ĐÔI LỜI CỦA TÁC GIẢ
Vào năm 1999, khi sục sạo trong kho lưu trữ của sở thú San Diego cho một dự án, tôi phát hiện một xấp những mẩu báo ngả vàng được cắt ra, ghi chép một câu chuyện khơi gợi óc sáng tạo và khiến người ta không khỏi nghĩ về nó. Một nơi đầy màu sắc như sở thú San Diego có cơ man là những câu chuyện, nhưng tầm vóc và sự táo bạo của câu chuyện này thì đúng thật đáng kinh ngạc:
Tháng Chín năm 1938, dưới lệnh của bà giám đốc tiếng tăm của sở thú, Belle Benchley, hai con hươu cao cổ con sống sót qua một cơn bão trên biển, rồi được chở xuyên quốc gia trong mười hai ngày trên một chiếc xe tải được trang bị đôi chút, để rồi trở thành cặp hươu cao cổ đầu tiên ở Nam California. Trong lúc hai con hươu cao cổ ngắm nhìn Hoa Kì từ cửa sổ cao tít trời xanh, hơn năm trăm tờ báo đã đưa tin này hết ngày này đến ngày khác trong niềm hân hoan của độc giả.
Khi tôi đọc những mẩu báo cũ đó, tôi cứ thấy một cô gái thôn quê, cảm thấy nhàm chán, nhìn lơ đãng ra ngoài cửa sổ nhà rồi đột nhiên hai con hươu cao cổ vụt qua. Tìm thấy một bức điện tín của Lloyd’s of London bảo hiểm cho tụi nó, như tôi nhớ, cho các tình huống “cháy nổ, thiên tai, lốc xoáy, bão cát và lũ lụt”, tôi lại càng cảm thấy bị thu hút. Tôi tìm thấy một quyển nhật kí hành trình của người canh gác đã quản lý việc này, một người đàn ông tên Charley Smith. Nhưng cũng như hầu hết những người đàn ông gai góc làm việc ở sở thú thời đó, ông không phải là kiểu người ghi nhật kí.
Vậy là thôi.
Rồi vài năm sau, tôi lại bắt đầu suy nghĩ về cặp hươu cao cổ đó - nhưng bởi một lí do gây khó chịu. Trong thế kỉ hai mươi mốt như bây giờ, hươu cao cổ cùng với biết bao loài động vật khác đang bị đe dọa bởi thứ được gọi là “đợt tuyệt chủng thứ sáu” mà bản chất nó cũng đáng sợ như cái tên của nó vậy. Khi ủ dột về tương lai của loài động vật hoang dã biểu trưng nhất hành tinh này, tôi lại thấy mình trở về năm 1938, chu du trên những con đường ngoằn ngoèo khắp nước Mỹ cùng cặp hươu cao cổ, nhìn thấy những thứ mà trong trí tưởng tượng của tôi không ai có thể thấy lần nữa và tưởng tượng ra cách hai sinh vật này khiến những người mà tụi nó từng gặp trở nên con người hơn. Có lẽ đó là những gì tôi thật sự không biết. Nhận ra chúng ta có thể đánh mất chúng, tôi muốn dành thời gian để suy nghĩ về lí do những sinh vật sống dưới cùng một bầu trời với chúng ta lại có thể khiến chúng ta xúc động đến thế. Việc cuốn hồi kí My Life in a Man-Made Jungle (tạm dịch: Đời tôi trong khu rừng nhân tạo) của Belle Benchley giữ danh hiệu cuốn sách ăn khách khắp thế giới vào một trong những thời kỳ đen tối nhất của thế kỉ hai mươi đã chứng minh mối liên kết đó. Còn nhiều thứ hơn là “vòng lặp cuộc đời” - Hitler đe dọa, Đại Khủng hoảng dai dẳng, nhưng hai con hươu cao cổ nhong nhong trên đường đã vực dậy tinh thần của biết bao người trên khắp đất nước này.
Thử thách khi phải sáng tạo nên tác phẩm hư cấu lịch sử lấy cảm hứng từ một sự kiện có thật như thế này đời hỏi phải nghiên cứu đủ kĩ nhằm tái hiện lại cuộc sống thời đó để một ý tưởng điên rồ như thế có vẻ khả thi. Đồng thời, một câu chuyện luôn là tấm gương phản chiếu hiện tại, vì đó là lúc người ta đọc sách. Chúng ta cần lo lắng về những điều vô cùng vĩ đại ở thế kỉ mới này, sự tuyệt chủng của những động vật dấu yêu chính là một trong những điều khiến ta đau lòng nhất. Nhưng vẫn còn tin tốt lành: Khắp thế giới, các tổ chức bảo tồn, trung tâm nghiên cứu, hồ thủy sinh, khu bảo tồn, quỹ và viện động vật học như sở thú San Diego Global ngày nay đang đấu tranh triệt để cho các loài động vật đang bị đe dọa - và cho chúng ta, vì chúng ta giờ đã biết sẽ có mạng người bị tước đoạt vì đã làm mất đi những sinh vật thậm chí nhỏ bé như ong và bướm.
Trong những thập kỉ kế tiếp, nếu ai đó tìm thấy cuốn tiểu thuyết này trên kệ hay trên chông sách trong thư viện, xin Chúa rủ lòng thương đừng để thế giới này không còn voi, gấu trúc, cọp, bướm - và hươu cao cổ. Trong bài diễn thuyết TED nổi tiếng năm 2014, cây bút chuyên về thiên nhiên Jon Mooallem đã gợi ý cách chúng ta nên cảm nhận về một loài vật ảnh hưởng đến sự tồn tại trong tương lai của nó. Theo lời ông: “Hiện nay, nghệ thuật kể chuyện quan trọng. Cảm xúc quan trọng. Trí tưởng tượng đã trở thành một lực lượng sinh thái.”
Có lẽ vậy.
Ngay bây giờ, chúng ta có lẽ vẫn chưa có cơ hội để đánh xe xuyên quốc gia cùng một cặp hươu cao cổ, vừa yêu mến chúng và yêu mến lẫn nhau, vừa học về những bí mật của sự sống, nhưng chúng ta vẫn có thể bị chúng hớp hồn và được chúng truyền cảm hứng. Chúng vẫn ở bên cạnh chúng ta. Hãy cùng hi vọng điều này sẽ mãi mãi không đổi thay.