Thung lũng Ia D'rang giữa lòng Lầu Năm Góc

Trước ngày 11-9-2001, du khách tới Washington D.C có thể dễ dàng vào thăm Nhà Trắng, nhà Quốc hội và Lầu Năm góc.

Đi tàu điện ngầm, xuống ga Pentagon, du khách xếp hàng mua vé, rồi từng nhóm ba chục người sau khi qua cửa kiểm tra an ninh được mời vào Lầu Năm góc. Hướng dẫn viên là những hạ sĩ quan lục quân vận lễ phục đưa các nhóm du khách đi theo một hành lang rộng trải thảm đỏ. Hành lang này được gọi “Con đường của lịch sử” chạy trên tầng nhì dọc qua giữa hai bên là phòng làm việc của các Bộ chỉ huy Hải quân, Không quân, Lục quân, Thủy quân lục chiến, Lực lượng đặc nhiệm, Tên lửa chiến lược... Mất chừng hai giờ đồng hồ thì du khách đi qua được hết năm cạnh của trung tâm bộ máy chiến tranh Hoa Kỳ.

Gọi là “Con đường lịch sử” bởi vì trên mỗi cạnh của hành lang người ta trưng bày tranh ảnh và hiện vật của một hoặc hai cuộc chiến tranh lớn mà Mỹ đã tiến hành trong vòng hai trăm năm qua: Chiến tranh lập quốc chống vua Anh; Nội chiến Bắc - Nam; Chiến tranh Mỹ - Tây Ban Nha; Mỹ - Mexico; Thế chiến I; Thế chiến II ở Thái Bình Dương, Thế chiến II ở châu Âu; Chiến tranh Triều Tiên...

Riêng bảo tàng của cuộc chiến mà người Mỹ gọi là Chiến tranh Việt Nam (1954 - 1975) chiếm nguyên cánh Tây tòa nhà. Khi đi tới đoạn hành lang cánh Tây, hướng dẫn viên nói với du khách theo một tường trình đã thuộc lòng: đây là khu vực dành cho cuộc chiến tranh không phải lớn nhất nhưng là đáng nhớ nhất cho tới nay của nước Mỹ chúng ta... đây là cuộc chiến tranh dài nhất mà nước Mỹ phải chịu đựng, tổn thất rất lớn về người và của, nhưng là cuộc chiến duy nhất mà chúng ta đã không chiến thắng (viên thượng sĩ này nói theo cách nói khéo léo của các tướng Mỹ, nói không chiến thắng thay vì nói thua).

Dọc hai bên đoạn hành lang dài hàng trăm thước san sát ảnh và hiện vật chiến tranh Việt Nam, nhiều nhất là thuộc về giai đoạn 1964 - 1973, quân Mỹ trực tiếp tham chiến. Cố nhiên diễn biến cuộc chiến được trình bày và sắp xếp theo quan điểm của các tướng Mỹ.

Nổi bật ở đây là khoang dành cho trận Pleime tháng Mười một năm 1965 (người Mỹ gọi là trận Ia D'răng). Ngoài những ảnh và hiện vật của các trận to nhỏ diễn ra trong suốt tháng Mười một năm 1965 và trong không gian chiến dịch rộng 1200 cây số vuông từ tứ giác Pleime - Bàu Cạn- Đức Cơ mạn Tây nam Pleiku với đường 19 kéo dài, đập mạnh vào mắt, đặc biệt gây ấn tượng là bức không ảnh khổng lồ chụp toàn cảnh thung lũng Ia D'răng vào 7 giờ 30 phút ngày 18 tháng Mười một năm 1965. Đây là buổi sáng đầu tiên sau đêm kết thúc chiến dịch (21 giờ ngày 17), trước khi Mỹ đổ quân nhặt xác.

Y hệt một bức chụp cận cảnh địa hình sao Hỏa, chỉ khác là la liệt xác người. Hướng dẫn viên chiếu que lade lên bức ảnh và nói: “Đây là một trong những vết thương lớn nhất và sâu nhất của quân đội Hoa Kỳ trong chiến tranh Việt Nam... Đối phương cũng bị tổn thất nghiêm trọng, nhưng đây là lần đầu tiên sau thế chiến II, quân đội Mỹ bị mất nguyên vẹn một tiểu đoàn bộ binh cơ động”.

Thật ra, Pleime - Ia D'rang không chỉ là một trong những trận thua lớn của quân Mỹ trong riêng chiến tranh Việt Nam, mà còn là một trong những thảm bại lớn nhất trong suốt lịch sử chinh chiến của đạo quân ấy.

Văn Nghệ Trẻ số' 51, 2001, ký tên Bảo Ninh