- 32 - Ngất xỉu

Ngất xỉu là một triệu chứng khá thường thấy, tuy có thể xảy ra ở người bình thường nhưng cũng có thể là dấu hiệu của những bệnh quan trọng. Trước hết ngất xỉu là gì? Ngất xỉu là trạng thái mất ý thức đi kèm với tình trạng yếu của bắp thịt, làm không đứng vững được. Thường nói ngất xỉu là mê hẳn trong một thời gian ngắn không biết gì, tuy nhiều trường hợp, người bệnh vẫn có ý thức phần nào chung quanh mình, diễn tả như "muốn xỉu" hơn là ngất hẳn. Cảm giác muốn xỉu thường đi trước, thấy mọi sự quay cuồng như nền nhà lao đao, di chuyển. Sau đó có thể mắt mờ, tai nghe kêu o o, đi kèm với cảm giác muốn buồn nôn. Mặt thường lúc đó nhợt nhạt, mồ hôi toát ra như tắm. Ngất đi hẳn sau cùng xảy ra. Trong những trường hợp thông thường. nhẹ, khi bị xỉu ngã hay nằm xuống đất, máu không bị trọng lực ngăn trở nên có thể dồn về óc và người bệnh tỉnh dậy và trở lại trạng thái bình thường. Lý do của ngất xỉu như vậy là vì máu không dồn đủ về óc khi ở tư thế đứng. Bình thường ¾ máu trong cơ thể nằm ở trong hệ thống tỉnh mạch, ở vị thế đứng, máu chạy lên trên óc được vì tim bơm máu và các động mạch co thắt giữ huyết áp đầy đủ: ngoài ra vận động di chuyển sẽ làm máu chạy về tim thay vì nằm đọng lại trong tỉnh mạch dưới chân. Các bệnh về phản xạ mạch máu co thắt, bệnh tim … làm ngăn trở các cơ chế trên như vậy đều có thể gây ra ngất xỉu. Bệnh nào gây ra ngất xỉu? - Ngất xỉu do phản xạ về co thắt mạch máu, gọi là vasovagal syncope. Ngất xỉu kiểu này có thể xảy đi xảy lại, liên quan tâm lý nhiều như sợ hãi quá độ, đau đớn quá ... Khi ngất xỉu, áp huyết hạ thấp xuống đột ngột, tim đập chậm lại làm máu càng thiếu để dồn lên óc và kết quả gây ra xỉu. Thường loại xỉu này không phải chữa trị gì. Chỉ cần cho nằm với chân giơ cao lên và loại bỏ nguyên nhân gây ra xúc động tâm lý mạnh sẽ hết. - Ngất xỉu do áp huyết thấp. Một số người bệnh có chứng áp huyết thấp kinh niên, khi ở vị thế nằm hay ngồi, đứng lên nhanh quá áp huyết xuống quá thấp sẽ bị xỉu. Thường xảy ra ở ngươi già, nằm nhiều, ít hoạt động, đi lại. Nhưng người bị bệnh tiểu đường, nghiện rượu kinh niên, thiếu sinh tố B1 … hay bị chứng áp huyết thấp lúc đứng lên đột ngột này. Những người uống thuốc trị áp huyết cao uống qúa liều, uống thuốc lợi tiểu nhiều, ra mồ hôi nhiều mà uống nước ít hay dễ bị ngất xỉu . Một trường hợp đặc biệt cũng hay xảy ra ở người già là bị ngất xỉu sau khi đi tiểu. Lý do là bọng đái đang căng phồng do nhịn lâu, khi tiểu ra làm phản xạ hạ áp huyết, kèm thêm với đang đứng làm áp huyết quá thấp gây xỉu. - Ngất xỉu do bệnh tim. Một trong nhưng nguyên nhân quan trọng nhất của ngất xỉu là những bệnh về tim, đặc biệt là những bệnh rối loạn về nhịp tim. Nhịp tim quá chậm dưới 35-40 nhịp một phút hay quá nhanh trên 180 nhịp một phút đều có thể làm té xỉu. Bệnh làm tim đập chậm thường do những luồng điện làm bắp thịt tim co bóp bị ngăn chận gọi là atrioventricular block, thấy ở người già, đôi khi ở người trẻ nhưng hiếm hơn. Ngất xỉu xảy ra khi nhịp tim chỉ còn 30-35 nhịp một phút, hay tim đứng lại luôn không đập trong một vài giây, người bệnh ngã xỉu bất thình lình, sau đó tim đập lại mau hơn và tỉnh lại. Chứng này gọi là Stokes-Adams attacks, có thể lâu lâu xảy ra hay có thể xảy ra vài lần trong một ngày. Các bệnh làm tim đập chậm khác là bệnh của trung tâm điều khiển nhịp tim gọi là sinus node, đôi khi làm tim đập rất chậm, có lúc lại làm tim đập quá nhanh gọi là bradycardia-tachycardia syndrome. Các bệnh tim đập chậm làm ngất xỉu này nguy hiểm vì có thể làm tim ngừng luôn và chết. Bị loại này phải chữa bằng cách mổ để gắn máy điều khiển nhịp tim gọi là pacemaker trong người thường các pacemaker này chạy bằng battery, được đặt dưới da trước ngực, với dây điện luồng theo mạch vào tim để điều khiển nhịp tim cho đều. Tim đập nhanh cũng làm xỉu. Các bệnh này thường hay do bẫm sinh, thấy ở người trẻ tuổi, làm tim đập nhanh hằng hai trăm nhịp một phút làm xỉu vì đập nhanh quá không kịp đổ về tim, mức bóp đẩy máu kên óc còn quá ít, làm xỉu. các bệnh này có nhiều loại, thường nhất là các bệnh gọi là supraventricular arythmias, nguy hiểm hơn lá các chứng tim đập quá nhanh do bị nghẹt động mạch tim gọi là ventricular arythmias, có thể làm chết bất thình lình. Các bệnh về van tim như nghẹt van tim đại động mạch gọi là idiopathic hypertrophic subaortic stenosis có thể làm ngất xỉu khi hoạt động nhiều, chơi thể thao mạnh. Những trường hợp các lực sĩ chơi football, basketball đang chơi bị ngất xỉu hay bị nặng nhiều khi chết luôn có thể do những loại nghẹt van tim này gây ra, hoặc đi kèm thêm với rối loạn nhịp tim khi bị các loại bệnh van tim bẩm sinh này. - Những bệnh khác gây ra ngất xỉu. Một số ngươi, nhất là người lớn tuổi có cơ quan ảnh hưởng đến nhịp tim gọi là carotid sinus nằm ở động mạch cổ rất nhạy cảm. Khi xoa bóp hay đè mạnh ở chỗ cổ dưới càm nơi có cơ quan carotid sinus này sẽ làm tim đập chậm lại, hoặc áp huyết hạ xuống. Những người bị bệnh cơ quan này quá nhạy cảm nhiều khi mặc cở áo quá chật, đè lâu vào cổ, hoặc bất thình lình ngoái cổ thật nhanh và mạnh làm kich thích cơ quan carotid sinus gây tim đập rất chậm và làm xỉu. Trường hợp hiếm khác nửa là đôi khi ho quá nhiều, quá lâu và ho mạnh gây ra xỉu, gọi là tussive syncope. Lý do là khi ho mạnh, áp suất trong lồng ngực tăng cao làm máu chảy về tim ít hơn và bơm ra không đủ lên óc gây ra xỉu. chứng này thấy nơi những người già bị viêm cuốn phổi kinh niên ho liên hồi, nhưng cũng ít xảy ra. Những bệnh gây ra muốn xỉu nhưng không ngất hẳn. Nhiều bệnh khác gây ra cảm giác muốn xỉu nhưng không đến nỗi ngất đi hẳn, vẫn còn ý thức được chung quanh. Thường nhất là chứng thở quá nhanh do lo âu quá độ gọi là hyperventilation. Thở nhanh quá làm mất chất thán khí trong máu làm tê tay tê chân và cảm giác muốn xỉu, hay thấy ở nhưng người đàn bà bị tâm lý xáo trộn. Một bệnh thường khác cũng gây cảm giác muốn xỉu là lượng đường trong máu quá thấp gọi là hypoglycemia. Khi mức đường trong máu chỉ còn 30-40mg% thường làm mệt, mồ hôi toát ra, tim đập nhanh và cảm giác như muốn xỉu. Hay xảy ra hai ba tiếng sau khi ăn. Một số người trước khi bị tiểu đường bị chứng này trước khi phát hiện bệnh tiểu đường hẳn. Hiếm hơn là những bệnh của tuyến tụy tạng Pancryas, hay bệnh thượng thận, bệnh não thùy, bệnh gan nặng. Đôi khi nhưng người bị tiểu đường chích insulin quá liều cũng bị chứng này gây ra xỉu. Một bệnh quan trọng gây ra cảm giác muốn xỉu là những trường hợp bị nghẹt mạch máu đầu, gây ra muốn xỉu, liệt một bên tay, một bên chân, nhìn chập đôi trong một chốc lát gọi là TIA+s hay transient ischemic attacks. Bị muốn xỉu có kèm triệu chứng như trên phải coi chừng sắp bị đứt mạch máu đầu (stroke) và phải chữa trị ngay. Ngất xỉu do kinh giật Những chứng ngất xỉu trên thường không có kinh giật đi kèm, tuy có thể đôi khi thấy một ít bắp thịt nhỏ trên mặt giật nhẹ. Chứng kinh giật gọi là seizures hay epilepsy khác vì làm giật tay, chân mạnh và làm mất ý thức chung quanh. Phân biệt giữa kinh giật và ngất xỉu thường cũng dễ dàng tuy đôi khi phải làm thử nghiệm để chắc chắn hẳn. Tóm lại, chứng ngất xỉu xảy ra khá thông thường và có thể do những nguyên nhân nhẹ, tuy nhiên một số trường hợp có thể do những bệnh nguy hiểm gây ra. Khi bị ngất xỉu thường phải đi khám nghiệm để biết rõ nguyên nhân và loại trừ những trường hợp bệnh nặng. Quan trọng nhất là đo tim để biết về nhịp tim hoặc làm những thử nghiệm khác để biết rõ hơn về tình trạng của tim. Một ít trường hợp không phân biệt được với bệnh kinh giật sẽ phải đo điện não kế gọi là electroencephalogram để định bệnh.