thân”.

Nhưng ham muốn “nợ máu trả máu” trong lòng cô Camille chỉ tạm được ủ tro chứ chưa lụi tắt hẳn. Năm ngoái, khi đón con tan lớp học nhạc, cô Camille nhác thấy tình địch cũng đi đón con, thế là cô lao tới như một cơn lốc. Cô kể: “Tôi vẫn còn phẫn nộ dữ dội chuyện cũ thế nên định tặng cô ấy vài đường karate. Nhưng rồi tôi nghĩ lại và nhận ra rằng điều tôi muốn cho cô ta thấy chính là tôi đang rất hạnh phúc với bản thân, với chồng và với lũ trẻ”.

Cô Camille ngộ ra một trong những bài học quan trọng nhất của việc trả thù: Nếu sau khi công cuộc trả thù hạ màn mà ta đau hơn những người trong cuộc thì ta chẳng đạt được điều gì. Nghệ thuật của công lý phục hồi chính là tự nâng bản thân lên chứ không phải chỉ đơn giản hạ bệ những người đã làm ta tổn thương.

Tuần tiếp theo, trước khi đến trường nhạc đón con, cô Camille vận một chiếc áo châu Phi sặc sỡ, tô son môi, xịt nước hoa,... tóm lại là làm tất tần tật để trông mình thật rạng rỡ. Cô ngẩng đầu bước qua chiếc xe của tình địch. Cô nói: “Tỏ ra mình đang cực kỳ hạnh phúc là cách trả thù tốt hơn nhiều so với bất kỳ đòn võ karate nào”.