TÓM LƯỢC PHẦN DANH-NHÂN VÀ NHÂN-VẬT SA-ĐÉC-

Đã trình bày từng nhân vật xưa và này đã khá nhiều, kiểm điểm lại, chúng tôi vẫn thấy còn chưa đủ. Thiết tưởng trong thời Pháp thuộc và trong thời gần đây, Sa-Đéc đất linh còn có rất nhiều bậc anh tài đáng kể, làm rạng danh tỉnh nhà không ít.

Hiện nay, trong số các nhân vật ưu tú gần đây mà chúng tôi xin nêu ra thêm - kẻ đã mất, người đang còn - phần đông đều có địa vị khả quan trong xã hội, danh dự với đời và chẳng những đóng góp ít nhiều cho quê hương xứ sở.

Nguyễn-Văn-Bình. - Huyện Hàm. Quê ở làng Tân-Lâm (nay là Tân-Hưng), tổng An-Hội, sanh năm 1848. Ông từng làm Phó Tổng, Chánh Tổng rồi thăng Huyện-Hàm. Chính ông đã xin cải tên thôn Tân-Lâm lại là Tân-Hưng trong năm 1896 và chính ông đã trùng tu ngôi Đình thần Tân-Hưng, rất được lòng dân chúng.

Lê-Văn-Vĩ. - Đốc Phủ-Sứ-Hàm. Sinh năm 1855, tại làng Phú-Nhơn, tổng An-Mỹ (Nha-Mân). Xuất thân làm giáo viên năm 1888, Hội "Pháp-Văn-Đồng-Minh-Hội" có mở hội thi 396 vị giáo-viên toàn-quốc, chọn lấy 3 người trúng tuyển. Năm 1902, ông đắc cử Hội-Đồng-Quản-Hạt. Năm 1905, vinh thăng Hàm Tri-phủ. Đến năm 1925, thăng Hàm Đốc Phủ-Sứ.

Lê-Văn-Phát. - Sinh năm 1872 tại Cù-Lao Tiên-Châu, thuộc làng Tân-Qui-Đông, cháu của Ngự-Sử Lê-Lương là người không tán đồng chánh sách của Vua Tự-Đức và đã khuyên vua nên cầu hòa với nước Pháp để tránh cuộc đổ máu.

Ông thông minh, lỗi lạc, ra trường với điểm hạng ưu, đến nỗi Hội-đồng yêu cầu cho ông được gởi sang học tại một trường Trung-học ở Pháp. Nhưng ông không được đi vì lý do ngoài ý muốn. Tuy nhiên, dù không từng xuất-dương du-học như các bạn đồng thời, ông vẫn có học-lực uyên-bác chẳng kém gì ai.

Năm 1906, ông được chỉ định làm đại-diện tỉnh Chợ-Lớn đi dự cuộc đấu xảo Marseille. Tại Pháp, ông diễn thuyết nhiều lần về thổ-tục-học và phong-tục tín-ngưỡng của người Việt-Nam.

Trở về nước, ông đổ đầu Tri-Huyện và được ban chấm thi khen tặng.

Ông có những tác phẩm viết bằng Pháp-văn, chứng tỏ học lực của ông khá lỗi lạc:

1 - Contes et légendes du pays d'Annam - do nhà in Schneider ở Sài-Gòn xuất bản năm 1913.

2 - La vie intime d'un Annamite, ses croyances vulgaires - một quyển sách rất có giá trị, thường được các học-giả nghiên-cứu phong-tuc miền Nam tham khảo, đã đăng trong "Bulletin de la Société des Études Indochinoises" số 52, năm 1906.

3 - Introduction des Caractères Chinois dans le Programme Indigène en Indochine.

Kỹ-sư Lương-Văn-Mỹ. - Bạn đồng nghiệp cùng cụ Lưu-Văn-Lang, có tài học bác uyên thâm nhiều đức độ, được mọi người kính mến, ông đã làm vẽ vang cho xử sở với nghề nghiệp chuyên môn. Người Pháp rất kính trọng cho ông là bậc nhân tài của tỉnh Sa-Đéc, ngày nay ông đã mất nhưng tên tuổi vẫn còn lắm người nhắc đến.

oOo

Cụ-Kinh-Hối. - Về bên nho học, thâm thông nghĩa lý uyên bác kinh-văn, Sa-Đéc ngày xưa có cụ Kinh-Hối nức danh là bậc túc học, lão thành nổi tiếng văn học. Cụ giỏi thơ văn, lại cũng thông y lý, xem mạch bốc thuốc đầu thang cứu giúp dân lành nghèo khổ.

Các cụ thâm nho ở lục tỉnh thường đến thăm cụ, trao đổi tâm tình bên chén chè chung rượu, đàm đạo văn chương, tỏ tất lòng ưu thời mẫn thế.

Viếng cụ, sau cùng nhau âm thầm bàn tính quốc sự.

Huỳnh-Ngọc-Bỉnh. - Nhân-sĩ, Đốc-Phủ-Sứ, sanh ngày 6 tháng giêng 1872, tại làng Hội-An, tổng An-Thạnh-Thượng (Cái-Tàu-Thượng). Ngồi Chủ-Quận Vĩnh-Châu (Bạc-Liêu) trong năm 1908, Chủ-Quận Vĩnh-Liêm (Vĩnh-Long) năm 1917, Chủ-Quận Châu-Thành (Trà-Vinh) năm 1918. Hội-Viên Hội-Đồng thuộc-địa. Phó-Hội-Trưởng phòng Canh-Nông. Hội-Trưởng Hội-Tương-Tế Sa-Đéc. Được ân-thưởng nhiều huy-chương và Bạc-Đẩu Bội-Tinh năm 1941.

Ông thông thạo Pháp-văn, Hán-văn, thạo ngôn-ngữ Triều-Châu, Phúc-Kiến và biết tiếng Cao-Miên. Nội tướng của ông là bà họ Đặng, quê ở làng Tân-Hưng, Sa-Đéc. Con ông là Huỳnh-Ngọc-Nhuận cũng có danh tiếng.

Nguyễn-Xuân-Hiển. - Tri-Phủ. Sanh ngày 30-4-1789, tại làng Tân-Qui-Đông, tổng An-Thạnh-Hạ. Ông từng ngồi Chủ-Quận nhiều nơi. Nổi tiếng là thanh liêm đi tới đâu được Làng, Tổng mến phục qua đức độ. Ông là một vị quan hết lòng lo cho dân, cho nước. Trấn nhậm nơi nào thi ông lo việc kiến thiết mở mang làm cho xóm làng trở nên thạnh vượng, đời sống dân chúng được ấm no. Thân phụ ông là cụ Huyện Hàm Nguyễn-Xuân-Phong. Hai người em của ông là Nguyễn-Xuân-Quan và Nguyễn-Xuân-Giác đều đổ Luật-khoa Cử-nhân, Luật-khoa Tấn-Sĩ. Ông Quan từng làm Biện-Lý và ngồi Chánh-Án Tòa Sóc-Trăng và nhiều nơi khác. Còn ông Nguyễn-Xuân-Giác cũng làm quan Tòa được nhiều tiếng tốt. Thật ra gia-đình họ Nguyễn đều là phước lộc song toàn, ít có gia đình nào hữu phước như vậy.

Nguyễn-Duy-Dương. - Bậc túc nho. Lúc tỉnh Sa-Đéc mở trường Tiểu-học, ông đảm nhận dạy về môn luân-lý, rèn luyện đức trí theo lễ giáo nhà Nho. Ông đã tạo nhiều môn sanh tỉnh nhà, hấp thụ nền văn hóa cổ truyền. Ông lại có viết sách, dịch truyện, thơ văn còn lưu lại Sa-Đéc ít nhiều về Hán-văn. Ông cũng là người sáng chế thơ theo nhạc Tây-âu bằng lời văn Việt-Nam, với thanh âm của nhạc Tây vì ông cũng là nhạc sĩ cổ truyền rất thạo về nhạc Lễ và đờn ca cổ điển.

Cụ Cử-Khỏe. - Cụ Cử-Khỏe nhà cách mạng, bị Pháp bắt an-trí tại đây. Đến khi chết, gởi nắm xương tàn nơi mảnh đất Sa-Đéc. Cụ rất sành về Hán-văn, thi-văn lưu-loát, nổi tiếng văn-chương một thời. Gần xa, sĩ-phú nghe tiếng lấy làm trọng vọng. Thơ văn của cụ, nhất là những bài văn-tế chiến sĩ rất hay, ngày trước được truyền tụng trong dân gian mà nay đã thất lạc đi hầu hết, thật là đáng tiếc.

Đốc-Phủ Lê-Văn-Chiếu. - Ông là con thứ 10 của ông Lê-Văn-Hiển. Người quận Lai-Vung (Long-Hậu), từng ngồi Chủ-Quận nhiều nơi. Sau về ngồi quận Thốt-Nốt. Nổi tiếng thanh-liêm chánh-trực. Đến khi ông mất, hương chức và thân-hào nhân-sĩ trong quận cảm mến đức độ ông, khắc bài vị thờ ông tại Đình-thần Trung-An Thốt-Nốt, tỏ lòng mến tiếc một vị quan thanh-liêm.

Nguyễn-Tấn-Được. - Sinh năm 1884 tại Vĩnh-Phước. Năm 1919, sáng lập nghiệp-đoàn canh-nông, với Quỷ tương-trợ, mà ông là Chủ tịch, đến năm 1913. Được bầu làm Nghị-viên năm 1922 và giữ chức vụ này trong suốt 17 năm, đến năm 1939.

Nguyễn-Ngọc-Diệm. - Sanh tại Hòa-An năm 1891. Học trường Trung-học Chasseloup-Laubat, nổi tiếng tài giỏi. Năm 1914, làm thư-ký Phủ Thủ-Hiến Nam-Kỳ. Năm 1920, đậu vào Trường Cao-Đẳng Luật-học và Hành-chánh tại Hà-Nội. Ra làm việc, thăng lên Tri-huyện, Tri-phủ rồi thăng Đốc-Phủ-sứ ngoại hạng trong năm 1940. Năm 1942, được thưởng Bắc-Đẩu Bội-Tinh.

Michel Nguyễn-Văn-Vĩ. - Sinh năm 1892, Cử-nhân luật, đậu bằng Cao-Đẳng thương-mại (Hautes Études Commerciales) và là người Việt-Nam đầu tiên tại trường Cao-Đẳng thương-mai. Từng làm giám đốc Pháp-Hoa Ngân-Hàng và là bạn chí thân của cựu Thống-Đốc Nam-Kỳ Hoeffel.

Sau một thời gian ngắn tập sự tại Kỷ-Thương Pháp-Hoa Ngân-Hàng ở Paris, ông được bổ vào năm 1927 về chi nhánh ở Sài-Gòn. Năm 1929, ông được bổ làm Ủy-Quyền (Fondé de pouvoir) và năm 1935 là Thanh-Tra Ngân-Hàng ấy.

MỘT ÍT NHÂN-VẬT HIỆN-ĐẠI

Nguyễn-Thành-Giung. - Sinh năm 1894 tại Tân-Hưng. Sang Pháp du học vào Phân-khoa Khoa-học ở Marseille. Đậu Tấn-sĩ Vạn-vật học, hạng ưu.

Trở về nước, làm giáo-sư dạy khoa vạn-vật học ở Trường Sư-phạm, Chasseloup-Laubat và Lycée Pétrus-Ký Trương-Vĩnh-Ký, hiệu trưởng Trung-học Mỹ-Tho. Từng là Tổng-trưởng giáo dục trong Chánh-phủ Nguyễn-Văn-Thinh, Chánh-phủ Trần-Văn-Hửu, Nguyễn-Văn-Tâm. Hiện nay, ông còn khỏe mạnh.

oOo

Trần-Quang-Đệ. - Sanh năm 1905 tại Mỹ-Long, đổ Bác-sĩ y-khoa. Ông là một trong những vị bác-sĩ có biệt tài giải phẫu danh tiếng. Tác giả quyển "Tumeurs à Myélophaxe des Synoviales Articulaires. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng:

- Bác-sĩ giải phẫu bệnh-viện Lalung-Bonnaire

- Cựu nội-trú các bệnh-viện Paris (1932-1936)

- Thạc-sĩ y-khoa

- Hội-viên Hội-đồng Đô-thành

- Hội-viên Hội-đồng Quản-trị vùng Sài-Gòn-Chợ-Lớn

- Giám-đốc Bệnh-viện Bình-dân 1960-1961 và từ năm 1964 cho đến nay là Viện-trưởng Đại-học Sài-Gòn.

Trần-Lữ-Y. - Sinh năm 1926, bác-sĩ y-khoa Đại-học Sài-Gòn năm 1952. Cấp bằng chuyên-môn về Huyết-học, Đại-học Y-khoa Paris, bác-sĩ thường trú bệnh-viện Pháp. Ông từng tham gia chánh-phủ, nghiễm-nhiên là Tổng-trưởng Bộ Y-tế trong chánh phủ Nguyễn-Cao-Kỳ 1966-1967.

Tổng-trưởng Y-tế trong chánh phủ Nguyễn-Văn-Lộc 11-67 và chánh-phủ Trần-Văn-Hương cho đến lúc chánh-phủ này đổ.

Đề cập đến một trong những vị bác-sĩ hiện đại của Sa-Đéc, chúng tôi cần phải nhắc đến cố Bác-sĩ Nguyễn-Văn-Ngởi. Ông đã gây được nhiều cảm tình cũng đồng bào mọi giới ở thủ đô qua những việc làm và hành-động. Ông tận tụy giúp đỡ cho bệnh-nhân với một tinh-thần bất vụ lợi. Nay ông đã mất nhưng tên tuổi vẫn còn lắm người ca tụng.

Hơn nữa, còn có những nhân-tài Sa-Đéc hiện đang ở ngoại-quốc, như ông Trịnh-Văn-Chấn, người Sa-Đéc. Nhà ở tại bến đò xã Tân-Hưng, du học ở Hương-Cảng năm 1946. Hiện ông về Mỹ-quốc dạy Việt-ngữ cho nhân-viên cao-cấp Tòa Đại-Sứ Mỹ.

Bà Huỳnh-Thị-Thủy-Tiên là vợ của Tấn-Sĩ Kỹ-Sư (Doctor in Engineering M.I.T.) Nguyễn-Văn-Lễ, là người phụ-nữ đầu tiên đổ bằng Dược-sư tại Đại-học đường Paris và bằng Doctor of Pharmacy tại Mỹ-quốc. Hiện đang cai quản các phòng bào chế dược-phẩm tại một bệnh-viện ở Los Angeles (Mỹ) và bệnh-viện Nhi-đồng ở tại Mỹ-quốc. Bà cũng là người Sa-Đéc.

Tóm lại, người dân Sa-Đéc đa số là bậc tài hoa, ra phục vụ mọi ngành khắp trên đất nước và hải ngoại. Một số nhân vật ở nội địa hiện nay, kẻ mất người còn, thảy đều đáng ca ngợi về tài năng. Một số đông đang bôn ba hải ngoại để phục vụ tranh đấu cho quê hương cũng là đáng mến.

Chúng tôi không hề đề cao, tán dương công nghiệp của một cá nhân nào, điều ấy để quyền lịch sử phê phán. Chúng tôi chỉ nêu một số trí thức có chức phận trong ngành chuyên môn của Sa-Đéc đó thôi, trên tinh thần vô tư. Mong bạn đọc hiểu cho. Thiết nghĩ cũng còn nhiều nhân vật Sa-Đéc tên tuổi trong quá khứ cũng như hiện tại có nhiều thành tích vẽ vang, làm những điều ích nước lợi dân. Nhưng tiếc rằng công việc sưu tầm khó mà đầy đủ hết. Xin bạn đọc thông cảm thứ lỗi cho vì còn nhiều sơ sót.

Chú thích:

[1] Vùng Cao-Lãnh ngày xưa, vẫn là một quận của tỉnh Sa-Đéc còn biết bao nhân vật ưu tú khác nữa. Nhưng ngày nay Cao-Lãnh đã tách ra làm tỉnh Kiến-Phong cho nên chúng tôi chưa ghi nhận với những nhân vật ưu tú ấy vào quyển Sa-Đéc này. Trong tương lai gần đây, chúng tôi sẽ cố gắng trình bày quyển "Cao-Lãnh Xưa và Nay", cố nhiên chẳng quên đề cập những nhân-tài của Cao-Lãnh ngày nay, tức phần đất của Sa-Đéc xưa.

.