- 31 - Chóng mặt

HỎI

Tôi hay bị chóng mặt. Mỗi khi đi máy bay hay đi xe hơi lâu, tôi bị chóng mặt như say sóng, đôi khi ói mửa. nhiều khi cảm lạnh hay ăn đồ gì không hợp, tôi cũng bị chóng mặt, ói. Xin bác sỉ cho biết tại sao hay bị bệnh này và cách chữa ra sao.

Đáp:

Chóng mặt là chứng thường thấy, tuy nhiên triệu chứng chóng mặt (dizziness) thường dùng để diễn tả nhiều trạng thái khác nhau. Chóng mặt như say sóng bà tả ở trên là chóng mặt với cảm giác như cơ thể quay vòng vòng hoặc như cảnh vật chung quanh quay cuồng (vertigo). Nhiếu người diễn tả chóng mặt như mắt hoa đầu váng, sắp sửa như ngất đi (faintness), đây là loại chóng mặt do áp huyết quá thấp khi ngồi xuống đứng lên quá nhanh, áp huyết thay đổi đột ngột và hạ quá thấp. Một số người diễn tả chóng mặt như đi dứng không vững, lảo đão muốn ngã, như trong các trường hợp người già bị bệnh mất cảm giác của dây thần kinh do bệnh tiểu đường gây ra, hoặc bệnh Parkinson làm cử động khó khăn v.v….

Trở lại với chứng chóng mặt kiểu say sóng (vertigo) như đã hỏi trên, nguyên nhân của chứng này là sự xáo trộn của vùng tai trong điều khiển sụ thăng bằng của cơ thể gọi là vestibular system. Tai được chia ra ba phần: tai ngoài, sau màng nhỉ là tai giữa và sau cùng là tai trong. Bên trong cùng của tai gần vùng xương là ba ống nhỏ hình bán nguyệt chứa nước chạy lên xuống và hai cục xương tai nhỏ gọi là utricle và saccule thu nhận nhưng thay đổi về vị trí và sự cử động của cơ thể. Những biến đổi này được tiếp nhận và truyền qua dây thần kinh số 8 chạy đến vùng thần kinh của cuống não bộ, nơi đây sẽ liên lạc với các dây thần kinh điều khiển sự cử động của mắt như dây số 3, 4, 6. Điều này giải thích tại sao khi chóng mặt, mắt ta đảo liên hồi. Ngoài hệ thống tai trong điều khiển sự cân bằng, cơ thể cũng nhờ đến hệ thống thị giác và cảm giác từ ngoài da, từ khớp xuơng và bắp thịt để nhận biết về vị trí của cơ thể và giữ cho cơ thể được thăng bằng.

Khi những xáo trộn về những cảm giác này đến quá nhanh và quá nhiều, cơ thể không có thì giờ để đáp ứng và điều chỉnh, như khi đi máy bay nhồi lên nhồi xuống hay đi tàu bị sóng, hệ thống tai trong điều khiển sự thăng bằng bị rối loạn sẽ gây ra hiện tượng chóng mặt. Những thay đổi về mắt quá nhanh như khi xem TV, xi nê với các màn xe rượt chạy vùn vụt làm hai hệ thống thị giác và hệ thống tai trong không kịp điều chỉnh với nhau đôi khi gây ra choáng mặt vì lý do đó.

Chóng mặt như kể trên thực sự là những hiện tượng bình thường cơ thể, người nào cùng có thể bị chóng mặt vì say sóng hoặc những thay đổi do mắt hoặc do trèo quá cao v.v…gây ra. Có người dễ bị chóng mặt, người khác bị ít hơn. Điều này có lẽ tùy thuộc vào bản tính di truyền. Thường đu dây, làm xiếc v.v…thường cả gia dình cùng theo một nghề, ít bị chóng mặt hơn các giống dân khác. Điều này giải thích tại sao dân Mỹ thích đi roller-coaster trong khi phụ nữ Á châu ít khi dám chơi trò này!

Nếu không phải vì những hiện tượng bình thường như đi máy bay, tàu, xe hơi hoặc thay đổi về mắt v.v…tự nhiên bị chóng mặt thường do bệnh về tai trong gây ra. Những nguyên nhân gây ra rối loạn về tai trong gồm có nhiễm trùng, hoặc vi trùng, hoặc thường hơn cực vi trùng như bị cảm lạnh, cúm v.v… chấn thương đầu ảnh hưởng đến tai cũng có thể gây ra chóng mặt vì rối loạn của vùng tai trong. Ngoài ra một số thuốc men cũng có thể gây ra tác dụng này, rượu cũng như trúng độc v.v…cũng gây ra bệnh về tai trong. Một bệnh của tai trong gọi là Mèniere`s disease gây ra chóng mặt thường đi kèm với điếc tai và tiếng dế kêu trong tai (tinnitus).

Bệnh nguy hiểm hơn gây chóng mặt là một loại bướu trong não. Không định bệnh được sớm để giải phẩu có thể nguy hiểm đến tính mạng. Ngoài ra một số trường hợp mạch máu trong não vùng phía sau bị nghẹt cũng có thể gây ra chóng mặt nhưng thường đi kèm với những triệu chứng thần kinh khác.

Chóng mặt như vậy là một triệu chứng có thế xảy ra với nhiều bệnh khác nhau. Điều quan trọng là loại trừ những bệnh nguy hiểm như đã nói ở trên. Nếu chóng mặt do chứng bệnh về tai trong, thường chỉ cần nghỉ ngơi và dùng thuốc để chống chóng mặt loại antihistaminics như thuốc Meclizine (tên thương mại Antivert) hoặc thuốc vừa chữa chóng mặt vừa chữa ói như Phenergan. Đôi khi phải dùng thuốc mạnh hơn như loài Scopolamine hay thuốc an thần loại Diazepam (valium).

Để ngừa chóng mặt trước khi đi máy bay, đi biển, đi xe v.v… có thể dùng thuốc loại anti-motion sickness như Dramamine bán không cần toa, uống một viên nửa giờ hay một giờ trước khi đi. Một loại thuốc mới hơn là loại thuốc dán sau tai Transderm-Scop, dùng trong trường hợp đi lâu bằng đường biển, hay đi máy bay ra ngoại quốc quá xa. Thường phải dán một miếng sau tai bốn tiếng trước khi đi du lịch. Hiệu quả có thể kéo dài trong ba ngày để ngăn chận chóng mặt, ói mửa. Thuốc này là loại scopolamine khá mạnh, cần phải có toa; một số người có thể không dùng được vì bị phản ứng. Những người bị chóng mặt quá nặng khi di chuyển bằng máy bay, tàu thủy, kèm theo ói mửa nhiều, dùng các loại thuốc trên không hiệu quả, thường phải dùng Phenergan uống nửa tiếng hay một tiếng trước khi đi và tiếp tục sau đó mỗi tám tiếng. Thuốc này tuy khá xưa nhưng có lẽ công hiệu hơn cả cho nhũng trường hợp chóng mặt nặng tuy thường hay gây ra buồn ngủ.