Chương 14 Đơn giao và những bất mãn

Nghĩ lại về hôn nhân

“Chẳng phải những vụ ngoại tình là bằng chứng cho thấy chế độ một vợ một chồng không hợp với bản chất con người hay sao?”

Câu hỏi ấy cứ lởn vởn trong đầu tôi. Và giờ nó được một phụ nữ trẻ nêu ra khi phát biểu tại một hội thảo: “Nếu như bỏ đi sự chuyên chế trái tự nhiên của chế độ đơn giao một vợ một chồng, phải chăng chúng ta sẽ tránh được rất nhiều nỗi đau, nỗi khổ và sự lừa dối từ chuyện ngoại tình? Tại sao chúng ta không thể có những cuộc hôn nhân dựa trên sự đa giao nhằm giải quyết vấn đề bội bạc?”. Tôi thấy nhiều cái đầu bên dưới gật gù đồng tình.

Rồi một người đàn ông tứ tuần đứng lên trả lời: “Tôi không phản đối chuyện ngủ lang. Nhưng đừng có giả vờ gọi đấy là hôn nhân! Nếu thích ngủ lang, bạn có thể sống độc thân và tự do. Hôn nhân đích thực đồng nghĩa với cam kết thật sự”.

“Vậy vì sao phải cam kết với chỉ một người? Chúng ta có thể cam kết với nhiều người bạn hay nhiều đứa trẻ, tại sao không thể cam kết với nhiều người tình?” - Một người phản bác.

Một người bảo vệ đơn giao bác lại: “Không giống nhau! Kinh Thánh nói rằng tình yêu và tình dục là linh thiêng. Ta không thể gieo chúng một cách tùy tiện”.

Người đã châm ngòi cho cuộc tranh luận gay gắt thốt lên: “Nhưng đó là điều mọi người đang làm rồi đó thôi! Mọi người chỉ đang lấp liếm sự thật. Khác biệt có chăng là một số người chấp nhận đơn giao là đi ngược lại với tự nhiên, và muốn luôn chân thành với bản thân và với bạn đời của mình”.

Tôi hiểu được logic phía sau lập luận này: Nếu đơn giao là không tự nhiên thì việc ràng buộc người khác nghiêm túc thực hiện nó chỉ khiến họ có một lựa chọn duy nhất là ngoại tình. Nếu ta không muốn họ lừa dối mình thì hãy giải thoát cho họ, thế là không ai phải đau khổ nữa.

Khi động đến tranh luận đơn giao là bẩm sinh hay được học, tôi chia sẻ quan điểm của học giả và nhà hoạt động Meg John Barker: “Việc hình thành các quan hệ xã hội không đơn giản là một vấn đề bẩm sinh hay do nuôi dưỡng mà thành, được định hình sẵn hay chịu sự định hướng của xã hội. Trái lại, cách chúng ta hình thành các mối quan hệ chịu ảnh hưởng bởi một mạng lưới của các khía cạnh phức tạp đến mức không thể nào tách rời, bao gồm sinh học, tâm lý, xã hội”.

Đơn giao có là chuyện tự nhiên hay không có lẽ không quan trọng bằng việc hiện nay nhiều người đàn ông và phụ nữ dường như đang thấy rằng rất khó duy trì đơn giao, tức độc chiếm cảm xúc và tình dục của nhau. Do đó có lẽ đến lúc chúng ta có cái nhìn tươi mới hơn về chủ đề này.

Tuy nhiên chúng ta cần cẩn thận không đánh đồng cuộc đối thoại về đơn giao với đối thoại về ngoại tình. Hai chuyện này khác nhau. Hãy phân tích vài khác biệt quan trọng. Ngoại tình chỉ là một hình thái đa giao - và hình thái đa giao này không có sự đồng thuận của tất cả những người trong cuộc.

Có nhiều hình thái đa giao đồng thuận khác, nơi những người trong cuộc vạch rõ ranh giới giữa tình dục và cảm xúc trong mối quan hệ. Tuy nhiên, không thể kết luận rằng việc đa giao có đồng thuận có thể giúp chúng ta tránh khỏi sự phản bội, ghen tuông hay thất tình.

Có thể bạn đang nghĩ rằng ngoại tình không xảy ra trong các mối quan hệ mở, nhưng chúng vẫn cứ xảy ra như thường.

Ở đâu có luật, ở đó có người lách luật

Nếu ngoại tình được hợp thức hóa thì có lẽ chuyện lén ngoại tình bớt hấp dẫn. Nhưng tôi chưa bao giờ ngừng tò mò khi thấy rằng ngay cả khi được tự do“trêu hoa ghẹo nguyệt” thì người ta vẫn cứ thích cảm giác bị ngăn cấm, cảm giác lén lút, vụng trộm. Đơn giao có thể là một điều tự nhiên hoặc không tự nhiên với con người, nhưng ngoại tình chắc chắn là một điều rất tự nhiên.

Mỗi mối quan hệ, từ nghiêm ngặt đến rộng mở nhất, đều có các ranh giới, và các ranh giới này mời gọi những người “vượt rào”. Phá vỡ luật lệ là một việc rất kích thích, hấp dẫn, dù luật ấy có thể là “chỉ bên một người trọn đời”, “chỉ có tình dục, không yêu đương”, “luôn dùng bao cao su”, “không được xuất vào trong” hay “có thể quan hệ tình dục với người khác, nhưng chỉ khi nào có tôi ở đó xem”. Do đó, sự bội tín vẫn xuất hiện đầy rẫy trong các mối quan hệ mở, với hàng loạt hệ lụy kéo theo sau. Nếu ham muốn phá luật là động lực của họ, thì dù bạn có mở toang cửa cũng chẳng thể ngăn họ phiêu lưu vượt rào.

Cô Sophie nói: “Chúng tôi rất thoáng trong các quan hệ qua đường nhưng tôi đã bảo anh ta là không được làm điều đó với các học viên hay bạn bè tôi. Chị có biết anh ta đã làm gì không? Anh ấy chẳng những chọn một trong những học viên của tôi, mà còn yêu say đắm cô ấy nữa”.

Anh Dominic nói với tôi: “Chúng tôi rất rạch ròi giữa tình dục để yêu và tình dục để chơi cho vui. Anh Nick có thể tự do quan hệ. Tôi không hề nghĩ mình bị lừa dối cho đến khi phát hiện Nick đã có quan hệ tình cảm thắm thiết với một anh chàng đến từ New Zealand. Đó là điều lẽ ra chỉ tồn tại giữa hai chúng tôi mà thôi”.

Quan hệ đa giao dựa trên các nguyên tắc về tin tưởng và minh bạch. Nhưng sự ranh mãnh của con người cũng luôn phá hoại điều đó. Câu chuyện của anh Marcel – một huấn luyện viên thể thao 41 tuổi sau đây là một ví dụ.

Vợ anh – cô Grace – là một giáo viên khoa học ở cùng trường trung học nơi anh làm việc. Suốt mười năm chung sống, Grace đã thường đề nghị rằng cả hai nên có “hôn nhân mở”, tức có thể chấp nhận người kia có người khác. Anh đã kịch liệt phản đối ý tưởng này cho đến khi anh bị hớp hồn bởi một phụ nữ anh tình cờ gặp trong chuyến leo núi. Bây giờ thì chính anh lại có ý tưởng đó. Anh hỏi vợ xem cô có đồng ý cho mình qua lại với người phụ nữ kia không. Anh nói: “Tôi cảm thấy biết ơn vợ vô cùng! Cuối cùng tôi mới hiểu ra điều vợ tôi đã cố gắng thuyết phục tôi từ bấy lâu nay”.

Từ ngày ấy, anh Marcel và cô Grace đồng ý có một cuộc hôn nhân mở, dựa trên sự thành thật và luôn chia sẻ. Khi cô Grace xin ý kiến của anh để ngủ với một người khác, dù rất khó chấp nhận nhưng anh đã đồng ý. Anh thấy mình “hứng tình đến kinh ngạc” khi thấy cô ăn diện đi hẹn hò. Anh nhớ lại: “Tôi cảm thấy cực kỳ tự hào về sự cam kết mà chúng tôi đã cùng tạo ra, về việc cả hai đã tiến xa như thế nào”.

Tuy nhiên, niềm tự hào của anh Marcel sắp sửa đổ ào khi một người bạn lỡ hé môi rằng cô Grace đang có một mối quan hệ bí mật. Anh Marcel tức giận vì sao vợ không báo mình biết như đã thỏa thuận với nhau. Khi chất vấn vợ, anh đã đi từ sự ngạc nhiên đến sửng sốt trước những tình tiết mà cô thú nhận, xảy ra trước và sau khi hai người thương lượng với nhau về hôn nhân mở. Anh nói: “Vậy mà tôi cứ tưởng là chúng tôi đã ‘mở’ hơn! Thật ngây ngô! Vì sao khi tôi chấp nhận hôn nhân mở thì cô ấy lại chọn lén lút sau lưng tôi?”.

Câu trả lời quá sáng tỏ. Như Katherine Frank và John DeLamater chỉ ra: “Thỏa thuận ‘luôn sử dụng biện pháp bảo vệ khi quan hệ tình dục’ sẽ khiến ta phấn khích khi quan hệ không dùng bao cao su. Thỏa thuận không làm tình trên giường của vợ chồng bị hất sang một bên như chiếc chăn bông, biến việc làm tình trên cái giường ấy thành một phần của cuộc phiêu lưu. Mục tiêu của ‘đa giao có trách nhiệm’ có thể về lâu về dài tạo ra cơ sở cho sự nổi loạn và tình dục hóa”.

Trong thế giới của ái tình, sự tự do nhờ thương lượng chẳng mấy lôi cuốn bằng những dục vọng bị đánh cắp.

Có thể bạn đang nghĩ rằng: “Tôi đã nói rồi mà! Hôn nhân mở không ổn đâu”. Đúng, anh Marcel và cô Grace vẫn bên nhau, vẫn không ràng buộc nhau, nhưng lý tưởng của anh Marcel về “hôn nhân mở” đã phai nhạt đi, và anh không còn thấy sự “mở” ấy có thể ngăn cản sự phản bội.

"Mở cửa" hôn nhân sao cho không tan vỡ

Bỏ chuyện lừa dối và nói dối sang bên, tôi xem các đối thoại về đa giao là nỗ lực can đảm nhằm xử lý các nghịch lý cốt lõi mà mỗi cặp đôi đều phải vật lộn cùng: an toàn và phiêu lưu, bên nhau và tự chủ, ổn định và mới mẻ. Những tranh cãi xung quanh đơn giao thường hóa ra chỉ là về tình dục. Với tôi, nó đặt ra một câu hỏi cốt lõi hơn: Liệu một cấu trúc cam kết mới có thể giúp chúng ta đạt được điều mà triết gia Pháp Pascal Bruckner gọi là “liên minh khó thành giữa phụ thuộc và độc lập”?

Cô Iris ngoài 30 tuổi, là kết quả của một cuộc hôn nhân đầy đau khổ. Cô không hề muốn tiếp tục chịu đựng sự bế tắc này trong đời mình. Cô muốn có “một cuộc hôn nhân chủ động”. Cô nói: “Khi chúng tôi về nhà, tôi muốn rằng vì ta chọn quay về nhà chứ không phải cảm thấy có bổn phận phải quay về nhà”. Thỏa thuận giữa cô với cô Ella đã củng cố sự tin tưởng giữa họ: “Chúng tôi hết lòng với nhau nhưng không ai sở hữu ai. Chúng tôi tôn trọng sự độc lập và cá tính của nhau”.

Anh Barney, nay đã bước sang tuổi 50, đã kết hôn và ly hôn hai lần, và đã tham gia nhiều đợt trị liệu đến nỗi không thể đếm được. Anh nói: “Người ta nói rằng tôi có vấn đề với việc gần gũi và giữ cam kết, nhưng điều đó không đúng. Tôi trung thành từ đầu chí cuối, nhưng đến lúc tôi phải thành thật: tôi không phải kiểu người đơn giao. Tôi không muốn lúc nào cũng phải tìm cách làm hài lòng mọi người. Tôi thà là chính mình và tạo một mối quan hệ thẳng thắn ngay từ đầu”.

Cô luật sư 30 tuổi Diana lý giải: “Tôi luôn muốn kết nối có ý nghĩa với nhiều người, và tôi là người song tính. Tôi không muốn thi thoảng mới có một cuộc làm tình tay ba trong sinh nhật bạn trai mình. Tôi muốn có một mối quan hệ cam kết bao gồm tất cả những người tôi yêu. Đơn giao khiến tôi có cảm giác như trao cho một ai đó quyền sở hữu bản năng tình dục của tôi, và điều đó xâm phạm giá trị của tôi, một người theo nữ quyền”.

Anh Ed – bạn đời chính của cô Diana suốt 13 năm qua – là một nhà khoa học, cũng là người song tính, có cùng suy nghĩ đó. Anh Ed nói: “Chẳng ai trong chúng tôi cảm thấy mối quan hệ chung bị đe dọa khi chúng tôi yêu thích cái mới mẻ, đa dạng. Cả hai chúng tôi đều chấp nhận thực tế rằng mỗi người là một sinh vật có bản năng tình dục, và chẳng ai trong chúng tôi có quyền dập tắt ham muốn ấy ở người kia”.

Tuy nhiên, những người cha người mẹ tận tụy này lại đi theo hai hướng khác nhau. Cô Diana có một vài người tình cố định và họ khiến cô cảm thấy “như một phần của gia đình mở rộng”. Anh Ed lại thích tìm kiếm những mối liên hệ mới. Thêm người thêm rủi ro, do đó khi anh Ed hẹn hò với một nhân tình mới, các vấn đề sức khỏe luôn được chú trọng. Để bảo đảm anh chọn được người an toàn, cô Diana luôn thích tìm hiểu và mai mối cho anh. Đấy là những thỏa ước để liên minh sáng tạo này có thể duy trì.

Với những người cách tân hôn nhân này, sự cam kết sẽ chỉ dẫn đến việc siết chặt mối quan hệ và thiếu chân thành. Họ muốn có sự trung thành, lựa chọn và sự tin cậy. Và họ muốn có kết nối với những đối tác khác nhưng vẫn không tách họ ra khỏi nhau hay ra khỏi những người khác đó. Họ muốn dệt một tấm thảm mà không mất đi sự liên kết riêng tư với mỗi người.

Những người theo đa giao ngày nay, chí ít là những người đã tìm đến tôi để được tư vấn, rất khác những người tiên phong trong tình yêu tự do của thập niên 60 và 70. Một số trong số họ là con cái trong những gia đình đã ly hôn và bị tan vỡ mộng tưởng về hôn nhân tuyệt đẹp. Về bản chất, họ nổi loạn không phải để chống lại sự cam kết mà là để tìm kiếm những cách giúp lời hẹn ước được dài lâu. Và họ thấy rằng sứ mệnh ấy bao gồm việc có nhiều người tình. Hình thái này có thể cực kỳ đa dạng, từ những cặp vợ chồng cho phép nhau thi thoảng “vượt rào” đến những người phóng túng có thể ái ân với nhiều người cùng lúc, đến những cuộc làm tình tập thể có tổ chức, hay những mạng lưới đa ái phức tạp đang tái cấu tạo tình yêu và đời sống gia đình.

Sự tin tưởng, trung thành, gắn bó có nhiều hình thái khác nhau. Nhà lý thuyết nữ quyền Shalanda Phillips từng viết: “Những trải nghiệm tình dục như thế khiến ta phải đặt câu hỏi về sự vững chắc của cấu trúc đơn giao. Tuy những trải nghiệm này không chối bỏ sự nguyên vẹn của cấu trúc này nhưng chúng đang hủy hoại nó từ bên trong”.

Thay vì đơn giản chối bỏ đơn giao, những người “chống đối” này nhắm đến một định nghĩa mở rộng, mềm mỏng hơn cho khái niệm đơn giao – một định nghĩa mới, không dựa trên nguyên tắc độc chiếm tình dục. Do đó một số người quan sát, bao gồm nhà tâm lý Tammy Nelson, đã xác định rằng đặc tính của trào lưu này không phải là đa giao mà là “đơn giao kiểu mới” – một thay đổi trong cách thiết kế và xây dựng cấu trúc của sự cam kết.

Đương nhiên, đây chẳng phải lần đầu quy tắc ràng buộc của hôn nhân bị thách thức. Trong suốt vài trăm năm qua, rất nhiều cộng đồng đã thử nghiệm các hình mẫu hôn nhân mới. Cộng đồng người đồng tính vẫn luôn đi đầu trong nỗ lực này. Họ đã sáng tạo và áp dụng khá thành công các hình thái quan hệ không độc quyền trong chuyện làm tình.

Giờ đây, trong thời đại bình đẳng và hòa nhập, càng có nhiều người dị tính tìm kiếm sự phóng túng này. Một nghiên cứu gần đây được công bố trên tạp chí Journal of Sex & Marital Therapy cho thấy cứ năm người độc thân thì sẽ có một người đã thử qua một hình thái quan hệ mở nào đó.

Tôi đã gặp gỡ nhiều người tham gia vào dự án tái định hình tình yêu này. Các cặp đôi thường nhờ tôi giúp đỡ họ tìm phương hướng trong vùng đất mới mẻ và đa kết nối đó. Xã hội hiện có quá ít khuôn mẫu để họ tham khảo. Chúng ta đều đang hành động theo kiểu tùy cơ ứng biến. Khi tôi còn học để trở thành một nhà trị liệu, một mối quan hệ được định nghĩa là một nhóm hai người. Tôi chưa bao giờ tìm thấy từ nào như “triad” (bộ ba), “quad” (bộ tứ) hay“nhóm đa ái” vì những hệ thống quan hệ thay thế này vẫn chưa được thừa nhận vào lúc đó. Ấy thế mà ngày nay, tất cả chúng lại trở thành một phần công việc trị liệu của tôi.

Một số cặp đôi ngay từ đầu đến với nhau đã yêu thích việc có nhiều bạn tình thân thiết. Một số cặp đôi khác tò mò và quyết định có thể cho phép nhau có nhiều bạn tình sau hàng thập kỷ chung sống với nhau. Và rồi có những người, sau khi gánh chịu hậu quả của việc ngoại tình bèn tự hỏi liệu mở cửa mối quan hệ hôn nhân của mình có phải là một phản ứng chín chắn hơn trước khủng hoảng ngoại tình, thay vì khép chặt cánh cửa sau hàng thập kỷ chung sống.

Tất cả họ đều cố gắng tìm câu trả lời cho một vấn đề nan giải: liệu tình yêu có số nhiều hay không? Có phải thói chiếm hữu tình dục là bản chất của tình yêu hay chỉ là vết tích của chế độ gia trưởng? Ta có thể vượt qua sự ghen tuông không? Liệu cam kết và tự do có cùng tồn tại hay không?

Có lẽ bạn đang nghĩ rằng “Việc đó sẽ chẳng bao giờ thành! Hôn nhân đã đủ phức tạp rồi. Nó sẽ phá hủy gia đình! Như thế là xấu xa với con trẻ!”. Nhưng người ta cũng từng đưa ra những dự đoán hệt như thế vào thập niên 80 cho những cặp đôi tiên phong trong việc kết hôn liên tôn giáo, chủng tộc, văn hóa, hay sống cùng với con riêng của hai bên khi tái hôn. Và họ đã làm như thế ở mỗi cột mốc khác nhau của cuộc cách mạng tình dục không ngừng diễn ra trong cả nửa thế kỷ qua. Có lẽ chúng ta nên cho những nhà cách tân hôn nhân thêm thời gian để nhận ra điều gì là phù hợp. Sau cùng, mô hình đơn giao truyền thống có hiệu quả chăng?

Nếu bạn thấy tính chất của các mối quan hệ nghe sao rối rắm quá, tôi có thể bảo đảm rằng sau khi nghe hàng ngàn câu chuyện ngoại tình, bạn sẽ thấy những tình huống này vẫn còn dễ hiểu chán!

Những đau khổ, tổn thương do ngoại tình gây ra quá lớn, thế nên chúng ta cần tìm kiếm những giải pháp mới hợp thời để ứng phó với ngoại tình. Tôi không hề nói rằng xóa bỏ đơn giao chính là câu trả lời cho mọi người. Nhưng rõ ràng, hình mẫu đơn giao hiện tại khó phù hợp cho tất cả mọi người. Do đó tôi tôn trọng những người đang cải cách quan hệ đơn giao và tôn trọng những đóng góp của họ vào việc tạo ra những khuôn mẫu mới cho các mối quan hệ.

Định nghĩa lại sự chung thủy

Để có những phê bình mang tính xây dựng về đơn giao, chúng ta cần phải thoát được suy nghĩ thông thường rằng một người được phép có bao nhiêu đối tác tình dục, và bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về sự thủy chung. Như nhà báo về tình dục Dan Savage tranh luận, sẽ quá đơn giản nếu ta cứ xem độc chiếm tình dục là dấu hiệu duy nhất của sự tận tâm với hôn nhân. Anh Dan Savage ưa minh họa điều này bằng câu chuyện một phụ nữ kết hôn năm lần đã buộc tội anh không cam kết vì anh và chồng (anh Dan Savage là người đồng tính) quan hệ tình dục với nhiều người khác suốt 20 năm qua. Anh hỏi: “Vậy giữa tôi và cô ấy thì ai cam kết trong hôn nhân hơn?”.

Vợ chồng Amelia – Dawson đến nhờ tôi tư vấn sau khi chuyện anh Dawson ngoại tình bị vỡ lở.

Anh Dawson tức tối nói với vợ: “Tôi đã chung thủy với em suốt 25 năm. 24 năm đầu, chúng ta chỉ dành cho nhau. Năm cuối cùng, chúng ta vẫn hạnh phúc, dù có sự xuất hiện của một phụ nữ khác. Nói thế có nghĩa là sự trung thành của anh chưa hề suy giảm. Anh luôn ở bên em, khi em trai của em đến sống với chúng ta suốt một năm để cai nghiện rượu, khi em bị ung thư vú, khi cha em mất, lúc nào anh cũng ở bên em. Anh rất lấy làm tiếc. Anh chưa bao giờ muốn làm em tổn thương. Nhưng nếu cách em đo sự trung thành của anh chỉ bằng nơi anh vui vẻ thì anh cảm thấy tất cả những gì anh dành cho em chẳng có nghĩa lý gì”.

Nhiều người xem sự độc quyền tình dục không thể tách rời với sự tin tưởng, an toàn, cam kết và trung thành. Thật khó để hình dung chúng ta có thể duy trì tốt hơn những điều này trong một mối quan hệ “mở”. Tuy nhiên, như nhà trị liệu Stephen B. Levine khẳng định, thay đổi giá trị là một phần không thể thiếu trong trải nghiệm sống. Chúng ta thay đổi các giá trị chính trị, tôn giáo, nghề nghiệp, vậy tại sao không thay đổi các giá trị tình dục? Ông kêu gọi chúng ta nên nhận ra việc các giá trị cũng biến đổi khi chúng ta trưởng thành và “thay đổi cách tiếp cận các vấn đề đạo đức và luân lý từ kiểu tuyệt đối đúng-sai sang kiểu thấu hiểu sự mơ hồ trung gian giữa những vùng trắng-đen của các vấn đề”.

Vậy sẽ ra sao nếu chúng ta xem sự chung thủy là một hằng số trong mối quan hệ, hằng số này bao gồm sự tôn trọng, trung thành và gần gũi cảm xúc? Nó có thể có/không bao gồm sự độc quyền tình dục, tùy theo quan điểm của người trong cuộc. Khi chúng ta nghĩ đến việc định nghĩa lại sự chung thủy, chúng ta cần quan tâm đến tất cả những người liên quan.

Những người theo chủ nghĩa lãng mạn đa giao đã suy tư nhiều về ý nghĩa của chung thủy, ham muốn tình dục, tình yêu và cam kết hơn rất nhiều những cặp đơn giao, và vì thế họ thường gần gũi nhau hơn.

Điều khiến tôi ngạc nhiên là các mối quan hệ phong phú của những người này thường không phải là phù phiếm, hời hợt. Trái với những định kiến cho rằng họ là những người chán chường, kém trưởng thành, sợ cam kết và thích phóng túng, những gì diễn ra trong thực tế cho thấy các mối quan hệ của họ thường được xây dựng dựa trên sự trao đổi thấu đáo và cân nhắc thận trọng. Nếu họ có thể cho chúng ta bài học gì thì đó là hãy trao đổi cởi mở với bạn đời của mình về chủ đề đơn giao và bản chất của chung thủy, dù kết quả có dẫn tới một cuộc hôn nhân mở hay không.

Dòng chảy của đơn giao

Trong một nền văn hóa xem trọng đơn giao và gán những hệ quả nghiêm trọng khi phá bỏ đơn giao, ta cần hết sức thận trọng khi bàn đến chủ đề này. Nhiều người đang cảm thấy ngay cả việc đặt ra những câu hỏi về đơn giao đã là quá rủi ro, và nếu chúng ta đề cập đến chuyện này thì điều đó có nghĩa chúng ta đang thừa nhận rằng tình yêu hiện tại không thỏa mãn các ham muốn rong chơi của chúng ta. Một cô gái nói: “Tôi chỉ mới hẹn hò với anh chàng này vài tháng. Hôm qua, anh ấy bâng quơ hỏi tôi rằng tôi có thật sự thích đơn giao hay không. Thông điệp của anh ấy khá rõ: anh ta không thích tôi nhiều như tôi nghĩ”.

Hơn nữa, nếu ta nghĩ ngoại tình là một chủ đề gây chia rẽ quan điểm của mọi người thì đơn giao còn hơn như vậy. Đó là một trong những ngõ cụt điển hình, chỉ có hai lựa chọn là “ủng hộ hay phản đối”. Người ta đi thẳng đến ý nghĩ “đóng” và “mở” trong hôn nhân và bị kẹt ở quan điểm nhị nguyên: hoặc ta chỉ ngủ với vợ/chồng mình, hoặc ta ngủ với tất cả mọi người khác. Chẳng có chuyện tính chất hay mức độ gì ở đây cả.

Anh Dan Savage đã cố gắng xoa dịu những khúc mắc này bằng khái niệm “monogamish” (tạm dịch cận đơn giao), nghĩa là luôn cam kết về cảm xúc với nhau nhưng có không gian cho người thứ ba, có thể là trong tưởng tượng, tán tỉnh, quan hệ qua đường, quan hệ tay ba, tiệc tùng thác loạn hay hẹn hò trực tuyến. Thân chủ Tyrone của tôi thích khái niệm này. Anh chia sẻ: “Khái niệm này nói lên được rằng có một sự chung thủy cơ bản trong quan hệ 15 năm của chúng tôi, nhưng nó cũng có một chút vui đùa và linh hoạt. Điều này thật tuyệt vời”.

Đơn giao chẳng hề đơn sắc, đặc biệt trong thời đại số. Ngày nay mỗi chúng ta đều thường có những định nghĩa của riêng mình. Chúng ta quyết định đơn giao là có cho phép nhau tơ tưởng về một ai khác khi đang làm tình với bạn đời không, cực khoái bên ngoài, thưởng thức các ký ức về quá khứ hoang dã, xem phim khiêu dâm, chat sex, dùng ứng dụng hẹn hò,... Nói cách khác, đơn giao cũng có sự phát triển liên tục của nó. Khi bạn định hỏi một người rằng họ có đơn giao hay không, tôi khuyên bạn trước hết hãy hỏi họ định nghĩa đơn giao nghĩa là thế nào.

Tammy Nelson quan sát thấy hầu hết các cặp đôi sống với hai “hợp đồng” đơn giao khác nhau. Thỏa thuận rõ ràng nhất là tuyên ngôn chính thức (ví dụ như khế ước hôn nhân) giúp xác lập những luật lệ công khai của hai người. Trái lại, thỏa thuận ngầm là những điều không được nói ra và “có thể không bao giờ được đề cập tới trước hôn lễ, hay thậm chí sau đó”. Những thỏa thuận ngầm này phản ánh các giá trị về văn hóa, tôn giáo và cá nhân. Nelson khẳng định rằng các cặp đôi thường thống nhất trong những thỏa thuận hôn nhân công khai nhưng thường rất khác nhau trong những quan niệm ngầm về đơn giao, và “một xung đột bất thình lình giữa những thỏa ước ngầm này có thể biến thành một cuộc khủng hoảng trong hôn nhân”.

Trong ngành trị liệu, xung đột ấy thường được gọi là quan hệ bất chính, là ngoại tình. Do vậy, chúng ta thà nói điều đang được xã hội chấp nhận và điều bạn đời ta muốn nghe, và giữ chân lý của chúng ta cho riêng mình. Không phải vì chúng ta vốn thích lừa dối mà vì nền văn hóa ta đang sống chưa thật sự tạo ra không gian cần thiết cho sự thành thật.

Cho đến nay, đơn giao vẫn là một chuẩn mực, hàm chứa ý nghĩa cơ bản (dù rất kém thực tế) rằng nếu đã thật sự yêu một người thì ta không được để cho người nào khác quyến rũ ta. Đây chính là lý do vì sao cần phải có một cuộc tình qua đường hay một sự phản bội thì cả hai người mới chịu ngồi xuống để nói về đơn giao. Một khi bức màn bí mật đã bị phá vỡ và ta không còn khăng khăng bảo vệ đơn giao nữa, ta mới có thể bắt đầu chân thật hơn với nhau. Nhưng chắc chắn việc chân thật này sẽ tốt hơn nếu không phải khởi đầu bởi một cuộc khủng hoảng.

Từ kinh nghiệm của những người đồng tính nam, anh Savage cho rằng đơn giao nên là “một lựa chọn”. Anh nhắn nhủ, nếu người ta được trao cho cơ hội để chọn đơn giao hay là không, thì có lẽ một số đã không chọn và họ sẽ không phải dính đến những rắc rối mang tên ngoại tình. Thay vì trừng phạt những người không vượt qua được bài kiểm tra tiêu chuẩn của đơn giao, chúng ta nên nhận ra rằng bài kiểm tra ấy khó khăn đến độ bất công. Anh Savage là người thực dụng, nhưng anh cũng khôn ngoan hơn nhiều so với vẻ cợt nhả bề ngoài của mình. Anh nhấn mạnh một quan điểm vừa hiển nhiên vừa sâu sắc: có cảm xúc và ham muốn với ai đó là điều tự nhiên, nhưng chúng ta có quyền lựa chọn “làm tới” hay là không.

Những "phép mầu" khi mời gọi "người thứ ba"

Có phải tình yêu và tình dục là nguồn tài nguyên hữu hạn, chỉ có chừng ấy để “dùng” thôi? Hay liệu việc quan hệ tình dục với người khác là một cuộc đầu tư mạo hiểm có lời?

Ngày xưa, đơn giao được hình thành từ nỗi sợ sẽ phải nuôi con của người khác, tức cứ giữ một vợ một chồng thì chắc chắn là ta sẽ chỉ nuôi con của chính mình. Giờ đây, khi các biện pháp tránh thai và xét nghiệm huyết thống có thể xua tan nỗi sợ đó, chúng ta còn ngần ngại điều gì nữa mà cứ giữ đơn giao? Với nhiều người, chuyện sẽ thành ra thế này: cam kết chăn gối ngày nay căn cứ vào tình yêu. Sự ràng buộc khắt khe của bổn phận đã được thay bằng các cảm xúc thay đổi bất thường. Nếu ta tiếp xúc quá gần gũi với người nào đó, rất có thể ta sẽ bỏ bạn đời của mình để đi theo người đó. Việc buông lơi sự ràng buộc của tính đơn giao, dù là khẽ khàng nhất, cũng có thể làm vuột đi mối liên kết chặt chẽ nhất giữa vợ chồng.

Điều những người tiên phong đang cố mách bảo tôi (và có lẽ với chính họ) chính là phải hiểu ngược lại mới chính xác, tức càng phục tùng những ràng buộc của đơn giao thì càng dễ nảy sinh phản kháng với nó hơn. Theo lối suy luận này, càng có nhiều tự do hơn thì quan hệ vợ chồng sẽ càng bền vững hơn.

Điều này dường như đúng đối với vợ chồng Lucy – Kyle. Câu chuyện của họ bắt đầu từ một chuyến phiêu lưu trong tâm trí anh Kyle. Anh Kyle là một kỹ sư ở cuối tuổi 40, sống ở Minneapolis (Mỹ). Anh lúc nào cũng mơ ước có một người thứ ba tham gia vào mối quan hệ vợ chồng của mình, cụ thể là anh muốn được ngồi nhìn một người đàn ông làm tình với vợ mình.

Một ngày nọ, anh lấy can đảm thì thầm kịch bản ưa thích này vào tai vợ khi hai người đang làm tình. Khi thấy những lời lẽ ấy khiến vợ hứng tình hơn, anh lại có cảm giác như mình đang “tiến đến bờ vực của hôn nhân”.

Cuộc chơi tình dục kiểu “có người thứ ba trong tâm tưởng” này của họ kéo dài trong tám năm, rồi anh Kyle bắt đầu tìm kiếm một cái gì đó cụ thể hơn. Ngoài chuyện cảm thấy ý nghĩ về người thứ ba thật khiêu gợi, anh cũng thấy đó là một rào cản ngăn chặn việc ngoại tình. Anh nói: “Tôi biết rất khó để chung thủy và hứng thú mãi với chỉ một người suốt cả đời, nhưng phải có một cách nào đó hay ho hơn là kiểu phản bội điển hình chứ”.

Một ngày nọ, ở năm thứ chín theo kiểu có “người thứ ba trong tâm tưởng”, cô Lucy – một nhà thiết kế nội thất tươi trẻ và là bà mẹ của hai đứa con – gặp một người đàn ông lạ mặt trên tàu và bắt chuyện với nhau. Anh ấy mời cô đi xem opera. Cô nhắn tin cho chồng để hỏi ý kiến: “Em nên đi không?”. Anh trả lời: “Ừ, nhưng mua cho anh thêm một vé nhé!”. Chồng cô nhớ lại đêm đó: “Tôi ngồi phía sau cả hai, như người vô hình. Tôi háo hức quan sát xem anh ta có chạm vào vợ tôi hay không”.

Vài tháng sau, cô Lucy được một chàng trai trẻ tuổi hơn đề nghị quan hệ tình dục không ràng buộc. Anh Kyle nói: “Tôi khuyến khích vợ thử xem. Từ đó, đời sống tình dục của chúng tôi, vốn trước đó đã suy giảm sau khi lũ trẻ ra đời, lại bùng nổ mãnh liệt”.

Cô Lucy cần chắc chắn rằng chồng mình thật sự chấp nhận việc này, thế nên hai người làm tình trước khi cô đến với chàng trai trẻ kia. Khi cô trở về nhà, anh Kyle nói mình cần biết từng chi tiết những gì đã xảy ra, và cô Lucy sẽ chỉ thoải mái kể cho anh nghe nếu như sau đó anh Kyle và cô lại làm tình lần nữa. Tháng vừa rồi họ đã tiến xa hơn một bước nữa khi cô Lucy đến khách sạn cùng tình nhân, anh Kyle đặt phòng ngay bên cạnh để có thể nghe thấy các tiếng động từ phòng kia. Anh nói: “Khi người đàn ông đó trả phòng thì Lucy sẽ đến với tôi”.

Anh Kyle và cô Lucy thích thú cảm giác sai trái, không phải hai người chống lại nhau mà hai người cùng nhau chống lại những quy chuẩn văn hóa. Trong suốt 95% thời gian, họ hoàn toàn chỉ là của nhau, nhưng đôi khi họ “mở cửa” đón người ngoài. Kế hoạch của họ duy trì lý tưởng một mối quan hệ ổn định và giữ sự chung thủy, cho dù trong một hình thái phi chính thống. Đó là một phiêu lưu có giới hạn, vừa an toàn lại vừa kiểm soát và ngăn chặn sự ngoại tình. Việc chơi đùa với người khác đã giúp thổi bùng ham muốn của vợ chồng họ dành cho nhau.

Trong nghiên cứu của tôi về chủ đề ham muốn, có một câu hỏi tôi đã mang theo bên mình đi khắp thế giới: “Khi nào bạn cảm thấy bị bạn đời của mình thu hút nhất?”. Một trong những câu trả lời phổ biến nhất tôi nhận được là: “Khi có những người khác cảm thấy bị vợ/chồng của tôi quyến rũ”. Cái nhìn ba bên cực kỳ gợi tình, đó là lý do vì sao câu chuyện như của vợ chồng Kyle – Lucy hóa ra ít khác thường hơn chúng ta tưởng.

Việc mở cửa một mối quan hệ không phải lúc nào cũng làm vơi đi sự gần gũi giữa hai người mà đôi khi lại làm đầy mối quan hệ ấy. Có rất nhiều cách để mời “người thứ ba” bước vào cuộc hôn nhân của mình và tận hưởng cảm giác thích thú khi có sự hiện diện của người đó: tưởng tượng vợ/chồng mình làm tình với người ấy như thế nào, làm tình với người ấy, xem vợ/ chồng mình làm tình với người ấy, hai vợ chồng cùng tham gia cuộc làm tình với người đó, nghe lén sau cửa khi vợ/chồng mình quan hệ với người đó, nghe tường thuật chi tiết vợ/chồng mình đã làm tình với người đó như thế nào,...

“Đơn giao và đa giao có sự tương tác và gắn kết với nhau một cách khó lý giải” – nhà trị liệu Dee McDonald từng viết. Quan sát của bà chủ yếu tập trung vào những người có sở thích trao đổi bạn tình với nhau, nhưng tôi đã mở rộng quan sát này cho nhiều cặp theo nghĩa rộng: khi làm tình với ai đó, ta không chỉ ở bên người đó mà còn ở bên vợ/chồng ta. “Có lẽ sẽ chính xác hơn nếu ta xem việc làm tình với những người khác là một phương pháp khá tinh tế và có phần nguy hiểm để chọc ghẹo và gợi hứng tình cho đối tác chính thức của ta”. McDonald đã đặt câu hỏi thật xác đáng: Khi các cặp vợ chồng tương tác về thể xác với một người khác, nhưng tâm lý và cảm xúc của hai vợ chồng lại đang tương tác với nhau thì “Vậy ai đang làm tình với ai?”.

Nhiều cặp đôi sử dụng người khác để tái kích thích ham muốn tình dục ở nhau, nhưng hiệu ứng của việc này thường không dài lâu. Sau mười năm kết hôn, đã giải trí tình dục theo nhiều kiểu, cặp đôi đồng tính nam Xavier – Phil phải dần chấp nhận rằng “cái mỏ” đời sống tình dục của họ đã được khai thác cạn kiệt và bây giờ giữa họ chỉ còn là hố sâu vô định.

Theo nhiều chuẩn, hai chàng trai trẻ này đang vui vẻ hạnh phúc với nhau. Họ có mái ấm, có nhiều bạn bè. Họ thích thú về nghề nghiệp của nhau, anh Xavier là một hipster1 râu xồm chính hiệu, sở hữu một công ty sô-cô-la chay, anh Phil là nhà sáng lập một không gian làm việc chung cho các chủ doanh nghiệp trẻ.

1. Hipster: từ chỉ những người có thị hiếu tự cho là khác người, khác thời và hơn người.

Là một phần của một nhóm đồng tính nam trẻ, họ có vô vàn cuộc truy hoan có sự chứng kiến của người kia, nhưng hai người ít khi làm tình với nhau. Anh Xavier kể với tôi: “Trong lần kỷ niệm ngày chúng tôi quen nhau, chúng tôi đã mời một người khác đến để có cuộc chơi tay ba, nhưng hai chúng tôi hầu như chẳng chạm vào nhau”. Tôi thắc mắc: “Điều đó làm cậu thấy thế nào?”.

Anh Xavier quay sang phía anh Phil, nói: “Em cảm thấy anh đang cố hết sức để khiến em không cảm thấy mình bị bỏ ngoài cuộc, nhưng cảm giác đó không giống với cảm giác em được mời vào”.

Đúng là năng lượng tình dục của các cuộc làm tình tập thể có thể khỏa lấp sự thiếu vắng năng lượng tình dục giữa hai người họ trong một khoảng thời gian, nhưng chuyện nguội lạnh dần là điều không thể nào tránh khỏi. Anh Phil phản đối rằng chuyện nguội lạnh ấy không có gì tệ, anh nghĩ rằng chuyện này chỉ xảy ra trong một giai đoạn, chỉ là một nốt trầm tự nhiên. Anh khẳng định với anh Xavier: “Anh không tìm cách thay thế em”. Nhưng anh Xavier lo lắng:“Không phải là chúng ta đang chọn người khác và chọn nhau, mà là chúng ta đang chọn người khác thay vì chọn nhau”. Buồn thay, việc tìm kiếm tình dục bên ngoài đã khiến hơi ấm của gia đình họ bị lụi tàn.

Anh Xavier và Phil không muốn chọn phương án đóng kín mối quan hệ của mình. Nhưng tôi khuyên họ nên hạn chế làm tình với người ngoài trong một khoảng thời gian để có thể giúp cho cả hai tìm lại sự hứng thú ở nhau. Đa giao có đồng thuận đòi hỏi cả sự đa dạng tình dục và gần gũi, vượt rào và giới hạn. Họ đã chọn sự đa dạng thay vì sự gần gũi, và chính lựa chọn này đang làm cho mối quan hệ của họ trở nên khô khan hơn.

Duy trì hứng thú tình dục ở nhau không phải là cách duy nhất thắt chặt tình cảm. Nhưng nếu như chúng ta quyết định rằng ta có thể san sẻ tình dục với nhiều người khác chứ không chỉ với vợ/chồng mình thì ta sẽ cần phải suy nghĩ rằng ta sẽ chỉ dành riêng cho vợ/chồng mình điều gì. Triết gia Aaron Ben-Ze’ev đã phân biệt hai hình thái mối quan hệ, một xác định bởi sự độc quyền (exclusiveness), một bởi sự duy nhất (uniqueness). Hình thái thứ nhất – độc quyền – tập trung vào những điều ta cấm bạn đời ta làm với những người khác. Hình thái thứ hai – duy nhất – tập trung vào điều ta chỉ đặc biệt dành cho người yêu thương. Một nhấn mạnh vào những hậu quả tiêu cực, một nhấn mạnh vào những khả năng tích cực. Tôi đề nghị anh Xavier và Phil thử xem xét: “Nếu hai người đã chia sẻ tình dục với những người khác, thì điều gì cả hai người chỉ đặc biệt dành cho nhau?”. Cùng nhau khám phá câu hỏi này sẽ giúp họ tìm lại sự gắn bó, đồng thời không phải từ bỏ sự tự do đang có.

Binh pháp đa giao

Để sự cam kết có thêm ý nghĩa mới ngoài sự độc quyền tình dục, chúng ta cần nói về các ranh giới. Những người đa giao không chỉ say mê trong việc gối chăn thỏa thích với bất cứ ai mà còn thường thỏa thuận thẳng thắn, chi tiết những quy định cần hai người trong cuộc tôn trọng như: thành thật, minh bạch với nhau, quan hệ với người khác ở đâu, bao lâu thì quan hệ một lần, có thể gặp gỡ ai, được làm/không được làm những hành vi tình dục nào, mức độ tình cảm cho phép đối với người làm tình cùng, tình dục an toàn,...

Ally, Tara và Richie là một bộ ba sống và ngủ cùng nhau, mỗi người có thể thoải mái chơi đùa với người khác. Ally giải thích: “Luật duy nhất của chúng tôi chính là dùng bao cao su khi quan hệ tình dục với người ngoài. Cả ba chúng tôi đều không dùng bao cao su khi quan hệ với nhau, do đó nếu một người mắc các bệnh tình dục thì cả ba đều sẽ gặp nguy hiểm”.

“Không dùng bao cao su khi quan hệ với nhau” là một khái niệm quan trọng trong câu nói trên kia, và không chỉ liên quan đến sự tiếp xúc các cơ thể. Các ranh giới trong hợp đồng quan hệ kia đa dạng hơn các cấm ngăn cứng nhắc của đơn giao truyền thống, chúng được thiết kế để bao hàm và thích ứng. Sự khác nhau này được học giả và nhà hoạt động Jamie Heckert nắm bắt đặc biệt chính xác, khi cô là người làm rõ khác biệt giữa biên giới và ranh giới:“Trong khi biên giới được thiết kế luôn đúng và không thể chối cãi thì các ranh giới lại là cái đúng vào thời điểm đó, với những người cụ thể và trong hoàn cảnh cụ thể nhất định. Trong khi biên giới khẳng định chủ quyền không thể chối cãi và cứng nhắc của luật lệ, thì các ranh giới luôn có sự linh hoạt và có thể thay đổi, giống như bờ sông hơn là một kênh đào bằng đá. Biên giới đòi hỏi sự tôn trọng, ranh giới mời gọi sự tôn trọng. Biên giới chia cắt những thứ không mong muốn với những thứ mong muốn, ranh giới tôn trọng sự đa dạng của ham muốn”.

Các ranh giới thay đổi rất nhiều giữa các mối quan hệ, và các ranh giới cũng có thể khác biệt giữa các đối tác. Cô A có thể cảm thấy ổn khi anh B có quan hệ tình dục với người khác, nhưng không được hôn, còn anh B có thể thoải mái khi cô A làm bất cứ điều gì cô muốn với người khác. Anh C không muốn biết quá nhiều, chỉ cần nhắn cái tin báo anh biết là được. Anh D ôm nàng vào lòng, muốn được nghe nàng kể từng chi tiết tỉ mỉ khi gặp gỡ người đàn ông lạ.

Các lựa chọn khác nhau này nói về cái mà tác giả đương đại nổi tiếng Tristan Taormino gọi là “bí ẩn của bình đẳng”. Cô lý giải rằng sự bình đẳng thường dẫn đến giả định phổ biến rằng mỗi đối tác có cùng nhu cầu và ham muốn như nhau (tính đối xứng), và điều này khiến các cặp đôi thường bỏ qua những khác biệt thường có trong nhu cầu tình dục và nhạy cảm cảm xúc của họ. Còn các hợp đồng quan hệ đòi hỏi có sự đồng thuận, nhưng không bắt buộc phải có sự đối xứng.

Một số cặp còn nâng tầm quan điểm này: một người có quyền đa giao, một người không. Trong trường hợp vợ chồng Celine – Jerome, cô Celine có thể rong chơi đa giao còn chồng cô – anh Jerome – thì không.

Cô Celine nói với tôi: “Tôi luôn rạch ròi và làm chủ tốt cảm xúc yêu đương của mình nhưng chồng tôi thì không. Tôi đơn giao về cảm xúc, tức chỉ yêu chồng mà thôi. Thế nên, tôi có thể phiêu lưu tình ái mà không đe dọa làm tan vỡ hôn nhân, nhưng chồng tôi lại là người lãng mạn đích thực. Tôi biết anh ấy luôn khát khao những tình yêu vĩ đại. 30 năm trước, tôi biết mình là nhân tình cuối cùng của anh ấy. Nhưng anh ấy vẫn sẽ không ngừng rong chơi tình ái. Nếu anh ấy yêu một người phụ nữ khác, anh ấy sẽ muốn làm lại từ đầu, tức lại kết hôn, lại sinh con đẻ cái,... Thế thì nguy hiểm quá”.

Anh Jerome cũng rất hiểu bản thân mình, do đó anh đồng tình với sự sắp đặt phi đối xứng của vợ, tức vợ có thể thoải mái quan hệ với người khác, còn anh thì “ngoan ngoãn” thủ thân. Cô Celine nói: “Ban đầu, anh ấy rất khó chấp nhận chuyện tôi cặp kè với người khác vì anh ấy luôn muốn tôi chỉ quan tâm đến anh ấy mà thôi. Nhưng tôi nghĩ rằng anh ấy rất thích những lần tôi hừng hực gần gũi anh ấy”.

Anh Jax là một nhà sản xuất âm nhạc 34 tuổi. Anh công khai giới tính của mình khi gần 30 tuổi. Khi anh dọn đến ở cùng Emmett – người bạn trai nghiêm túc đầu tiên của anh – Jax đã không sẵn lòng tiếp nhận những quy định mới trong chuyện quan hệ tình dục. Anh kể: “Emmett lớn tuổi hơn tôi, đã rong chơi suốt nhiều năm nên anh ấy đã sẵn sàng cho cuộc sống gia đình. Tôi yêu anh ấy nhưng chưa sẵn sàng cho hôn nhân. Hơn nữa, khi làm tình, tôi thích phục tùng, còn Emmett lại không muốn áp chế tôi, do đó hai chúng tôi đồng thuận với nhau rằng tôi có thể đi bất cứ đâu để giải quyết nhu cầu tình dục của mình”.

Các cặp đôi Jax – Emmett, Celine – Jerome đã thực hành cái mà Michael LaSala gọi là “đơn giao bằng con tim”.

Các thỏa thuận phi đối xứng sẽ hiệu quả nhất khi dựa trên sự tôn trọng những sở thích khác biệt của nhau chứ không phải dựa trên việc ai có nhiều quyền lực hơn. Tình dục là một trong những biểu tượng quyền lực trong một mối quan hệ, bên cạnh tiền bạc, tuổi tác, trải nghiệm, sự tự tin và vị thế xã hội. Anh Tyler – một vận động viên bóng rổ thành công ở tuổi ngoài hai mươi, đi cùng Joanie – cô bạn gái mới quen sáu tháng đến gặp tôi. Cô ấy đã rời New York và đi xuyên nước Mỹ để đến bên anh Tyler.

Cô Joanie chỉ mới 21 tuổi, vừa tốt nghiệp trường nghệ thuật và đang “tìm cách xác định xem mình muốn trở thành người như thế nào”. Anh Tyler là người thích kiểm soát. Đây là thành phố của anh, tiền của anh, sự nghiệp của anh. Thế nên cô Joanie chẳng mấy sốc khi phát hiện bạn trai mình hẹn hò với một cô bạn gái cũ.

Anh Tyler thử tìm một giải pháp hay ho cho chuyện của mình. Anh tuyên bố: “Anh không chọn cô ấy hay em. Anh chỉ muốn ba chúng ta vui vẻ bên nhau”. Về cơ bản, cô Joanie không phản đối chuyện có thêm một người trong mối quan hệ này, nhưng cô ghét việc anh lén lút sau lưng và rồi cố gắng làm yên chuyện.

Với tôi, điều quan trọng ở đây chính là quyền lực quá chênh lệch giữa anh Tyler và cô Joanie. Đó chính là điều khiến cho đề nghị “cuộc chơi tay ba” của anh Tyler kém công bằng với cô. Thương lượng “chỉ có đôi ta” đã bị phá vỡ vì cô Joanie quá yếu đuối. Đa giao đòi hỏi hai người trong cuộc cần có vai trò bình đẳng và tin tưởng nhau. Hai người cần chia sẻ rõ ràng với nhau về việc sắp tiến vào một mối quan hệ mở và cả hai cần cảm thấy mình có quyền bình đẳng khi chọn đa giao.

Đa giao thành công đồng nghĩa với việc cả hai người sẽ kết hợp sự cam kết và tự do thành một. Trong mối quan hệ của cô Joanie và anh Tyler, tôi có thể thấy rằng hai thứ này quá dễ dàng phân cực, cô trở thành người bảo vệ mối quan hệ của hai người, còn anh trở thành chiến sĩ đấu tranh cho tự do của bản thân. Anh sợ đánh mất mình, còn cô sợ đánh mất anh. Thỏa thuận mới của họ sẽ không thành trừ phi nó giúp nối kết cái thế lưỡng nan này chứ không phải làm trầm trọng nó.

Những bận tâm của tôi được khẳng định khi tôi hỏi sâu hơn và anh Tyler thừa nhận rằng thật lòng anh đang hình dung “sự mở” này chỉ dành riêng cho mình vì bạn gái anh không thật sự phù hợp với tình dục qua đường. Anh nói: “Cô ấy vốn rất gắn bó cảm xúc nên tôi không nghĩ quan hệ mở sẽ hiệu quả với cô ấy”.

Nhiều nam thân chủ khác đã kể tôi nghe một phiên bản khác của câu chuyện này. Họ cho rằng đàn ông thường “tự nhiên” thích làm tình với nhiều người hơn là phụ nữ. Thật tiện lợi! Họ thường ngạc nhiên khi tôi chỉ ra rằng cái sự “tiến bộ” họ tìm kiếm rốt cuộc là cái sự thoái bộ của “năm thê bảy thiếp”. Chẳng có tí gì tiến bộ khi đàn ông thiên vị tình nhân hơn vợ mình.

Tôi đã nhấn mạnh với cô Joanie rằng nếu cô không có thêm quyền lực trong quan hệ với anh Tyler thì cô sẽ không bao giờ cảm thấy mình có thể tự do chọn lựa. Tôi quan sát thấy cô bắt đầu thư giãn và tin vào trực giác của cô hơn. Anh Tyler cũng tỏ ra tích cực tiếp nhận thử thách tôi đặt ra, nhất là khi tôi bảo anh rằng chúng ta không thật sự biết phụ nữ “kết nối” với những điều gì vì họ chưa bao giờ được trao cho cơ hội để phát hiện ra điều đó.

Tôi gợi ý cho hai người rất nhiều điều có thể suy nghĩ và trao đổi với nhau. Có rất nhiều điều ta cần phải giải quyết trước khi bắt đầu “mở” mối quan hệ: bất bình đẳng, giới, quyền lực, xây dựng một nền tảng vững chãi cho mối quan hệ.

Thử nghiệm những cấu trúc gia đình mới

Những quan niệm mới về hôn nhân không chỉ liên quan đến việc nới rộng biên giới tình dục mà còn thôi thúc ta suy nghĩ về những yếu tố cấu thành gia đình. Ngày xưa, phả hệ được xác định bằng huyết thống; ngày nay, phả hệ rối rắm hơn nhiều vì người ta ly dị, tái hôn, lại ly dị, sống chung, xin con nuôi, sử dụng tinh trùng và trứng hiến tặng để chữa vô sinh, sống chung với con riêng của vợ/chồng,...

Cô Alice tiến vào thánh đường làm lễ cưới trong sự chứng kiến của cha và cha dượng.

Vợ chồng Inga – Jeanie mời người hiến tinh trùng làm cha đỡ đầu cho con trai của họ.

Cô Sandy chọn nhận con nuôi mở1 và tiếp tục giữ liên lạc với hai con ruột sinh đôi của cô vốn đang được Jo và Lincoln nuôi dưỡng.

1. Hình thức cho và nhận con nuôi trong đó cả hai phía cho và nhận con đều chia sẻ thông tin với nhau, không có rào cản giao tiếp giữa hai bên, cả trước và sau khi chính thức có quyết định giao nhận đứa trẻ.

Drew có năm anh chị em từ bốn cuộc hôn nhân và ba lần ngoại tình của cha và mẹ, thuộc về ba tôn giáo và ba chủng tộc.

Chẳng có ví dụ nào trên đây còn khiến chúng ta chau mày ngạc nhiên. Vậy thì có gì lạ khi Drew lớn lên với hoài nghi rằng đơn giao đã lỗi thời?

Có lẽ sẽ chẳng còn bao lâu nữa chúng ta sẽ khá thoải mái với cách tổ chức đời sống như cách của cô Nila: khi cô Nila đi công tác, cô Hanna – bạn tình của cô Nila – sẽ đến ở với chồng và ba đứa con của cô Nila. Hay như cách anh Oliver sắp xếp: vào cuối tuần, anh Andres – bạn trai của anh Oliver – sẽ đến nhà ngủ chung với anh, còn cô Cara – vợ của anh Oliver – sẽ sang phòng khác ngủ. Thế là một hôm, cậu con trai đang học đại học của hai người thốt lên: “Ôi, vậy bố có bạn trai à? Mẹ có muốn có thêm bạn gái không?”.

Cặp đôi Kelli và Bentley đang dọn vào sống chung với một cặp khác để thành “bộ tứ”, cùng nhau nuôi nấng con cái.

Những thiết kế quan hệ mới mẻ này cho ta thấy sự chuyển đổi cấu trúc gia đình truyền thống sang kiểu độc đáo, sáng tạo.

Các loại hình tổ chức này cũng có tính lưỡng nan của nó. Trong một buổi trị liệu tại London (Anh), tôi gặp một cặp đã kết hôn ngoài 40 tuổi Deborah – William, và tình nhân của hai người, tức cô Abigail, gần 40 tuổi và nôn nóng sinh con đẻ cái.

Liên minh khác thường của họ là một câu chuyện tình đẹp, nhưng giờ đây họ đang gặp bế tắc. Cô Abigail muốn có con. Cô Deborah – vốn đã là mẹ của ba đứa trẻ – sẵn lòng có thêm một đứa trẻ khác trong nhà, nhưng lại không muốn anh William làm cha ruột của đứa trẻ thứ tư đó. Đấy là một đặc cách của riêng hai vợ chồng.

Điều khó khăn ở đây là anh William không muốn cô Abigail ngủ với đàn ông khác. Cô Abigail phải làm sao? Cô đã đông lạnh trứng và hiện đang nghĩ tới phương án hiến trứng cho người khác. Nhưng cô đang vật lộn với một chất vấn hiển nhiên: “Tôi là mảnh ghép hợp với cuộc sống của vợ chồng họ hay là cả ba chúng tôi đang cùng nhau xây dựng cuộc sống? Vị trí của tôi ở đâu trong mối quan hệ này?”. Cô Abigail đang tìm kiếm sự chính danh nhưng thậm chí còn chưa biết sự chính danh nó trông như thế nào.

Nhiều người đang tìm kiếm một nơi an toàn để kiểm nghiệm các cảm giác như ghen tuông mà không biết rằng sự hiện diện của các cảm xúc ấy chính là bằng chứng cho thấy cách sống tập thể như thế không hiệu quả. Số khác tìm lời khuyên để tháo gỡ các vấn đề rối ren đang chi phối mối quan hệ của họ.

Cô Diana Adams đã từng trải nghiệm điều này. Cô là một luật sư đang giữa tuổi 30, nhiệt thành ủng hộ các mô hình thay thế các mối quan hệ và gia đình. Cô hướng đến những quan hệ ổn định tối đa về pháp lý, đôi bên có những thỏa thuận rõ ràng và giải quyết êm thấm các tranh chấp xảy ra. Trong đời sống riêng tư của mình, cô và người bạn đời Ed (tôi có kể về anh ở chương trước) đang hoạt động trong cộng đồng đa ái.

Những người đa ái (polyamorists – một khái niệm đã xuất hiện trong từ điển tiếng Anh Oxford năm 2006) nhấn mạnh việc tạo ra những kết nối giàu ý nghĩa chứ không phải hẹn hò qua đường, vui vẻ chóng vánh. Họ không chỉ muốn chia sẻ tình dục với nhiều người mà còn chia sẻ cả tình yêu và đời sống gia đình. Những người đa ái thường xây dựng lối sống thể hiện sự nỗ lực nghiêm túc, tỉnh giác, trưởng thành và đối thoại với nhau rất nhiều. Do đó có một câu đùa phổ biến trong các nhóm đa ái là “Những người trao đổi bạn tình có được tình dục. Những người đa ái có những cuộc đối thoại”.

Gác qua những điều bông đùa, đa ái là một trào lưu đang phát triển tại Mỹ và khắp thế giới. Nhiều người đã chọn lối sống này và thực hành nó bằng một tâm thế của những người “khởi nghiệp trong tư duy”, tức hướng đến một sự chọn lựa tự do hơn, chân thật hơn và mềm dẻo hơn. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi những điểm nóng của văn hóa khởi nghiệp như Thung lũng Silicon có rất nhiều người đa ái.

Tôi nhận ra rằng lối sống đa ái không chỉ dừng ở tình dục và tự do. Đó là một hình thức kiến tạo cộng đồng mới. Mạng lưới linh hoạt gắn kết con người của lối sống này, bao gồm nhiều người trong vai trò cha mẹ, là một nỗ lực để tạo đối trọng cho việc bị vợ/chồng xa lánh mà quá nhiều người đang gặp phải trong mô hình gia đình hạt nhân. Những người tình đa dạng này đang tìm kiếm một khái niệm mới về cộng đồng, sự thuộc về và ý thức cá nhân – các khía cạnh cuộc sống mà họ đã nhận được từ các thiết chế xã hội và văn hóa truyền thống.

Những đặc trưng của chủ nghĩa cá nhân, dẫu quyến rũ đến đâu, cũng khiến nhiều người đau khổ vì sự bất định. Đa ái tìm cách tôn vinh các giá trị cá nhân, đồng thời cài chúng vào một bối cảnh cộng đoàn. Dĩ nhiên, không phải lối sống này không có thách thức. Như Pascal Bruckner đã viết: “Tự do không giải phóng chúng ta ra khỏi các trách nhiệm mà chỉ khiến ta có thêm nhiều trách nhiệm hơn. Tự do không làm nhẹ gánh nặng mà còn đè chất lên thêm. Tự do giải quyết thì ít mà tăng thêm các nghịch lý thì nhiều. Nếu thế giới này đôi khi thật tàn khốc, đó là vì nó đã ‘được giải phóng’ và sự tự do ý chí của mỗi cá nhân va chạm với tự do ý chí của người khác và bị họ làm tổn thương: chưa bao giờ con người phải gánh lên vai mình nhiều ràng buộc đến như thế”.

Sự va chạm của tự do ý chí đe dọa tất cả các mối tình thời nay. Nhưng trong đa ái, thì sự tự do ý chí có thể gây ra hậu quả như một vụ tai nạn xe cộ tập thể. Khi luật lệ bị phá vỡ, hậu quả lan tỏa khắp mạng lưới quan hệ. Người vi phạm có nên bị loại khỏi toàn bộ cộng đồng đã được thiết lập bấy lâu?

Nếu một trong những người tình của bạn lừa dối bạn bằng một mối quan hệ bí ẩn, rồi khi chuyện bại lộ, tất cả những người khác trong nhóm tình ái có nên đoạn tuyệt với anh ta luôn không? Và khi cùng lúc yêu đương nhiều người, thì làm sao bạn theo dấu sát sao với mỗi người tình?

Một người bạn đa ái kể rằng cô đang vui vẻ chat sex với người bạn trai mới quen và ngầm hiểu rằng cả cô lẫn người ấy đều có thể tự do gặp gỡ người khác. Nhưng rồi cô phát hiện từ một người bạn chung rằng anh ấy đã có bạn gái và anh ấy đã đồng ý đơn giao với cô bạn gái đó. Cô nói: “Chuyện này làm tôi đau chết đi sống lại. Khi chat sex với tôi, anh ấy đang lừa dối. Tôi đã bị biến thành một nhân vật trong chuyện ngoại tình mà không hay biết, chuyện ấy làm tôi đau điếng”.

Người đa ái có khuynh hướng gán rất nhiều giá trị đạo