BÀI HỌC PHẪU THUẬT
Giảng đường Đại học Y Nessfield, London, luôn trở thành “sự kiện” vào buổi dạy cuối của giáo sư Finlay, nhà phẫu thuật lừng danh.
Trong dịp này, thay vì quan sát từng nội tạng riêng lẻ, tại giảng đường là nguyên một xác người còn nguyên vẹn, mới toanh. Giáo sư sẽ chỉ cho sinh viên từng bộ phận, vừa giảng bài vừa khéo léo phẫu thuật tách ra từng phần.
Cũng nhân dịp này, một số quan chức, nhà báo cũng được mời tới. Còn cánh sinh viên thì khỏi nói, họ kéo đến chật ních giảng đường, đôi khi còn bày những trò tinh nghịch nho nhỏ… Nhiều người ôm bó hoa đến tặng giáo sư nhân dịp trọng đại này.
Tiếng chuông vang lên. Albert, người phụ tá giáo sư Finlay bước vào, đẩy chiếc giường bên trên là tấm vải trắng phủ xác chết. Bỗng có tiếng chim kêu lớn và tiếng vỗ cánh phành phạch: ai đó trong giảng đường vừa thả một con kên kên. Con chim vụng về bay một vòng quanh giảng đường rồi đậu trên xà nhà, vươn cổ nhìn xác chết. Sinh viên ồn ào như vỡ chợ.
Giáo sư Finlay mỉm cười, rút khăn tay lau trán, tiến lại gần giường, đưa cả hai tay lên. Giảng đường bỗng im phăng phắc trong lúc Albert nhấc tấm vải trắng…
Xác chết ốm nhách chỉ có xương và da, và đặc biệt trên khuôn mặt dường như vẫn đọng lại một nụ cười rùng rợn, phô cả hai hàm răng trắng bóng.
Bỗng hàm dưới xác chết duỗi ra và hàm răng trắng bóng đưa khỏi chiếc miệng há hốc làm như bị một lò-xo nào đó từ phía trong đẩy ra. Trong số khán giả có tiếng thét lên sợ hãi. Nhiều người đưa bàn tay che mặt. Rồi hàm dưới lại trở về vị trí cũ giống như chiếc kềm khổng lồ tự động khép lại.
Trong một lát, không khí kinh hoàng bao trùm giảng đường. Một người bị ngất xỉu, một cô gái phát cười ré như điên… Finlay, thoáng bối rối, quay lại nhìn xác chết, ra dấu cho Albert phủ mặt tử thi và nhanh chóng lấy lại bình tĩnh. Vừa giải thích đôi điều về môn giải phẫu học từ thời Leonard da Vinci, ông vừa quay lại với xác chết. Bỗng nhiên tất cả các bóng đèn vụt tắt khiến giảng đường tối như bưng.
Không ai chuẩn bị sẵn cho sự cố bất ngờ này, nên nhiều người la lên, xô ghế đứng dậy, gây ồn ào náo nhiệt. Vượt lên mọi âm thanh hỗn độn là tiếng đập cánh của con kên kên. Đây đó, có người bật hộp quẹt, nhưng ánh sáng quá yếu nên không phân biệt được gì nhiều. Giảng đường dường như thoảng mùi thơm hoa huệ tây.
Giọng Albert cất lên, và theo hướng dẫn của ông, người ta dọ bước đến chỗ đặt cầu dao điện. Ánh sáng chan hoà trở lại. Tất cả đều nguyên trạng, trừ hai thứ: Những bó hoa tặng giáo sư nay rơi đầy mặt đất, phủ lên cả tấm vải đắp tử thi, và giáo sư Finlay biến mất!
Bỗng có tiếng la lớn:
— Xác chết trương phềnh lên kìa!
Quả thực, tử thi nay căng phồng bên dưới tấm vải, làm như có ai đó bơm hơi vào xác chết nhân lúc bóng tối bao trùm vậy.
Albert giở tấm vải lên: Đó là giáo sư Finlay. Ông đã chết, một lưỡi dao găm ngay tim. Còn xác chết kia đã biến mất!
Con kên kên rời khỏi chỗ đậu, lượn thành vòng tròn.
* * *
Thanh tra John Appleby hỏi:
— Dấu công luận? Tôi e rằng không thể được. Có lẽ tốt hơn là nói rõ sự việc. Tại Anh, chưa khi nào xảy ra một chuyện như vầy.
Sir David Evans, phó hiệu trưởng Đại học Nessfield, tỏ vẻ thất vọng:
— Đây là một scandal, một scandal thật sự, không có tên gọi. Phải điều tra, rồi bắt giữ. Phóng viên các tờ báo lớn đều đã nhập cuộc. Khi sáng họ đã chụp hình tôi, năm-sáu lần gì đó – ông vuốt mái tóc bạc – Một xác chết biến mất ngay tại giảng đường, rồi cả những con chim kên kên nữa chớ!
Tiến sĩ Holroyd, giáo sư vật lý Nessfield, đi cùng Sir David, chữa lại:
— Chỉ có một con kên kên thôi, do một nhóm sinh viên lén bắt ở Sở thú. Giám đốc Sở thú vừa gọi điện thoại tới chúng tôi. Khỏi phải nói ông ta giận tới mức nào.
Appleby rút cuốn sổ tay:
— Có ai ác cảm với giáo sư Finlay đến nỗi muốn giết chết ông hay không?
Sir David và tiến sĩ Holroyd nhìn nhau, rồi Sir David thận trọng:
— Có đụng chạm, điều không thể tránh trong một trường đại học có nhiều người nổi tiếng. Thí dụ ngay tiến sĩ Holroyd đây cũng từng đụng chạm với giáo sư Finlay. Nhưng hầu hết chỉ do cá tính, khó dẫn đến giết người.
* * *
Tại giảng đường Đại học Nessfield, Albert kể lại câu chuyện khi sáng theo yêu cầu của thanh tra Appleby:
— Như ông biết, luôn xảy ra ồn ào, chọc phá trong tiết học cuối năm. Nhưng mọi việc vẫn diễn biến tốt cho tới khi đèn điện vụt tắt hết. Chắc chắn có kẻ nào đó nhân lúc này đã lẻn vào, quăng vật gì chẳng biết trúng xương ống quyển khiến tôi đau hết biết trời đất gì ráo…
— Ông hẳn phải mất chút ít thời gian để hướng dẫn người đến cầu dao điện. Trong lúc này giáo sư Finlay bị giết, tráo vào nơi đặt xác chết. Theo ý ông, chỉ một người có đủ thời gian làm những việc này hay không?
Albert cau mày rồi lắc đầu:
— Không, ông thanh tra, tôi không nghĩ vậy. Nhất là còn phải đi qua hành lang mang theo xác chết ra sân. Nếu ở đây có sẵn xe hơi việc còn lại sẽ rất dễ.
— Việc giết chết giáo sư Finlay, tráo xác chết không chỉ do một kẻ tâm thần bất bình thường hoặc một kẻ bình thường nhưng có chủ đích rõ ràng, mà còn có thể liên quan mật thiết đến xác chết chuẩn bị giải phẫu. Nhưng tại sao kẻ này lại cần đến xác chết này? Ông nhận xác chết ở đâu? Thủ tục ra sao?
— Một số học viện cung cấp xác chết cho chúng tôi. Khi còn sống họ ký giấy hiến tặng theo đúng thủ tục. Đôi khi thân nhân họ không biết còn gây phiền hà cho chúng tôi nhưng khi trưng giấy tờ ra là xong ngay. Còn xác chết sáng nay, đó là của một thuỷ thủ, anh ta được đưa vào bệnh viện của Đại học Nessfield…
* * *
Theo lời kể của Albert, xác chết ít ra cũng có một cái tên: James Cass. Quốc tịch của anh ta, theo giấy tờ, là công dân Mỹ. Họ hàng gần nhất của anh, là một bà Martha Cass nào đó, hiện ở Seattle, Washington. Từ nhiều năm nay, James thường xuyên đi theo tàu chở hàng chạy qua lại giữa Anh-Mỹ. Về việc liên quan đến cái chết của James và hiến xác cho khoa học, tất cả đều rõ ràng: Xuống tàu, trong khi trở về nơi cư ngụ – Trời mới biết ở đâu đối với một thuỷ thủ – anh bị xe điện đụng, được chở vào bệnh viện Đại học Nessfield. Đúng lúc Albert tới bệnh viện, mời anh uống ly rượu gin. Đổi lại, James ký hồ sơ đồng ý hiến xác cho nghiên cứu khoa học.
Appleby hỏi:
— Ông có nhớ trong bài học phẫu thuật khi sáng, ngoài số sinh viên, có những quan chức nào đáng chú ý có mặt tại giảng đường hay không?
— Gần như chức sắc trong trường đều đủ mặt như Sir David Evans, hiệu phó; tiến sĩ Holroyd dạy vật lý; tiến sĩ Wesselmann, giáo sư chuyên làm răng giả đi cùng với một người bạn…
— Sau khi xảy ra án mạng, những người này vẫn có mặt đầy đủ chớ?
— Không. Theo tôi nhớ thì rất nhiều người bỏ ra về, trong đó có cả tiến sĩ Wesselmann.
— Được rồi, gọi giùm tôi tiến sĩ Holroyd tới đây ngay.
Chỉ ít phút sau, tiến sĩ Holroyd đã có mặt tại giảng đường, ông ta tỏ ra bối rối:
— Sao, muốn thẩm vấn tôi nữa hay sao? Tôi đang có việc cần…
Giọng Appleby khô và chắc:
— Tôi sẽ không giữ chân ông lâu. Tôi chỉ muốn nhờ ông dựng lại hiện trường vụ án, và muốn nhờ một người đã có mặt tại đây khi sáng để công việc được dễ dàng. – Viên thanh tra rút trong túi ra chiếc chiếc đồng hồ bấm giờ – Albert sẽ đóng vai xác chết. Tôi đứng trước xác chết. Ông tiến tới từ phía sau tôi, cúp cầu dao điện, bước vô giảng đường, làm bộ đâm tôi. Tôi sẽ ngã xuống đất. Ông lấy vải liệm trùm lên người tôi, xong ông kéo Albert xuống, mang ra khỏi giảng đường.
— Thực hiện tất cả những việc này trong bóng tối? Không dễ đâu!
— Tôi biết, nhưng tôi muốn xem thử nếu chỉ một người sẽ phải mất bao lâu, và như vậy thủ phạm có cần đồng loã giúp sức hay không.
Albert vừa nằm xuống giường giả bộ làm xác chết đã ngồi bật dậy:
— Khoan đã. Tôi là người hướng dẫn kéo cầu dao điện lên. Nay tôi biến thành xác chết, làm sao nói được?
— Phải, phải. Nhưng không sao, thiếu người đành phải chịu vậy. Tự tôi sẽ làm việc này cho.
Vở kịch diễn ra suôn sẻ. Appleby nghe tiếng Holroyd thở hổn hển, cố kéo thân thể bất động của Albert ra khỏi giảng đường. Ông chờ ít giây, bật dậy khỏi giường, lần mò tìm đường ra chỗ cầu dao điện, kéo lên và nhìn đồng hồ, nói:
— Xin cám ơn. Việc dựng lại hiện trường này đã giúp ích nhiều hơn tôi tưởng nhiều.
* * *
Về James Cass, Appleby dành ra suốt buổi xế để thu thập thêm thông tin. Chiếc tàu chở hàng mà anh ta phục vụ đã ra khơi trở lại. Ông kiếm được người thuỷ thủ già từng nhiều lần đi biển chung với James, nhưng cũng chẳng khai thác được bao nhiêu. James không có gì đặc biệt, cuộc sống đơn giản, ít bạn bè. Viên thanh tra chỉ tìm ra một điều: Người quá cố, khi tới đất liền, hình như luôn có cuộc hẹn gặp đều đặn với ai đó, nhưng lại không có bạn gái. Thêm nữa, James Cass tuy có hàm răng giả nhưng vẫn luôn phải đến một tay nha sĩ quen để sửa lại.
Một ý nghĩ loé sáng, Appleby quyết định nội trong vài giờ đồng hồ nữa, sẽ khép hồ sơ vụ án mạng ly kỳ này lại.
Mười lăm phút sau, viên thanh tra leo cầu thang dẫn lên tầng trên của Đại học Nessfield, nơi có nhiều phòng tư vấn đủ loại. Ông cảm thấy có ai đó chen từ phía sau, vẻ vội vã, liền quay lại và nhận ra chính là tiến sĩ Holroyd. Ông vội nắm lấy cánh tay Holroyd:
— Khoan đã! Có phải ông lên tầng ba không?
Holroyd thoáng ngạc nhiên, nhưng không trả lời. Họ đi bên nhau, lặng lẽ leo những bậc thang cuối cùng. Appleby dừng bước trước cánh cửa có gắn tấm bảng bằng đồng và nhấn chuông. Một y tá mở cửa dẫn họ vào phòng chờ tối thui, nói:
— Hai người không hẹn trước phải không? Nếu vậy tôi e bác sĩ không khám đâu, vì đang có ca khẩn…
Bà ta ngưng nói vì bị Appleby cắt ngang: Trong góc phòng, có một người đàn ông khuôn mặt gần như khuất sau chiếc khăn trùm bằng lụa, nhưng viên thanh tra vẫn nhận ra ngay nhờ mái tóc bạc trắng:
— Sir David! Thật là trùng hợp!
Sir David Evans rên rỉ:
— Răng của tôi, đau quá. Chịu hết nổi.
Nhưng Appleby không mấy chú ý đến Sir David cũng như Holroyd. Ông lắng tai nghe, cố nắm bắt một điều gì đó. Phía sau một cánh cửa nằm ở mé phải, vang lên những âm thanh hối hả và ồn ào. Appleby bước ngang phòng chờ, mở phăng cánh cửa, dừng chân trước phòng khám răng:
— Tiến sĩ Wesselmann?
Một người đàn ông đầu tròn, khoác áo blouse trắng quát lớn:
— Ông là ai mà dám quấy rầy tôi? Người phụ tá và tôi đang xử lý một ca hết sức nghiêm trọng. Bước ra ngay!
Appleby đứng bất động, đưa mắt nhìn khắp căn phòng; Holroyd tiến lại gần ông. Chiếc ghế dành cho bệnh nhân chữa răng trống không, nhưng cạnh đó, trên bàn phẫu thuật, một bệnh nhân đang nằm duỗi dài, trên phủ tấm đắp trắng. Một người khác khoác blouse trắng đang nghiêng người xuống bệnh nhân, hình như đang muốn choàng mặt nạ oxygene cho người bệnh.
Appleby lao tới, và với một cú đấm thẳng cánh, đẩy lùi người khoác blouse trắng này, kéo tấm đắp xuống: Nằm dưới đó chính là xác chết của James Cass. Sau khi bị đánh cắp tại giảng đường, xác chết đã bị chặt hết chân tay, cuống họng mang vết mổ dài, trông rất ghê rợn.
Wesselmann thọc nhanh tay vào túi áo, nhưng Holroyd đã kịp nhảy tới, và tay nha sĩ ngã gục xuống, trong lúc Appleby còng tay người phụ tá của ông ta lại.
Appleby nhìn Holroyd, tò mò:
— Vậy là ông cũng đoán ra?
— Phải, với tư cách tài tử. Và kịp lúc đấy chớ?
Appleby bật cười:
— Chúng ta hãy mời Sir David vào, và cùng giải thích rõ mọi chuyện.
* * *
Appleby lên tiếng:
— Tôi nắm được chìa khoá của bí mật khi dựng lại hiện trường. Trong lúc đóng vai Finlay, tôi quay người lại nhìn xác chết thì thoáng thấy tiến sĩ Holroyd, giả làm hung thủ, đang kéo cầu dao cúp điện. Cửa toàn bằng kiếng nên nhìn rất rõ. Tôi lập tức hiểu ra tại sao Finlay bị giết: Ông đã thấy và nhận ra kẻ lẻn vào giảng đường toan trộm xác chết nhân lúc bóng tối – một hành động bất lương nhưng không nhất thiết phải giết người.
Sir David hỏi:
— Nhưng rốt cuộc, thanh tra, tại sao hắn lại cần đến xác chết?
— Tôi đề cập đến liền bây giờ. Nhưng trước hết, đừng quên rằng xác chết phải được mang đi bằng mọi giá nên hung thủ mới không ngần ngại khử Finlay một khi bị phát hiện. Hung thủ đã tận dụng khai thác lợi thế thời gian nhờ tráo xác Finlay vào chỗ James Cass. Nếu hắn cứ để Finlay nằm dài trên sàn, ngay khi đèn bật sáng trở lại người ta phát hiện tức thì vụ ám sát. Đàng này, mọi người chỉ nghĩ Finlay vắng mặt tạm thời, và họ chần chừ thêm ít giây. Mặt khác, việc giết Finlay có thể đánh lạc hướng điều tra: thay vì tập trung vào xác James Cass lại quay sang động cơ khiến giáo sư Finlay bị ám sát.
Trở lại với James Cass. Chúng ta biết anh ta là một thuỷ thủ, phục vụ trên các con tàu chở hàng đi lại giữa Anh và Mỹ, bị đụng xe bất ngờ, ngay khi vừa cập bến. Anh ta có hàm răng giả trông rất dễ sợ. Tại giảng đường phẫu thuật, hàm răng này đã tự động đưa ra khỏi miệng anh ta làm như có lò-xo tự động. Chúng ta cũng biết tiến sĩ Wesselmann, chuyên làm răng giả, có mặt khi sáng cùng với một người bạn, sau sự cố đã biến mất. Khi, qua người thuỷ thủ bạn của James nói anh ta có thói quen đến nha sĩ mỗi khi tàu cập bến, tôi hiểu ngay ra vấn đề…
Say sưa nghe lời kể của viên thanh tra, Sir David quên cả chiếc răng đau, hỏi tiếp:
— Buôn lậu ma tuý hay kim cương?
Appleby lắc đầu:
— Thoạt đầu tôi cũng tưởng vậy, nhưng hoá ra răng giả không thể chứa lượng ma tuý đáng kể, cũng không chứa nổi viên kim cương lớn đáng giá. Đây chắc chắn là một tổ chức gián điệp, những cuộn vi phim được bỏ vô trong răng giả từ bên kia bờ Đại Tây Dương. Qua tới Anh, nha sĩ chỉ việc gắp vi phim ra là xong ngay. Rất tiếc lần này James Cass bị đụng xe khi chưa kịp giao phim. Nếu để giáo sư Finlay biểu diễn phẫu thuật, lôi từ hàm răng giả ra cuộn phim này thì hết sức nguy hiểm, cho nên…
(Phóng tác từ “Lesson in anatomy” của Michael Innes)