29. NHÀ VĂN LYNH BACARDI (1981) SÀI GÒN HỢP LƯU
Vì tò mò đọc mấy bài báo tiếng Anh (vừa đọc vừa tra từ điển) về một tiểu thuyết mà Lynh Bacardi đã “vừa dịch vừa đọc luôn cho nó tiện”. Sau khi đọc xong mấy bài báo ấy, chị đã quyết định dịch luôn tiểu thuyết kia, cho nên Con Đường Đói Khổ (The Famished Road) của Ben Okri được Nhà xuất bản Văn học và Phương Nam Book phát hành.
Tự nhận mình không phải là người lắm từ nhiều chữ, dịch gian lao lắm, nhưng nếu chỉ nhìn qua văn phong, bản dịch Con Đường Đói Khổ đã là một tiểu thuyết trong tiếng Việt, đọc thấy suôn sẻ, ý tứ rõ ràng. Có lẽ do Lynh Bacardl là một nhà văn có khiếu, vốn nhạy cảm ngôn ngữ, quen chăm chút câu chữ, tìm ý tìm tứ. Hơn nữa, điều này là quan trọng nhất, dù dốt tiếng Anh, ngay lần đầu dịch một tác phẩm thuộc hàng mẫu mực, nên Lynh Bacardi đã phải làm việc chuyên tâm, tra cứu và trao đổi, học hỏi từ các dịch giả có kinh nghiệm, như Nguyễn Tiến Văn.
Nghỉ học từ hồi cấp một để xông pha vào đời mưu sinh, dưới mười tuổi đã phải ra ngoài sống, làm việc, buôn bán để phụ gia đình. Lynh Bacardi có một xuất phát điểm không mấy thuận lợi, nhiều khi phải đứng bên bờ vực của vài thách thức tưởng chừng như không gượng dậy được. Thế rồi Lynh Bacardi bước vào văn chương khi đã ngoài 20, do một người bạn rủ rê: “Em có nhiều câu chuyện hay ho đó, viết văn đi”. Sau những bài thơ đầu tiên chỉ có ý lạ mà chưa thạo về thi pháp, Lynh Bacardi chỉ mất khoảng hai năm đã trở thành cây bút vừa có bản năng mạnh, vừa sắc sảo. Tuổi 25, Lynh Bacardi đã “xuất hiện như một ngòi bút độc đáo, chĩa thẳng vào những ung nhọt của xã hội, chọc mủ vỡ ra. Lối viết như thế dễ gây dị ứng, có thể làm cho người ta bị kinh động, sợ hãi, khó chịu nhất là đối với những ai thích phô cái hay, cái đẹp, cái thành công, cái đạt tiêu chuẩn của xã hội mà dập những rác rưởi xuống hầm”, Thụy Khuê.
“Dịch thuật đến với tôi cũng vô tình như văn chương. Khi ông xã đưa cho tôi bản nguyên tác cuốn đầu Con Đường Đói Khổ trong bộ ba của nhà văn người Nigeria là Ben Okri và nói: Em rảnh thì đọc cuốn này, anh đọc rồi, thích lắm!”. 30 tuổi, Lynh Bacardi lại muốn dành thêm thời gian cho việc dịch sách, dù chưa dám vì tiếng Anh quá yếu. “Tôi học tiếng Anh cũng trầy truột như ai, nghĩa là lúc học, lúc bỏ, vật lộn với mớ từ vựng và văn phạm đến ớn cả cuộc đời, chẳng có hệ thống hay theo trường lớp nào, bạ đâu học đó, nhiều khi bẵng đi mấy năm chẳng mó đến chữ nào. Khi bắt tay vào dịch, chính lúc ấy tôi học được nhiều nhất, nên dịch đầu tiên là giúp chính mình hợp lưu vào dòng chảy tác phẩm”.
“Đọc lướt qua vài chương, tôi nhớ về thời nghèo khó của mình, nên đã muốn dịch để chia sẻ. Sự cảm động trong cái nhìn của Ben Okri về nhân sinh quan, về những gì nhỏ nhặt nhất của đời người khiến tôi phải khóc ba bốn lần trong lúc dịch. Nếu có thể nói về ông, tôi có thể nói ông là nhà văn viết về cái nghèo, không khí nghèo đặc sắc và đẹp nhất mà tôi từng biết”, Lynh Bacardi.
Để có gần 650 trang bản in tiếng Việt, Lynh Bacardi đã miệt mài trong bốn tháng, mỗi ngày làm liên tục bảy ‒ tám tiếng, như một công nhân ở xí nghiệp, rất cực nhọc. Hiện Lynh Bacardi đã dịch xong hơn ba trăm trang nguyên tác cuốn một This Earth of Mankind (Đất Người), thuộc bộ tứ Buru Quartet (Tứ tấu Buru) của Pramoedya Ananta Toer (1925‒2006), một bậc thầy người Indonesia. Mấy chục năm ở tù, nhà văn này đã cảm hóa các tù hình sự sắp mãn hạn, mỗi người thuộc một chương tiểu thuyết, khi ra tù thì đọc lại cho một biên tập viên nhuận sắc, Buru Quartet đồ sộ đã được viết như thế. Bộ sách này viết về giai đoạn hậu thuộc địa, có bối cảnh và những vấn đề gần như của Việt Nam trong thời Pháp thuộc.
Nói về chuyện hợp lưu cuộc đời và văn chương, Lynh Bacardi thẳng thắn và chân tình: “Tôi nghĩ việc được học hành một cách chính quy, suôn sẻ là điều may mắn của mọi con người. Nhưng đó không hẳn là thước đo giá trị, trí thức hay nhân phẩm cho một con người. Tôi có nghe người ta có ý kiến về tiểu sử của tôi, và cho rằng tiểu sử của tôi trong tập thơ Dự Báo Phi Thời Tiết không được nghiêm chỉnh. Vậy, nhân dịp này, tôi xin khai báo lại. Tôi tên đầy đủ là Phạm Thị Thùy Linh, sinh ngày 3/4/1981. Suýt tốt nghiệp tiểu học lớp 5. Nghề nghiệp: bán báo, bán vé số, bán bánh da lợn, bán hột vịt lộn, bán bánh nhân thịt, và hiện nay nghề nghiệp chính là làm thơ, viết văn, dịch thuật. Tôi đã dịch 12 cuốn sách tâm lý tuổi mới lớn cho một nhà xuất bản bổ sung vào tủ sách dạy làm người của Việt Nam. ‘Em xin thành thật khai báo, nếu có gì sai trái, em xin tự chịu trách nhiệm trước pháp luật’”.
Còn tại sao chọn văn chương và dịch văn chương để lập thân? Lynh Bacardi cho biết: “Văn chương giúp tôi trưỏng thành và nhìn đời sống này lạc quan và rõ rệt như chính nó. Ta có thể chán, ghét, khóc, cười với nó nhưng nếu trưởng thành ta sẽ thấy mọi sự việc trong đời này đều hiển nhiên mà thôi, ai đón nhận được những điều hiển nhiên đó thì sẽ tồn tại, còn không, cá nhân đó sẽ tự loại bỏ mình ra khỏi đời sống. Còn gắn bó lâu hay không vào những lĩnh vực này thật ra còn do tài năng của tôi tới đâu nữa. Lỡ lúc nào đó tài năng và sự say mê của tôi hết thì tôi sẽ ngừng cuộc chơi, rồi tìm cách đổ thừa cho những nhu cầu vật chất hoặc sự đổi thay”.
Người ta biết đến tác giả này như một nhà thơ nhiều hơn, vì tất cả danh tiếng và tai tiếng bị gán ghép này nọ cũng đến với thơ nhiều hơn. Thực chất thì có vẻ ngược lại. “Thật sự thì Lynh thích viết văn hơn là làm thơ. Lynh chỉ làm thơ những lúc cảm xúc đến, có những trực bắt mà chỉ trong thơ mới thể hiện được ngay vào lúc đó và lúc ấy, Lynh viết một bài thơ có khi chỉ trong vòng mười lăm, hai mươi phút là xong. Nhưng một truyện ngắn hoặc truyện dài, một tiểu thuyết đòi hỏi người viết phải sắp xếp, phải có ý tưởng có lô-gích, nó đòi hỏi sự lao động nhiều hơn. Nhưng Lynh nghĩ thể loại văn xuôi giúp mình nói rõ hơn điều mình nhìn thấy trong xã hội, điều mình muốn diễn đạt để đưa đến người khác, để nói lên tình trạng xã hội hoặc nói về bản thân Lynh cũng vậy, dùng văn xuôi sẽ rõ rệt hơn”.
Hiện nay, Lynh Bacardi ở trong căn nhà mà tự thân gây dựng được, rộng hơn 600 mét vuông, tại Bình Chánh, cách chợ Bến Thành chừng 17 km, dịch và viết đều đặn. Lynh Bacardi nói rằng vài năm nữa, khi thư thả hơn, sẽ dành toàn tâm vào công việc văn chương, dịch thuật, bởi chỉ nơi đó bản thân mới dễ tìm được sự bình yên.
La Hán Phòng, 17/4/2013.