Chợ Tết Lê Phương Thảo

Tết, cái từ ngắn gọn đến thế, nhưng bao giờ cũng diễn tả được bao nhiêu là chộn rộn, náo nức, tượng thanh, tượng hình đủ cả... Đối với tôi, không phải là xuân, là hết năm cũ, là sang năm mới, là tất niên, tân niên gì cả? Chỉ là tết.

Và với tôi, qua suốt bao nhiêu năm, cái làm nên tết, là nỗi chờ... nỗi chờ đánh vần lên cái không gian, cái thời gian, cái màu cái sắc, cái âm, cái thanh của một khoảnh khắc giao thời...

Tôi chờ mua sắm quần áo mới, năm nào cũng thế, mẹ tôi luôn sắm sửa cho mấy anh em các bộ quần áo mới, đầy đủ cho mấy ngày tết... Và tôi xúng xính trong bộ áo dài vải lụa gấm dệt các hoa văn đồng tiền tròn trĩnh óng ánh nhũ. Năm thì áo dài hồng phấn, năm thì màu xanh mạ non, có năm mẹ lại may cho tôi áo dài gấm đỏ như áo cô dâu... hài nhung cong mũi, đầu đội khăn đóng, xinh như một hạt nút tròn...

Chờ âm thanh rộn ràng, trước tết, bà ngoại tôi bắt đầu cho làm các thức ăn khô, các loại củ ngâm... Cái nhà bếp nhỏ đầy người, người trong nhà, rồi hàng xóm, họ túm vào với nhau, bàn tay thoăn thoắt cắt gọt, miệng không ngớt nói cười rỉ rả, lúc thì thầm buôn chuyện xóm giềng, lúc oang oang bảo lấy cái này, bỏ cái kia...

Những bó hành thật dày được mang về nhà, ngâm rửa, xoắn xuýt rối rắm quấn vào nhau là rễ con rễ cái, dính đầy các lớp đất bùn, mùi hăng hăng, chẳng thơm tho tí nào, vậy đó, mà cắt đầu cắt đuôi, ngâm rửa sạch sẽ, nó lại trắng muốt, bóng loáng, xinh xắn như cô bé lọ lem đã qua tay các bà tiên đỡ đầu vậy...

Rồi sên mứt, bà ngoại tôi ưa làm đủ loại mứt, sên đẹp đẽ trong các hũ thủy tinh trong veo, màu sắc lóng lánh... nhìn là thấy thèm, thấy muốn ăn, và có thể tưởng tượng được cái cảm giác của chất chua, chất ngọt thoát ra, thấm vào chân răng buốt buốt, tê tê và khi nhai, khi nuốt vào, thỏa mãn tận cùng...

Gói bánh cũng là cả một sự hẹn hò của nhà tôi... Bà gói thật nhiều cho cả họ, mọi người chỉ việc mang thịt, đậu, nếp, lá, dây, đến là bà tôi chỉ huy... gói. Nói là hẹn hò, vì các ông anh bà chị họ của tôi cứ nhân dịp này là tụ lại, đàn hát nhâm nhi, tán chuyện trong khi chờ vớt bánh... Cái khoảng sân nhỏ thật là vui, tôi nhớ lắm cái mùi hăng hăng của than củi, với mùi của lá mới, sau đó là mùi thơm của lá chín, lúc này đã trộn lẫn với mùi béo bổ ngon lành của thịt mỡ, mùi đậu xanh chín tới... Ôi cái hỗn hợp mùi vị thế thôi, mà đủ sức mạnh luôn làm tôi rơi nước mắt thèm thuồng trong những năm đón tết ở xứ người...

Chờ ăn... Tôi chẳng hiểu tại sao bà và mẹ tôi lại cứ cúng kiếng mãi như thế, những phong tục tập quán rườm rà nhưng thuộc làu làu, làm thong thả dễ chịu như đói ăn khát uống... Anh em tôi thì cứ mong sao cho hương tàn, hạ mâm, là biết mình sắp được hưởng lộc... Chẳng hiểu lộc là gì, nhưng cứ nghe bà ngoại nói thế, là ham lắm... Còn bé thế, mà tham sân si đã nhuộm màu khá đậm!

Và tôi chờ... tiền. Mẹ tôi mua nhiều phong bao đo đỏ, có in hình nhũ vàng bên ngoài, mẹ bỏ sẵn những đồng tiền mới vào, dán lại và cất thật kỹ trong ví... Cúng giao thừa xong, bà ngoại và ba mẹ ngồi trên ghế, anh em chúng tôi đứng vòng tay xếp hàng, miệng lo lẩm bẩm những câu chúc tụng mấy hôm nay đã lo học đi học lại làu làu... Thật ra, cái lễ nghĩa thấm nhuần do giáo dục từ nhỏ lúc đó nó đã là một lẽ tự nhiên, cách thức cứ thế mà thoát ra, như người đạp xe đạp lâu năm cứ leo lên xe là đạp thôi, chứ mục đích chính của chúng tôi cũng chỉ là những cái phong bao đỏ. Sung sướng là khi cầm phong bao, mân mê, chưa dám mở, trong đầu loang loáng ước đoán xem mẹ cho bao nhiêu tiền lì xì trong đây và hạnh phúc là cái sự tự do được tha hồ muốn làm gì thì làm với số tiền lì xì chúng tôi có được trong mùa tết này...

Chờ được có những thứ mà chỉ có tết mới xuất hiện. Mỗi năm được một lần, những loại trái cây chỉ mùa này mới có, những món ăn ngon miệng đặc biệt chỉ thời gian này mới làm, mới bày bán, những nụ hoa mai vàng rực rỡ chỉ nở vào thời điểm này, những gian hàng bán quà tết rần rần rộ rộ người đi... Tôi đã hiểu từ “vui như tết”!

Chờ mơ mộng... Tôi nhớ ngày xưa, giao thừa nào cũng thế, tôi cũng tập tành bắt chước người lớn làm cái công việc gọi là “khai bút đầu xuân”. Sau giao thừa, có một cuốn sổ đẹp đẹp, một cây bút mới toanh, ngồi gò từng nét ngay ngắn, viết những cảm xúc có ngay tại thời điểm ấy... (thông thường lúc tôi 8, 9 tuổi thì toàn những thắc mắc là không biết tiền lì xì sáng nay sẽ nhiều không, có được đi chơi nhiều không, có được... nghỉ học thêm vài ngày sau tết hay không, lớn chút thì toàn là những ý nghĩ thật lãng mạn nhưng nhẹ nhàng, đầy màu sắc của một con bé hình như có hơi bị mau lớn hơn độ tuổi của mình một chút).

Sang Mỹ, nhập gia tùy tục, tôi học được cái gọi là new years resolution của họ. Thấy những điểm tương đồng, và cái khác biệt xa lơ lắc của Đông và Tây. Cũng ngồi xuống, cũng sổ, cũng bút, cũng giao thừa... nhưng cái gọi là resolution này chẳng phải là những cảm xúc ghi lại một thời khắc nữa, mà là một cam kết cho những gì tôi muốn đạt được cho năm mới này.

Cái list ngày càng dài theo từng năm, và cái mục lục cứ lập đi lập lại, cho những việc chưa làm được trong năm trước (tôi có cô bạn, suốt 15 năm, cam kết hằng năm của cô là lấy chồng).

Đến khi xa xứ, những cái tết, chẳng còn giống, chẳng còn mùi, chẳng còn vị như thế nữa, có điều, một chữ chờ, cũng luôn có mặt, vẽ lên cái tết của tôi. Tôi chờ có ngày quay trở về để ôm lại cái không gian, cái thời gian, cái cảm giác chẳng tả được cho một người đã từng có tết, đã từng mất tết như ký ức, cái cảm giác như nằm mơ thấy đi hoài hoài, sắp đến lại bừng tỉnh dậy... luyến, tiếc, hụt, hẫng... tôi chờ được đón tết ở quê nhà lần nữa.

Và cái “lần nữa” cuối cùng cũng đến. Năm đầu tiên khi tôi về lại Việt Nam, Việt Nam còn đang trong thời kỳ trở dạ... Và tôi về đón cái tết đầu sau bao nhiêu năm xa xứ trong cái còn chút thiếu hụt, trong cái sự băn khoăn của người mẹ đang chuyển bụng, chờ đón đứa con so thông minh nhưng chưa cứng cáp, chưa muốn chào đời này.

Năm đó ít người Việt sống ở nước ngoài về, tôi như một ngọn gió là lạ từ đâu thổi về, nổi bật, có chút e dè, có chút ngại ngùng, có nhiều tìm kiếm trông đợi...

Và cái trông đợi, tìm không ra.

Cảnh vật thay đổi, người thì không còn, dù lòng nao nức, dù tim mở toang ra, dù mắt long lanh, dù miệng luôn chuẩn bị nụ cười mừng rỡ... những gì tôi nhớ trong quá khứ, đã mất, đã trôi, đã biến hình từ một dạng này qua dạng khác.

Những con đường ngày xưa thấy to lớn là thế, mà hai bàn chân bé của tôi khi băng qua thấy đi hoài hoài mới qua được cái lề bên kia, nay sao bé xíu, cảm tưởng đứng bên này, với tay vươn dài cũng đụng được bên kia... Những món ăn mà tôi thèm thuồng suốt bao năm, chỉ tết mới có, sao nay ăn vào, cũng thấy lạ lẫm, những con người, nhìn thấy cũng khác biệt. Tôi giống như hạt đậu trắng lấm tấm màu nằm giữa cái thố đựng đầy những hạt đậu đen tuyền.

Cái phong tục tập quán mà tôi ôm ấp nhung nhớ bao năm qua, bây giờ đôi khi thấy sao rườm rà thế, sao phức tạp thế. Ở bên Mỹ thì thấy lạc lõng thế nào, thấy mình rõ ràng là một người Việt Nam trong xứ người da trắng mũi cao, về đây, thấy mình không phải là người Việt Nam thuần túy đúng nghĩa nữa rồi. Tôi khám phá ra, tôi có một tên mới, tôi là Việt kiều.

Và, tôi chuẩn bị ăn cái tết, lạ lẫm dưới cái tên mới này...

Năm đấy, tôi quen được một nhóm bạn bè rất ít ỏi, cũng từ khắp nơi trên thế giới, quyết định về Việt Nam sinh sống, kinh doanh, và cũng có người, đơn giản chỉ muốn về vì quá nhớ nhà, chứ cũng chẳng biết mình sẽ làm gì tại Việt Nam cả. Nhưng cái đợt Việt kiều đầu tiên về Việt Nam này, là những con người còn quá lý tưởng, quá mơ mộng... yêu quê hương, yêu cả đường đi lối về là đây! Cái năm mà Việt Nam còn e ấp chưa mở cửa, con người Việt Nam trong nước còn rất bỡ ngỡ với cái văn hóa nước ngoài, bỡ ngỡ cũng không kém gì chúng tôi khi bước chân trở về nhà của mình và biết ra toàn bộ trang trí nội thất, thói quen sinh sống đã đổi thay. Và chúng tôi cứ đem hết những cái gì mình có trong tim, trong lòng, sức sống, nhiệt và lửa, những gì đã học được, đã trải qua..., mong sao cho những người chung quanh của mình thấy được, cảm được, hiểu được y như mình... nung nấu, muốn làm cặp mắt thay cho họ...

Nhóm bạn bè Việt kiều này của tôi tự dưng có một đồng cảm, bảo bọc, thân nhau, chia sẻ những khó khăn, những niềm vui nho nhỏ hằng ngày... và chúng tôi cùng nhau đi trên con đường gập ghềnh nhưng rộng thênh thang này, hành trình kiếm cho bằng ra những gì mình trông đợi...

Ít nhất, tôi phải kiếm cho ra cái tết của tôi ngày xưa. Tôi đi kiếm chữ chờ. Tôi đi nhặt những mẫu tự rơi vung vãi khắp nơi đánh vần lại cái tết...

Không còn bà ngoại, không còn ba mẹ anh em chung quanh. Tôi tự tạo cho mình cái không khí tết và lần đầu tiên trong cuộc đời, tôi chẳng còn chờ nữa. Vì bây giờ, tôi là cái người tạo nên sự chờ cho những người chung quanh... Tết đó, tôi lớn hẳn lên, già dặn đi, tôi thấy loáng thoáng trong tôi là bà ngoại, chỉ chỉ chỏ chỏ mọi người làm theo ý của mình, là mẹ tôi, chăm chút từng chậu hoa, từng phong bao lì xì, từng cái quần cái áo..., là những anh những chị họ của tôi năm nào, vui nhộn, vô tư, tự nhiên... đón tết.

Nhóm chúng tôi họp nhau ở căn nhà tôi mướn, cái nhà bếp thuần túy Việt Nam, với cái phản to bóng loáng, trước cửa bếp là hai cái lu to đùng đựng nước, những chậu hoa cúc vàng tươi rực trong nắng sáng, những chậu mồng gà đỏ thẫm xếp chen lẫn với những chậu hướng dương mạnh mẽ. Trên bàn thờ đã có cặp dưa hấu to, những hộp bánh mứt, hạt dưa đỏ, trên bàn đã có bình hoa lay ơn đỏ thật đẹp rồi.

Bạn bè tôi người đứng kẻ ngồi, lau lá, nhặt đậu, gói gói, xếp xếp... cười, nói và có những giọt nước mắt lăn thật lẹ làng, chùi thật vội vàng. Có những nghẹn ngào vỡ òa ra, có những nỗi vui như có cánh. Cũng có những lặng lẽ đọng lại. Tôi đứng, tôi ngồi, tôi đi tới đi lui, không những tôi kiếm ra được những mẫu tự để đánh vần lên, tôi còn kiếm được bao nhiêu màu sắc cảnh vật ý tưởng để vẽ lên bức tranh tết cho riêng tôi.

Và trên bức tranh này, thấp thoáng một chữ. Chờ.

Tôi lại biết cảm giác chờ trở lại.

Chờ tết.

Ở quê nhà.

Và tôi kiếm ra tôi.

Như một người Việt Nam.

Ở Việt Nam.