LŨ LỤT LÀ VẦY HỞ MẸ? -

Mùa lũ năm nào cũng kéo dài đến gần Giáng Sinh, nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế thuộc quận 3 đã minh họa hình ảnh lũ lụt kết hợp việc làm máng cỏ đón Chúa Hài Đồng bằng cách thay vì chưng bày máng cỏ truyền thống, người ta làm một hồ nhỏ, bơm đầy nước…Gia đình Chúa Hài Đồng đang chèo ghe trên sông, nhận quà tặng từ những thiên thần. Trên ghe một đống mì gói cứu trợ. Thật là cách chia sẻ tâm trạng với bà con vùng lũ.

Tôi chợt khựng lại nghe lóm câu chuyện của hai mẹ con, đứa bé khoảng 5_6 tuổi, người mẹ khá trẻ:

- Lũ lụt là vầy hở mẹ?

- Dạ[1], con thấy đó, thánh Giuse chèo ghe kìa, Đức Mẹ đang bồng Chúa kìa.

- Sao gia đình Chúa không ở trong nhà?

- Nhà ngập tới nóc kìa. Bà mẹ đưa tay chỉ những căn nhà lá chìm trong nước.

- Như vậy Chúa chắc lạnh phải không mẹ?

- Dạ, lạnh lắm. Nên lúc nãy trên nhà thờ người ta đặt thùng xin tiền cứu trợ các bạn nhỏ bị lũ đó.

Gương mặt bé “đăm chiêu”: Tội quá, sao người ta không xây nhà cao.

- Người ta nghèo, làm gì xây được nhà cao.

- Mẹ à, hay là mẹ mang heo đất của con gởi cho các bạn bị lũ đi. Tội quá!

Người mẹ cười:

- Về nhà xa quá. Thôi, mẹ cho con mượn tiền…Về nhớ đập ống heo trả mẹ nhe. Cô bé gật đầu cương quyết:_ “Con hứa mà”. Người mẹ nhìn tôi cười:_ “Có mấy trăm tiền lì xì mà làm tàng”. Con bé phụng phịu. Người mẹ mở bóp lấy hai tờ 50 ngàn đưa cho con gái. Con bé cầm tung tăng chạy đến thùng quyên góp đặt gần đó bỏ vào, rồi tuyên bố giọng chắc nịch:_“Về đập heo con trả mẹ…”

Hai mẹ con đi rồi…Không biết đứa bé có chịu đập heo trả mẹ không. Tuy nhiên, tôi tin chắc, khi người mẹ biết dạ với con để dạy con lễ phép, chắc chắn sẽ không tập con thói quen nuốt lời hứa. Nếu đồng bào vùng lũ biết được câu chuyện này, hẳn họ sẽ rất vui, Giáng sinh năm nay sẽ có ý nghĩa hơn khi nhận ra rằng trong những đồng tiền nhỏ bé được gửi đến, ngoài những tờ giấy bạc thấm mồ hôi của các chị tiểu thương, những người lao động…Còn có cả tấm lòng của những đứa bé được giáo dục tốt từ gia đình cho một lòng nhân ái đúng nghĩa.

Chú thích:

[1] Dạ với con để tập con cái lễ phép

HẺM SÀI GÒN

Lần đầu tiếp xúc với người nước ngoài, tôi do dự không biết dùng danh từ nào để chỉ cái hẻm của Sài Gòn, cũng là ngỏ hẻm vào nhà tôi. Tôi cứ suy nghĩ giữa hai từ trail hay path hay…, Bỗng cô người Mỹ bật lên:_“You mean hẻm…?”. Cô hỏi tôi có phải ý nói về hẻm không. Tôi vui mừng gật đầu và hỏi ngược lại từ hẻm, nếu sử dụng tiếng Anh thì nói làm sao. Cô lắc đầu xác định vẫn phải gọi là hẻm. Đó là một từ đặc trưng, nói lên nét độc đáo của cấu trúc thành phố Sài Gòn.

Ngày xưa, sống trong căn nhà mặt tiền tại quận 5, những căn nhà trong hẻm với chúng tôi là nhà nghèo. Những ngôi nhà lúp xúp nền xi măng, cửa gỗ ộp ẹp khác với những căn nhà có lầu nơi mặt tiền. Hình như cứ 10 căn nhà mặt tiền là được cắt sâu tạo thành cái hẻm. Hẻm từ đường Phan Văn Trị thẳng qua đường Nguyễn Trãi. Từ con hẻm đó lại chia nhiều nhánh ra đường Nguyễn Biểu, Trần Bình Trọng. …

Chuyển nhà về con hẻm quận 3, tôi mới biết thế nào là sự ngoằn ngoèo của hẻm. Ở đây, hẻm không được “đâm thẳng” ra nhiều đường khác mà như ma trận. Từ ngoài đường lớn quẹo vào hẻm nhà tôi, rồi đi thẳng sẽ thấy thêm nhiều con hẻm nữa. Nếu tìm nhà hẳn người tìm bối rối không chỉ ngã ba đường (hẻm) mà đến ngã 5, ngã 6 đường (hẻm). Lỡ quẹo vào một con hẻm nào rồi sẽ khó mà tìm đường ra vì từ cái hẻm đó lại chia ra nhiều hẻm nữa, không như con hẻm ở quận 5 của tôi, chỉ thẳng ra một đường một!

Tôi ở đường Trần Văn Đang, vậy mà một lần tôi mất ba tiếng đồng hồ vẫn chưa tìm ra nhà một người bạn cũng trong hẻm Trần Văn Đang, Độc đáo hơn ở Sài Gòn người ta quen gọi thứ, thí dụ chú Tư, dì Năm…Chẳng ai gọi tên tộc cả. Có hỏi tên ông X, chị Y cũng chẳng ai biết. Loang quanh mệt mỏi cuối cùng tôi chỉ hỏi con đường nào để ra đường Trần Văn Đang, rồi ngỡ ngàng khi lúc nãy mình vào ở hẻm dưới kia, giờ ra ở con hẻm cách hẻm cũ gần ba cây số. Cuối cùng, tôi phải gọi điện bạn ra đón! Thật không thể tin một cư dân không thể tìm nhà một cư dân khác trên cùng một con đường tại Sài Gòn này!

Xuống khu vực Vườn Chuối, Bàn Cờ còn độc đáo hơn…Đúng là Bàn Cờ khi cứ luồn lách qua các hẻm mà không thể tìm đường ra nếu không có người hướng dẫn hoặc không hỏi thăm. Đi một lần khó có thể nhớ lại những ngõ ngách nào mình từng đi. Lạc trong hẻm như chuyện tất nhiên ngay với những người được gọi là “dân Sài Gòn”

Một lần lấy thuốc cho mẹ tôi tại phòng mạch một bác sĩ trong con hẻm đường Cách Mạng Tháng Tám, tôi quen đi đường “chính lộ”, tức Trần Văn Đang đâm thẳng ra CMT8. Một bà cũng bệnh nhân dẫn tôi đường tắt để từ hẻm này về nhà tôi. Đi ngoằn ngoèo một hồi, thú thật bảo đi lại chắc chắn tôi sẽ lạc mất trong ma trận của hẻm. Đi ngoằn ngoèo nghĩ rằng đường tắt, thực ra nếu đo chính xác chưa chắc luồn trong hẻm đã gần hơn “chính lộ”, mà cơ bản của toán học, đường thẳng là đường ngắn nhứt mà…Không chỉ ngắn hơn đường ma trận trong hẻm, đường “chính lộ” an toàn hơn. Các vụ trấn lột đều xảy ra trong hẻm. Tụ tập chích choát cũng diễn ra trong hẻm. Giật đồ, cướp của, kẻ cướp chỉ cần chạy vào hẻm là…xong, đố ai bắt được, hoặc nếu rành đường trong hẻm cũng khó biết kẻ cướp “binh” đằng nào.

Hẻm cũng là “lối thoát” khi kẹt xe. Tôi nhớ một lần tôi và chú em kết nghĩa bị kẹt xe trên đường CMT8. Thằng bé là dân “Ông Tạ”, như thổ địa khu vực đó. Nó cầm lái quẹo vào một hèm và lát sau ra ngay khúc đường CMT8 cách nơi kẹt xe khoảng năm cây số, gần đường Trần Văn Đang vào nhà tôi! Thằng bé còn nói:

- Em chỉ chị ‘binh’ đường này, mai mốt có kẹt xe nhớ mà tự…cứu mình nghen”. Thế nhưng nếu đi là lần nữa con đường ngoằn ngoèo cũ, chắc chắn tôi…bó tay!

Là gia sư tiếng Anh một sếp cao cấp trên đường Trần Huy Liệu buổi sáng, lúc về tầm 8 giờ là cao điểm kẹt xe. Có lần tôi theo một chiếc xe luồn hẻm để từ con hẻm gần Phú Nhuận, tôi được “giải phóng” ra một con hẻm gần đường về nhà tôi (quận 3), phải nói xa khoảng năm cây số. Từ đó tôi không sợ kẹt xe buổi sáng nữa khi đến nhà sếp dạy. Tuy nhiên, giờ đây, hơn hai mươi năm trôi qua, chắc khó mà tôi tìm lại con hẻm cũ để “thoát thân” nếu chẳng may vướng vào ma trận kẹt xe trên con đường đó.

Hẻm ngoằn ngoèo thật đó, vậy mà cô bạn thân của tôi khi người yêu lấy vợ, cô “xách” xe chạy vòng vòng Sài Gòn (quận 1), rồi trong cơn đau tột độ của kẻ bị tình phụ, loanh quanh thế nào cô về lại hẻm của người yêu cũ, chứng kiến nhà trai đang mâm quả đi rước dâu (quận Tân Bình). Hình ảnh không vui đó, như một hành động của vô thức khiến cô rơi vào bệnh trầm cảm nặng sau đó. Mọi người biết được đều trách sao tự nhiên đi vào ngõ cũ làm gì. Con hẻm như bàn cờ, thế mà trái tim cô “dẫn lối” để cô đi lại đúng con đường nhỏ xíu vào nhà người từng nói yêu cô.

Nhiều người nói nhà trong hẻm khó làm ăn, chẳng buôn bán gì được. Chưa chắc! Vào những con hẻm tại Sài Gòn sẽ thấy nét sôi động đặc trưng mà ít nơi nào có được. Sáng sẽ thấy từng góc hẻm nhỏ bày bán bún bò, cơm tấm…Nhiều “quầy hàng” liền nhau nhưng chẳng bao giờ có gây gổ, giành khách. Người trong hẻm luôn quan niệm “chia nhau sống”. Chị bán bún thịt nướng thì tôi bán nui xào. Người ta nói trăm người bán vạn người mua. Dân trong hẻm có bao nhiêu đâu, vậy mà tầm 10 giờ sáng, hàng họ đầu hết sạch. Và người trong hẻm sau giấc ngủ chiều lại ra hẻm kiếm ốc, hột vịt lộn…bỏ bụng “giữa bữa”.

Hẻm có cuộc sống riêng độc đáo của nó. Không mở hoành tráng như những cửa hàng mặt tiền, tiệm chạp phô, tiệm uốn tóc…trong hẻm rất khó mà chết. thậm chí nhiều người mở ngay dịch dụ di động như “làm móng tay móng chân” đến tận nhà khách hàng cũng sống được qua ngày. Có không ít cô cậu cử nhân, tiến sĩ lớn lên từ gánh bún riêu, xe nước mía của ba mẹ trong xóm lao động.

Sống trong hẻm không biết tên thật, công việc chức vụ nhau, nhưng khi “hữu sự” có ngay những bàn tay lối xóm đưa ra giúp đỡ. Tôi nhớ năm 1975, cháu tôi chưa đầy tuổi bị giật kinh, chị Hai tôi túi chẳng có một đồng. Thế là bà con mỗi người một ít dúi vào tay chị khuyên nên đưa thằng bé vào “nhà thương”. Sau này lớn lên, thằng bé gây gổ, hổn láo với người trong xóm, tôi kể lại hành động ngày xưa của các bà, các dì, các thím…Nhờ những đồng tiền nhỏ nhoi đó mà nó được cứu sống, giờ đây lẽ nào hổn láo lại những người từng giúp nó. Thằng tuổi 20 nghe xong, thấm dần…Từ đó ra xóm gặp ai nó cũng chào, thưa gởi lễ phép. Mọi người tưởng nó “ăn nhầm thứ gì”mà đổi tính nhanh vậy, tôi chỉ trả lời nhắc lại quá khứ đầy tình nghĩa ngày xưa để cảm hóa nó.

Báo chí đăng tin nơi này nơi kia người già sống cô đơn bị chết vì đột quỵ hoặc bị giết trong những ngôi nhà kín cổng mặt tiền, hoặc trong những ngôi biệt thự cách biệt thế giới bên ngoài, khi phát hiện ra thi thể đã thối rửa. Ít ai nghe tin người già hoặc người sống độc thân trong hẻm lao động lại chết mà không ai hay biết. Chuyện người cha người mẹ đơn thân nuôi con hoặc sống đơn độc đều được lối xóm “dòm ngó”. Dòm ngó có hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất là chú ý với mục đích không tốt. Nghĩa thứ hai là quan tâm. Người trong hẻm vừa dòm ngó để “nhiều chuyện”, để có đề tài tán dóc mà cũng dòm ngó để quan tâm chia sẻ. Vào những nhà mở tư nhân dành cho người già bao giờ cũng nghe chuyện cụ X, cụ Y…bị con bạc đãi phải nhờ hàng xóm đưa vào nhà mở. Hàng xóm chính là những người sống cùng một con hẻm.

Cụ nào già đơn thân lụm cụm chắc chắn ít nhất ngày một lần có thím hay dì trong cùng hẻm ghé thăm. Đi xa chỉ một câu:_ “Dòm chừng nhà dùm tui…” Y như rằng một chút động tịnh quanh ngôi nhà cũng bị “dòm ngó”, gia chủ an tâm đi du lịch hoặc công việc riêng. Nhà sửa chữa hoặc xây lên, chắc chắn người cùng hẻm sẵn sàng cho gởi đồ, cho sử dụng toa lét hoặc ngủ nhờ. Nhà có ma chay hoặc cưới xin trong hẻm mỗi người một tay dựng rạp, dọn dẹp phụ gia chủ…. Rất nhiều điều hay có được từ những hẻm nghèo, từ trong những ngôi nhà cùng hẻm. Vì vậy, ông bà thật không sai khi dạy con cái câu:_ “Bán anh em xa mua láng giềng gần” là vậy .

NGUYỄN NGỌC HÀ