- 28 - Phù Chân

Hỏi: Chân tôi hay bị phù, ấn vào da đôi khi thấy lỏm xuống, tôi đi chữa bệnh thấy đở được ít lâu rồi bị lại. Xin bác sĩ cho biết tại sao bị phù chân và có cách nào chữa dứt được không? Trần thị H.L

Đáp： Chứng bệnh phù thũng (adema) là do lượng nước của phần nắm giữa các mô tế bào tăng lên qúa nhiều gây ra phù. Bình thướng có sự cân bằng giữa các mô tế bào ; vì một lý do nào đó làm thay đổi sự cân bằng này, nước tích tụ quá nhiều ở bên ngoài mạch máu nếu lên đến trên vài lít sẽ gây ra triệu chứng phù. Phù thũng có thể xảy ra khắp người, từ mặt đến chân, hoặc chỉ xảy ra ở một phần như trong bụng làm bụng trướng như người bị bệnh gan chẳng hạn, hoăc chỉ xảy ra ở chân. Dấu hiệu dễ dàng để biết bị phù là khi dùng tay ấn mạnh xuống da ở phía trên xương chân, nếu thấy để dấu lõm vào lúc thả ngón tay ra là có triệu chứng phù. Nguyên nhân căn bản của phù là vì cơ thể giữ lại quá nhiều chất muối và nước. Bình thường thận là cơ quan lọc máu và bài tiết chất muối và nước nên người bị bệnh thận như viêm thận làm hoạt động của thận về việc thải muối bị suy giãm sẽ làm phù. Ngoài ra, những người bị bệnh thận có thể mất rất nhiều chất đạm trong nước tiểu nếu lên đến vài grams chất đạm trong máu xuống thấp. Khi mức độ này quá thấp, áp suất do chất đạm tạo ra gọi là oncotic pressure xuống thấp làm nước sẽ chạy từ trong máu ra phần giữa các mô tế bào (intertitium) và gây ra phù. Những người bị bệnh thận bị gây ra phù này có thể định bệnh dễ dàng bằng cách thử nước tiểu xem có nhiều chất đạm không? Thử nghiệm thường dùng là nhúng một que giấy tẳm chất hóa học vào nước tiểu (urine dipstick) nếu có chất đạm sẽ đổi màu xanh đậm và định bệnh được ngay. Các bệnh thận gây ra chứng này thường là những bệnh nặng và chữa trị tương đối khó khăn, để phân loại bệnh chính xác đôi khi phải dùng kim xuyên vào thận để lấy ra một miếng nhỏ gọi là biopsy và xem dưới kính hiển vi mới xác định loại nào được. Ngoài bệnh thận, một nguyên nhân quan trọng khác của phù là bệnh suy tim. Khi tim bị suy vì một bệnh tim nào đó như nghẹt van tim quá nặng, bị heart attack v.v… bắp thịt tim co bóp đẩy máu không đủ làm giãm lượng máu đẩy từ trong tim ra. Khi lượng máu này quá thấp, hệ thống chất hóa học được tiết ra trong thận gọi là renen-angiotensin sẽ làm cho thận giữ lại nhiều muối và nước hơn nên cũng gây phù. Ngoài ra có những cơ chế khác như một chất kích thích tố gọi là antindiuretic hormone cũng được tiết ra để giữ nước lại, mạch máu của thận bị co thắt làm giảm sự lọc máu v.v…tựu trung đều làm cho cơ thể giữ chất muối và nước và gây ra phù. Người bị bệnh suy tim thường có thêm những triệu chứng khác như khó thở vì khám nghiệm định bệnh sẽ có những dấu hiệu của bệnh tim để phân biệt. Muốn biết đích xác thường phải đo tim bằng EKG, chụp hình quang tuyến, đo tim bằng siêu âm hoặc chụp hình tim bàng chất phóng xạ. Phù còn có thể do bệnh cứng gan gây ra. Những người nghiện rượu lâu ngày bị cứng gan do rượu (cirrhosis) hay bị viêm gan kinh niên trở nặng thành cứng gan sẽ làm cho sự lưu thông máu qua gan bị ngăn trở và làm chất đạm trong máu xuống quá thấp sẽ gây ra phù. Thường bị bụng trướng có nước gọi là asites, phù chân, đi kèm với vàng mắt vàng da định bệnh được dễ dàng. Bệnh cứng gan đến giai đoạn phù này chữa trị chỉ bớt tạm phù rồi sẽ bị lại và đi dần đến hôn mê và chết. Ngoài những bệnh nặng kể trên, phù còn có thể do một số những bệnh khác tương đối dễ chữa hơn. Thiếu ăn làm lượng chất đạm quá thấp trong máu sẽ gây phù. Tại Việt Nam, những trường hợp thiếu sinh tố B1 gọi là bệnh beri-beri đi kèm với trường hợp đói, thiếu ăn cũng sẽ gây phù vì làm suy tim, đi kèm với liệt dây thần kinh. Một số người bị bệnh tiêu hóa không hấp thụ đồ ăn được cũng có thể bị phù vì thiếu chất đạm. ngoài ra còn có những trường hợp hiếm hơn như bệnh thiếu kích thích tố giáp trạng (hypothyroidism).