27. HỌA SĨ LIM KHIM KATY (1978) SÀI GÒN “TĨNH HỌA”

Sinh sau Bé Ký đúng 40 năm, Lim Khim Katy là nữ họa sĩ cùng thời với tôi, cùng sống tại Sài Gòn, nhưng chưa có dịp quen biết, nên đây vẫn là chân dung mường tượng. Hiện nay, chị là một trong số ít họa sĩ trẻ có tác phẩm bán chạy, với bảng màu tươi vui, hài hòa, mới nhìn tưởng đây là con đường của tranh thời trang. Thế nhưng diện mạo của Lim Khim Katy dường như được phác họa ở góc khác, nơi những tác phẩm của chị nắm bắt và sẻ chia được đời sống khốn cùng của các dân nhập cư đô thị.

“Các tác phẩm của Lim Khim Katy là sự pha trộn bất thường, khó nắm bắt, của nhiều phong cách hội họa, từ hiện thực, biểu hiện đến siêu thực, phát triển trong mối quan hệ kín đáo và có chừng mực giữa nghệ thuật hàn lâm và pop art, giữa thực tại nhạy cảm và đời sống nội tâm của con người”, nhà phê bình mỹ thuật Quang Việt.

Tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật năm 2001, Lim Khim Katy chỉ mất một vài năm để trờ thành họa sĩ chuyên nghiệp, theo nghĩa sống thong thả nhờ bán tranh sáng tác. Năm 2010, Lim Khim Katy bảo vệ thành công thạc sĩ mỹ thuật, nghĩa là cô không chịu ngủ quên trong danh vọng và tiền bạc đang bày ra, mà muốn hiểu rõ hơn công việc mình đang làm. Một nữ họa sĩ tự tin, có hiểu biết và khiêm nhường.

Cha gốc Campuchia, mẹ gốc Nam Định, Lim Khim Katy sinh tại An Giang, dân tộc Khmer, sống ở Sài Gòn, theo học Mỹ thuật vì cha sống bằng nghề chép tranh. Lim Khim Katy cũng có vài năm theo nghề của cha, khi vừa tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật; chị cũng là họa sĩ duy nhất trong năm người con. Katy đã thực hiện sáu ‒ bảy triển lãm cá nhân tại Việt Nam, Thái Lan, Trung Quốc và vô số triển lãm chung bên ngoài Việt Nam.

“Tác phẩm của Lim Khim Katy nêu bật tầng lớp lao động Việt Nam và tìm hiểu vai trò của người phụ nữ trong xã hội Việt Nam. Trong các tranh về tầng lớp lao động, chị miêu tả theo phong cách hiện thực, tập trung vào sự gian khổ gắn liền với đời sống của người lao động, nhưng cũng tràn đầy tình cảm và sự cảm thông đối với hoàn cảnh của họ.

Trong các tranh về người phụ nữ, Katy miêu tả sự buồn vui lẫn lộn và gánh nặng bất bình đẳng hôn nhân và gia đình đặt lên người phụ nữ Việt Nam. Tác phẩm trau chuốt, tránh được sự sáo rỗng, rọi ánh sáng vào những con người đã tạo nên phần lớn dân số Việt Nam, nhưng cuộc sống và sự đấu tranh của họ chưa được miêu tả nhiều trong mỹ thuật quốc gia”, dẫn theo Craig Thomas Gallery.

Cách của Katy là đối mặt trực tiếp. Chị nói: “Đi vào đời sống thường nhật của những người lao động nghèo. Gặp, lắng nghe những câu chuyện, những tâm sự, những khó khăn của họ... ‒ để rồi chuyển tải những điều đó lên tranh, bằng tâm hồn và nội lực của chính mình”. Cuối năm 2011, Katy thực hiện triển lãm Ăn và ngủ[2] để nói riêng về hai nhu cầu căn bản, mà vì nhiều lý do, nó đang bị biến tướng trong xã hội đô thị, xã hội công nghiệp và xã hội tiêu xài nhanh. Lim Khim Katy luôn dõi con mắt sẻ chia theo đời sống Sài Gòn đầy nhiễu loạn, nên tranh của chị nắm bắt cái động một cách tĩnh tại.

Lim Khim Katy nói: “Theo tôi, bất cứ ai sống trên Trái Đất này dù ở địa vị nào trong xã hội cũng phải đáp ứng nhu cầu vận hành của cơ thể mình ‒ đó là ăn và ngủ ‒ hai thứ cảm giác tuyệt vời nhất. Trước đây tôi thường thể hiện sự lo lắng, nghèo khó, thiếu thốn, mệt mỏi trên chân dung nhân vật, qua một thời gian tôi cũng cảm thấy mệt giống như họ. Thế rồi tôi muốn ngủ, tôi lại gửi giấc ngủ vào nhân vật, với suy nghĩ đây là cách tốt nhất để họ quên đi tất cả, là cách chữa lành các nỗi đau và phục hồi sức khỏe”.

“Tôi đi xem họ ngủ như thế nào ở các khu lao động nặng, lao động nông nghiệp... Thật tình tôi phải đứng rất lâu để ngắm họ ngủ và tự hỏi sao giấc ngủ của họ lại nhẹ nhàng, giản dị mà say sưa đến thế. Họ ngủ thật dễ, sau khi đặt tô cơm vừa ăn vội sang một bên và chỉ cần một cái mặt phẳng đủ đặt phần lưng là họ ngủ, còn chân, tay thả đâu cũng được. Thật đẹp về tạo hình, thật hay về ý tứ”.

“Là một họa sĩ có nhãn lực và trực giác nhạy bén, lại có biệt tài điều khiển nét bút thật đậm, chắc, khi quánh ngọt, khi xù xì, gân guốc ‒ Lim Khim Katy đặc biệt hay ở những nét phá ngang trên ranh giới hình và nền, làm rung rinh ảo giác về không gian. Trắng và đen thường đóng vai trò tác nhân chủ đạo về thấu thị (visionnaire), phối hợp với các sắc tinh luyện của be, vàng thổ đậm, lục đậm, nâu đậm, lam biếc, đỏ tía ‒ nâng hiệu quả hiện thực lên tầm vóc siêu hình, gây cảm giác ma thuật về khách thể, mở ra thế giới của những giấc mộng, chập chờn giữa đêm và ngày”, Quang Việt nhận định.

Nhà phê bình mỹ thuật Bùi Như Hương thì viết rằng:

“Katy vẽ họ, những người cùng cảnh ngộ, sinh hoạt thành từng tốp như để nương tựa, dựa dẫm, tìm kiếm nguồn an ủi lẫn nhau. Họ cùng đứng ‒ ngồi ‒ ăn ‒ ngủ, các hành vi của nhân vật đôi khi lặp lại hệt như nhau như để khẳng định một sự hiện hữu, tồn tại nhất định nào đó. Và bao trùm lên tất cả là sự trống trải, cô đơn, nghèo nàn, im lặng. Các khuôn mặt căng thẳng, chờ đợi, những đôi mắt lo âu, khắc khoải về tương lai.

Sự cô đơn được nhân lên bởi những khoảng trống trên tranh, những không gian phi địa chỉ, những màu trắng màu xám lạnh lẽo phi thời gian, hoặc một bầu trời hoang vắng phi định hướng. Và sự hiện hữu mong manh phù du của loài người được thể hiện bằng những khoảnh khắc bất chợt, những hành vi thường nhật vội vã như: ăn nhanh, nghỉ trưa, ngủ gật, đi chợ trong mưa... Đó là những khoảnh khắc ngắn ngủi, nhất thời, luôn ở thì hiện tại, không kéo dài và càng không thể nối tới tương lai. Đôi khi, Katy chỉ để lại cho họ, nhân vật của mình, những khuôn mặt với một đốm linh hồn day dứt khắc khoải ở đôi mắt, được vẽ một cách sống động kỹ lưỡng, tài ba. Còn thì, thân thể họ phiêu phất, nhạt nhòa, không đáng kể, được quệt bằng những nhát màu cũng nhạt nhòa phiêu phất.

Tranh của Katy đầy sức mạnh hiện thực, một hiện thực xót xa buồn bã phi nhân bản đang xảy ra nơi thế giới thứ 3, nơi những nước nghèo lao vào quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa một cách mù quáng, ào ạt, nơi những con người đang mất dần ruộng đất, tha hương kiếm sống, ăn ở tạm bợ ven lề đô thị và các khu công nghiệp lạnh lùng vô cảm. Sức mạnh hiện thực này hơn một lần thuyết phục bởi khả năng truyền đạt hình họa vững chãi cũng như bút pháp sơn dầu có nghề của họa sĩ”.

Lim Khim Katy sống kín đáo, hòa nhã và dễ gần, nhưng không vì thế mà được yên ổn, bởi việc chị bán được nhiều tranh đã mang về những cái nhìn thị phi, so đo, soi mói từ đồng nghiệp. Có nhiều ý kiến cho đó là “vẽ chiều thị hiếu”, là hàng chợ, chẳng đáng quan tâm.

Sống trọn vẹn giữa Sài Gòn và khí quyển của nghệ thuật đương đại, đang có nhiều cơ hội hòa nhập vào thị trường mỹ thuật quốc tế, nhưng dường như Lim Khim Katy chọn thái độ đứng bên lề. Chị có một đời sống không nhung lụa từ nhỏ, nên tinh thần và tư duy rất thiết thực, là họa sĩ, nhưng gần như chọn làm “công nhân nghệ thuật”. Chính vì sự tự tại và khổ công này mà Katy có thể tiếp cận được lối đi song song giữa thỏa hiệp thị trường và các tìm tòi cho đời mình, vì thế, rất đáng để chúng ta chia sẻ và hi vọng.

La Hán Phòng, 17/3/2013.