- 26 - KHÓ THỞ

Hô hấp là công việc tự nhiên của cơ thể do đó trong việc thở hít bình thường, chúng ta không có ý thức, hay nói cách khác không để ý đến. Khi làm việc nặng, dùng sức, chúng ta có thể thấy thở nhanh và nhiều hơn, tuy nhiên người khoẻ mạnh bình thường sẽ không thấy khó chịu. Khó thở xảy ra khi nào làm việc gì quá nặng, quá sức hoặc bị bệnh dù không làm việc gì hay làm việc nhẹ cũng luôn cảm thấy ý thức sự khó khăn trong việc thở hít Như vậy khó thở là một triệu chứng chủ quan và thay đổi tùy từng người. Nhiều người bị bệnh nặng nhưng không than phiền về khó thở mấy. Trái lại, nhiều người bệnh ít không đáng kể nhưng cảm thấy khó thở làm khó chịu rất nhiều. Thường triệu chứng khó thở hay được mô tả như không đủ không khí, hít vào không đủ, cảm thấy nghẹt, ngực nặng thở không vô, mệt ngực …v..v... Cách diễn tả rất nhiều và trình độ cũng khác nhau. Khó thở có thể xảy ra thường trực, lúc nào cũng có cảm giác khó thở hoặc khó thở xảy ra đột ngột. Ngoại trừ vì tâm lý, khó thở xảy ra bất thường, đột ngột hay do những bệnh nặng, nguy hiểm gây ra, đôi khi phải cấp cứu. Khó thở ở nhiều người có thể hay xảy ra về ban đêm, đang ngủ làm thức giấc và cảm thấy khó thở. Đây là một trong những triệu chứng của bệnh tim. Ngoài ra nhiều người bị khó thở khi nằm, phải ngồi dậy để thở. Hiếm hơn là trường hợp một số ít người chỉ bị khó thở khi nằm nghiêng bên phải hay bên trái, cũng hay do bệnh về tim gây ra. Tại sao bị khó thở? Khó thở xảy ra khi các bắp thịt hô hấp phải làm việc nhiều hơn thường lệ để có được mức hô hấp cần thiết cho cơ thể. Ý thức được sự khó thở xảy ra khi não bộ nhận biết những tín hiệu về sự kích thích quá đáng hay bất thường của trung tâm điều khiển sự hô hấp nằm trong khu vực hành tủy. Các sự kích thích gây ra triệu chứng khó thở thường bắt nguồn từ những vùng cảm nhận gọi là receptors ở trong phổi qua giây thần kinh số 10, hoặc các giây thần kinh cảm giác từ các bắp thịt sườn, hoành cách mô là những bắp thịt hô hấp. Những bệnh nào gây ra khó thở? Khó thở là triệu chứng của các bệnh về phổi, các bệnh về tim và sau cùng là bệnh về tâm lý. Như vậy có thể rất nhiều thứ bệnh khác nhau của các cơ quan trên gây ra khó thở. Việc tìm hiểu đích xác do bệnh nào phải cần khám nghiệm và thử nghiệm để định bệnh. 1- Khó thở do các bệnh phổi gầy ra. Bệnh phổi thường nhất gây ra khó thở là suyễn. Suyễn làm khó thở lúc thở ra vì đường khí quản bị co thắt, nghe phổi sẽ có tiếng khò khè ở giai đoạn thở ra. Sưng cuống phổi kinh niên cũng gây ra khó thở, bệnh nở cuống phổi gọi là bronchiectasis gây ra khó thở và khạc đàm nhiều. Những người hút thuốc lá quá nhiều bị chứng trương phình phổi gọi là emphysema cũng bị khó thở vì suy nhược hô hấp. Khó thở cũng có thể do bị nghẹt đường hô hấp phía trên. Quan trọng và nguy hiểm là những trường hợp bị sặc, đồ ăn chạy vào khí quản làm nghẽn, gây ra không thở được, phải cấp cứu. Hoặc có những trường hợp bị sưng và phù lưỡi gà do dị ứng gây ra, làm nghẹt đường thở, cũng phải cấp cứu. Ngoài ra các bệnh phổi do nhiễm trùng như sưng phổi, lao …v..v.. hoặc ung thư phổi cũng gây ra khó thở. Những bệnh nặng và nguy hiểm khác còn có những trường hợp cục máu chạy lên mạch máu phổi làm nghẹt động mạch phổi, gây khó thở và nhiều biến chứng tai hại khác. 2.- Khó thở do bệnh tim gây ra. Các bệnh tim gây ra khó thở vì lý do suy tim sẽ làm cho ấp suất trong các vi quản của mạch máu phổi tăng lên và làm nước dồn từ máu vào chỗ giữa các mô tế bào phổi làm phù. Những bệnh về van tim như nghẹt van tim, hở van tim, bệnh tim bẩm sinh, bệnh nghẹt động mạch tim. . . đều có thể gây ra suy tim và gây triệu chứng khó thở. Khó thở do bệnh tim thường xảy đến từ từ. Đi bộ nhiều bắt đầu cảm thấy khó thở, leo cầu thang một hai lầu là khó thở. Tình trạng nặng hơn, không làm gì cũng cảm thấy khó thở, nhiều khi phải ngồi mới thở được, hoặc khi đi ngủ phải nằm hai ba gối mới dễ thở và ngủ được. Triệu chứng nặng hơn nữa là khi đang ngủ bị khó thở rất nặng phải ngồi dậy thở, thường có khi bị phù phổi, có nước làm thở không được và nguy hiểm đến tính mạng. Phân biệt khó thở do bệnh phổi hay bệnh tim thường dễ dàng với các triệu chứng khác đi kèm, tuy nhiên đôi khi ở giai đoạn đầu, có thể khó phân biệt. Những trường hợp này phải làm thử nghiệm như đo hô hấp phổi gọi là pulmonary function study hay làm những thử nghiệm về tim như đo siêu âm tim, dùng chất phóng xạ chụp hình và đo mức làm việc của tim gọi là radionuclide ventriculography để phân biệt bệnh tim hay phổi và định bệnh chính xác là bệnh gì. 3,- Khó thở do tầm lý. Khó thở do tâm lý rất thường thấy. Thường do lo âu quá đáng (anxiety neurosis) hay buồn phiền quá độ. Chứng thở nhanh do tâm lý bị xúc động gọi là hyperventilation hay gây ra cảm giác khó thở nặng, làm sợ hãi hơn nữa và càng thở nhanh hơn. Thường khó thở do thở nhanh này hay làm tê tay tê chân. Lý do là thở nhanh quá, trong máu bị thiếu chất thán khí C02 và gây tính kiềm trong máu làm tê tay, chân hay cứng tay cứng chân. Khó thở do tâm lý thường làm phải hít những hơi thật dài, tuy nhiên ngoài ra không có triệu chứng gì khác và khám nghiệm hay làm thử nghiệm định bệnh cũng không thấy có bệnh gì. Khó thở do tâm lý thấy nhiều ở người đàn bà hơn đàn ông và có thể đi kèm với những dấu hiệu của rối loạn tâm lý khác. Khi bị khó thở phải làm gì? Những trường hợp nặng bị khó thở đột ngột, cấp tính, thường là những bệnh nguy hiểm cần phải đưa vào nhà thường cấp cứu ngay. Thí dụ như bị phù nước trong phổi, suyễn nặng cấp tính, bị nghẹt đường khí quản do vật lạ rơi vào hoặc sưng phù lưỡi gà gọi là glottis edema chặn đường thở v.v. . . Khó thở từ từ, càng ngày càng bị nhiều, có thể do bệnh tim, bệnh phổi cần phải đi khám nghiệm và làm thử nghiệm để định bệnh và chữa trị tùy theo đó. Chỉ khi nào khám kỹ lưỡng không thấy các bệnh như đã nếu ở phần trên mới có thể cho là khó thở do tâm lý. Tóm lại, khó thở là một triệu chứng quan trọng báo hiệu một bệnh thường là về bệnh tim hay bệnh phổi cần phải được lưu ý. Sự chữa trị tùy thuộc vào tìm nguyên nhân đích xác để trị liệu cho đúng mức và hiệu quả.