Chương 15 Sau cơn bão

Di sản của một cuộc ngoại tình

Khi cơn bão ngoại tình đã tan thì sao nữa? Chúng ta có thể học được những gì từ chặng đường đã qua đó?

Chúng ta biết rằng phá vỡ giao ước chính là thời khắc quyết định trong lịch sử giữa hai người, với một trong hai hậu quả có thể dự đoán được: bên nhau hoặc xa nhau. Nhưng khoảnh khắc đó lại chẳng cho chúng ta biết gì nhiều về chất lượng của cuộc sống bên nhau hay xa nhau trong tương lai. Liệu một cái nhìn sâu sắc thu nhặt được từ cuộc khủng hoảng có đủ sức mang hai người đi tiếp trên hành trình hôn nhân? Liệu có thể có một tuần trăng mật thứ hai ngắn ngủi trước khi cuộc hôn nhân quay lại như xưa, trước khi xảy ra chuyện ngoại tình? Liệu anh ấy có tái phạm ngoại tình không? Liệu cô ấy có mãi mãi không ngoại tình nữa không? Khi rời khỏi phòng trị liệu, liệu họ có nộp đơn ly dị không?

Theo dõi di sản lâu dài của cuộc khủng hoảng ngoại tình chính là chìa khóa để có thể hiểu biết trọn vẹn về ngoại tình.

Chúng ta không chỉ nhìn vào thực tế mà còn nhìn vào cả câu chuyện ta kể với chính ta và kể với người khác. Liệu thời gian có làm thay đổi câu chuyện ấy? Liệu chúng ta có thay đổi quan điểm của mình hay không? Tôi đã tìm đến những người đã đi qua cơn bão ngoại tình được một, ba, năm hay mười năm để hỏi những câu này. Mẫu khảo sát quá nhỏ nên không thể đủ để làm thành bằng chứng thống kê, nhưng những chia sẻ của họ đã khẳng định cả suy nghĩ lẫn thực hành lâm sàng của tôi.

Mỗi câu chuyện tôi nghe có một sắc độ khác nhau. Sau khi phát hiện bạn đời ngoại tình, có người cương quyết ly hôn, có người nhận kết cục thê thảm, có người bao dung tha thứ mọi lỗi lầm cho người kia để gương vỡ lại lành. Lại có cuộc hôn nhân “lên bờ xuống ruộng”, vợ chồng lúc thì tranh cãi nảy lửa, khi thì chiến tranh lạnh. Lại có cuộc hôn nhân khởi sắc nhờ vợ/chồng đã ngoại tình, hai vợ chồng gần gũi nhau hơn, cam kết chung thủy hơn, ham muốn nhau hơn. Và cũng có những người ly hôn vợ/chồng rồi kết hôn với tình nhân.

Trên thực tế, ngoại tình hoặc có thể hủy hoại, hoặc có thể thay đổi, hoặc có thể thắt chặt một mối quan hệ, hoặc có thể tạo dựng một mối quan hệ mới. Mỗi chuyện ngoại tình sẽ giúp định nghĩa lại một mối quan hệ, và mỗi mối quan hệ sẽ quyết định di sản của một vụ ngoại tình là gì.

Kiểu ngoại tình khiến hôn nhân tan vỡ

Rất nhiều cuộc hôn nhân tan vỡ vì người trong cuộc đã ngoại tình.

Rất nhiều cuộc hôn nhân tan vỡ vì người trong cuộc đã ngoại tình.

Khi phát hiện anh Rhys – chồng mình – có nhân tình, cô Kate cố gắng tha thứ để giữ gìn cuộc hôn nhân. Nhưng Rhys lại “ngựa quen đường cũ” nên Kate quyết định không tha thứ và không tin tưởng anh nữa. Cuộc hôn nhân được đặt dấu chấm hết, nhưng nỗi đau bị chồng phụ bạc, lừa dối vẫn ám ảnh Kate suốt, khiến cô mỗi khi có bạn trai mới là lại ghen tuông điên cuồng, khiến hết người này đến người khác bỏ cô ra đi. Cuối cùng, Kate kết hôn lần nữa với một người đàn ông từng bị vợ phản bội. Kate kể: “Chúng tôi gặp nhau trên trang SurvivingInfidelity.com. Chúng tôi hiểu quá rõ nỗi đau của nhau và biết cách giúp nhau cảm thấy an toàn”.

Trong trường hợp của anh Jaime và cô Flo, anh Jaime đã phản bội vợ nhưng chính cô Flo đã góp phần khiến mọi việc thêm tồi tệ. Anh Jaime phân trần:“Tôi đã thử làm mọi thứ để bù đắp nỗi đau đã gây ra cho cô ấy, để thể hiện rằng tôi vẫn rất yêu cô ấy, nhưng cô ấy cứ liên tục lạnh lùng xa lánh tôi vì muốn tôi phải trả giá. Cô ấy hứng thú với việc trừng phạt tôi hơn là nối kết trở lại với tôi. Cuối cùng, tôi từ bỏ mong muốn hàn gắn. Thế là cô ấy quay ra trách tôi là kẻ hèn nhát, không chịu cố gắng giữ gìn, vun đắp hôn nhân. Đúng là tôi đã sai, đã phụ lòng tin của cô ấy, nhưng chính cô ấy đã phá hủy hết những gì tốt đẹp còn lại đấy thôi!”.

Khi tư vấn cho những người đang bị ảnh hưởng bởi chuyện ngoại tình, đôi khi tôi nhận thấy ly hôn là một phương án tốt.

Tôi không bao giờ quên buổi trị liệu đầu tiên cho đôi vợ chồng Anais – Luke cách đây gần mười năm. Sau khi lắng nghe câu chuyện của họ, tôi đã nhanh chóng buộc phải nói rằng: “Rất tiếc, hôn nhân của anh chị đã đến lúc cần kết thúc”. Anh Luke bị sốc. Anh vẫn quyết tâm xây dựng lại, bất chấp thực tế vợ anh đã từ chối gần gũi anh và tiếp tục gắn bó với nhân tình suốt hai năm.

Tôi vẫn còn nhớ khuôn mặt đằng đằng sát khí năm ấy của anh Luke, trông như một sát thủ sẵn sàng hành động vậy.

Gần đây, khi tìm gặp lại anh, tôi muốn biết rằng sau tất cả, anh ấy nhìn nhận như thế nào về tuyên bố cứng rắn của tôi ngày ấy rằng vợ chồng anh nên chia tay. Anh Luke cũng nhớ rất rõ thời điểm ấy. Khi tôi nhắc đến ly hôn quá nhanh như thế, anh nói anh cảm thấy như thể tôi đã bỏ rơi anh và theo phe vợ anh. Anh nói: “Tôi cảm thấy cô ấy đã lừa tôi đi gặp một nhà trị liệu thậm chí không muốn giữ hai vợ chồng tôi lại bên nhau. Khi tôi kể với cô em họ về lời khuyên của chị, cô ấy tức đến mức bảo rằng tôi nên quên chị đi. Vào lúc đó, tôi muốn hất văng ly cà phê vào chị và quẳng vợ ra khỏi cửa sổ. Nhưng chị đã nhìn thấy ngay lập tức điều mà mất nhiều tháng trời tôi mới nhận ra, đó là cuộc hôn nhân của chúng tôi đã chết từ trước đó và tôi xứng đáng với điều gì khác tốt đẹp hơn”.

Tôi mừng khi biết rằng anh ấy rốt cuộc đã hiểu rằng nếu tôi có về phe ai trong số hai người thì đấy chính là phe anh. Khi trao đổi riêng với vợ anh, tôi biết rằng bế tắc tình dục của hai vợ chồng sẽ rất khó thay đổi. Tôi biết rằng anh cảm thấy cô đơn, ê chề và đôi khi tức giận khi bị vợ từ chối làm tình, nhưng anh không tìm thấy lối thoát nào. Khi anh còn bé, chuyện ngoại tình đã khắc ghi vào tâm hồn của anh, đã hủy hoại thời thơ ấu của anh. Khi anh có một cô con gái nhỏ, ưu tiên số một của anh là giữ cho gia đình không tan vỡ. Đây là một người nằm trong gọng kẹp của ba lần phản bội: sự từ chối của vợ trong chuyện ái ân, chuyện vợ ngoại tình, và tệ hơn hết là sự trơ trẽn không hối lỗi của vợ. Ai đó cần mở cho anh một cánh cửa mà tự mình anh không dám bước vào đấy một mình.

Nhớ lại, anh kể với tôi: “Điều ấy thật tàn nhẫn, nhưng chị nói đúng. Tôi nghĩ chị hiểu rằng trong tình huống của tôi, tốt nhất chính là xé toạc băng dán vết thương ra. Tôi hoàn toàn mù quáng trước chuyện cô ấy không hề hối hận vì đã ngoại tình, như tôi muốn cô ấy phải cảm thấy thế”.

Trong một số tình huống, người còn lại sẽ không bao giờ thấy người bạn đời tỏ ra ân hận vì đã phản bội mình. Anh nhớ lại: “Chị đã bảo tôi cần phải ngưng than thân trách phận. Đó là chìa khóa. Điều đó cho tôi biết chẳng thể nào tìm được sự giải thoát khi ở bên cô ấy, dù thật tình ban đầu khi nghe chị nói hãy ly hôn, tôi đã rất tức giận”.

Giờ đây anh Luke đã hiểu điều đó: “Sau ngần ấy năm, tôi biết cô ấy sẽ không bao giờ nghĩ ra được lời ăn năn nào vì cô ấy đâu có cảm thấy ăn năn. Cô ấy sẽ chẳng bao giờ cảm thấy ‘đủ’ cả”.

Anh Luke cũng còn nhớ tôi đã trấn an rằng anh rồi sẽ có một tương lai tươi sáng hơn. Anh nói: “Chị nói tôi rồi sẽ hào hứng yêu đương và rồi tôi sẽ được ai đó yêu thương tôi như tôi yêu thương họ. Chị nói đúng. Tôi thậm chí còn muốn nói lời cảm ơn nhẹ nhàng và thành thật với Anais và tình nhân của cô ấy. Và chị biết gì không, tôi đã từng có một cơn đau lưng khủng khiếp. Ấy thế mà cơn đau lưng chấm dứt ngay vào cái ngày vợ rời đi”.

Tôi hỏi anh Luke rằng quan điểm sống của anh có thay đổi sau trải nghiệm đổ vỡ hôn nhân không, anh nói: “Khi tôi và vợ tách ra, điều mọi người thấy đầu tiên đó là một cuộc hôn nhân thất bại. Nhưng họ đã sai. Tôi nhận ra rằng cứ ráng chung sống bằng mọi giá mới là điều sai lầm. Hạnh phúc mới là điều quan trọng. Chuyện của chúng tôi đã xong, và giờ tôi phải sống trở lại”.

Cô Anais có thể không phải là người bạn đời lãng mạn của anh Luke, nhưng anh nhận định rằng cô ấy “là một người mẹ rất giỏi nuôi con”. Bây giờ, hai người là bạn bè, có thể cùng nhau đi xem con gái thi đấu bóng đá rồi sau đó cả ba người đi ăn trưa.

Tôi hỏi anh:

– Vậy còn niềm tin vào con người và tình yêu thì sao?

– Tôi vẫn còn đau, tận bên trong, nhưng tôi đã sống và đã yêu lại. Người ta nghĩ tôi sẽ nát bét mãi mãi và không bao giờ có thể thật sự tin tưởng ai. Họ đúng phần nào, nhưng đúng hơn là tôi đã tin tưởng theo cách khác. Trước đây, tôi quá tin và quá ngây thơ. Giờ đây tôi nhận ra rằng thậm chí những người tốt nhất cũng không phải lúc nào cũng hiểu ra và hành xử tử tế. Chúng ta đều là con người, ai cũng có thể làm những điều Anais đã làm, kể cả tôi.

– Có phải anh đã tha thứ cho cô ấy rồi không?

– Phải, dù ban đầu tôi đã nghĩ không bao giờ có thể tha thứ cho cô ấy.

Anh nhớ lại một ngày nọ tôi đã bảo rằng anh sẽ hiểu tha thứ không có nghĩa là để người kia được mặc nhiên làm gì thì làm. Tha thứ là một món quà ta tự trao cho bản thân mình. Y như rằng, theo thời gian, anh đã hiểu ra điều này. Như Lewis B. Smedes đã viết: “Tha thứ là giải phóng một tù nhân và rồi ta nhận ra rằng tù nhân ấy chính là ta đó”.

Cách chia tay bạn đời trong bình an

Như anh Luke đã nói quá rõ ràng, nền văn hóa của chúng ta xem ly hôn là một thất bại, thậm chí còn là thất bại thảm hại nếu ly hôn vì có người đã ngoại tình.

Những năm tháng chung sống thường được xem là thành tựu cao nhất trong hôn nhân, nhưng nhiều người đã đau khổ khi chung sống với ai đó đến tận cuối đời. Một cuộc hôn nhân thành công không chỉ kết thúc ở phòng tang lễ, nhất là trong thời đại tuổi thọ con người ngày càng cao. Đôi khi một cuộc hôn nhân đã đi hết con đường, và trong tình huống đó, khi có thể, tôi sẽ cố giúp cả hai chấm dứt cuộc hôn nhân trong phẩm giá và thấu lý đạt tình. Tôi thấy chẳng có gì phải ngại ngần khi hỏi một cặp đôi làm thế nào để chia tay thành công. Do đó tôi hỏi Clive và Jade.

Tôi gặp họ khi họ vừa kết hôn, tức 20 năm trước, khi tôi tổ chức hội thảo cho các cặp đôi liên chủng tộc. Họ vô tư, đầy hứa hẹn. Hai thập kỷ sau, ba đứa trẻ, một chuyện ngoại tình, hôn nhân của cả hai đang ở hồi kết, và họ tìm đến tôi xin giúp đỡ. Anh Clive đã thú nhận về mối tình bí mật của anh với cô Kyra. Anh cảm thấy cực kỳ tội lỗi, nhưng đã quyết định sẽ xây dựng cuộc sống với tình yêu mới. Cô Jade khốn đốn, đấu tranh để giữ anh. Tôi nhớ cô đang bấu víu lấy từng từ ngữ, từng cử chỉ, nụ cười của anh Clive, nhưng tất cả đều vô vọng.

Tôi cảm thấy trách nhiệm của tôi lúc đó là làm sáng tỏ thông điệp đã nằm ngay trước mặt cả hai: “Jade này, anh ấy sẽ không quay lại đâu. Sự buồn đau của cô đang làm anh ấy cảm thấy tội lỗi. Và rồi anh ấy sẽ cảm thấy tức giận với cô vì cô đã khiến anh ấy cảm thấy những chuyện anh ấy làm thật tồi tệ. Có thể anh ấy vẫn chưa ra đi, nhưng cũng chẳng còn ở đây nữa”.

Tôi bảo anh Clive: “Anh đang chờ cho đến khi nào anh không còn cảm thấy tội lỗi với vợ nữa thì mới rời đi đúng không? Thời khắc đó không bao giờ đến đâu! Đã đến lúc anh giải thoát cho cô ấy rồi”. Anh dao động giữa một bên là không biết phải làm gì và một bên là muốn chạy đi nhanh nhất có thể vì nếu không chạy đi ngay thì sẽ tiếp tục mắc kẹt. Nhưng tôi nghĩ vợ chồng họ cần dành thời gian để nói lời tạm biệt đàng hoàng. Do đó tôi gợi ý hãy tổ chức một lễ chia tay.

Chúng ta có lễ kết hôn để đánh dấu sự bắt đầu của một kết nối giữa hai người thì chúng ta cũng cần những nghi lễ để đánh dấu sự kết thúc hôn nhân. Hôn nhân là điều kết nối cả hai cuộc đời – quá khứ, ký ức, thói quen, trải nghiệm, con cái, bạn bè, gia đình, lễ ăn mừng, mất mát, nhà cửa, các chuyến đi, các kỳ nghỉ, những tài sản, các câu đùa, những hình chụp. Cớ sao lại vứt bỏ tất cả và xem mối quan hệ đó, theo những lời lẽ thi vị của Marguerite Yourcenar, như “một nghĩa trang nơi người chết bị bỏ rơi, không vinh danh cũng chẳng được hát ca, họ đã chẳng còn được nâng niu nữa”.

Các nghi lễ chia tay sẽ giúp quá trình chuyển đổi diễn ra dễ dàng hơn. Chúng cũng tôn vinh những gì đã từng có. Anh Clive và cô Jade từng trao nhau hẹn ước, giờ họ đang xé toạc những ước hẹn ấy. Nhưng không thể chỉ vì giờ đây anh đã yêu một người phụ nữ khác mà toàn bộ những gì xảy ra với hai vợ chồng trong quá khứ đều trở thành giả dối. Một kết thúc như thế là tàn nhẫn và thiển cận. Di sản của 20 năm vợ chồng cùng nhau chia ngọt sẻ bùi lớn hơn nhiều so với di sản của một cuộc tình vụng trộm.

Sau hai năm phân vân, hoang mang, giằng co, níu kéo vốn chỉ khiến hai người dễ xem thường những gì đã có với nhau, cuối cùng hai người cũng đồng ý chia tay nhau. Tôi đề xuất với hai vợ chồng rằng mục đích của buổi lễ chia tay là làm cho chuyện ngoại tình không che lấp tất cả các khía cạnh tích cực của cuộc hôn nhân.

Đôi khi, người quyết định dứt áo ra đi cảm thấy lưỡng lự với việc nghĩ đến những điều tốt đẹp đã có trong cuộc hôn nhân vì sợ chúng sẽ dội cả gáo nước lạnh vào mình. Họ cảm thấy phải vứt bỏ hết tất cả những gì đã có với người kia để có thể biện minh cho việc ra đi của mình. Nhưng điều họ không nhận ra chính là khi làm như thế, họ đang đồng thời xem thường quá khứ của mình và của tất cả những người từng cùng với họ chia sẻ quá khứ ấy. Họ chỉ để lại phía sau những đứa trẻ, cha mẹ, bạn bè, người thương yêu cũ đang hết sức phẫn nộ vì hành động của họ.

Chúng ta cần một khái niệm để mô tả về một cuộc hôn nhân đã kết thúc nhưng không nguyền rủa nó, một khái niệm giúp tạo ra sự liền mạch về cảm xúc và sự liên tục cho câu chuyện cuộc đời mỗi người. Kết thúc một cuộc hôn nhân còn hơn cả việc ký vào giấy tờ ly hôn. Và ly hôn không phải là đoạn kết của một gia đình mà chỉ là sự tái tổ chức. Kiểu nghi lễ chia tay này đã được mọi người nghĩ đến trong thời gian qua, được tác giả Katherine Woodward Thomas gọi tên là “ly hôn có ý thức”.

Tôi mời các cặp đôi viết thư chia tay cho nhau. Những lá thư ghi lại những gì họ sẽ đánh mất, những gì họ trân quý, những gì họ chịu trách nhiệm và những điều họ ước cho nhau. Cách viết thư này cho phép họ tôn vinh những điều tốt đẹp trong cuộc hôn nhân, thương tiếc nỗi đau mất mát và lưu dấu di sản của hôn nhân. Dù những lá thư này được viết bằng trái tim nguội lạnh thì nó vẫn mang đến sự an ủi nhất định cho người nhận.

Khi anh Clive và cô Jade cùng đến với buổi trị liệu tiếp theo, họ giữ thư đã viết trên iPhone. Họ mở ra và bắt đầu đọc.

Tiêu đề lá thư cô Jade viết là “Những gì em sẽ nhớ”, dài 10 trang, gồm nhiều mục, buồn bã gợi lại tấm thảm nhiều lớp của những tháng ngày hai vợ chồng đã có: những câu nói âu yếm riêng tư, những ngày đầu yêu nhau, những bản nhạc yêu thích, những lần khiêu vũ cùng nhau, những công viên cùng dắt chó đi dạo, nhà hát, món ăn yêu thích, bạn bè, những nơi có ý nghĩa với cả hai, lần đầu làm tình,...

Không một ai khác có thể chia sẻ ý nghĩa cụ thể của những điều này, trừ bạn đời của họ. Jade liệt kê ra những kết nối cô sẽ nhớ: “Cảm giác được chở che, an toàn, xinh đẹp, yêu thương”.

Mục cuối cùng trong lá thư của cô là “Anh”: “Mùi của anh. Nụ cười của anh. Sự nồng nhiệt của anh. Ý tưởng của anh. Cái ôm của anh. Đôi tay to lớn của anh. Cái đầu thưa tóc của anh. Mơ ước của anh. Anh, bên cạnh em”.

Khi cô đọc xong lá thư, cả ba chúng tôi đều ứa nước mắt, cảm thấy không cần nói thêm lời nào. Nhưng điều quan trọng là người viết thư cần phải nghe chính giọng mình đọc lá thư của mình, thế nên tôi yêu cầu anh Clive cũng đọc thư anh viết. Và rồi anh đọc những gì anh viết ra.

Lá thư cô Jade viết cho chồng là một lá thư tình, còn lá thư anh Clive viết cho vợ là một lời chia tay ngoại giao. Anh cảm ơn cô rất mực vì cuộc sống họ đã có cùng nhau, bày tỏ tiếc nuối vì đã sai trái và bảo đảm với cô rằng anh sẽ luôn trân trọng những điều họ đã có cùng nhau. Anh tử tế và chu đáo, nhưng giọng đọc của anh lại hoàn toàn trang trọng. Câu bắt đầu và câu kết thúc lá thư hệt như vầy: “Cảm ơn em vì đã là một người vợ tuyệt vời và em thật sự là điều tuyệt vời trong đời anh suốt 20 năm qua. Anh muốn em biết rằng dù kết quả thế nào, anh vẫn luôn thấy hôn nhân của chúng ta là một điều tốt đẹp và anh sẽ luôn trân trọng, gìn giữ nó trong sâu thẳm trái tim”.

Một năm sau, khi tôi hỏi thăm cô Jade, cô đã nhấn mạnh với tôi rằng nghi thức chia tay ngày ấy đã giúp cô nhìn thấy mọi thứ rõ ràng: “Thoạt tiên tôi nghĩ đấy là một cách khá mới mẻ, nhưng tôi cũng cảm thấy tự hào vì mình đã làm điều đó và thậm chí đã chia sẻ chuyện này với vài người bạn. Chúng tôi đã làm điều đúng bất kể những gì sai trái đã xảy ra trước đó. Tôi thường tự hỏi rằng anh ấy sẽ rời đi như thế nào? Có phải một ngày nào đó anh ngủ dậy và nói “Okay, chào em”, rồi bước ra khỏi cửa? Lễ chia tay kết thúc những suy tư này của tôi. Tôi thực sự cần có một cách nào đó để có thể chấp nhận việc anh ấy yêu một phụ nữ khác và hai chúng tôi thật sự đã kết thúc”.

Một số chuyện tình vụng trộm là những câu chuyện bên lề tạm thời, một số lại là khởi đầu của một cuộc đời mới. Trường hợp của anh Clive thuộc nhóm sau, và vợ anh không thể nào thay đổi điều đó. Giọng văn trong thư của chồng đã khiến cô tỏ tường tất cả. Cô nói: “Nó không phải một lá thư kiểu ‘Những gì anh sẽ nhớ’, mà là một lá thư ‘Chúng ta đã kết thúc’. Anh ấy đã viết ra vài điều hay nhưng chắc chắn người đàn ông đó không còn yêu tôi nữa. Tôi hiểu ngay vào lúc đó rằng dẫu tôi vẫn đang đau đớn, đang rất yêu anh ấy nhưng anh ấy đã rời bỏ tôi rồi. Đau hơn những gì chị có thể hình dung, nhưng điều đó đã mở mắt cho tôi”.

Tiếp theo, tôi tìm tới anh Clive. Anh nhớ về nghi lễ chia tay là “cảm động và hiệu quả”. Nhờ nghi lễ ấy, cảm giác tội lỗi đã hóa thành lòng biết ơn, sự từ chối quá khứ được thay thế bằng ký ức. Dần dần, anh đã có thể đồng thời giữ lại sự gắn bó của anh với cô Jade và những đứa con của anh, cũng như cả tiếng gọi của một cuộc đời mới với tình nhân Kyra. Anh nói: “Đến thời điểm ấy, tôi vẫn chưa cảm thấy mọi chuyện là có thật. Nghi lễ chia tay ấy đã đánh dấu rằng hai vợ chồng tôi đã chấm dứt”.

Sự thanh thản này cho thấy tiến hành nghi lễ chia tay là điều đúng đắn cho cặp vợ chồng này. Nhưng buồn thay, nhiều cặp vợ chồng khi đến với nghi lễ chia tay lại trưng ra một danh sách dài ngoằng những lời chửi rủa thay vì ôn lại những kỷ niệm ngọt ngào. Trong khả năng của mình, tôi luôn cố gắng tìm cách giúp các cặp đôi viết ra những lời động viên thay vì những lời tàn nhẫn. Tất nhiên, những lá thư chia tay không nhất thiết phải luôn bao gồm sự tha thứ, vẫn có chỗ cho sự tức giận, nhưng hy vọng rằng sự tức giận sẽ tạo ra thay đổi hơn là giam giữ họ trong cay đắng. Chúng ta cần tiếp tục sống, cần hy vọng trở lại, yêu trở lại và tin tưởng ai đó một lần nữa.

Những cuộc hôn nhân bắt đầu từ ngoại tình

Tất nhiên, ngoại tình không chỉ có thể khiến hôn nhân đổ vỡ mà còn có thể là xuất phát điểm cho... một cuộc hôn nhân, cho một trang đời mới của “người tình trong bóng tối”. Mối quan hệ bí mật cuối cùng đã được hợp thức hóa, trở thành mối quan hệ chính thức. Nhiều người kết hôn với tình nhân sau khi hoàn tất việc ly hôn, khi con cái đã trưởng thành và sống riêng, khi người chồng hoặc vợ tìm được công việc mới, khi mẹ vợ hay mẹ chồng qua đời, khi nợ nần đã trả hết,...

Nhưng dù gì đi nữa, một cuộc hôn nhân bắt đầu từ một cuộc ngoại tình sẽ luôn bị ảnh hưởng bởi “nguồn gốc” của nó. Hai người trong cuộc có thể cảm thấy thật nhẹ nhõm khi có thể đường đường chính chính công khai mối quan hệ, nhưng trong lòng họ cũng nảy sinh một loạt những trở ngại. Một số chuyện tình vụng trộm tốt hơn hết là hãy cứ vụng trộm thôi, vì khi biến thành cuộc hôn nhân thì những ảo mộng cũng tan tành.

Tôi nhớ cô Nicole và anh Ron đã yêu nhau nồng nàn và quyết chí đến bên nhau bất chấp mọi thứ như thế nào. Cô Nicole đã mòn mỏi đợi anh Ron suốt năm năm để anh ly hôn và đến bên cô, rồi đến khi đã bên nhau thì... anh chẳng thèm chạm vào người cô. Tệ hơn nữa, cô nghi ngờ anh đang... ngoại tình. Đây là cuộc hôn nhân thứ ba của anh rồi! Dường như anh có sở trường biến mọi người vợ trở thành mẹ mình, và tất nhiên điều này ảnh hưởng lớn đến chuyện ái ân. Anh yêu vợ như yêu những “người mẹ”, và chẳng có hứng thú gần gũi gì hết. Anh thường dành hết ham muốn tình dục cho tình nhân. Cô Nicole từng là tình nhân của anh, còn bây giờ thì bị anh giáng xuống làm người vợ bị “bỏ đói”.

Có một sức ép đối với những chuyện ngoại tình cuối cùng có thể đi đến được hôn nhân, đó là “khiến cho cái giá đã trả xứng đáng”, như anh Eric đã gọi.

Để ở bên nhau, anh và cô Vickie đều phải vượt qua những ngăn cản của gia đình. Họ đã để lại phía sau bốn đứa con, ba đứa cháu, hai thành phố, hai căn hộ bên bờ biển, một cây đàn piano, rừng sồi già, một con chó, hai con mèo và hàng tá bạn bè. Khi đã có quá nhiều thứ đã bị mất đi để có thể bên nhau, không mấy ngạc nhiên khi các kỳ vọng của họ về cuộc hôn nhân này cứ cao dần lên.

Khi tôi gặp anh Eric dạo gần đây, anh khẳng định mình đang căng thẳng – điều anh chưa bao giờ hình dung ra nổi khi còn chìm trong mộng tưởng. Anh ly hôn cô vợ Gabrielle đã được ba năm, trong khi đứa con lớn nhất vẫn qua lại giữa cha và mẹ thì đứa con kế đã chọn về hẳn với mẹ.

“Anh có tiếc nuối không?” – Tôi hỏi.

Anh nói: “Không! Tôi yêu Vickie, nhưng tôi thật sự nhớ cuộc sống đã bỏ lại phía sau. Tôi cảm thấy mình có nhiều tội lỗi, buồn đau và cô đơn. Tôi đặc biệt nhớ chuyện được nhìn thấy con mình hằng ngày. Ước gì tôi có thể nói chuyện thoải mái hơn với Vickie về cuộc sống trước đây của tôi, nhưng khó quá. Cô ấy ngay lập tức nghĩ đó là vì tôi muốn quay lại với vợ cũ”.

Tôi hỏi: “Anh có bao giờ tưởng tượng sẽ quay lại với vợ cũ không?”, anh thừa nhận: “Có đôi lúc”.

Tréo ngoe thay, ngày xưa, ngoại tình là một bí mật trong hôn nhân, còn khi ngoại tình phát triển thành hôn nhân thì những hoài niệm về cuộc hôn nhân xưa cũ lại trở thành một bí mật trong cuộc hôn nhân mới ấy. Thường rất khó cho vợ/ chồng mới của ta chấp nhận rằng việc ta nhớ về cuộc hôn nhân cũ không có nghĩa là ta muốn quay lại. Nhưng nỗi buồn trong hoàn cảnh này không phải là sự đe dọa. Để tránh sản sinh những lời nói dối, ta cần tạo không gian cho từng người nói về quá khứ, kể cả nói về các mất mát, nuối tiếc, tội lỗi. Mỗi mối quan hệ đều bao gồm trong nó rất nhiều quá khứ.

Trong khi chuyện tình vụng trộm chỉ tồn tại trong một thế giới tách biệt, được che phủ khỏi thực tiễn cuộc sống, thì một hôn nhân mới hình thành từ chuyện ngoại tình thường bị mắc kẹt với việc giải quyết hậu quả và những điều phức tạp khác. Làm sao ta giới thiệu vợ/chồng mới của mình với lũ trẻ? Làm sao để tiếp xúc với người xưa? Các dấu ấn vốn cần có thời gian để hình thành.

Tại Brazil, tôi gặp cặp đôi đồng tính nam Paolo và Rafael. Hai người gặp nhau ở đại học và yêu nhau. Nhưng trong cộng đồng Công giáo, tình yêu đồng tính nam là một sự lệch lạc. Họ chia tay nhau. Cả hai tiếp tục làm những gì họ được cộng đồng xung quanh kỳ vọng: có vợ, có con, có cuộc sống đáng ngưỡng mộ.

20 năm sau, họ tình cờ gặp lại nhau ở sân bay Amsterdam (Hà Lan). Họ tìm hành lý và tìm lại cả con tim nhau, bắt đầu một mối tình kéo dài hai năm trước khi bị phát hiện, khiến gia đình và cộng đồng xung quanh họ sốc và chao đảo. Không hề có nhân vật xấu xa nào để trách ở đây, chỉ là nỗi đau buốt khi phải từ bỏ hai cuộc sống để xây dựng một cuộc sống mới. Họ mất bạn bè, một vài người thân từ chối nói chuyện với họ, một cuộc ly hôn đã diễn ra trong êm đẹp hơn so với cuộc kia. Khi bị bêu danh ích kỷ, họ đã chấp nhận đánh đổi tất cả vì một chân lý đã bị chối từ quá lâu. Thời gian đã bào chữa cho lựa chọn của họ.

Sau khủng hoảng ngoại tình, ta vẫn bên nhau

Nhiều cặp vợ chồng đến chỗ tôi trị liệu vì muốn hàn gắn mối quan hệ, nhưng việc tiếp tục ở cùng nhau cũng có nhiều sắc thái riêng của nó. Một thân chủ nói với tôi rằng: “Mấy năm trước, tôi bị gãy chân vì tai nạn xe hơi, tôi nhớ mình đã nhận được biết bao nhiêu sự hỗ trợ từ bạn bè và gia đình. Nỗi đau gãy chân nhìn thấy rất rõ ràng, và ai cũng cảm thông với tôi. Nhưng khi một cặp đôi quyết định ở lại với nhau sau khủng hoảng ngoại tình, người ta nghĩ rằng mọi thứ đều ổn thỏa, và ta bị bỏ mặc phải sống với nỗi đau vô hình, chẳng ai an ủi, cảm thông như khi bị gãy chân cả”.

Những thân chủ khác đã kể tôi nghe một câu chuyện khác: “Chúng tôi gần như suy sụp, nhưng không. Ngày hôm nay chúng tôi đã mạnh mẽ hơn. Thật tệ là chúng tôi đã phải trải qua ngần ấy thứ để có ngày hôm nay, nhưng tôi sẽ không để chuyện đó tái diễn”.

Trong thực hành trị liệu, tôi đã xác định ba kết quả cơ bản sau ngoại tình cho những cặp vợ chồng đã chọn ở lại bên nhau (xin cảm ơn Helen Fisher đã giúp tôi phân loại): những người mắc kẹt vào quá khứ (người chịu đựng), những người tự gỡ thoát và bỏ qua mọi chuyện (người xây dựng), người vượt ra khỏi tàn tro và xây dựng mối quan hệ trở nên tốt đẹp hơn (người khám phá).

Người chịu đựng

Trong một số cuộc hôn nhân, mối quan hệ bất chính không phải là một cuộc khủng hoảng chuyển đổi, mà là một lỗ đen giam cầm cả hai bên trong một vòng đắng cay bất tận của sự trả thù và thương hại. Thậm chí năm hay mười năm sau sự việc ấy, mối quan hệ kia vẫn còn khuynh đảo cuộc hôn nhân của họ. Các cặp đôi này gặm nhấm cùng một “chiếc xương”, quanh đi quẩn lại cùng những phàn nàn, nhắc lại cùng những đả kích về nhau và đổ lỗi vì nỗi đau đã gây ra cho nhau. Thực tế, có nhiều khả năng họ vẫn sẽ mâu thuẫn như thế dù chẳng có vụ ngoại tình nào xảy ra. Rất khó hiểu vì sao họ vẫn ở lại trong hôn nhân, vì sao họ lại không thể vượt qua được sự thù hằn về nhau. Họ đang chia sẻ cùng một buồng giam trong nhà tù hôn nhân.

Chuyện ngoại tình được lôi vào mọi bất đồng giữa họ. Những cặp này ghi điểm với nhau bằng sự trịch thượng đạo đức, không một sự ăn năn nào là đủ. Cô Debbie vẫn ở cùng anh Marc sau một chuỗi chiến công vụng trộm ngoài hôn nhân của anh. Cô “nhân danh” bảo toàn gia đình nhưng cũng liên tục khiến anh cảm thấy anh quá may mắn vì cô đã không hất cẳng anh ra khỏi nhà, cứ như thể chỉ có anh là người suýt đánh mất tất cả những gì hai vợ chồng đã cùng nhau xây dựng.

Anh Marc đã chấm dứt ngoại tình từ nhiều năm trước, nhưng vợ anh cứ “nhai đi nhai lại”. Khi anh cầu xin vợ hãy để mọi chuyện ngủ yên trong quá khứ, vợ anh càng nhiệt tình châm chích anh.

Khi tôi hỏi cô có nhớ chuyện ân ái của hai vợ chồng không, cô đưa ra một câu trả lời để bảo vệ mình, nhưng cũng đồng thời tự khiến mình thua cuộc: “Tôi muốn làm tình, nhưng làm tình với chồng bây giờ thì có khác nào nói rằng mọi chuyện đều đã ổn thỏa hết rồi”.

Họ đã không làm tình với nhau ba năm nay từ sau vụ lăng nhăng của anh. Buồn thay, những hậu quả anh Marc và cuộc hôn nhân phải nhận lãnh hôm nay còn thê thảm hơn cái lúc anh mới bị phát hiện ngoại tình.

Anh Marc hỏi cô Debbie vì sao cô cứ phải nhắc lại chuyện ngoại tình đó mỗi khi cô thấy không thấy vui vì bất cứ thứ gì. Anh nói rằng vợ anh đã phá hỏng những khoảnh khắc hoàn hảo của hai vợ chồng như lúc xem buổi trình diễn piano của con gái hay bữa ăn tối với bạn bè. Cô khinh bỉ nói: “Không hề có khoảnh khắc hoàn hảo nào hết! Anh đã thổi chúng bay hết rồi!”. Những cặp phản ứng mạnh với nhau như thế thường sẽ ít có khả năng giảng hòa vì người này xem lời kêu gọi tự nhìn lại mình của người kia chính là sự công kích cá nhân.

Những cặp như thế thường sống trong tình trạng giằng co vĩnh viễn. Với người ngoại tình, người bị phản bội như ngọn lửa hừng hực muốn trả thù. Với người bị phản bội, người ngoại tình là kẻ tội lỗi đầy mình, có rất ít điểm tốt để có thể chuộc lại lỗi lầm tày trời đó.

Các cuộc hôn nhân như thế có thể tồn tại, nhưng cảm xúc yêu thương đã chết. Dù trong bất cứ trường hợp nào, khi chuyện ngoại tình cũ đã trở thành một phần thường trực của cuộc sống lứa đôi hiện tại thì hôn nhân sẽ chỉ còn là một vở kịch trọn đời, gương đã vỡ thì không cách nào lại lành.

Người xây dựng

Hình mẫu thứ hai thường thấy là các cặp tiếp tục ở lại cùng nhau vì họ tôn trọng cam kết và cuộc sống đã cùng nhau xây dựng. Họ quan tâm đến nhau và muốn duy trì gia đình cũng như cộng đồng đã có. Các cặp này có thể vượt qua chuyện quá khứ, nhưng không nhất thiết phải vượt lên trên nó. Hôn nhân của họ quay về một phiên bản khá giống so với trước khi xảy ra chuyện ngoại tình, không có thay đổi gì đáng kể trong mối quan hệ.

Ngoại tình xuất hiện trong một cuộc hôn nhân, và ngoại tình cũng nói lên rất nhiều điều về cuộc hôn nhân đó. Nó rọi một ánh sáng tương phản vào cấu trúc của ái tình – những vết nứt, các bất xứng, sự khô cằn, sự mục lún. Nhưng nó cũng rọi vào những nền móng chắc chắn, những bức tường kiên cố, những góc nhà ấm cúng. Người thuộc nhóm xây dựng tập trung vào sức mạnh của kết cấu kia. Họ không tìm cách đại tu căn nhà mà chỉ đơn giản muốn quay trở lại ngôi nhà mà họ biết, muốn tựa đầu lên chiếc gối thân quen. Trong quá trình đó, họ điều chỉnh, làm mới những thề ước và bảo đảm sẽ hàn gắn lại bất kỳ vết nứt nào.

Có thể một chút đam mê le lói trong cuộc ngoại tình vẫn khiến họ động lòng, nhưng họ sẽ lập tức rùng mình trước viễn cảnh phải đánh đổi tất cả những gì đã có. Họ cảm thấy nói dối và lừa gạt thì khổ sở hơn là hấp dẫn, ly kỳ. Và rốt cuộc, cuộc tình vụng trộm này chỉ là để giải khuây. Khi nhìn lại, họ nhận thấy toàn bộ những gì đã qua là một điều bất thường và tốt hơn hết là nên quên đi.

Cô Joanna nhớ lại sau khi kết thúc chuyện tình nồng nhiệt với anh Jaron: “Một phần nào đó trong tôi vẫn thất vọng về bản thân vì đã không thể bỏ chồng. Và tôi tự hỏi có phải tôi đang từ bỏ cuộc tình đẹp nhất của mình hay không. Nhưng một phần khác trong tôi cảm thấy giải thoát khi tôi có thể ở lại với chồng và không hủy hoại gia đình mình”.

Cô kể lại rằng hai vợ chồng cô suýt nữa đã ly dị. Cô không nghĩ anh có thể tha thứ cho mình. Và cô cần anh tha thứ cho cô để cô có thể tha thứ cho chính bản thân. Sự tha thứ rồi cũng đã đến, “chẳng phải bằng sự thấu tỏ cảm thông mà bằng đớn đau khi phải gom góp mọi thứ, gói ghém, và rời đi không nói không rằng vào giữa đêm”, nếu ta vay mượn lời lẽ của Khaled Hosseini1.

1. Khaled Hosseini, sinh năm 1965, là một tiểu thuyết gia và dược sĩ người Mỹ, nổi tiếng với hai cuốn tiểu thuyết đầu tay Người đua diều (2003) và Ngàn mặt trời rực rỡ (2007).

Anh Lyle thì tiếc nuối nhiều hơn khi nhớ về lần say nắng ngắn ngủi với một đồng nghiệp: “Tôi chưa bao giờ muốn một mối quan hệ bên ngoài. Tôi trân trọng tất cả những điều tuyệt vời trong cuộc hôn nhân của mình. Tôi yêu và tôn trọng vợ mình và không muốn rời bỏ con mình. Tôi vẫn còn cảm thấy nặng nề tội lỗi. 18 tháng sau khi lầm lạc, tôi đã tham gia trị liệu. Nhưng tôi cũng rất buồn vì chuyện chăn gối với vợ tôi chẳng mặn nồng từ ngày cưới đến nay. Vợ tôi chưa bao giờ thật sự hứng thú với tình dục và hoàn toàn không hiểu nó quan trọng đến thế nào. Chuyện ấy có vẻ vô vọng. Kể cả như vậy, tôi thà xem phim ảnh khiêu dâm và tránh xa nguy cơ ngoại tình hơn là đánh mất gia đình”.

Với những người xây dựng, sự thất vọng về tình dục và ham muốn tình cảm không đủ để khuyến khích họ bỏ đi những điều có ý nghĩa dài lâu cũng như những bổn phận đối với gia đình và cộng đồng. Rốt cuộc, những cặp đôi này nói họ muốn sự quen thuộc của gia đình hơn là chuyến tàu lượn siêu tốc mang tên tình cảm lãng mạn đầy rủi ro và đam mê tình dục. Sự tự thỏa mãn nhưng không có dây neo đạo đức khiến họ cảm thấy rỗng tuếch. Họ ưu tiên tình thương yêu bền lâu, sâu sắc và sự trung thành. Với họ, làm theo những gì cho là đúng và khôi phục lại cảm giác toàn vẹn thì xứng đáng hơn là buông mình theo những cám dỗ bên ngoài hôn nhân. Với người xây dựng, họ xem trọng cam kết trong hôn nhân hơn bản thân họ.

Người khám phá

Tôi đặc biệt hứng thú với nhóm thứ ba này, nhóm người đã chuyển hóa mối quan hệ của mình theo chiều hướng tốt đẹp hơn nhờ chất xúc tác mang tên ngoại tình. Họ nhìn nhận ngoại tình như một sự kiện, dẫu vô cùng đau đớn, nhưng chứa đựng những hạt giống cho một điều gì khác tích cực hơn.

Khi đối diện với sự sụp đổ của cuộc sống mà họ từng biết, những cặp đôi này đến gần nhau hơn với sự mãnh liệt mà chính họ nhiều năm qua vẫn chưa từng nếm trải. Họ vốn không thường trải qua sự hâm nóng đam mê, điều vốn là hỗn hợp mãnh liệt của dục vọng và lo lắng. Nỗi sợ mất mát chính là vật đánh lửa để khởi đầu tất cả. Họ cực kỳ gắn bó, trong đau đớn nhưng vẫn sống sót.

Những người thuộc nhóm khám phá đã dạy tôi rất nhiều về cái lõi trong một cuộc hôn nhân giàu sức sống và dẻo dai.

Cặp vợ chồng Madison và Dennis thuộc nhóm này. Việc phơi bày mối tình vụng trộm của anh Dennis đã khiến hai người rối bời. Nhưng tôi còn nhớ trong suốt những buổi trị liệu, cả hai người cho thấy có một khả năng kỳ lạ trong việc diễn đạt và chấp nhận rất nhiều cung bậc cảm xúc, mà không cần vội vàng chấm dứt mọi chuyện. Sự khoan dung của họ đối với những điều mơ hồ và bất định đã mở ra một không gian khám phá, giúp hai người gắn kết trở lại sâu sắc hơn.

Những người chịu đựng vốn nhìn nhận sự việc với sự tuyệt đối về đạo đức, còn những người khám phá có quan điểm mềm dẻo hơn. Họ sẵn lòng phân biệt giữa sai trái và đau thương, dọn một con đường thông thoáng hơn để cùng tiến tới sự khoan dung.

Nhiều năm sau, khi tôi kết nối lại với anh Dennis và cô Madison, họ khẳng định đã có thể xoay xở để duy trì những lần đổi vợ đổi chồng hoang dại của mình mà không ai chạy đến gặp luật sư để đòi ly dị. Nỗi buồn của họ hé lộ ra những diện mạo mới nơi họ và nơi nhau. Cuộc hôn nhân đầu tiên của họ đã kết thúc, và họ không bao giờ có thể có nó trở lại. Nhưng họ đã chọn cùng nhau xây đắp cuộc hôn nhân thứ hai. Trong quá trình này, họ có thể biến trải nghiệm ngoại tình thành một hành trình mở rộng những cảm xúc.

Họ xem chuyện ngoại tình cũ là một sự kiện quan trọng nhưng không phải sự kiện cuối cùng trong những tháng ngày bên nhau. Một dấu hiệu cho thấy họ đã tiêu hóa thành công sự kiện đó chính là cách họ dùng từ “của chúng tôi” khi nói về nó. Cô Madison không nói: “Khi anh làm chuyện đó với em”, mà cả hai người cùng nói: “Khi chúng tôi gặp khủng hoảng đó”. Giờ đây họ là đồng biên kịch, cùng chia sẻ lợi nhuận tác phẩm thu được. Cái ban đầu xảy ra bên ngoài mối quan hệ giờ đây nằm vào bên trong. Với hai vợ chồng Madison và Dennis, chuyện ngoại tình ngày xưa đã trở thành một cột mốc được gắn vào cái bản đồ cuộc đời rộng lớn mà họ chia sẻ cùng nhau. Họ biết rằng không có những câu trả lời rõ ràng về chuyện ngoại tình, do đó họ có thể thảo luận về chủ đề ngoại tình với tâm thế chấp nhận rằng con người có thể lầm lỗi.

Quan hệ của anh Dennis và cô Madison trở nên phong phú hơn, thú vị hơn, nhưng cũng có thể khiến hai người có cảm giác kém an toàn hơn. Họ đã thêm sự mới mẻ vào sự bền bỉ, thêm bí ẩn vào sự quen thuộc, và rủi ro vào sự dễ đoán. Anh Dennis nói: “Tôi không biết chắc tất cả những thứ này rồi sẽ mang chúng tôi đến đâu, nhưng chắc chắn là không hề chán nhàm”, Ngày trước, họ đối diện với ngõ cụt, còn giờ đây họ không biết sẽ dừng bước ở đâu. Thực tế này thú vị hơn là đáng sợ, và họ vẫn ở bên nhau.

Với họ, To repair is to re-pair – Sửa chữa là tái tạo, để lại thành đôi. Họ vẫn bên nhau, với cái đầu mới và trái tim mới sau khi chữa lành vết thương do ngoại tình mang đến.