Chương 8 Nên kể hay nên giấu chuyện mình đã ngoại tình

Giấu giếm và công khai

Bí mật và dối trá xuất hiện tại văn phòng của tôi với đủ sắc thái khác nhau. Các cặp đôi thường tìm đến tôi khi chuyện ngoại tình bị phát giác và gây ra một vết thương lòng to lớn cần được điều trị gấp. Nhưng cũng có những cặp đôi tìm đến tôi mà vẫn giữ kỹ những bí mật riêng, chẳng ai muốn hé lộ dù chỉ một lời.

Trong các buổi tư vấn, tôi đã chứng kiến vô số lần cảnhngười này hỏi người kia: “Anh/em có đang ngoại tình hay không?”, người kia liền quyết liệt phủ nhận dù có thể người hỏi đã có những bằng chứng rành rành. Hoặc ngược lại, có đôi khi người ngoại tình cố tình đưa ra vài gợi ý về chuyện mình đã “ăn vụng” nhưng người kia dường như không muốn kết nối các dữ kiện lại với nhau để đối diện với sự thật ấy. Lại có người đã có cả núi bằng chứng ngoại tình trong tay nhưng vẫn ráng chờ đến đúng thời điểm mới chất vấn người kia.

Tôi đã nghe thấy đủ kiểu dối trá: nói dối toàn phần, nói dối một phần, lời nói dối trắng vô hại, tung hỏa mù, những đòn tấn công tâm lý,... Tôi đã thấy những sự giấu giếm trong hình thái tàn nhẫn nhất và cả từ tâm nhất. Người ta nói dối hoặc để tự vệ, hoặc để bảo vệ người kia. Và “ngang trái” nhất là người bị phản bội nói dối để bảo vệ người đã phản bội mình!

Sự dối trá có vô vàn biến tướng. Nhiều người đi ngoại tình đã nói với tôi rằng khi bắt đầu ngoại tình cũng chính là khi họ... lần đầu thành thật với trái tim mình, lần đầu sống thật. Trong suốt hai năm ngoại tình với người chủ một cửa hàng bán xe đạp, cô Megan phát ốm vì phải lo che giấu mọi người xung quanh chuyện này. Nhưng khi chia tay nhân tình, cô cảm thấy còn tồi tệ hơn: “Bây giờ tôi đang tự lừa dối bản thân rằng không có anh ấy thì tôi vẫn cứ sống ổn”.

Bí mật ngoại tình còn được che giấu bởi cả những người ngoài cuộc: một phụ nữ mượn điện thoại của cô bạn đã kết hôn, tình cờ đọc được những tin nhắn mùi mẫn của cô bạn ấy với người đàn ông nào đó, một người mẹ tình cờ phát hiện con trai đã nói dối vợ nó rằng thứ Bảy tuần rồi ở bên nhà mẹ.... Vì nhiều lý do, những người này quyết định giữ bí mật chuyện ngoại tình ấy.

Bản chất của ngoại tình chính là bí mật và dối trá. Đây cũng chính là cội nguồn tạo thêm sự thích thú cho người ngoại tình và tình nhân, và tạo thêm nỗi đau cho người bị phản bội. Ngoại tình đấy ta vào tình thế cực kỳ khó xử, khiến ta tự hỏi cả đống điều: Ta có nên “khai báo” với người kia việc ta đang ngoại tình không? Nếu nên khai ra thì khai như thế nào cho tốt nhất? Thành thật cũng cần được tính toán cẩn thận, liệu ta thành thật quá thì có nguy hiểm không? Liệu cứ tiếp tục giấu giếm chuyện ngoại tình này thì có tốt hơn không? Vậy còn câu ngạn ngữ xưa đại ý không biết thì không đau thì sao?

Một số người quan niệm rất đơn giản: giấu giếm chuyện ngoại tình tức là dối trá, dối trá là chuyện hoàn toàn sai, hoàn toàn không nên. Hành động duy nhất được chấp nhận là thú nhận chuyện ngoại tình, thành thật kể hết sự việc, tỏ ra ăn năn và sẵn sàng chịu mọi sự trừng phạt. Những người này cho rằng thú nhận chuyện ngoại tình chính là điều kiện tiên quyết để hàn gắn quan hệ và xây dựng lại sự tin tưởng. Ngày nay, nói dối được xem là hành vi vi phạm nhân quyền vì ai cũng xứng đáng được biết sự thật, không ai có thể biện hộ khi che giấu sự thật nào đó.

Tôi ước sao chúng ta có thể răm rắp áp dụng những nguyên tắc ấy vào đời sống vô cùng phức tạp của con người.

Tiếc là các nhà trị liệu như tôi không làm việc với những nguyên tắc mà làm việc với những con người thật và những tình huống thật.

Thế lưỡng nan sau khi công khai chuyện ngoại tình

Anh Jeremy – một giáo sư đại học – kể rằng: “Cô sinh viên vừa tốt nghiệp mà tôi quan hệ bấy lâu nay đang mang thai. Cô ấy quyết định sinh đứa bé. Tôi không muốn hủy hoại cuộc hôn nhân của mình nhưng cũng không muốn đứa con này của mình lớn lên trong bí mật”.

Cô Lou xấu hổ nói: “Một anh chàng tôi chơi qua đường vừa báo với tôi rằng anh ấy đã bị giang mai. Tôi đang lo sốt vó là có thể bạn trai tôi có nguy cơ nhiễm bệnh này. Tôi có nên kể với anh ấy không?”.

Cô Annie nói: “Cô gái mà tôi trót đùa bỡn vừa tag tôi vào một bức ảnh trên Instagram ngay sau khi tôi bảo sẽ không bao giờ gặp lại cô ấy nữa. Bọn tôi chỉ hôn hít thôi nhưng bạn gái tôi không tin chỉ có thế. Cô ấy cứ kiểm tra mạng xã hội của tôi suốt, thế nào cô ấy cũng sẽ nhìn thấy tấm ảnh tai họa kia thôi”.

...

Nhiều người cho rằng khi đã “ăn vụng” thì điều đúng đắn nhất nên làm chính là thành thật thú nhận, nhưng thật ra không phải tình huống nào cũng nên làm thế.

Cô Lina vừa đính hôn chỉ vài tháng trước. Sau khi kết thúc bữa tiệc với nhóm bạn thời đại học, cô say khướt và... ngủ với người yêu cũ. Cô nói: “Tôi rất hối hận vì phút yếu lòng đó. Nếu tôi kể chuyện này với chồng sắp cưới thì anh ấy sẽ phát điên mất. Vợ trước của anh đã bỏ anh để đi theo người bạn thân nhất của anh ấy. Anh ấy luôn bảo rằng nếu tôi lừa dối anh ấy thì mọi thứ coi như chấm dứt ngay”. Phải, nhẽ ra cô ấy nên nghĩ đến điều đó từ trước để không ngã vào lòng người yêu cũ. Còn bây giờ, liệu cô ấy có nên khai ra chuyện đó để rồi cả cuộc đời cô ấy lệch sang một hướng mới?

Anh Yuri hỏi tôi: “Vì sao tôi nên kể với vợ chuyện mình đang ngoại tình? Từ khi tôi gặp Anat, vợ chồng tôi không còn phải cãi nhau về chuyện làm tình nữa. Tôi không cần năn nỉ vợ hãy làm tình, cũng chẳng cần ép uổng, quấy rầy cô ấy chuyện này, nhờ vậy mà gia đình ấm êm hẳn”.

Để chống đối người chồng gia trưởng, ưa kiểm soát, cô Holly đã yêu say đắm chủ nhân một con chó Yorkie mà cô gặp tại công viên chó cưng. Cô rất hào hứng kể chuyện này với chồng và phải trả giá đắt: “Theo hợp đồng tiền hôn nhân anh ta từng bắt tôi ký thì tôi sẽ mất quyền nuôi con”.

Khi đến xem con trai thi đấu bóng đá, cô Nancy đã rung động và cảm thấy khao khát tình dục khi tán tỉnh, ve vãn một người đàn ông cũng đã có gia đình. Cô kể: “Tôi rất vui vì cái phần phụ nữ trong mình đã thức tỉnh. Bấy lâu nay tôi đã quen sống với vai trò làm mẹ, làm vợ, làm osin. Tôi còn thấy vui hơn vì đã không đi quá giới hạn với người đó”. Chồng cô rất hồ hởi khi thấy vợ tự dưng lại “hừng hực” chuyện chăn gối. Cô Nancy tự hỏi có cần kể cho chồng nghe về vụ “ngoại tình tư tưởng” không. Cô luôn tin rằng thành thật có nghĩa là minh bạch hoàn toàn.

Trong những tình huống trên, liệu có khôn ngoan hơn nếu “thủ phạm” cứ giữ bí mật và âm thầm “dọn dẹp” chuyện ngoại tình? Sự thật có thể chữa lành vết thương bị phản bội, nhưng đôi khi giấu giếm sự thật lại là ứng xử phù hợp duy nhất.

Khi tư vấn cho các thân chủ về những căn cứ để quyết định có nên kể ra sự thật hay không, đồng nghiệp Lisa Spiegel của tôi đã dùng một công thức rất đơn giản, hiệu quả: Bạn hãy tự hỏi bản thân rằng việc kể ra sự thật chính là thành thật, là có ích hay là tử tế?

Sự thật vẫn có thể khiến người khác đau đớn, tan nát lòng dạ, nhất là khi người kia tiết lộ sự thật ấy với sự khoái trá tàn nhẫn. Tôi đã đôi lần chứng kiến những người bị tổn thương khi biết sự thật mình bị người đầu ấp tay gối lừa dối bấy lâu nay. Những lúc ấy, tôi đã tự hỏi: Có khi nào sự dối trá lại giúp bảo vệ ai đó không? Nhiều người không sao hiểu nổi ý này, nhưng trong thực tế đã có rất nhiều người gào lên khi bạn đời của mình thú nhận chuyện ngoại tình:“Ước gì anh/em đừng kể ra chuyện đó!”.

Trong một đợt tập huấn cho các chuyên viên trị liệu tâm lý, một người đang làm việc tại nơi an dưỡng cuối đời (hospice) đã hỏi tôi rằng: “Theo chị, tôi nên nói gì với một nam bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo đang muốn trước khi chết sẽ thú nhận với vợ rằng ông đã ngoại tình suốt những năm qua?”. Tôi đáp: “Tôi hiểu rằng ông ấy muốn thú tội để thể hiện tình yêu và sự trân trọng đối với vợ. Nhưng ông ấy cần hiểu rằng khi ông ấy thú tội thì ông ấy sẽ thanh thản ra đi còn người ở lại sẽ tổn thương mãi mãi. Khi ông ta đã yên nghỉ, bà vợ sẽ không thể ăn ngon ngủ yên vì ngày đêm hình dung xem chồng mình đã ngoại tình như thế nào. Đó có phải là di sản ông ấy muốn để lại cho vợ không?”.

Đôi khi giữ bí mật chuyện ngoại tình chính là cách ta chăm sóc, yêu thương người kia. Trước khi muốn thú tội, ta hãy thử hỏi ta đang quan tâm đến ai, đến người ấy hay đến chính bản thân ta vì ta muốn được thanh thản? Người ấy sẽ cảm thấy thế nào, sẽ làm gì khi biết chuyện khủng khiếp này?

Tôi từng giúp một góa phụ đối mặt với nỗi đau kép: mất chồng và mất luôn niềm tin bấy lâu rằng mình đã có một cuộc hôn nhân hạnh phúc vì khi hấp hối, ông chồng đã thú nhận chuyện ông từng ngoại tình. Tôn trọng bạn đời không nhất thiết là kể ra mọi chuyện mà là cẩn thận xem xét người ấy sẽ ra sao khi biết mình đã bị phản bội. Khi suy xét những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực khi khai ra chuyện ngoại tình, bạn hãy hình dung cụ thể những gì có thể sẽ diễn ra: bạn nói ra chuyện ngoại tình khi đang ở đâu, bạn nói những gì, biểu cảm mặt vợ/chồng bạn sẽ ra sao, vợ/chồng bạn sẽ phản ứng thế nào khi biết chuyện,...

Câu hỏi “Nên kể hay không nên kể?” trở nên hóc búa hơn khi những định kiến, lề thói xã hội khiến con người trở nên thật sự dễ tổn thương. Thế nên, sự thành thật và minh bạch thông tin ngoại tình luôn cần được cân nhắc tùy theo bối cảnh và trường hợp cụ thể.

Kể sự thật bằng nhiều kiểu

Evan Imber-Black đã viết trong quyển The Secret Life of Families (tạm dịch: Đời sống bí mật của các gia đình) rằng: “Nếu những lề thói văn hóa trước đây từng cố tình cách ly các bí mật nhục nhã khỏi nhiều sự kiện trong đời sống con người thì ngày nay, chúng ta đang đánh vật với điều ngược lại: chúng ta giả định rằng việc kể ra bí mật – bất kể là kể như thế nào, kể khi nào, kể với ai – thì đó là cách tự động chữa lành những tổn thương và vẫn luôn hoàn toàn cao đạo hơn là giấu giếm”.

Để hiểu được các quan điểm về việc giấu giếm và kể ra sự thật tại Mỹ, chúng ta cần khảo sát khái niệm hiện nay về sự thân thuộc. Sự thân thuộc thời nay gắn liền với sự tin tưởng chia sẻ cả những cảm xúc cá nhân vốn dĩ là điều riêng tư nhất của mỗi người. Ngày bé, ta chia sẻ với người bạn thân nhất những bí mật của ta. Khi trưởng thành, ta xem người bạn đời cũng chính là bạn thân, thế nên ta tin tưởng nói: “Em có thể kể anh nghe tất cả mọi chuyện, và em có quyền luôn biết mọi suy nghĩ và cảm xúc của anh”. Quyền được biết và giả định rằng biết tất cả mọi chuyện của người kia tức là gần gũi, thân thiết với người kia – chính là những đặc điểm của tình yêu thời nay.

Văn hóa Mỹ tôn sùng sự thành thật tuyệt đối, nâng việc nói thật lên tầm hoàn thiện về đạo đức, nhưng một số nền văn hóa khác thì tin rằng khi tất cả mọi thứ đều minh bạch thì không khiến những người trong cuộc thêm gần gũi mà lại có thể khiến họ xa cách.

Các thân chủ của tôi vốn đến từ nhiều nền văn hóa nên mỗi người có những cách giao tiếp khác nhau. Nhiều thân chủ người Mỹ thường nói thẳng vào ngay vấn đề, trong khi các thân chủ đến từ Tây Phi, Philippines và Bỉ lại thích mập mờ, quanh co, bóng gió xa xôi.

Khi xem xét sự khác nhau trong giao tiếp này, chúng ta cần xét đến sự khác biệt giữa quyền riêng tư và bí mật. Như nhà trị liệu Stephen Levine đã giải thích, riêng tư là ranh giới chúng ta đồng thuận dựa trên tục lệ xã hội. Riêng tư là những vấn đề chúng ta biết nhưng quyết định không thảo luận với ai đó, ví dụ như kinh nguyệt, thủ dâm, những tơ tưởng tình dục,...

Bí mật chính là những vấn đề ta cố tình đánh lừa người khác. Có cặp đôi xem những khao khát và cám dỗ tình dục là chuyện riêng tư, nhưng cũng có những cặp đôi xem đó là điều bí mật. Ở một số nền văn hóa, ngoại tình thường được xem là vấn đề riêng tư (chí ít là đàn ông xem thế), nhưng ở nền văn hóa Mỹ, ngoại tình thường là một bí mật.

Người Mỹ thường ít khoan dung với chuyện ngoại tình và càng gay gắt hơn đối với hành vi che đậy chuyện ngoại tình, xem đó là sự sỉ nhục, thiếu tự trọng nghiêm trọng. Chính vì vậy mà nhiều người chỉ nói dối với những người “thấp bé” hơn mình như trẻ con, cử tri, nhân viên cấp dưới,... Thế nên, chúng ta cứ nghe hoài điệp khúc này: “Vấn đề không phải là em đã ngoại tình mà vấn đề là em đã nói dối tôi!”.

Nhưng liệu chúng ta có thật sự cảm thấy tốt hơn khi người kia sớm báo cho ta biết chuyện họ đang vụng trộm không?

Giải nghĩa các bí mật

Cô Amira – người Mỹ gốc Pakistan, sinh viên năm thứ ba ngành Công tác xã hội – nhớ như in ngày cô bắt đầu vén màn bí mật của cha mình:

– Thời gian ấy, cha đang dạy tôi lái xe. Tôi thấy một món nữ trang bình dân từ Nhật được mắc ở kính chiếu hậu. Một hôm, tôi tìm cách gỡ nó xuống nhưng cha ngăn lại, bảo rằng đó là quà do cô thư ký Yumi của ông tặng. Cái tên ấy khiến tôi lập tức nhớ lại chuyện bảy năm trước, khi cha nhờ tôi tìm hộ một địa chỉ trên điện thoại của ông, tôi đã tình cờ đọc được một chuỗi tin nhắn tình cảm từ một người nào đó có tên được lưu là Y. Thế là tôi biết chuyện cha ngoại tình.

Tôi hỏi:

– Cha cô có biết cô đã biết chuyện ông ngoại tình không? Cô lắc đầu.

Tôi hỏi tiếp:

– Cô có định ngày nào đó sẽ nói với cha không?

– Điều tôi thật sự muốn nói với cha là hãy học cách xóa các tin nhắn của nhân tình. Có lẽ một ngày nào đó tôi sẽ hướng dẫn ông làm việc này. Tôi chỉ ước ông đã che giấu kỹ các dấu vết ngoại tình. Tôi không thích cảm giác mình đang đồng lõa với cha lừa dối mẹ tôi.

– Cô đã từng nghĩ đến việc sẽ kể với mẹ chưa?

– Không! – Cô Amira lập tức nói.

Cô Amira chịu ảnh hưởng của cả hai nền văn hóa Mỹ và Pakistan. Cô biết sự im lặng của mình khi biết cha ngoại tình là khác thường. Cô nói:

– Nếu trong tình huống như tôi, các bạn người Mỹ của tôi sẽ ngay lập tức đi nói với mẹ họ vì họ xem việc phanh phui vụ này là điều đúng đắn và thể hiện sự quan tâm với mẹ. Tôi đánh giá cao sự thành thật và tin tưởng nhưng đối với tôi, việc bảo vệ gia đình còn quan trọng hơn.

Cô Amira quyết định như thế gần như là điều tự nhiên, và đây là logic đằng sau:

– Nếu tôi kể với mẹ chuyện cha đang ngoại tình thì sao? Có phải gia đình sẽ ly tán? Có phải tất cả những gì đã xây đắp sẽ bị chia năm xẻ bảy? Nếu hành xử bốc đồng và ích kỷ thì cuối cùng tôi sẽ phải sống nay nhà cha, mai nhà mẹ à?

Cô Amira cảm thấy tức giận thay cho mẹ. Cô nói thêm:

– Cha mẹ tôi rất yêu thương nhau. Hôn nhân của họ được người lớn sắp đặt. Tôi biết mẹ tôi cực kỳ khó chịu với chuyện quan hệ tình dục lăng nhăng, nhưng không vì thế mà cha tôi không “ăn vụng”. Linh tính mách bảo tôi rằng cha đã chọn con đường giữ cho gia đình êm ấm mà không làm phiền đến mẹ tôi. Cách này có vẻ khá công bằng, thế nên tôi tạm chấp nhận. Ngoài vết nhơ này, cha là người cha, người chồng và công dân đứng đắn nhất. Sao tôi có thể muốn phá hoại tất cả những điều tốt đẹp ấy nơi ông chứ?

– Vậy còn việc cha cô thiếu tôn trọng mẹ cô thì sao?

– Theo tôi hiểu, cha tôi xem việc gìn giữ gia đình chính là thể hiện sự tôn trọng nhiều nhất đối với người thân, và ông không muốn công khai những điều mà chúng tôi không chịu đựng nổi. Và đối với tôi, sự tôn trọng cao nhất là giữ lấy những bí mật mà tôi tình cờ biết được. Tôi không dám làm cha mẹ mất mặt khi đưa ra ánh sáng sự thật cha ngoại tình. Tôi làm thế để được gì chứ? Để chúng tôi có thể “thành thật” với nhau ư?

Rõ ràng, ở nhiều nền văn hóa, tôn trọng đôi khi là nói những lời giả dối nhẹ nhàng để “giữ mặt mũi” và giữ cho tâm trí của người nghe được an yên. Sự mập mờ mang mục đích bảo vệ này thường được xem là tốt hơn việc công khai hoàn toàn để rồi hứng chịu sự chê cười của cộng đồng.

Lập luận của cô Amira khi che giấu chuyện cha ngoại tình phần nào bắt nguồn từ nền văn hóa lâu đời ở những xã hội xem trọng gia đình như Pakistan. Dĩ nhiên, chúng ta có thể nhìn vào tình huống của cô qua quan điểm về giới và nhận thấy cách lý giải của cô là lời biện hộ buồn bã nhưng khéo léo cho chế độ phụ hệ.

Ngoài ra, chúng ta chẳng thể giảm thiểu những ảnh hưởng nguy hiểm mà trẻ con phải gánh chịu khi phải giữ bí mật chuyện ngoại tình của người thân. Đồng nghiệp Harriet Lerner của tôi đã nhấn mạnh rằng một bí mật cũng như một vết nứt trong mối quan hệ của trẻ với cả cha lẫn mẹ. Vết nứt này sẽ sản sinh một dòng sông ngầm mơ hồ chảy, thấm ướt nỗi đau vào mọi thứ. Việc trẻ phải giữ bí mật cha hoặc mẹ đang ngoại tình sẽ ảnh hưởng đến hành vi và phản ứng của trẻ em và trẻ vị thành niên, khiến trẻ lo âu, căng thẳng.

Nhưng liệu lựa chọn của Amira có đau đớn hơn lựa chọn của cô bạn Marnie của mình không? Cô Marnie là người Mỹ, 24 tuổi, đến nay vẫn còn ám ảnh về cái ngày cô đứng trên cầu thang ném xuống cho bố chiếc điện thoại bí mật của mẹ để bố biết rằng mẹ ngoại tình với ông bác sĩ chữa cột sống suốt mấy năm nay.

Cô Marnie nói: “Bố tôi xứng đáng được biết mình đang bị vợ cắm sừng! Mẹ tôi thường giấu điện thoại trong giỏ đựng quần áo rồi giả vờ ủi đồ suốt mấy tiếng đồng hồ liền, thực ra là để tâm sự với nhân tình. Bà vốn có bao giờ thích làm việc nhà đâu”.

Cô kể tiếp: “Vào cái ngày định mệnh bị tôi tố cáo chuyện ngoại tình, mẹ đã gào khóc điên loạn và hét lên: ‘Chúa ơi, con đã làm cái gì thế hả?’. Thế giới của tôi sụp đổ chỉ trong vài giờ. Giờ đây gia đình tôi mỗi người mỗi ngả, không còn những bữa ăn bốn người quây quần bên nhau vào các ngày thứ Sáu, không còn những bữa tiệc gia đình ấm cúng vào các kỳ nghỉ. Lần cuối cùng tôi thấy mẹ và bố ở chung phòng với nhau là khi tôi 15 tuổi”.

Đến nay, cô Marnie vẫn còn đau đớn vì những hậu quả không thể cứu vãn từ hành động tố cáo mẹ ngoại tình năm ấy, nhưng không vì thế mà cô nghĩ việc mình làm là trái với đạo đức. Hệ thống giá trị của cô dẫu khác rất xa với cô Amira nhưng vẫn không kém phần bản năng. Trong khung giá trị cá nhân của mình, cô Marnie cho rằng “quyền được biết” thắng thế so với sự hòa hợp của gia đình. Với cô Marnie, nói dối là sai, còn với cô Amira, nói dối có sai hay không là tùy thuộc vào tình huống cụ thể.

Tôi thường chứng kiến sự căng thẳng giữa hai quan điểm đối lập: một bên chỉ trích việc dối trá, thiếu minh bạch, một bên phản đối việc nhân danh “thành thật” mà tiết lộ những sự thật chỉ khiến hủy hoại mối quan hệ; một bên thấy sốc khi thấy những người khác cố tình thiết lập khoảng cách giữa đàn ông và phụ nữ, một bên thấy sự thẳng thắn trần trụi chỉ đe dọa tình yêu và chống lại những khát khao của con người.

Trong thế giới phẳng ngày nay, chúng ta nên học hỏi xem những nền văn hóa khác nhau quan niệm thế nào về chuyện công khai hoặc không công khai chuyện ngoại tình. Song suy cho cùng, câu trả lời cuối cùng vẫn luôn nằm trong trái tim và khối óc của ta.

Nên kể điều gì, không nên kể điều gì?

Khi ta thừa nhận mình đang ngoại tình, thế lưỡng nan vẫn chưa kết thúc. Những câu hỏi tiếp theo ta cần trả lời như: Ta nên thú nhận điều gì? Thú nhận đến mức nào? Thú nhận ra sao? Thêm nữa, ta thường nói với người kia những điều ta công nhận. Rất ít người nói dối trắng trợn với người họ yêu thương, và phần đông mọi người sẽ nói dối rất công phu sao cho dần dần hợp thức hóa hành động ngoại tình của mình.

“Khuynh hướng ngoại tình tùy thuộc rất lớn vào khả năng tự biện minh với chính bản thân mình” – chuyên gia kinh tế học hành vi Dan Ariely đã viết như thế. Dan Ariely lý giải rằng ai cũng muốn cảm thấy mình tốt đẹp, ấy vậy mà đôi khi lại làm những điều mà ta hoàn toàn biết đó không phải là điều tốt đẹp. Nhưng chúng ta vẫn cứ luôn muốn nghĩ, muốn tin rằng mình tốt đẹp, thế nên ta tự hợp lý hóa những hình thức lừa dối khác nhau. Ariely gọi trò đánh tráo đạo đức là “yếu tố giả dối”.

Khi đối mặt với những tàn tích của một vụ ngoại tình do ta đóng vai chính, điều quan trọng là ta phải biết dỡ bỏ những điều đã được ta tự hợp lý hóa này, nếu không ta sẽ có nguy cơ trút hết mọi tội tình lên bạn đời của ta nhân danh chân lý.

Khi không thể tiếp tục chịu đựng sự lạnh nhạt về tình cảm lẫn tình dục của chồng, cô Kathleen bắt đầu “soi” cái iPad của anh Don. Các nghi vấn của cô đã được khẳng định: chồng cô đang ngoại tình, bây giờ cô chỉ muốn biết toàn bộ sự thật ngay lập tức. Anh Don đã tìm đến tôi để xin lời khuyên về cách trả lời những câu chất vấn của vợ.

Anh Don là người gốc Chicago (Mỹ), trông trẻ trung hơn nhiều so với tuổi 60. Anh lớn lên trong nghèo khó, cha mẹ anh luôn phải giật gấu vá vai. Anh đã lao động cực nhọc để có được cuộc sống thoải mái ngày nay và có thể đóng góp cho sự phát triển của cộng đồng. Cô Kathleen là vợ thứ hai của anh. Hai người đã kết hôn 22 năm.

Ngay khi anh Don bước vào văn phòng của tôi, tôi đã thấy rõ con người này đầy rẫy những mâu thuẫn: anh yêu thương vợ, luôn tận tụy với vợ nhưng... chưa bao giờ chung thủy.

Đầu tiên, tôi yêu cầu anh cung cấp các thông tin cần thiết và được biết: cô Kathleen đã biết hai nhân tình của anh là Lydia và Cheryl. Cô cũng biết hai người phụ nữ này đã hiện diện trong đời anh nhiều thập kỷ và đang ở... khá gần nhà vợ chồng anh.

Anh đã rất cẩn trọng chèo chống mối quan hệ cùng lúc với vợ và hai nhân tình. Anh thừa nhận hai nhân tình mang lại cho anh nhiều khoái lạc, và hai mối quan hệ vụng trộm không mấy ai biết này khiến anh có cảm giác tự chủ mạnh mẽ. Tôi thấy hơi... đáng tiếc khi anh đã cẩn thận “chia ba” cuộc đời mình thế này mà vẫn bị vợ phát hiện. Bây giờ thì vợ anh đã biết những sự thật cơ bản và đang muốn hỏi anh rằng vì sao anh lại làm thế.

Tôi hỏi:

– Anh định sẽ nói sao với vợ?

– Thực ra tôi có nhân tình là vì không thỏa mãn chuyện chăn gối với vợ.

Chẳng lẽ đây là sự thật đầu tiên anh muốn nói với vợ sao?

Rõ ràng có nhiều việc tôi cần làm với anh. Tôi yêu cầu anh suy nghĩ xem khi anh nói như thế thì vợ anh cảm thấy thế nào. Quan trọng hơn, đó có phải là điều anh thật sự tin không, hay đây chỉ đơn thuần là điều do tâm trí anh nhào nặn ra. Tôi hỏi anh một câu có chút ít tính chất tu từ:

– Anh có thật sự nghĩ rằng nếu đã thỏa mãn tình dục hơn với vợ thì anh đã không có các nhân tình không?

– Có! – Anh khăng khăng.

Rồi anh kể một câu chuyện dài, rối rắm về chuyện vợ mãn kinh, hormone, vợ ngày càng e dè chuyện tình dục hơn, việc anh khó cương cứng lâu,.... Với hai nhân tình, anh chẳng có tí rắc rối nào. Điều này chẳng khiến tôi ngạc nhiên gì. Nhưng trước khi anh kể với vợ rằng anh ngoại tình vì không thỏa mãn chuyện chăn gối với vợ, thì anh cần tự hỏi mình rằng chính anh đã thờ ơ chuyện chăn gối với vợ đến mức nào. Tôi ngờ rằng nếu tôi hỏi cô Kathleen chuyện này thì cô sẽ bảo rằng chính vì chồng chẳng tha thiết gì chuyện ân ái nên đời sống tình dục của hai vợ chồng rất nhàm chán, thiếu sáng tạo.

Tôi nói với anh Don:

– Từ khóa quan trọng ở đây chính là “trí tưởng tượng”. Với nhân tình, sự hứng tình của anh bắt đầu từ lúc lên kế hoạch hẹn hò, chuẩn bị cẩn thận bộ quần áo đẹp đẽ. Anh không cần một viên thuốc kích dục vì chính sự trông đợi gần gũi nhân tình đã là chất kích thích ham muốn rồi. Khi anh về nhà, việc đầu tiên anh làm là cởi bộ quần áo đẹp rồi tròng vào người cái quần thể thao khiến chẳng ai có thể cảm thấy hứng tình nổi.

Anh Don có vẻ hơi ngạc nhiên trước sự thẳng thắn của tôi nhưng vẫn chú tâm lắng nghe. Tất nhiên anh không phải người đầu tiên than phiền với tôi về đời sống tình dục chán nản với vợ/chồng mình. Tôi không phủ nhận rằng hôn nhân có thể làm “mờ nhạt” chuyện tình dục. Nhưng với trường hợp của anh Don, khi bao nhiêu đam mê, sức lực anh đã dồn cho hai nhân tình thì làm sao anh có thể chăm chút tốt cho đời sống tình dục với vợ? Thay vì trách chuyện tình dục vợ chồng nguội lạnh là nguyên nhân khiến mình sa ngã thì anh Don nên chê trách các mối quan hệ ngoài luồng của anh đã làm hạ nhiệt chuyện ái ân với vợ. Hơn nữa, anh vốn ngoại tình có “thâm niên”, trong cuộc hôn nhân đầu tiên và trong mọi mối quan hệ từ trước đến nay. Anh ngoại tình không phải do hormone, tuổi tác hay sự hứng tình mà là do anh thích thế! Tôi nói:

– Bây giờ thì anh có thấy điều anh định nói với vợ về lý do ngoại tình chẳng hề đúng hay không? Lý do đó thật ra chính là những gì tâm trí anh mách bảo, những câu chuyện anh kể cho chính mình để tự biện minh và để tự thoải mái tiếp tục ngoại tình như anh muốn. Bây giờ, anh hãy tìm một lý do nào đó thành thật hơn để giải thích với cô ấy chuyện anh ngoại tình.

Càng trò chuyện, tôi càng hiểu và quý anh Don. Anh không phải là anh chàng Don Juan ưa thích chinh phục phụ nữ. Nghe hơi lạ, nhưng anh thật ra là một người rất yêu quý và trân trọng phụ nữ. Anh lớn lên trong tình yêu thương, sự chăm sóc của mẹ, chị em gái, dì. Đến tuổi thiếu niên, anh cảm thấy thiếu sự tự tin vì ít học và xuất thân khiêm tốn. Anh nhận ra rằng một trong những cách để làm cho mình cảm thấy mạnh mẽ hơn chính là có những người phụ nữ thành đạt, mạnh mẽ vây quanh. Cả hai tình nhân dài hạn của anh đều có bằng cấp cao (vợ anh cũng thế), đều “hợp tuổi” với anh, đều có con riêng và không muốn có thêm con – mọi thứ thật sự hoàn hảo vì anh luôn nói rõ với các nhân tình rằng anh sẽ không bao giờ rời bỏ vợ. Anh cẩn trọng, tôn trọng và trung thành với các tình nhân. Có lẽ có người sẽ gọi anh là một quý ông thực thụ.

– Các tình nhân và vợ anh có biết nhau không? – Tôi hỏi anh.

– Người tình 1 biết người tình 2, người tình 2 chỉ biết vợ tôi!

Anh đã hứa với Người tình 1 rằng sẽ chia tay với Người tình 2, nhưng anh không giữ được lời hứa.

Anh nói với cả hai nhân tình rằng vợ anh không thỏa mãn nhu cầu tình dục của anh.

Sau một lúc trò chuyện với tôi để làm rõ cái mạng nhện quan hệ tinh vi của anh, anh Don nhận ra rằng anh đã và đang lừa dối cả ba người phụ nữ ấy.

Thật khó khăn khi sống cảnh “thân xẻ làm ba”. Thời gian đầu khi vợ anh biết chuyện ngoại tình, anh cảm thấy mình chỉ đang có chút bí mật. Nhưng theo thời gian, khi vợ chất vấn ngày càng nhiều, sự thật ngoại tình ngày càng lộ rõ. Khi các mảnh ghép dần dần ghép lại thành bức tranh “tình tay tư”, anh Don bắt đầu cởi mở hơn với bản thân và với vợ.

Tôi hỏi:

– Vợ anh còn hỏi điều gì nữa không?

– Tôi đã hứa với cô rằng sẽ không bao giờ tái phạm nhưng cô hỏi tiếp rằng “Điều gì sẽ khiến anh dừng lại khi anh có cơ hội ngoại tình?”. Tôi đã nói tôi sẽ không tái phạm vì tôi biết nếu cô ấy phát hiện ra thì cuộc hôn nhân này sẽ tan tành, không có hy vọng nào cứu vãn.

Anh Don đang nhấn mạnh nỗi sợ bị vợ phát hiện chuyện ngoại tình. Điều này chân thật nhưng chưa đủ. Tôi hỏi:

– Điều gì sẽ xảy ra nếu anh thành thật thú nhận với vợ rằng anh không phải là người chỉ yêu duy nhất một người phụ nữ?

Anh rất ngạc nhiên trước ý tưởng này:

– Không, tôi chưa bao giờ nói thế vì không biết cô ấy sẽ phản ứng thế nào. Tôi nghĩ cô ấy không chấp nhận đâu.

– Vấn đề là cô ấy không chấp nhận lời nói dối. Anh chưa bao giờ cho cô ấy lựa chọn. Về định nghĩa, nếu anh che giấu ai điều gì tức là anh đang đơn phương làm điều đó.

Sự nhẹ nhõm hiện lên trên mặt anh Don:

– Tôi yêu vợ nhưng cũng yêu những phụ nữ khác. Đó luôn là bản chất của tôi. Chỉ mỗi việc thừa nhận chuyện này thôi đã là hữu ích lắm rồi. Tôi chưa bao giờ nói ra điều này với vợ và với cả bản thân mình.

Giờ đây chúng ta đang tiến tới một tầm mới của sự thật. Tôi thường nghe những người ngoại tình bị “lộ tẩy” thề thốt chắc như đinh đóng cột với bạn đời rằng sẽ không bao giờ ngoại tình nữa, sẽ không để ai quyến rũ mình nữa. Lời nói này chỉ tạo thêm nhiều dối trá hơn. Sẽ thực tế hơn, thành thật và đáng tin cậy hơn khi hứa rằng: “Đúng là có thể anh sẽ còn cảm thấy bị quyến rũ, nhưng vì yêu em và tôn trọng em, vì không muốn làm em tổn thương một lần nữa nên anh sẽ quyết định không sa ngã”.

Chúng ta đã rõ điều anh Don muốn nói với vợ, bây giờ ta sẽ quan tâm đến cách anh ấy sẽ nói như thế nào. Tôi gợi ý anh nên viết một lá thư cho vợ vì thư tay mang tính cá nhân và có thể trao tận tay. Lá thư này sẽ như một mũi tên trúng ba đích: thứ nhất, nhận trách nhiệm vì đã làm tổn thương vợ khi đã cùng lúc “phân thân” cho hai nhân tình; thứ hai, thấu hiểu tổn thương của vợ khi có một người chồng có trái tim đa tình và suốt nhiều năm qua bị chồng đổ lỗi là không thỏa mãn được nhu cầu tình dục của chồng; thứ ba, bày tỏ tình yêu với vợ và cam kết sẽ cố gắng xây đắp mối quan hệ vợ chồng.

Sau nhiều năm làm nghề trị liệu, tôi nhận thấy các lá thư tình giúp chữa lành vết thương lòng tốt hơn cách trị liệu thông thường yêu cầu người ngoại tình“khai báo” chi tiết hành tung của mình như đã hẹn hò nhân tình ở những khách sạn nào, cùng nhau đi những đâu, đã tặng nhân tình những món quà gì,...

Tôi nghĩ anh Don cần thừa nhận rằng anh là... bậc thầy lừa dối. Và tôi cho rằng chẳng có ích gì cho vợ anh khi biết cặn kẽ những lời nói dối của chồng.

Một tuần sau, anh Don quay lại gặp tôi, chia sẻ rằng vợ anh rất xúc động khi đọc lá thư anh viết bằng tất cả sự chân thành, nhưng cô vẫn chưa thể tin tưởng chồng ngay dù rất muốn tin. Tôi hy vọng quan hệ vợ chồng của hai người sẽ dần tốt đẹp. Dù tự cho phép mình ích kỷ và có những chuyện tình bí mật nhưng anh Don vẫn luôn yêu thương vợ. Ngay từ lần trị liệu đầu tiên, tôi đã cảm nhận được điều này khi anh nói về vợ với tất cả sự tôn trọng, thích thú và ngưỡng mộ. Cô Kathleen đang rất tổn thương nhưng những góc khuất trong đời sống của chồng vẫn không làm suy suyển tình yêu và sự trân trọng cô dành cho anh, và cả sự tự trọng cô dành cho mình. Cô quyết không để cuộc khủng hoảng ngoại tình này làm rối tung cuộc hôn nhân của mình.

Trong vài tháng sau đó, tôi giúp anh Don chấm dứt với hai nhân tình một cách nhẹ nhàng, hòa bình, chu đáo nhất có thể và tiếp tục xây dựng sự kết nối với vợ. Đã vài lần anh mắc lại thói quen nói dối vợ khi vợ hỏi anh đã đi đâu, làm gì. Thật không dễ gì bỏ được thói quen nói dối này nhưng anh đã cam kết thực hiện. Mỗi khi anh trả lời thẳng thắn câu hỏi nào đó của vợ, anh lại ngạc nhiên vì nói thẳng, nói thật lại đơn giản thế. Cú sốc ngoại tình vẫn chưa nguôi ngoai nhưng tôi có linh cảm vợ chồng anh sẽ thoát khỏi khủng hoảng và sẽ yêu thương, tin tưởng, gần gũi nhau hơn.

Ta muốn biết rõ chuyện ngoại tình đến đâu?

Ta thường cho rằng con người luôn muốn biết mọi thứ, và chúng ta nhanh chóng phán xét sự tự huyễn hoặc mình của những người chọn cách thà không biết còn hơn.

Cô Carol vốn biết chồng mình nghiện rượu, nhưng đến tận bây giờ cô mới biết anh ấy thích uống rượu... với gái hạng sang. Cô bảo tôi rằng cô không chắc là có muốn biết chi tiết chuyện ấy của chồng không. Tôi nói với cô: “Đó là lựa chọn của chị. Không muốn biết tất tần tật cũng không sao cả. Hãy để anh ấy tự nhận ra và tự xác định xem mình muốn trở thành một người đàn ông thế nào, một con người ra sao”.

Nhiều người khi biết mình bị phản bội đã rất nôn nóng muốn biết tường tận vụ ngoại tình, không để sót một chi tiết nào. Để giúp họ tránh bị quá tải thông tin, tôi thường nhắc nhở họ những hậu quả phải đối mặt khi biết quá kỹ chuyện ngoại tình. Tôi thường hỏi: “Anh/chị có thật sự muốn biết câu trả lời cho những câu hỏi của mình hay chỉ là muốn vợ/chồng mình biết rằng mình rất thắc mắc về chuyện ấy?”.

Tôi chia những câu chất vấn người ngoại tình thành hai nhóm: nhóm câu hỏi nhằm truy tìm những chi tiết bẩn thỉu của vụ ngoại tình (tạm gọi là nhóm 1) và nhóm câu hỏi nhằm khám phá ý nghĩa và động cơ của việc ngoại tình (tạm gọi là nhóm 2).

Những câu hỏi thuộc nhóm 1 như: Anh đã ngủ với cô ta bao nhiêu lần rồi? Anh có làm chuyện đó trên giường của vợ chồng mình không? Cô ta có hét lên khi lên đỉnh không? Anh nói cô ta bao nhiêu tuổi? Cô ta có cho anh quan hệ qua “cửa sau” không?,...

Những câu hỏi này chỉ khiến ta tự chạm khắc thêm sẹo vào vết thương lòng của mình, khiến ta tự so sánh mình với nhân tình rồi tự suy sụp, tủi thân. Đúng là ta cần biết tường tận anh ta có quan hệ tình dục an toàn với nhân tình hay không để ta còn biết mình có nên kiểm tra sức khỏe ngay không. Ta cần biết anh ta có “chôm tiền” của ta để cho nhân tình hay không. Nhưng có lẽ ta không cần biết cô nhân tình có tóc màu gì, có bơm ngực hay không,...

Những cuộc thẩm vấn, các lệnh của tòa, thậm chí cả những bằng chứng pháp lý đều không thể giúp người bị phản bội cảm thấy bớt sợ hãi, đau đớn, ngược lại chỉ khiến quan hệ giữa hai người càng khó được hàn gắn. Nếu ta quyết định đường ai nấy đi thì những bằng chứng này có thể dùng để tiến hành các thủ tục pháp lý, còn nếu ta muốn hàn gắn thì ta cần chọn cách chất vấn khác đối với người đã phản bội ta – tức những câu hỏi thuộc nhóm 2.

Những câu hỏi thuộc nhóm 2 hướng đến những sự thật thường vượt lên trên cả chuyện ngoại tình, ví dụ: Hãy cho em biết cuộc tình vụng trộm này có ý nghĩa thế nào với anh? Anh đã chủ động trong cuộc tình ấy hay chỉ là tình cờ vướng vào? Vì sao anh ngoại tình vào lúc này? Anh cảm thấy thế nào mỗi khi về nhà? Anh đã có những trải nghiệm gì với cô ấy mà không có với em? Anh có cảm thấy mình có quyền ngoại tình không? Anh có muốn bị em phát hiện chuyện ngoại tình không? Anh có chấm dứt chuyện ngoại tình này nếu không bị em phát hiện không? Anh có cảm thấy nhẹ lòng khi mọi chuyện đã phơi bày ra ánh sáng hay anh muốn nó vẫn cứ bí mật? Anh có đang cố gắng chia tay em không? Anh có nghĩ mình đáng được tha thứ không? Nếu em tha thứ cho anh, anh có khinh thường em không, có cho rằng em dễ dãi không? Anh có hy vọng rằng em sẽ chủ động ra đi để anh không cảm thấy có trách nhiệm vì đã phá vỡ gia đình này không?

Những câu hỏi này nhằm làm sáng tỏ ý nghĩa của vụ ngoại tình, phân tích vụ ngoại tình chứ không phải “soi” từng chi tiết nhỏ.

Đôi khi, có một câu hỏi khác ẩn sau câu ta vừa hỏi người đã phản bội ta. Ví dụ, ẩn sau câu hỏi: “Em đã làm tình thế nào với hắn ta?” chính là câu hỏi:“Em không thích cách vợ chồng mình làm tình với nhau sao?”. Điều ta muốn biết là hoàn toàn hợp lý, nhưng cách ta hỏi như thế nào sẽ quyết định tâm hồn ta có được bình yên hay không. Đồng nghiệp Steven Andreas của tôi gợi ý rằng muốn chuyển các câu hỏi truy tìm thành câu hỏi khám phá, ta chỉ cần tự hỏi: “Giả sử anh ấy trả lời hết các câu hỏi của mình thì mình sẽ cảm thấy thế nào?”. Tự hỏi điều này rồi tự trả lời sẽ giúp ta chọn được cách hỏi tốt hơn, vừa đáp ứng nguyện vọng tìm hiểu của ta, vừa không phải tiếp nhận những thông tin không cần thiết.

Anh Marcus cảm thấy cần phải biết tường tận chuyện anh Pavel ngoại tình thì may ra mới lại có thể tin tưởng Pavel. Anh quyết liệt tra hỏi, ép Pavel kể hết mọi hoạt động của anh ấy trên một ứng dụng hẹn hò trực tuyến dành cho người đồng tính nam và lưỡng tính. Anh nói với Pavel: “Tôi hỏi em câu nào thì em phải trả lời câu đó!”.

Khi hiểu ra anh Marcus đang muốn định hướng lại chính mình, tôi đã khuyên anh ấy rằng “cuộc truy sát” anh ấy đang làm có thể sẽ chỉ khiến anh ấy thêm tức giận, xa cách và kiểm soát Pavel chứ không giúp anh yên lòng hơn.

Cách này chỉ hợp lý đối với những cặp đôi đã đồng thuận về những giới hạn nhất định cần tuân thủ để đảm bảo tâm hồn mình bình yên, ví dụ ngừng gặp gỡ và liên lạc với nhân tình, tan sở là về nhà ngay lập tức chứ không ghé quán bar.

Chúng ta thường cho rằng những người ngoại tình đáng bị tước hết mọi quyền riêng tư. Trong thời đại số, nhân danh việc xây dựng lại niềm tin, những người bị phản bội thường đòi hỏi người đã ngoại tình phải cho mình quyền truy cập điện thoại, e-mail, tài khoản mạng xã hội,... để “giám sát”. Nhà tâm lý và tác giả Marty Klein chỉ ra rằng cách làm này thực ra chỉ đang đe dọa lòng tin: “Ta không thể ngăn ai đó phản bội mình lần nữa. Họ hoặc chọn chung thủy hoặc không. Nếu họ đã không muốn chung thủy thì ta không cách nào ngăn được đâu”.

Niềm tin và sự thật là những người bạn đồng hành thiết thân, nhưng chúng ta cũng phải nhận biết rằng sự thật có muôn hình vạn trạng khác nhau. Ta cần xác định được những sự thật nào là có ích cho riêng ta, cho đôi ta. Có những sự thật giúp ta sáng tỏ chuyện ngoại tình của người ấy, có những sự thật chỉ khiến ta đau đớn thêm. Cách ta chất vấn người đã phản bội ta sẽ quyết định ta đang đóng vai một “cảnh sát điều tra” hay một “người bạn đồng hành”. Và tất nhiên, điều này cũng quyết định khả năng hàn gắn mối quan hệ.