TRANH THÊU CHỮ THẬP

Thập niên thứ 2 thế kỷ 21, người dân Sài Gòn ồ ạt “chơi” tranh thêu chữ thập. Tranh được nhập từ Trung Quốc, được thiết kế mẫu, phân loại màu chỉ bằng số. Sau khi thêu xong, mang tấm khăn thêu ngâm nước, tát cả số, màu vẽ mất hết, chỉ cần mang đóng khung thì đã trở thành một bức tranh thêu đầy giá trị. Không chỉ giá trị vì đó là tranh thêu mà còn là công sức của người thêu.

Hồi học tiểu học, tôi cũng được các sơ (soeur) dạy thêu. Nhiều mũi thêu như mũi dây chuyền, mũi tới, mũi xương cá, mũi lá cây, mũi chữ thập…Mũi chữ thập dễ mà khó. Dễ vì chỉ “đâm lên đâm xuống”, khó vì phải có mẫu, thay vì hình vẽ như những mũi khác.

Thêu các mũi khác chỉ cần lấy miếng vải trắng đặt lên hình vẽ rồi can (scan). Còn mũi chữ thập rất khó can, phải đặt mẫu trước mặt và nhìn theo để thêu. Tôi vốn dở những “món” mang tính “công ngôn dung hạnh”, mà thêu là một trong các món khó nuốt đó. Lên đệ thất (lớp 6), môn nữ công cao cấp hơn, chúng tôi được dạy thêu nổi, thêu viền…. Tôi rất khổ sở phải đối phó với môn học này. Mỗi lần nộp bài, tôi phải nhờ chị Hai tôi hoặc mẹ tôi thêu dùm. Sang năm cuối của trung học đệ nhất cấp (cấp 2) chúng tôi không còn học thêu nữa, tôi thở phào.

Tuy là tay thêu tệ nhứt thế giới, tôi lại rất thích mặc áo thêu, nhất là áo dài thêu. Tôi mê tranh thêu truyền thống VN. Mỗi lần vào một cửa hàng tranh thêu, tôi ngẩn ngơ. Tôi biết rất khó để tôi “rinh” về một bức tranh thêu. Dù làm ra tiền, tôi vẫn không đủ can đảm bỏ bạc triệu cho một bức tranh thêu. Mặc một chiếc áo thêu máy, kém sắc sảo, tôi vẫn cảm thấy tự hào. Tôi luôn tự hỏi sao người ta không …thêu máy tranh để bán rẻ hơn, vừa túi tiền của giới công chức như tôi.

Một ngày, nhỏ cháu tôi “rinh” về một tấm vải, trên đó thiết kế đầy đủ màu chỉ, từng mũi kim của chữ thập. Con bé còn được khuyến mãi kéo cắt chỉ và dụng cụ xỏ kim! Nó tỉ mẩn một tuần “ra” ngay bức tranh thêu hai bé ngồi chơi cùng nhau trên bãi cỏ, canh bên có cả ảnh chiếc đồng hồ. Con bé mang đi đóng khung, gắn thêm bộ phận đồng hồ. Thế là có ngay không chỉ bức tranh thêu mà cả cái đồng hồ. Con bé gắn thêm đèn. Bức tranh lung linh huyền ảo, thay cho đèn ngủ và cả đồng hồ có thể xem ban đêm. Thật là “nhất cử đến …ba cái tiện..lợi!”

Nhỏ cháu thêu xong bức tranh đâm…ghiền thêu. Nó mua tiếp để thêu treo tranh đồng hồ ở phòng khách. Rồi thêu tặng ba nó, tặng các chị, tặng mê đỡ đầu…Nhận bức tranh thêu có gắn đèn và đồng hồ không ai lại không cảm thấy rưng rưng khi biết người thêu tốn bao công sức miệt mài bên cạnh công việc mưu sinh hằng ngày. Căn phòng có bức tranh thêu bỗng thấy sang hẳn. Mọi người thích thú hơn với bức tranh sống động được thêu bởi bàn tay của người thân của mình.

Xóm tôi bỗng “mọc” lên một cửa hàng bán mẫu thêu, đóng khung tranh thêu chữ thập và cả tranh chữ thập. Người chủ từng là thợ may quần tây nổi tiếng một thời. Công nghệ may sẵn đã giết chết cửa hàng của ông. Đang “ngáp ngáp” chuẩn bị treo bảng bán tiệm, thì người vợ đã “nắm bắt thị trường”, mở ngay một đại lý bán mẫu, đóng khung và tiêu thụ luôn tranh thêu chữ thập. Cửa hàng “phất” lên như diều gặp gió. Ngang qua cửa hàng trước từng là tiệm may của ông, mọi người luôn thấy nụ cười ông rộng mở, vui vẻ giữ xe cho khách vào lựa mẫu và nghe vợ ông…tư vấn mua mẫu hoặc dạy cách thêu.

Rồi báo chí gióng lên hồi chuông báo động: tranh thêu chữ thập đang nuốt chững ngành thêu truyền thống của VN. Tẩy chay hay phát triển? Phải công bằng mà nói tranh thêu chữ thập cũng có những mặt tích cực của nó: là phương tiện giải khuây và giải trí của rất nhiều người, vì dường như ai cũng có thể thêu được, trừ những người thiếu sự tỉ mỉ như tôi. Một mặt nào đó tranh cũng có tính nghệ thuật và sự tiện lợi của nó nếu gắn thêm đèn và bộ phận đồng hồ vào. Tuy không sang trọng như tranh thêu truyền thống, tranh thêu chữ thập cũng có một giá trị riêng của nó.

Hỏi người chủ cửa hàng tranh mà khi trước là chủ tiện may, ông cười:

- Xã hội mà! Phải tiến theo sự phát triển thôi. Như ngày trước, ngành quần áo may sẵn đã “bóp chết” tiệm may của tôi đó sao.

Thực sự nghề thêu truyền thống có bị “chết đứng” không? Hẳn là không rồi. Người giàu có và “am tường nghệ thuật”, nói chung là “sành điệu”, vẫn thích mua và treo trong nhà tranh thêu truyền thống mấy chục triệu một bức hơn là bức tranh thêu chữ thập chỉ vài triệu. Tranh nào cũng có “chỗ đứng” của nó. Chỉ tiếc các mẫu mã tranh thêu chữ thập lại xuất xứ từ một nước láng giềng! Những nhà thiết kế nghệ thuật và nữ công của VN đâu hết rồi?

.

.