Bụt chùa nhà không thiêng

So với mười năm trước, thậm chí so với mọi thời đã qua, người Hà Thành thời nay đạt chỉ số vượt trội về lòng sùng tín trời phật. Ngày nay, chẳng có khối đông đảo nào sánh tày dòng người Hà Nội trẩy hội Chùa Hương, hay là biển người Hà Nội đi lễ đền Bà Chúa Kho... Thật là ngựa xe như nước. Muôn mặt muôn thành phần. Già trẻ gái trai. Thường dân, cán bộ, trí thức, nhà buôn, người giàu, người nghèo.

Dù không phải hoặc không rõ rệt là phật tử, ai ai cũng kính cẩn và chăm chỉ đi lễ chùa. Có người rất chăm. Nhiều người không chùa nào, không đền phủ nào, dù xa xôi cách trở mức nào nhưng có tiếng là linh diệu mà chưa từng tới.

Khác hẳn thời trước, bây giờ, tết nhất hàng năm, mồng một ngày rằm hàng tháng, ít nhất cũng phải có già nửa số sân thượng cùng ban công ở Hà Nội bập bùng ánh lửa hóa vàng. Bây giờ không chỉ trong mọi gia đình mà ở nhiều cơ quan, một cách không kín đáo hoặc kín đáo, người ta lập bàn thờ thổ công, bàn thờ thần tài. Không nói về chiều sâu mà nói về quy mô của sự hướng vọng cõi tâm linh của người thời nay hơn thời trước thế nào, ai sống lâu năm ở Hàng Mã có thể nói rõ nhất.

Tuy nhiên, đồng thời so với cao trào tín ngưỡng ấy, ở Hà Nội lạ thay cũng lại xuất hiện những sự xàm báng xưa nay chưa từng báng bổ Trời Phật, bất chấp đạo lý ông cha và kỷ cương luật pháp. Những chuyện nghe đến khó tin. Chẳng hạn, ở Từ Liêm, có gia đình nhẫn tâm và cả gan đến mức xây trổ cả nhà vệ sinh vào nhà thờ họ Nguyễn Văn của phường Yên Hòa đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa! Hay có những vị đang tay dỡ và phá tượng chùa Vân Hồ để xây mặt tiền nhà mình. Khuôn viên của Chùa Vua bị hàng chục hộ tràn ngập xây nhà dựng cửa.

Tình trạng lấn đất và xây dựng trái phép ở Hồ Văn - Văn Miếu, ở chùa Hòa Mã, chùa Đồng Quang, đình và chùa Đồng Nhân, điện Huy Văn... đã tồn tại từ nhiều năm và dĩ nhiên càng tồn đọng lâu vấn đề càng trở nên trì trệ. Nhà thờ Tổ, điện Mẫu, nhà Giải vũ, hậu cung, tam quan, không từ một nơi nào trong chùa, trong đền, trong phủ mà chúng sinh không dám xâm nhập.

Chùa Thiên Phúc ở Cửa Nam bị hơn mười hộ xô lấn. Nhà tổ, phòng tăng bị chiếm, các nhà sư phải nằm đất, vạ vật dưới gầm cuốn, dưới bàn thờ. Đã phải chịu chật chội khổ sở thế các nhà tu hành lại còn bị đủ thứ xô bồ tụ bạ bao vậy, rác rưởi, nước thải, tiếng ồn ào, mùi xú uế. Một khi đã dám láo xược xây dựng bừa phứa trong khuôn viên chùa chiền thì những người hùng đó còn biết kiêng sợ một điều gì, họ sẵn sàng bắt nạt sư thầy, thô bạo với ni cô.

Phát triển và xuống cấp, dường như đất là một cặp phạm trù không chịu tách khỏi nhau trong đời sống văn hóa. Bên cạnh những công trình to tiền đáng nể ở Văn Miến, ở Cửa Bắc, tại Hà Nội cũng lại có nhiều di tích lịch sử đang nhanh chóng mai một đi, mà 80% là do sự xâm hại của con người.

Trong những năm chiến tranh gian khổ, chẳng những ngân quỹ dành cho công việc gìn giữ tu bổ các di tích lịch sử không thể sánh với bây giờ mà cả sự tuyên truyền giáo dục. Bản sắc dân tộc, truyền thống văn hóa Đông phương cũng không mạnh mẽ bằng thời nay. Thời đó có nhiều việc khác phải lo. Thêm nữa tinh thần duy vật chủ nghĩa mang tính thời đại rất phổ cập và sâu sắc trong thanh niên Hà Nội những năm chống Mỹ. Thế nhưng chùa chiền, miếu mạo, đền phủ không hề bị cố tình xâm phạm. Ngay cả trong chiến đấu ác liệt, dù địa thế thuận lợi thế nào, bộ đội cũng tránh không trú quân, không làm công sự, không đặt trận địa pháo gần chùa, gần đình miếu, gần nhà chung... do nghiêm lệnh và cũng là do lòng người thuở đó như thế.

Vậy thì tại sao bây giờ? Thật khó mà không nghĩ rằng trong số những quý ông dị hợm đang ngang ngược ngày qua tháng lại sống chễm trệ trong các ngôi chùa nhiều năm tuổi của Hà Nội, bất chấp đạo trời và pháp luật, không ít vị cũng là những con người thiện tín, năng đi chùa và ham làm công đức. Ngoài bàn thờ tổ tiên, trên tầng thượng của những tòa biệt thự ngạo nghễ xây đè hẳn vào chùa ấy chắc chắn là có điện thờ Phật.

Khi bị ám bởi chủ nghĩa thực dụng thì ngay cả đời sống tâm linh, dù là kiểu Tây phương xa lạ hay kiểu Đông phương gần gũi đáng tự hào, cũng đều có nguy cơ trở thành một thứ lòng người hai mặt.

Văn Nghệ Trẻ, số 27, 2001, ký tên Nhật Giang